Friday, 26 April 2024
Τα άρθρα Μελών και Φίλων της Παρέμβασης, όπως δημοσιεύτηκαν στον ελληνικό και διεθνή τύπο.
Για να δείτε τα άρθρα ανά συγγραφέα, πατήστε εδώ .
Η συζήτηση για τις τράπεζες και τον καίριο ρόλο τους (και τις επιπτώσεις σ' αυτές...) στην κρίση του κορωνοϊού ξεκίνησε νωρίς – με τις επισημάνσεις ήδη της Τράπεζας της Ελλάδος αλλά και διεθνών οργανισμών τύπου ΕΕ και ΔΝΤ για τους κινδύνους να ξανακοκκινίσουν δάνεια και να τραυματισθεί η κεφαλαιακή επάρκειά τους – όμως δεν βράδυνε να ξεστρατίσει.
Εδώ και εβδομάδες πύκνωσαν τα παράπονα από την αγορά ότι τα διάφορα εργαλεία στήριξης της ρευστότητας, που περνούν μέσα από τις τράπεζες, δυσλειτουργούν . λειτούργησαν ως ηχείο οι όλο και εντονότερες εκκλήσεις-που-έγιναν-επιθέσεις από μέρους του υπουργού Ανάπτυξης Αδώνιδος Γεωργιάδη εναντίον των συστημικών για καθυστερήσεις και αρνητικότητα. όλα αυτά, σε σημείο να υποχρεώσουν την Ένωση Ελληνικών Τραπεζών να δώσει δημόσια εξηγήσεις. Προβάλλοντας τις πρωτοβουλίες αναστολής δόσεων δανείων – σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά – με (κατά την ΕΕΤ) διευκόλυνση 179.000 επιχειρήσεων και ιδιωτών, με παροχή νέας ρευστότητας της τάξεως των 5 δις ευρώ. Συν νέες ρυθμίσεις παλαιότερων δανείων (80.000 κατά την ΕΕΤ, ύψους στα 10 δις σε 12μηνη βάση), ρυθμίσεις που επιταχύνθηκαν (πάλι κατά την ΕΕΤ) Μάρτιο-Μάϊο. Συν νέες χρηματοδοτήσεις 3 δις στο ξεκίνημα της κρίσης.
Στην πρόσφατη Έκθεση Νομισματικής Πολιτικής, η ΤτΕ έκανε – θεωρώντας κι αυτή ότι το θέμα υπόσχεται/απειλεί να «ανέβει» στο αμέσως ερχόμενο διάστημα - μια διεξοδική αποτίμηση του πώς οι επιπτώσεις της πανδημίας πολλαπλασιάζονται μέσω του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Βλέποντας την διατάραξη στην αγορά εργασίας, την αβεβαιότητα (πέραν της πτώσης των εισοδημάτων) στα νοικοκυριά, την επίπτωση στην επενδυτική δαπάνη των επιχειρήσεων και την ίδια την αβεβαιότητα στον τραπεζικό τομέα, η ΤτΕ βλέπει την επαναφορά των χρηματοοικονομικών βραδύτερη απ' εκείνη της πραγματικής οικονομίας. Και τούτο τόσο σε σενάριο βραχείας διατάραξης, όσο και σε πιο μακρά διαταραχή (οπότε και «σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις, με ενδεχόμενες αλυσιδωτές πτωχεύσεις με μακροχρόνιες συνέπειες για την πραγματική οικονομία»).
Για να μείνουμε όμως στα πολύ πιο άμεσα, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος για τον Μάϊο που μας πέρασε – πλήρη μήνα κρίσης, αλλά με βαθμιαίο άνοιγμα της οικονομίας/άρσης του lock-down – η συνολική χρηματοδότηση της οικονομίας αυξήθηκε κατά 3 δις ευρώ (καθαρή ροή), έναντι 2,5 δις ευρώ τον προηγούμενο μήνα/πλήρη μήνα lock-down.
Που πήγαν, τώρα, τα κεφάλαια αυτά; Βασικά στον δημόσιο τομέα και μάλιστα χωρίς σημαντική μεταβολή μήνα-με-το-μήνα. Σε όρους καθαρής ροής, ο Μάϊος έδωσε 2,7 δις έναντι 2,6 του Απριλίου. Στις επιχειρήσεις κατευθύνθηκαν αισθητά αυξημένοι πόροι – σχεδόν 430 εκατομμύρια έναντι μόλις 195 εκατ. του Απριλίου – ενώ στους ιδιώτες παρατηρήθηκε αρνητική καθαρή ροή, κατά 89 εκατ. ευρώ τον Μάϊο, αν και αισθητά βελτιωμένη σε σχέση με του Απριλίου, όπου η αρνητική καθαρή ροή ήταν 241 εκατομμύρια.(συγκρίνατε δημόσιο – ιδιωτικό τομέα).
Άμα, τώρα, περάσουμε στην άλλη όψη των πραγμάτων με αντίστροφη σειρά, βλέπουμε τις καταθέσεις των ιδιωτών/των νοικοκυριών να έχουν σημειώσει αύξηση κατά 194 εκατ. ευρώ τον Μάιο, έναντι 1,55 δις ευρώ του Απριλίου. Στις επιχειρήσεις πάλι, οι καταθέσεις Μαΐου αυξήθηκαν κατά 1,5 δις ευρώ, την στιγμή που τον Απρίλιο είχε καταγραφεί υποχώρησή τους κατά 125 εκατ. ευρώ. Τι λέει η αντίστροφη αυτή εικόνα νοικοκυριών/επιχειρήσεων; Μέσα στο βάθος (στην βύθιση, ακριβέστερα) του lock-down, τόσο τα νοικοκυριά που διατήρησαν ένα επίπεδο εισοδημάτων όσο και εκείνα που υποχώρησαν επικίνδυνα αλλά είχαν την στήριξη των αντισταθμιστικών επιδομάτων, έκαναν... υποχρεωτική αποταμίευση. Μόλις «κάτι άνοιξε», ξαναπέρασαν στην κατανάλωση. Οι επιχειρήσεις, αντιστρόφως, μέσα στο lock-down άντλησαν από τις καταθέσεις τους προκειμένου να κρατήσουν το κεφάλι πάνω από το νερό, μόλις ξαναπήρε μπρος η αγορά, βρέθηκαν με διαθέσιμα – που θα σκεφτούν τώρα τι θα τα κάνουν. για την ώρα τα διακρατούν.
Όσο για την Γενική Κυβέρνηση, αυτή απαντλεί τις καταθέσεις που διατηρεί στο τραπεζικό σύστημα – γρήγορα. Οι διάφορες μορφές στήριξης που τρέχει , σε φάση επιβράδυνσης των φορολογικών της εσόδων, τής δημιουργούν ανάγκες. Όμως ο ρυθμός ανακόπτεται: τα 4 δις του Απριλίου έγιναν 1,9 τον Μάιο.
Επειδή κάναμε ευρεία χρήση των στοιχείων που δίνει η ΤτΕ , να μην αφήσουμε «εκτός» και εκείνα που παραθέτει η ίδια για την κατάσταση στο μέτωπο κοκκινίσματος των δανείων: σε καθεστώς «προσωρινής αναστολής της καταβολής δόσεων» υπήχθησαν συνολικά δάνεια 14,9 δις ευρώ – τα 7,7 δις αφορούν στεγαστικά, τα 4,4 δις επιχειρηματικά, τα 1,3 δις ελεύθερους επαγγελματίες και ατομικές επιχειρήσεις, ενώ τα 1,5 δις καταναλωτικά.
Κουράσαμε ίσως, με πολλά νούμερα. Αλλά... έρχονται εγκαίνια στο Ελληνικό, αποφάσεις της Κορυφής ΕΕ για το Ταμείο Ανάκαμψης, καθώς και καλοκαίρι!
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 4/7/2020.
Ας ξεκινήσουμε με κάτι από θετική ατμόσφαιρα. Με αφορμή την πρόοδο που παρατηρείται στις συζητήσεις της Alpha Bank με - Αμερικανούς - επενδυτές για την διάθεση ενός χαρτοφυλακίου δανείων μέχρι και 10 δις ευρώ (Galaxy), που αποτελεί σχεδόν τα μισά από τα κόκκινα δάνειά της, οι Financial Times κάνουν μιαν αποτίμηση του Σχεδίου «Ηρακλής» που είχαμε αρχίσει να ξεχνάμε. (Αποτίμηση ως «σοβαρής προσπάθειας να καθαρίσουν οι συστημικές τράπεζες που έχουν σαμαρωθεί με κόκκινα δάνεια μετά την χρηματοπιστωτική κρίση». Και η μεν απόφανση ότι η κίνηση αυτού του τύπου, ως διέξοδος προκειμένου «να αρχίσει το τραπεζικό σύστημα να επαναλειτουργεί» δεν έχει και κάτι το πολύ καινούργιο. όμως η εκτίμηση των κύκλων της εφημερίδας - εμβληματικού παρατηρητή των διεθνών οικονομικών και των αγορών, στην λεπτομέρειά τους - ότι η (καίρια) τιμολόγηση του προϊόντος της τιτλοποίησης αναμένεται, αλλά σήμερα «οι επενδυτές σε χρέος κυνηγούν ευκαιρίες», αφήνει να φανεί μια θετική υπόσχεση.
Βέβαια, οι κινήσεις αυτές τιτλοποίησης στοιχείων ενεργητικού χαμηλής εξασφάλισης - είτε πρόκειται για δάνεια ιδιωτών είτε για επιχειρηματικά - έχουν ως συνέχεια την παράλληλη χορήγηση κρατικής εγγύησης για ένα μέρος του συνολικού προϊόντος που θα δημιουργηθεί. Προηγήθηκε άλλωστε και η αντίστοιχη τιτλοποίηση, με λίγο-πολύ τέτοιο ύψος (7 δις ευρώ) από την Eurobank. Πάντως, ενδιαφέρον με την εκτίμηση των παρατηρητών του διεθνούς συστήματος έγκειται στην επισήμανση ότι, παρ' όλη την αίσθηση ότι πάλι κάτι από κόστος της κρατικής εγγύησης θα βαρύνει εντέλει το δημόσιο ταμείο, οι αγορές δεν δείχνουν τάση δυσπιστίας προς το Ελληνικό χαρτί αφού οι αποδόσεις του δεν δείχνουν τάση απομάκρυνσης π.χ. από εκείνες του Ιταλικού.
Πάμε τώρα ένα βήμα παρακάτω: η Moody's, σε έκτακτο σημείωμά της, αξιολογώντας την επιταχυνόμενη αύξηση του ποσοστού των κόκκινων δανείων που έχουν περάσει πλέον σε servicers/εταιρείες διαχείρισης και έχουν φθάσει περίπου το 40% του συνόλου, θεωρεί ότι αποτελεί «credit positive» εξέλιξη. Η διπλή αυτή κίνηση, ελάφρυνσης των χαρτοφυλακίων των συστημικών από το κοκκίνισμα με την ανάθεση σε servicers πώλησης πακέτου από τα υπόλοιπα των χαρτοφυλακίων, γίνεται - αυτή την στιγμή, πάντως - αποδεκτή απ' όσους κοιτούν απέξω την εξέλιξη των πραγμάτων μετά την κρίση που έφερε, το νέο κύμα, η πανδημία του κορωνοϊού.
Βέβαια, όλη αυτή η προσέγγιση δεν είναι σαφές κατά πόσον λαμβάνει αληθινά υπόψη την επίπτωση της νέας γενεάς προβλημάτων με το άγχος επιβίωσης και το στράγγισμα ρευστότητας των επιχειρήσεων - εκείνα ακριβώς που έκαναν προ εβδομάδων τον Γιάννη Στουρνάρα να επαναφέρει θέμα δημιουργίας bad bank ως ριζικότερης αντιμετώπισης των συνεχιζόμενων αδιεξόδων των συστημικών τραπεζών. (Μην ξεχνούμε ότι τα μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα, παρά την προσπάθεια που έχει γίνει, βρίσκονται ακόμη κάπου κοντά στο 4ο% του συνόλου. Με προσδοκία να πάνε σε ένα 28% μέσα στους επόμενους 12-18 μήνες).
Συνεχίζεται ωστόσο να υπάρχει η αίσθηση ότι και σε επίπεδο ΕΚΤ οι σκέψεις για την δημιουργία bad bank σε Ευρωπαϊκό επίπεδο πυκνώνουν - πληροφορίες του Reuters μιλούν για δημιουργία ομάδας εργασίας με αυτό ακριβώς το αντικείμενο, με μια ζαλιστική πρόβλεψη ότι μέχρι και μισό ΤΡΙΣεκατομμύριο ευρώ δανείων κινδυνεύουν να βρεθούν σε αδυναμία εξυπηρέτησης μετά την ολοκλήρωση της επίπτωσης της πανδημίας. Αυτό, δεν σημαίνει ότι έπαψαν οι επίσημες αρνήσεις ενός τέτοιου ενδεχομένου απο την κορυφή της ΕΚΤ («πρόωρη η συζήτηση» κατά τον Αντιπρόεδρο Λουϊς ντε Γκίντος).
Εν τω μεταξύ... Εν τω μεταξύ η διαχείριση των σχεδίων στήριξης της ρευστότητας απο τα σχήματα ΤΕΠΙΧ/ΤΕΠΙΧ-ΙΙ/εγγυοδοσίας Αναπτυξιακής Τράπεζας έχει δημιουργήσει μια άβολη αίσθηση ότι οι αρχικές καθυστερήσεις και γραφειοκρατικές διαδικασίες που είχαν κάνει τον Άδωνι Γεωργιάδη να απευθύνει - μέσα Μαΐου - έκκληση στις τράπεζες να στηρίξουν άμεσα τις τράπεζες («να μην εξαντλούν σήμερα το τυπικό γράμμα του νόμου και την αυστηρότητα, αλλά με ευέλικτο τρόπο - εκεί φυσικά που γίνεται - να δίνουν γρήγορα τα δάνεια») και να δημιουργεί «παρατηρητήριο ρευστότητας» ώστε να παρακολουθείται η πορεία παροχής δανείων, πέρασαν σε σαφώς χειρότερη φάση. Και εκεί που ο, με πάντα ευαίσθητες τις κεραίες για το λαϊκό αίσθημα, Άδωνις ανέφερε το «σέβομαι απόλυτα την ανεξάρτητη λειτουργία των τραπεζών», μετακινήθηκε - μέσα Ιουνίου - σε αναφορά σε «σωρεία καταγγελιών» κατά των τραπεζών και των στελεχών τους και στο σύνθημα «τραπεζικά κριτήρια ναι, τραπεζική τυραννία όχι». Εντέλει, σε προειδοποίηση ότι «θα αφαιρέσω λεφτά από μια τράπεζα [που καθυστερεί] και θα προσθέσω λεφτά στην τράπεζα που πάει γρηγορότερα».
Το κλίμα περνάει γρήγορα στο αχός βαρύς ακούγεται, πολλά ντουφέκια πέφτουν».
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 26/6/2020.
Ήδη όταν – τον Φεβρουάριο του 2019 λίγους μήνες αφότου είχε επισήμως βγει η Ελλάδα από την εποχή των Μνημονίων: έτσι τουλάχιστον πίστευαν οι Βρυξέλλες και οι εταίροι της χώρας μετά τον Αύγουστο 2018 – ανατέθηκε από τον ESM στον πρώην Επίτροπο Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων Χοακίν Αλμούνια και πολυπληθή ομάδα εργασίας η αξιολόγηση των Προγραμμάτων της Χρηματοπιστωτικής Βοήθειας προς την Ελλάδα, είχε φανεί ότι «ο βασικός δανειστής μας» ήθελε να κάνει μια ουσιαστικότερη αξιολόγηση εκείνης της πικρής ιστορίας. Ή, πάντως, να δείξει ότι την κάνει μια τέτοια αξιολόγηση.
Είχε ήδη προηγηθεί μια πρώτη Έκθεση Αξιολόγησης, από χαμηλότερου προφίλ ομάδα εργασίας – το 2016 – που κάλυψε συνολικά τα Προγράμματα προς τις 5 χώρες που είχαν λάβει βοήθεια από τον ESM (και τον EFSF): Ιρλανδία, Ισπανία, Κύπρο, Πορτογαλία και εμάς. Ήδη από τότε υπήρχε «υπόσχεση» για έκθεση αξιολόγησης του νέου – τρίτου – Προγράμματος για την Ελλάδα. Ας μην ξεχνάμε ότι αξιολόγηση της δικής του παρέμβασης έχει κάνει – σε δυο δε φάσεις – και το ΔΝΤ, που μας χάρισε κάποιες διατυπώσεις mea culpa, ιδιαίτερα με την αναγνώριση (μετά την επισήμανση από πλευράς Ολιβιέ Μπλανσάρ) της εσφαλμένης χρήσης του διαβόητου δημοσιονομικού πολλαπλασιαστή κατά την σχεδίαση των Προγραμμάτων για την Ελλάδα. Βέβαια, η ανάθεση της ευθύνης αξιολόγησης από μέρους του ESM στον Χ. Αλμούνια, από την προσοχή του οποίου είχε «διαφύγει» το 2008-9 η πλήρης κατάρρευση της δημοσιονομικής ισορροπίας της Ελλάδας, προ Μνημονίων, είχε ένα στοιχεία ειρωνείας. Αλλ' έτσι λειτουργούν οι Βρυξέλλες...
Ήρθε, λοιπόν, η ώρα δημοσιοποίησης της Έκθεσης Αξιολόγησης. Που μάλιστα ο ESM μερίμνησε όχι απλώς να την αναρτήσει στην ιστοσελίδα του διεξοδικά και συνοπτικά αλλά και να την συνοδεύσει με ένα Explainer, δηλονότι με έναν τυφλοσούρτη ανάγνωσης/επίσημης αυτοεξήγησης. Το γύμνασμα αυτό δεν κατόρθωσε να κινήσει μεγάλο ενδιαφέρον σ' εμάς – στο υπομονετικό πειραματόζωο των διαδοχικών παρεμβάσεων διάσωσης: όχι, δεν είναι του ESM/Αλμούνια η διατύπωση, είναι δική μας... Ενώ ο καθένας έμεινε στο τμήμα εκείνο της αξιολόγησης που ανταποκρινόταν στην δική του ανάγνωση αν μη προκατάληψη.
Επειδή όμως έχουμε την αίσθηση ότι το γύμνασμα ESM/Αλμούνια δείχνει μιαν ουσιαστικότερη συνειδητοποίηση, προτείνουμε στον αναγνώστη να μας ακολουθήσει σε μια σύντομη περιήγηση, στο πώς ο ίδιος ο ESM περιγράφει τα ευρήματα της αξιολόγησής του.
Πόσο σχετική/relevant ήταν για τα προβλήματα της Ελλάδας η διαδοχή Προγραμμάτων Βοήθειας; Η χρηματοδότηση έκτακτης ανάγκης εξασφάλισε ότι δεν χρειάστηκε να φύγει η χώρα από την Ευρωζώνη, ΑΛΛΑ «δόθηκε ανεπαρκής προσοχή στις υποκείμενες κοινωνικές ανάγκες του Ελληνικού πληθυσμού». Επιπλέον, δεν υπήρξε σαφές πλαίσιο για την συστηματική ανάπτυξη στρατηγικών στόχων.
Πόσο αποτελεσματικά ήταν τα Προγράμματα; Ήταν... μερικώς. Δόθηκε προτεραιότητα στην δημοσιονομική σταθεροποίηση – μάλιστα «ηπιότερη» σε σχέση με το πρώτο Πρόγραμμα. Ταυτόχρονα αναγνωρίστηκε η ανάγκη εκσυγχρονισμού της Διοίκησης και της Δικαιοσύνης, ΑΛΛΑ επετεύχθη «μόνον εν μέρει πρόοδος». ΚΥΡΙΩΣ, όμως, υπήρξαν ακούσιες συνέπειες: ανεργία, brain drain, διεύρυνση της μαύρης οικονομίας...
Πώς τα πήγαμε από τεχνική αποτελεσματικότητα; Καλά. Σχεδιάστηκαν από τον ESM νέες μορφές δανεισμού και εκταμίευσης στην πράξη, ενώ επιδείχθηκε ελαστικότητα στην εφαρμογή των όρων. (Δεν το λέει η Έκθεση, αλλά σχεδόν ακούει κανείς το παράπονο του ESM που, με δεδομένη αυτήν την τεχνική του αποτελεσματικότητα, δεν πήγαμε τώρα να πάρουμε την πιστωτική γραμμή για Covid...)
Ποια ήταν η αξιολόγηση της πιο μακροπρόθεσμης αποτελεσματικότητας; Το Πρόγραμμα ESM έδωσε μεγαλύτερη σημασία στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και την αναπτυξιακή διάθεση, ΑΛΛΑ «δεν επεδίωξε με συστηματικό και ρωμαλέο τρόπο έναν στόχο μακροοικονομικής βιωσιμότητας σε μακρότερο ορίζοντα καθώς και ανθεκτικότητας της οικονομίας». (Αυτό τσούζει, με δεδομένη την πηγή του σχολίου). Καλύτερη η εικόνα στο επίπεδο βιωσιμότητας του χρέους, ΑΛΛΑ όχι πλήρης αποκατάσταση. Βελτίωση της ανθεκτικότητας και του τραπεζικού τομέα, ΑΛΛΑ η ικανότητά του για απόσβεση τυχών σοκ παραμένει «αδύναμη».
Πώς τα πήγε η διάσταση συνεργασίας; Μεταξύ EFSF/ESM, Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ΕΚΤ και ΔΝΤ «υπήρξε σημαντικός βαθμός συνεργασίας σε ένα πολύπλοκο περιβάλλον», ΑΛΛΑ οι διαφορετικές τους προσεγγίσεις συνέβαλαν «σε έλλειψη ενιαίας κατανόησης». ΚΥΡΙΩΣ και οι τέσσερεις τους «δεν αντελήφθηκαν πλήρως τις βασικές αιτίες της αδύναμης ιδιοκτησίας/ownership του Προγράμματος». Η λογική των μεταρρυθμίσεων και των μακροπρόθεσμων ωφελημάτων τους «θα μπορούσε να είχε εξηγηθεί σε ευρύτερη ομάδα ενδιαφερομένων/stakeholders και στην Ελληνική κοινή γνώμη».
Προσπαθήσαμε να κάνουμε μια ζυγιασμένη ανάγνωση ενός ενδιαφέροντος στην στάθμισή του κειμένου. Ο αναγνώστης, ας επιχειρήσει την δική του – η αξιολόγηση Αλμούνια μιλάει εν συνεχεία με συμβουλές και υποδείξεις στους Θεσμούς. Για το μέλλον.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 20/6/2020.
Η νέα έξοδος στις αγορές, με 10ετές αυτή την φορά ομόλογο – άντληση 3 δις, με 1,55% – αποτελεί ένα πρόσθετο στοίχημα στην πορεία της Κυβερνητικής πολιτικής αντιμετώπισης του οικονομικού σοκ που έφερε η πανδημία του κορωνοϊού (και η έως τώρα διαχείριση του) .
Απέχουμε σχεδόν δυο μήνες από την προηγούμενη έκδοση – 7ετους, τότε – που «έδωσε» 2 δις ευρώ με 2,05%. Και τότε βρισκόμασταν στο μέσο του κύματος του κορωνοϊού, σε lock-down κλπ. Εν τω μεταξύ είχαμε διαδοχικά μέχρι τώρα, 6 εκδόσεις μετά την έξοδο από τα Μνημόνια: δυο φορές με 10ετές, Μάρτιο και Οκτώβριο του 2019, το πρώτο υπήρξε ορόσημο μετά το 2010 (με 3,9% και 1,5% αντιστοίχως), δυο φορές 7ετές Ιούλιο και Απρίλιο 2020 (με 1,9% λίγο μετά τις εκλογές που έδωσαν την σημερινή Κυβέρνηση και με 2,05% το πιο πρόσφατο), συν ένα 5ετές, τον Φεβρουάριο του 2019 (με 3,6%, ήταν εκείνο που ξεκίνησε το σερί) και ένα 15ετές τον Φεβρουάριο του 2020 (με 1,80% - που φθάνει τον ορίζοντα αυτόνομου δανεισμού μέχρι το 2035). Άμα δει κανείς τα χρονικά βήματα των κινήσεων του ΟΔΔΗΧ, του Στέλιου Παπαδόπουλου και ήδη του Δημ. Τσάκωνα, καθώς και την συγκρατημένη κάθε φορά άντληση πόρων – από 1,5 έως 2,5 δις ευρώ – διαπιστώνει ότι πραγματικά εξοικειώνουμε τις αγορές με το Ελληνικό χαρτί. Οι δυο διαδοχικές Κυβερνήσεις μετά την έξοδο από τα Μνημόνια, αυτήν την λογική παρακολούθησαν – και τούτο είτε απλώς κάλυπταν την μέχρι τώρα προγραμματισμένη/συμφωνημένη με τους δανειστές πορεία, είτε και ξεφόρτωναν λίγο ακόμη από τον σχετικά (ακριβό, σχεδόν στο 3%) δανεισμό ΔΝΤ, που έμενε στα 6 περίπου δις.
Βέβαια, μην ξεχνούμε όταν βλέπουμε τα επιτόκια με τα οποία δέχονται να χρηματοδοτούν οι αγορές την Ελλάδα, ότι το βασικό κόστος του μεγάλου δανεισμού της (από EFSF και ESM, σχεδόν στα 200 δις συνολικά) είναι κατά 2,5% από την πρώτη πηγή και λιγότερο από 0,9% από την δεύτερη. Όμως το τωρινό στοίχημα, που κάνει τον ΟΔΔΗΧ και την Κυβέρνηση να προτιμούν να συνεχίσουν την παρουσία στις αγορές κλείνοντας ως σύγχρονος Οδυσσέας τα αυτιά τους στο κάλεσμα των Σειρήνων (υπό την μορφή του ESM, που τόσον δια του φίλου μας του Κλάους Ρέγκλινγκ όσο και δια του οικονομικού διευθυντή του Κάλιν Γιένσε επισημαίνει ότι τα κάπου 4 δις που «μας είναι διαθέσιμα» από το μέρος του πακέτου κορωνοϊού μέσω της προληπτικής πιστωτικής γραμμής του ESM φέρουν... αρνητικό επιτόκιο , στο -0,1%), είναι να μην αποκοπούμε από την ομάδα των υπόλοιπων περισσότερο πληττόμενων χωρών της ΕΕ. Που για την ώρα – πλην Κύπρου – διστάζουν να πλησιάσουν καν τον ESM και τα 240 δις «του» για τον κορωνοϊό. Και τούτο, σ' εμάς, παρά και την παρότρυνση Γιάννη Στουρνάρα.
Το «γιατί» του στοιχήματος αυτού, το οποίο σημειωτέον στηρίζεται ήδη στην εξαιρετικά παρεμβατική στάση της ΕΚΤ στις αγορές με το big bazooka των 1,35 τρισεκατομμυρίων ευρώ – και με δεδομένη, πλέον, την επιλεξιμότητα του Ελληνικού χαρτιού στην διενεργούμενη νέα ποσοτική της χαλάρωση μέχρις 27 δις ευρώ, δεν είναι απλώς μια επιδίωξη πολιτική. Ούτε, θαρρούμε, μια στάση «μάζευε κι ας ειν' και ρόγες, τώρα», ώστε να υπάρχει βάθος αντοχών για δεύτερο και τρίτο κύμα της πανδημίας. Αντιλαμβανόμαστε ότι ο ΟΔΔΗΧ και η Κυβέρνηση, πού «ακούει», θέλουν να ενθέσουν κάπως σταθερότερα την Ελλάδα στο πεδίο των χωρών (γενικότερα: των συντελεστών που προσέρχονται στις αγορές) που θα πρέπει – όπως πρώτος επεσήμανε με το θεμελιακό άρθρο του στους F.T. στο ξεκίνημα της κρίσης ο Μάριο Ντράγκι – να γίνει πλέον αποδεκτό από τις αγορές ότι θα κουβαλούν μεσομακροπρόθεσμα μεγαλύτερο βάρος χρέους. Άμα αποκοπείς από το κοπάδι...
Υπάρχει όμως, αυτές τις ημέρες, κι ένα άλλο στοίχημα που τίθεται σιωπηρά: η οργάνωση της προσέλευσης της Ελλάδας στην διαπραγμάτευση για το Ταμείο Ανάκαμψης των (προτεινόμενων) 750 δις ευρώ σε ορίζοντα 4ετίας. Εδώ, η Κυβέρνηση Μητσοτάκη δείχνει να επιλέγει μιαν επιτροπή οικονομολόγων αληθινά υψηλού προφίλ – Πισσαρίδης, Βέττας, Βαγιανός, Μεγήρ... - αλλά με εξαιρετικά περιορισμένη έκθεση «στα Ευρωπαϊκά». Άρα, την κρίσιμη διαπραγμάτευση θα κάνουν οι υπηρεσίες των υπουργείων και η (δεδομένη) πολιτική ηγεσία. Παράξενο – πολύ! – αυτό το στοίχημα, καθώς απ' αυτήν την διαπραγμάτευση θα κριθεί η ουσία των δεκάδων δις που «μας ανήκουν».
Εκτός κι αν εδώ κρύβεται ένα άλλο στοίχημα (το «=1»): η προσδοκία ότι, άμα δεν πολυδιαπραγματευθούμε και ενσωματώσουμε στο Ελληνικό αναπτυξιακό Σχέδιο (Οκτώβριο) μεταρρυθμιστική διάσταση, θα υπάρξουν σύντομα μηχανισμοί προκαταβολών αρκετών δις – και βλέπουμε!
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 14/6/2020.
Α. Όταν μετά τον θάνατο του Τζωρτζ Φλόυντ ο αρχιεπίσκοπος της Αμερικής Ελπιδοφόρος λαμβάνει μέρος σε μια μαζική διαδήλωση κρατώντας το πλακάτ «Black lives matter», όταν εκατομμύρια άνθρωποι στις περισσότερες πόλεις του δυτικού κόσμου (και στην Ελλάδα) διαμαρτύρονται εναντίον του ρατσισμού της κυβέρνησης Τραμπ, η Ιερά Σύνοδος ασχολείται με ήσσονος σημασίας ζητήματα. Πιο συγκεκριμένα, η εκκλησιαστική ιεραρχία αποκηρύσσει τη γιόγκα ως μη χριστιανική. Ως πρακτική ξένη στις παραδόσεις της ορθόδοξης εκκλησίας. Πώς είναι δυνατόν ο μεν αρχιεπίσκοπος Αμερικής να συμμετέχει ενεργά σε μια διαμαρτυρία με αντικείμενο το υπέρτατο δικαίωμα στη ζωή ενώ η δική μας Ιερά Σύνοδος να ασχολείται με ανύπαρκτα προβλήματα; Πώς είναι δυνατόν ο επικεφαλής της ορθόδοξης εκκλησίας στην Αμερική να ασχολείται με την ουσία, με τον ανθρώπινο πόνο, με τη δίκαιη και ίση μεταχείριση των περιθωριοποιημένων και καταφρονεμένων και οι δικοί μας ιεράρχες να ασχολούνται με τη γιόγκα; Με μια πρακτική που ακολουθούν εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο χωρίς να είναι βουδιστές, αφού αποδεδειγμένα βοηθάει στην υγεία και στο ευ ζην. Την εμπιστεύονται ακόμα και γιατροί σε διάφορα νοσοκομεία στις ΗΠΑ και αλλού. Προτείνουν ασκήσεις τύπου γιόγκα και διαλογισμού κυρίως σε ασθενείς με ψυχολογικά προβλήματα. Πώς εξηγείται η στενομυαλιά της Ιεράς Συνόδου;
Β. Αναπόφευκτα ο επόμενος συνειρμός μου είναι η συνεχιζόμενη περίφημη διαμάχη γύρω από τον τρόπο διδασκαλίας των θρησκευτικών. Ως γνωστόν, σε πολλές χώρες υπάρχει σαφής διαχωρισμός μεταξύ της κατήχησης που διδάσκεται στον χώρο της εκκλησίας και της θρησκειολογίας που διδάσκεται στα σχολεία. Στη δεύτερη περίπτωση, οι μαθητές μαθαίνουν για την οργάνωση και εξέλιξη των μεγάλων θρησκευτικών παραδόσεων – από τον χριστιανισμό μέχρι τον ιουδαϊσμό και τον ισλαμισμό. Γιατί επιμένει η εκκλησία η κατήχηση να μη περιορίζεται στη δική της σφαίρα αλλά να αποτελεί και αντικείμενο σχολικού μαθήματος; Πώς εξηγείται αυτός ο μυωπικός προσανατολισμός στο πλαίσιο ενός παγκοσμιοποιημένου κόσμου, ενός κόσμου όπου ο πολιτισμικός απομονωτισμός είναι αδύνατον να επιτευχθεί; Όταν μια εκκλησία ορθώνει τείχη μεσαιωνικού τύπου, αργά η γρήγορα θα εγκαταλειφθεί από πιστούς που θεωρούν πως η θρησκευτικότητα πρέπει όχι να ταυτίζεται αλλά να συμβαδίζει με τη λογική και την επιστήμη.
Γ. Βεβαία, υπήρχαν και εξακολουθούν να υπάρχουν στη χώρα μας πεφωτισμένοι ιεράρχες, θεολόγοι, φιλόσοφοι και ιστορικοί της ορθοδοξίας. Υπάρχουν επίσης κληρικοί που δεν γυρίζουν την πλάτη τους στον έξω κόσμο. Για παράδειγμα, η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών της Ιεράς Μητρόπολης Δημητριάδος οργανώνει τακτικά διεθνή συνέδρια και δημοσιεύει πάνω σε θέματα όπως η παγκοσμιοποίηση, η πολυπολιτισμικότητα, η σχέση φύλου και θρησκείας (βλ. τον ενδιαφέροντα τόμο Ορθοδοξία και Νεωτερικότητα, Ίνδικτος, 2007). Δυστυχώς όμως η πλειοψηφία στην Ιερά Σύνοδο αδιαφορεί για τέτοια θέματα αιχμής στο σύγχρονο κόσμο. Ασχολείται με τη γιόγκα, αναλώνεται σε εθνολαϊκιστικές παρεμβάσεις όπως παλαιότερα με το θέμα των ταυτοτήτων και πρόσφατα με αυτό της Συμφωνίας των Πρεσπών. Και όλα τα παραπάνω σε ένα γραφειοκρατικό πλαίσιο όπου οι ιερείς αμείβονται από το κράτος.
Δ. Εδώ πρέπει να πως πολλοί νέοι αντιδρούν στις θρησκευτικές γραφειοκρατικές ιεραρχίες και στα δόγματα. Αυτό δεν τους οδηγεί στην αθεΐα. Προσπαθούν να ξαναβρούν μια θρησκευτική πνευματικότητα εκτός των καθιερωμένων εκκλησιών. Ψάχνουν στον χώρο που ο διάσημος φιλόσοφος Charles Taylor στο κλασσικό έργο του A Secular Age (2007) αποκαλεί «εκφραστική θρησκευτικότητα». Αυτό το σταδιακό πέρασμα από την γραφειοκρατική/δογματική θρησκευτικότητα σε αυτή που δίνει έμφαση στην άμεση σχέση μεταξύ του ανθρώπου και του θείου εξελίσσεται ραγδαία στο σύγχρονο κόσμο (βλ. Heelas και Woodhead, The Spiritual Revolution, 2005 και Lynch, The New Spirituality, 2007). Αυτά είναι θέματα που με έχουν απασχολήσει για πολλά χρόνια.
Ε. Τελειώνοντας, πρέπει να σημειώσουμε πως η Ορθοδοξία εμπνέει προσωπικότητες που εγκαταλείπουν τον προτεσταντισμό και στρέφονται προς αυτήν. Θεωρούν πώς η ορθόδοξη θρησκεία βρίσκεται κοντύτερα στη διδασκαλία των Πατέρων. Αλλά στην περίπτωσή τους, η έμφαση είναι στην ορθόδοξη πνευματικότητα και όχι στην αρτηριοσκληρωτική νοοτροπία πολλών ιεραρχών σήμερα. Θυμίζω ότι ο πατριάρχης Βαρθολομαίος έγινε γνωστός παγκοσμίως ως ο «πράσινος πατριάρχης». Υπό την ηγεσία του οργανώθηκαν ταξίδια σε διάφορα μέρη του πλανήτη για την προστασία των μολυσμένων θαλασσών και ποταμών. Σε αυτές τις εκδηλώσεις συμμετείχαν προσωπικότητες όχι μόνο από τον χριστιανικό κόσμο (καθολικό, προτεσταντικό και ορθόδοξο), αλλά και από άλλες θρησκείες. Αυτού του είδους τα προβλήματα δεν φαίνεται να απασχολούν την Ιερά Σύνοδο. Γιατί;
Συμπέρασμα: Είναι καιρός η Εκκλησία μας να ανοιχτεί προς τον έξω κόσμο. Να καθοδηγήσει το ποίμνιό της κατά διαφορετικό τρόπο. Κατά τρόπο που θα δώσει νέα πνοή βοηθώντας όλους αυτούς που σήμερα αναζητούν πνευματικές διεξόδους και που είναι βαθιά απογοητευμένοι από τις θέσεις και τις πρακτικές της σημερινής ηγεσίας της Εκκλησίας.
*Δημοσιεύτηκε στα "Νέα" στις 14/6/2020.
Για όποιον παρακολουθεί τις ομιλίες και τα tweets του Ντόναλντ Τραμπ από το 2016, αυτό που συμβαίνει σήμερα στην Αμερική δεν συνιστά έκπληξη. Ο πρόεδρος Τραμπ αποτέλεσε προϊόν μιας βαθιά πολωμένης Αμερικής. Η αλλοπρόσαλλη θητεία του στον Λευκό Οίκο οδηγήθηκε από την επιδίωξη της βαθύτερης διαίρεσης και οξύτερης πόλωσης, ως συνειδητή στρατηγική επανεκλογής.
Αυτό που συμβαίνει στην Αμερική μας αφορά. Οχι μόνο επειδή η Αμερική παραμένει η απαραίτητη χώρα (the indispensable nation) στον κόσμο. Αλλά διότι η διάβρωση μιας μεγάλης δημοκρατίας στα χέρια ενός δημαγωγού έχει ευρύτερες επιπτώσεις.
Οι σύγχρονες δυτικές δημοκρατίες τείνουν να συνθέτουν: επιδιώκουν συγκλίσεις, συμβιβάζουν αντιθέσεις, αμβλύνουν, ενσωματώνουν. Ομως ο λόγος του Τραμπ είναι καθαρός και ανόθευτος. Απαλλαγμένος από οτιδήποτε θα μπορούσε να μετριάσει το μείγμα της αλαζονείας, υποκρισίας, εχθροπάθειας, περιφρόνησης στην αλήθεια, κολακείας των κατώτερων ενστίκτων μιας βαθιάς Αμερικής. Τα μελλοντικά αναγνώσματα θα σπεύσουν να τον σκιαγραφήσουν ως απόλυτο villain. Ουράια Χιπ συναντά Γκόρντον Γκέκο συναντά Σάιμον Λεγκρή.
Δεν θα είχε τόση σημασία η προσωπικότητα ενός ηγέτη εάν το αμερικανικό σύστημα δεν είχε εναποθέσει τόση θεσμική εξουσία στο πρόσωπο του προέδρου. Ηταν νομοτελειακό οι προσκλήσεις του Τραμπ σε οπαδούς του να «περιποιηθούν» τους αντιπάλους του, ο εκθειασμός της βίας, οι διαρκείς επιθέσεις στα ΜΜΕ, να υποκινήσουν τη βιαιότητα αστυνομικών προς μειονότητες και δημοσιογράφους.
Ηταν εξίσου αναπόφευκτο η κοχλάζουσα κοινωνική ένταση να οδηγήσει στην έκρηξη των (βίαιων αλλά κυρίως ειρηνικών) διαδηλώσεων διαμαρτυρίας που συγκλονίζουν την Αμερική.
Λένε πολλοί ότι ο Τραμπ είναι προϊόν του «συστήματος». Κι όμως το ίδιο «σύστημα» αμέσως πριν είχε δώσει οκτώ χρόνια Ομπάμα, και 2,8 εκατομμύρια περισσότερες ψήφους στη Χίλαρι Κλίντον το 2016. Πάντοτε υπάρχει η άλλη Αμερική: του Ομπάμα, των Κένεντι, της RBG, των liberal Πανεπιστημίων, της καινοτομίας, του Peace Corps. Των λευκών αστυνομικών που αγκαλιάζονται με μαύρους διαδηλωτές.
Ναι είναι ο Τραμπ προϊόν της Αμερικής, όπως ένα δίκτυο αποχέτευσης είναι προϊόν του πολιτισμού μιας πόλης. Να δούμε τις βαθύτερες αιτίες; Ο συνδυασμός πλειοψηφικού συστήματος, κολεγίου των εκλεκτόρων, και αδύναμων κομματικών οργανισμών ενθαρρύνει την πόλωση, τους τυχοδιώκτες, τους λαϊκιστές. Στο υπόστρωμα, η ακόμα βαθύτερη κοινωνική πόλωση: μια λαϊκή κουλτούρα που αποθεώνει τον αδιανόητο επιδεικτικό πλούτο, τη glamorous «επιτυχία», τους χρυσούς τοίχους του Trump Tower. Που συνυπάρχει με μια πραγματικότητα ραγδαίας διεύρυνσης των ανισοτήτων, ανύπαρκτο δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας, απέραντες μάζες ξεχασμένων και περιθωριοποιημένων.
Ναι, οι δυνάμεις αυτές είναι οι ίδιες που κινούν τα animal spirits, τις μηχανές παραγωγής πλούτου, τη διεθνή ανταγωνιστικότητα και υπεροχή των ΗΠΑ. Ομως η δημοκρατία είναι μια διαρκής επιδίωξη ισορροπίας. Δεν μπορεί να λειτουργήσει με ακραίες ανισότητες, ούτε με αδιάφορους πολίτες – το γνωρίζουμε από την εποχή του Αριστοτέλη.
Η προϊούσα ασθένεια της αμερικανικής δημοκρατίας είναι η αποπολιτικοποίηση, η εγκατάλειψη των civics, η βαθιά πολιτική αποχαύνωση ευρύτατων μεσαίων και χαμηλότερων στρωμάτων. Η ιδιώτευση της μεσαίας τάξης αδυνατίζει το κέντρο, πυλώνα μετριοπάθειας, κι εγκαταλείπει το γήπεδο στους φανατικούς. Είτε στους φονταμενταλιστές της αριστερής πολιτικής ορθότητας και του έξαλλου φυλετισμού. Είτε (κυρίως) στους αφελείς, τους μισαλλόδοξους, τους ρατσιστές της ακροδεξιάς, που συναπαρτίζουν τη θάλασσα της απαιδευσίας και του φανατισμού. Που αδυνατούν να διακρίνουν τη διαφορά ανάμεσα σε έναν βασιλιά των ριάλιτι κι έναν ηγέτη κατάλληλο να κυβερνήσει μια χώρα.
Η δυτική δημοκρατία που στηρίζεται σε οργανωμένα κόμματα, διαδικασίες, προγράμματα, καταστατικά, είναι ανάχωμα απέναντι σε φαινόμενα πολιτικού τυχοδιωκτισμού όπως ο Τραμπ. Οχι επαρκές ανάχωμα, εάν τα κόμματα καταληφθούν από τους ακραίους, όπως θυμίζει η πτέρυγα Μπόρις Τζόνσον στη Βρετανία. Είναι όμως μια άμυνα. Ιδίως σε εκλογικά συστήματα που συνδυάζουν πλειοψηφικότητα με αναλογικότητα, όπως τα περισσότερα ευρωπαϊκά, υποχρεώνοντας σε αναζήτηση συναινέσεων. Μπορείτε να φανταστείτε τη σύγχρονη γερμανική δημοκρατία να παράγει έναν Τραμπ;
Εχουμε επενδύσει αμέτρητες ώρες μαστιγώνοντας τις δυσλειτουργίες της Ευρώπης, τη βραδύτητα των αποφάσεων, τη δυσκολία των μεταρρυθμίσεων, τις στρεβλώσεις γηρασμένων συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας. Ας αναγνωρίσουμε όμως μια υπεροχή στη μεσότητα και ισορροπία που παράγουν οι δικαιοκρατούμενες δημοκρατίες της Ευρώπης. Στη διαρκή προσπάθεια ενσωμάτωσης των χαμένων και των απέξω, στην άμβλυνση των ακραίων ανισοτήτων που επιτελεί το ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος.
Το σημερινό δράμα της τραμπικής Αμερικής είναι μια υπόμνηση της αξίας της Ευρώπης όπως και των αξιών μιας φιλελεύθερης Αμερικής. Γύρω από τις οποίες επείγει ξανά να συναντηθούμε.
*Δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" στις 14/6/2020.
Στις αρχές της πανδημίας παγώσαμε από τις αντιδράσεις στην Ευρώπη. Κάθε χώρα ακολουθούσε το δικό της πρωτόκολλο, και στο ζήτημα των οικονομικών επιπτώσεων, απερρίφθη η αμοιβαιότητα ανάληψης του κόστους. Προϊούσης της κρίσης όμως οι ευρωπαϊκές ηγεσίες, και η ισχυρότερη Γερμανική, αντιλήφθηκαν ότι η αλληλεγγύη δεν είναι ηθικό αίτημα των αδύναμων, των διανοουμένων ή της Αριστεράς, αλλά κοινό συμφέρον όλων. Έτσι ένα δόγμα που φάνταζε απαρασάλευτο το 2010 και το 2015, και το οποίο προκάλεσε στην Ελλάδα τόσες άσκοπες θυσίες, ανατράπηκε το 2020, δημιουργώντας μια γενικότερη ανακούφιση στην Ευρώπη.
Η αντιμετώπιση της πανδημία θα καταγραφεί στην ιστορία ως ένα τεράστιο κοινωνικό πείραμα, για πρώτη φορά σε πλανητική κλίμακα. Το μέγεθος της εμπειρίας αυτής που βιώθηκε από δισεκατομμύρια πληθυσμού επιβεβαιώνουν ότι έχουμε εισέλθει εδώ και δεκαετίες σε μια ζώνη υψηλής διασυνδεσιμότητας η οποία δεν θα υποχωρήσει, αλλά αντίθετα θα ενισχυθεί. Επομένως τα ζητήματα που είναι μπροστά μας δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από μικρές απομονωμένες χώρες. Η πανδημία αντιπροσωπεύει αυτόν τον καινούργιο τύπο κρίσεων. Κρίσεις πλανητικές, όπως η κλιματική, κρίσεις υπερπληθυσμού και της διατροφικής αλυσίδας, μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών και τεράστια προσφυγικά ρεύματα. Δεν είναι άγνωστη η κλίμακα αυτών των φαινομένων στην βαθειά ιστορία του ανθρώπινου είδους, απλώς δεν την αναγνωρίζουμε. Δεν σκεπτόμαστε με τους όρους της.
Πού βρίσκεται η Ευρώπη απέναντι σε όλα αυτά; Αυτή η δυτική απόληξη της Ευρασίας με την πλούσια γεωγραφική και πληθυσμιακή ποικιλότητά της δοκιμάζει και δοκιμάζεται τα τελευταία δυο χιλιάδες χρόνια από μια διαδικασία αλλεπάλληλων συνθέσεων και αποσυνθέσεων. Η τελευταία προσπάθεια που έχει συμπληρώσει περίπου μισό αιώνα, είναι η ευρωπαϊκή ενοποίηση ως μια αμοιβαία διαδικασία προσχωρήσεων, παραχωρήσεων και συμβιβασμών. Η ιδεολογική της προίκα προήλθε από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο: Το αντιφασιστικό πνεύμα ως κατάφαση στις αξίες του Διαφωτισμού, η Χάρτα του Ατλαντικού που ενσωματώθηκε στην οικουμενική διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ το 1948, η διακήρυξη Μπέβεριτζ για το κράτος πρόνοιας και τα κοινωνικά δικαιώματα των πολιτών, η Σύμβαση της Γενεύης για το δικαίωμα στο άσυλο το 1951. Αυτές οι τέσσερις αρχές συγκροτούν τον πυρήνα του ευρωπαϊσμού, και αποτελούν τα διακριτικά του σημεία ως προς τον αμερικανικό και τον ασιατικό τρόπο διαχείρισης της οικονομίας και της πολιτικής. Το «ευρωπαϊκό μοντέλο» βασίστηκε στον συνδυασμό δημοκρατίας και οικονομικής ανάπτυξης με κοινωνικό κράτος, βελτίωση της θέσης της εργασίας με πολιτικές για τη σύγκλιση των περιφερειών.
Τι έχει μείνει από όλα αυτά τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς η εμπειρία του πολέμου και των καταστατικών αρχών της ΕΕ απομακρύνεται στο παρελθόν;
Οι όροι κοινωνική συνοχή και σύγκλιση των ευρωπαϊκών περιφερειών έχουν χαθεί από το ευρωπαϊκό λεξιλόγιο. Η Ευρώπη αποτελείται από τρεις κύκλους. Την βορειοδυτική, την ανατολικοευρωπαϊκή και τη νότια Ευρώπη. Και στις τρεις παρατηρούμε αποκλίνουσες διαδικασίες και στο οικονομικό και στο πολιτικό επίπεδο.
Αυτή όμως η απόκλιση δεν σημαίνει ότι κάθε μια από τις τρεις περιφέρειες κλείνεται στον εαυτό της, αλλά ότι υπονομεύονται καταστατικά οι ευρωπαϊκές αξίες. Εκείνο που μας ενοχλούσε και καταγγέλλαμε ως προς την μετανάστευση στην Ουγγαρία του Ορμπαν, βλέπουμε να επαναλαμβάνεται στο Έβρο και στο Αιγαίο χωρίς αντιδράσεις. Η Ελλάδα ζητά να εξαιρεθεί από το δικαίωμα στο άσυλο, παραβιάζοντας της συνθήκη της Γενεύης. Απέναντι στα προσφυγικά/μεταναστευτικά ρεύματα , η Ευρώπη δεν μπόρεσε να τιθασεύσει το κύμα εθνικισμού και ξενοφοβίας, ούτε να συντονίσει μια ευρωπαϊκή απάντηση.
Η επικράτηση των νεοφιλελεύθερων ιδεών και πολιτικών απέτυχε να δώσει νέα ορμή στην οικονομία και τα τιμωρητικά προγράμματα ακραίας λιτότητας, όπως εφαρμόστηκαν στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες, κατέστρεψαν, αντί να θεραπεύσουν τις οικονομίες, διέλυσαν τον κοινωνικό ιστό, έφεραν φτώχεια και ανεργία. Το Brexit καταγγέλθηκε ως λαϊκισμός, δεν προκάλεσε όμως μια κρίση αναστοχασμού της κοινής πορείας.
Τέλος η υποβάθμιση του ΟΗΕ, συμπαρασύρει και τη δέσμευση του μεταπολεμικού κόσμου για τον σεβασμό των δικαιωμάτων. Η Ευρώπη έχει παρασυρθεί κατά καιρούς σε τυχοδιωκτικές πραξικοπηματικού τύπου επιχειρήσεις (υποστήριξη στον πόλεμο του Ιράκ, πάνω στο αποδεδειγμένο πλέον ψεύδος των μαζικών όπλων καταστροφής, ή του τυχοδιώκτη Guaido στην Βενεζουέλα, κλπ.)
Η κρίση της πανδημίας μπορεί να γίνει μια νέα αφετηρία; Το σχέδιο ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποτελεί σημαντικό βήμα, όπως και η μερική αμοιβαιοποίηση του δανεισμού, η ενίσχυση κρατών μελών με επιχορηγήσεις, η σημαντική αύξηση του προϋπολογισμού και των ιδίων πόρων της Ένωσης, η εισαγωγή φόρων για το περιβάλλον και για μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες είναι θετικά στοιχεία. Πάγια τα υποστήριζαν οι προοδευτικές δυνάμεις και τα απέκλειαν οι κρατούντες.
Μπροστά μας είναι η μεγάλη πρόκληση του περιβάλλοντος και της πράσινης μετάβασης. Δεν πρέπει όμως να γίνει σε βάρος του περιβάλλοντος (ας ακούσουμε τις τοπικές κοινότητες που αντιδρούν) , σε βάρος της πλειοψηφίας του πληθυσμού (ισοπεδωτικός φόρος άνθρακα) και σε βάρος εκείνων που χάνουν τη δουλειά τους από την αναδιάρθρωση των παραγωγικών δραστηριοτήτων. Αν κάτι έπληξε η πανδημία είναι η αλαζονεία και η υπεροψία.
Η αποτυχία της Αμερικής στη διαχείριση της πανδημίας και οι φυλετικές ταραχές, αλλά και ο αυταρχισμός του καθεστώτος της Κίνας παρά τις επιτυχίες του, προσφέρουν τη δυνατότητα στην Ευρώπη να αναλάβει καθοδηγητικό ρόλο στη νέα παγκόσμια πραγματικότητα. Θα τον αναλάβει;
*Δημοσιεύτηκε στο "Βήμα της Κυριακής" στις 14/6/2020.
Στο κείμενο αυτό δεν θα ασχοληθώ με τα πολλά και περίπλοκα θέματα που μας χωρίζουν από τις τουρκικές θέσεις. Αλλά, ως μη ειδικός, θα προσπαθήσω να θέσω μερικά ερωτήματα σχετικά με το γιατί αποφεύγουμε να πάμε στην Χάγη χωρίς να θέσουμε προϋποθέσεις που, όπως θα υποστηρίξω πιο κάτω, κάνουν την προσφυγή μας στο Διεθνές Δικαστήριο τελείως άσκοπη.
1. Με την άκρως επιθετική πολιτική της Τουρκίας στον Έβρο καθώς και με τις εξωφρενικές απαιτήσεις της στο πλαίσιο της συνεργασίας της με την Λιβύη, το θέμα της προσφυγής μας στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ξεχάστηκε. Είτε δεν συζητιέται καθόλου είτε η έμφαση δίνεται στις διαπραγματεύσεις που πιθανόν δεν θα καταλήξουν πουθενά και κινδυνεύουν να οδηγήσουν σε πλήρες αδιέξοδο.
2. Βέβαια, η κυβέρνηση δεν αποκλείει την προσφυγή στην Χάγη, αλλά με την προϋπόθεση πως το δικαστήριο θα αποφασίσει μόνο για τις διαφορές μας στα θέματα της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ αφού το ελληνικό επιχείρημα είναι πως με βάση την Συμφωνία της Λωζάνης και του διεθνούς δικαίου της θάλασσας δεν υπάρχει άλλο θέμα προς εκδίκαση. Είναι όμως προφανές πως αυτή η θέση δεν θα γίνει αποδεκτή από τη γείτονα χώρα. Αφού υπάρχουν μια σειρά από άλλα θέματα προς επίλυση μεταξύ των δύο χωρών (βλ. άρθρο του Αλέξη Ηρακλείδη στα Νέα, 25/4/2020).
3. Για πολλούς, από τον Χρήστο Ροζάκη, τον Λουκά Τσούκαλη και τον Παναγιώτη Ιωακειμίδη μέχρι τον Γιώργο Παπανδρέου και την Ντόρα Μπακογιάννη, με διάφορες βέβαια παραλλαγές, η προσφυγή στην Χάγη είναι η μόνη ελπίδα να βρεθεί μια λύση. Υπό την προϋπόθεση βέβαια να δεχτούμε πως από μια απόφαση του δικαστηρίου θα κερδίσουμε, αλλά και θα χάσουμε διότι υπάρχουν περισσότερες διαφορές από αυτές της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ.
4. Η κυβέρνηση αποφεύγει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της προσφυγής μας στο Διεθνές Δικαστήριο ξέροντας ότι με αυτόν τον τρόπο η Χάγη «μπαίνει στο χρονοντούλαπο». Γιατί η κυβέρνηση παίρνει αυτή την στάση; Διότι γνωρίζει Γιατί ξέρει πολύ καλά πως με βάση τις αποφάσεις του δικαστηρίου «θα πάρουμε αλλά και θα δώσουμε». Ξέρει επίσης πως μια τέτοια απόφαση θα θεωρηθεί από έναν μεγάλο αριθμό πολιτών ως προδοσία. Άρα με αυτή την πολιτική ο μικροκομματικός λαϊκισμός εξαφανίζει τον ρεαλισμό, όπως έγινε και στην περίπτωση των Πρεσπών.
5. Σήμερα η κυβέρνηση, έχοντας θέσει τις κόκκινες γραμμές της, υποστηρίζει πως κάθε προσπάθεια της Τουρκίας να παραβλέψει αυτές τις γραμμές και να προσπαθήσει δια της βίας να υλοποιήσει τις απαιτήσεις της θα αντιμετωπιστεί ανάλογα. Αυτό σημαίνει πως σε περίπτωση ενός θερμού επεισοδίου, τυχαίου η σκόπιμου από την Τουρκία, αν η γείτονα χώρα αγνοήσει τις κόκκινες γραμμές της Ελλάδας για να υλοποιήσει την επεκτατική πολιτική της, εμείς θα αναγκαστούμε να αμυνθούμε στρατιωτικά.
6. Ο ελληνικός στρατός είναι σήμερα και καλά εξοπλισμένος και σίγουρα θα αμυνθεί ηρωικά στην τουρκική επιθετικότητα. Αλλά δεδομένης της ανισορροπίας δύναμης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, σε περίπτωση που η τελευταία αγνοήσει τις κόκκινες γραμμές μας (αν, για παράδειγμα, καταλάβει μια νησίδα όπου η Τουρκία αμφισβητεί την κυριαρχία μας), αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια στρατιωτική σύρραξη. Σύρραξη που σίγουρα θα έχει καταστροφικά αποτελέσματα για τη χώρα μας.
7. Με βάση τα παραπάνω, το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: αφού δεν φαίνεται να υπάρχει άλλη εναλλακτική λύση από αυτή της Χάγης, γιατί κωλυσιεργούμε; Γιατί ακολουθούμε, μυωπικά κατά την γνώμη μου, τη βήμα προς βήμα προσέγγιση; Φυσικά, αν το δικαστήριο δεν μας δώσει δίκιο σε όλες τις απαιτήσεις μας, πράγμα σίγουρο, πολλοί θα θεωρήσουν πως η Χάγη ευνοεί την Τουρκία. Πολλοί θα πάνε και πιο πέρα. Θα θεωρήσουν τους δικαστές του Διεθνούς Δικαστηρίου ως πιόνια της Τουρκίας ή άλλων δυνάμεων. Θα πρόκειται βέβαια για φαντασιώσεις, για συνομωσιολογίες που ως γνωστόν είναι πολύ διαδεδομένες στη χώρα μας. Εάν δεχτούμε την αυτονομία του Διεθνούς Δικαστηρίου, γιατί φοβόμαστε την προσφυγή μας στην Χάγη; Αν πράγματι έχουμε δίκιο σε όλα, πέρα από τα θέματα της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ, γιατί αποκλείουμε την περίπτωση οι δικαστές να συμφωνήσουν μαζί μας;
8. Ο Άγγελος Συρίγος, βουλευτής της ΝΔ, έχει υποστηρίξει ότι στο παρελθόν δεν αντιδράσαμε αμέσως στις παραβιάσεις των συνόρων μας, κυρίως στον εναέριο χώρο. Και βεβαία, μετά την σχέση Τουρκίας-Λιβύης τα πράγματα χειροτέρευσαν. Κατά τον Συρίγο, «στην πραγματικότητα, το κρίσιμο ερώτημα για ένα σοβαρό κράτος είναι με ποιον τρόπο μπορεί να αποτρέψει την άσκηση στρατιωτικής πιέσεως από την Τουρκία. Σε αυτό πρέπει να επικεντρωθούμε» (Νέα, 18/4/2020). Κατά την γνώμη μου, το «πρέπει να επικεντρωθούμε» δεν μας βοηθάει. Είναι ένας τρόπος να μην απαντηθεί το ερώτημα τι πρέπει να γίνει για να αποτραπεί η στρατιωτική σύρραξη. Και εδώ η προσφυγή στη Χάγη είναι παντελώς απούσα.
Συμπέρασμα
Λόγω Έβρου και Λιβύης, η προσφυγή μας στο δικαστήριο της Χάγης εξαφανίστηκε από τον δημόσιο διάλογο. Όταν η κυβέρνηση αναγκάζεται να τονίζει πως η προσφυγή μας στο Διεθνές Δικαστήριο είναι δυνατή μόνο αν το δικαστήριο ασχοληθεί αποκλειστικά με τις διαφορές των δύο χωρών στα θέματα υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, η Χάγη ως προοπτική μπαίνει στο περιθώριο. Δυστυχώς όμως υπάρχουν και άλλες διαφορές τις οποίες η κυβέρνηση δεν θέλει να παραδεχθεί. Αυτή η αρνητική στάση εξηγείται από το ότι δεν συμφέρει κομματικά την ΝΔ. Θα κατηγορηθεί σίγουρα για προδοσία από τους «υπερπατριώτες» έλληνες. Τέλος, αν πηγαίναμε στην Χάγη, είναι σίγουρο πως θα κερδίζαμε αλλά και θα χάναμε. Αυτό είναι αναπόφευκτο, αλλά είναι προς το συμφέρον της χώρας.
*Δημοσιεύτηκε στα "Νέα" στις 5/6/2020.
Κάναμε την επιλογή να προσεγγίσουμε την συζήτηση για το Ταμείο Ανάκαμψης/Recovery Fund ξεκινώντας (στο σημείωμα της Δευτέρας 1/6) από την Ελληνική άκρια της συζήτησης. Από τις ανάγκες και τους καταναγκασμούς της διαπραγμάτευσης και εν συνεχεία των διαδικασιών υλοποίησης των προγραμμάτων, έργων και παρεμβάσεων που θα εγκριθούν. Σήμερα, αν αντέχει ο αναγνώστης την συνεχιζόμενη ομαδόν Ευρωσυζήτηση, μερικές παρατηρήσεις που αφορούν ακριβώς την Ευρωπαϊκή διάσταση. Χωρίς την ωρίμανση της οποίας, η συζήτηση έχει περιορισμένο ενδιαφέρον στην πράξη.
Πρώτο βήμα - πριν ακόμη και από τις αναφορές, σημαντική όπως κι αν το δει κανείς, θεσμική διάσταση της πρότασης – η αποδοχή των αγορών. Υπήρξε από την πρώτη στιγμή θετική : περισσότερο κι από μια χρηματιστηριακή ευφορία, η βελτίωση/υποχώρηση των αποδόσεων των κρατικών ομολόγων των χωρών που κυρίως στοχεύονται από το Recovery Fund (λέγε με Ιταλία) οφείλει να καταγραφεί. Ιδίως άμα συγκριθεί με την προ εβδομάδων δυσφορία των ίδιων αγορών όταν η Ευρωπαϊκή αντίδραση στην οικονομική διάσταση της πανδημίας ήταν χλιαρή.
Δεύτερο βήμα, η σπουδή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να υποβάλει ως σχέδιό της την πρόταση Μέρκελ-Μακρόν (για 500 δις ευρώ), υιοθετώντας τόσο το ύψος, όσο και την διάσταση grants ως βασική μορφή παρέμβασης. Χαρακτηριστικό: προκειμένου να εισφέρει κάτι σαν προληπτική απάντηση στις αντιρρήσεις των «frugal four»/ των φειδωλών (Αυστρίας, Ολλανδίας, Δανίας, Σουηδίας, μάλλον και Φινλανδίας), που δήλωναν ότι θα δέχονταν μόνον δάνεια ως εργαλείο παρέμβασης, «προσέθεσε» 250 δις ακριβώς σε δάνεια.
Τρίτο βήμα, και εδώ το πράγμα αρχίζει να σοβαρεύει, η Επιτροπή φον ντερ Λάϊεν απομακρύνθηκε από την αρχική της προσέγγιση, που επιχειρούσε να στήσει ένα παρόμοιο σχήμα με εκείνο της πρότασης Μέρκελ-Μακρόν αλλά με βάση διάφορες ταρζανιές (δεν είναι δική μας η διατύπωση, προέρχεται από υψηλά ιστάμενο συντελεστή των Ευρωπαϊκών πραγμάτων) financial engineering , σχήματα εγγυήσεων και πολυεπίπεδου δανεισμού. Και υιοθέτησε - να δούμε βέβαια την τελική έκβαση - ένα μοντέλο δανεισμού με φορέα τον Κοινοτικό Προϋπολογισμό. Συνδυαζόμενο, αυτό με το σχετικό βάρος των (προτεινόμενων) 750 δις έναντι των 1,15 δις του (7ετους) MFF/Πολυετούς Προϋπολογισμού (αύξηση κάπου 65%) καθώς και με την (επίσης προτεινόμενη) λειτουργία κατά τα 2/3 με grants, δίνει περιεχόμενο στην συζήτηση περί μιας απαρχής αμοιβαιοποίησης χρέους.
Βέβαια - κι αυτό είναι το τέταρτο βήμα - η προεργασία που είχε κάνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την «δική της» προσέγγιση στα πράγματα δεν αφέθηκε «να πάει χαμένη». Τι θα πει αυτό; Ότι, πρώτον, ένα μικρό μέρος των 500 δις ευρώ του σχεδίου κατά Μέρκελ-Μακρόν θα πάει προς την κατεύθυνση επενδύσεων με μόχλευση. Δεύτερον, δεν αντιστάθηκε η Επιτροπή στον πειρασμό, να επαναφέρει παλιότερες δικές της προσεγγίσεις, όπως ενός Εργαλείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας/RRF (το επισημαίναμε ήδη στο σημείωμα της 27/4) που, κατ' αυτήν, θα προκύψει μέσα από το συνολικό πακέτο ανάκαμψης - με 310 δις σε grants/250 δις σε δάνεια: εύκολα βλέπει κανείς εδώ ένα διαφορετικό ζύγιασμα grants/δανείων... Τρίτον, και αυτό πολύ πιο σημαντικό στην φάση εφαρμογής, ότι η λογική της αιρεσιμότητας/conditionality θα υπάρξει στο Πακέτο: όποιος πάρει τον κόπο να φυλλομετρήσει τις 54 σελίδες της ανάλυσης/πρότασης της Επιτροπής θα βρει σε διάφορες στροφές τόσο τον συνδυασμό επενδύσεων με μεταρρυθμίσεις όσο και αναφορές σε μια «ορθή οικονομική πολιτική» όπως π.χ. εκείνη που συσσωματώνεται στις συστάσεις/προτεραιότητες της Επιτροπής στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου (που ισχύουν για όλους). Τώρα, η πρόσθετη «ενισχυμένη παρακολούθηση» που ανέφερε ο Αντιπρόεδρος της Επιτροπής Βάλντις Ντομπρόβσκις ξαναξυπνώντας τα δικά μας αντανακλαστικά Μνημονίων, μάλλον ως υπενθύμισε της (δυσάρεστα) ιδιαίτερης θέσης της Ελλάδας, πρέπει να διαβασθεί.
Το πέμπτο βήμα, που αυτό κι αν έχει ισχυρή θεσμική διάσταση!, αφορά την προοπτική χρηματοδότησης του δανεισμού που θα στήσει όρθιο το Ταμείο Ανάκαμψης μέσα από (νέους, πρόσθετους, που κι αυτοί θα πρέπει να συμφωνηθούν. ομόφωνα...) φόρους επιβαλλόμενου σ σε επίπεδο ΕΕ. Θα είναι φόροι επι των (εισαγόμενων) πλαστικών μιας χρήσης, με περιβαλλοντική χροιά; Θα επρόκειτο για νέα εκδοχή φορολόγησης των εταιρειών της ψηφιακής οικονομίας, του τύπου εκείνων που δεν κατορθώθηκε να προωθηθούν από Γαλλία ή Ισπανία λόγω σθεναρής αντίδρασης π.χ. της Γερμανίας; Θα προέρχονταν από μια ευθυγράμμιση της βάσης φορολόγησης εταιρειών (έμμεση αναφορά στην τιθάσευση της φοροαποφυγής των offshore); Εδώ, άμα η συζήτηση αληθινά προχωρήσει, όλο το σύστημα των ίδιων πόρων της ΕΕ τίθενται επί τάπητος.
Όλα αυτά, βέβαια, προϋποθέτουν ότι... θα υπάρξει συμφωνία των «27». Πότε; Θααα δούμε!... κατά την Ευρω-πρακτική.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 5/6/2020.
Αργά αλλά σταθερά, η έκταση/το βάθος της ύφεσης που διαγράφεται ως φόντο στην Ελληνική οικονομία – και συνεπώς στην πολιτική σκηνή, ανεξαρτήτως των πρωθυπουργικών αποκηρύξεων όχι μόνον του ενδεχόμενου πρόωρων εκλογών αλλά και του σταθερά σιγοβράζοντος ανασχηματισμού – γίνεται φανερό στην δημόσια συζήτηση. Ήδη ο με ανανεωμένη θητεία στην Διοίκηση της ΤτΕ Γιάννης Στουρνάρας, προχώρησε από την αρχική του αναφορά σε ψαλίδα υποχώρησης του ΑΕΠ 4% έως 8% σε τωρινό βασικό σενάριο ύφεσης 6%. Σε εφ' όλης της ύλης συνέντευξη του ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν θέλησε να αναφερθεί σε ποσοστό, αρκούμενος να δηλώσει ότι παρατηρεί τις εξελίξεις – και καταλήγοντας σε ψαλίδα 5% έως 10%.
Το ΙΝΕ της ΓΣΕΕ, εξετάζοντας τρία σενάρια ύφεσης (4%-7%-10%) κάνει προβολή σε επίπεδα ανεργίας, που συγκεντρώνουν αναγκαστικά το ενδιαφέρον του χώρου, με 19,02% - 20,3% - 21,6% . Με στοιχεία από το άνοιγμα των επιχειρήσεων, η ΓΣΕΒΕΕ μιλούσε για μείωση τζίρου κατά 50% σε 87% των επιχειρήσεων. στην εστίαση, που μόλις ξεκίνησε, οι τζίροι είναι κάτω από το 90%. Ενώ το Οικονομικό Επιμελητήριο, που κι αυτό προς διψήφια ύφεση τύπου 2011-12 δείχνει, θυμίζει ότι οι μικρομεσαίες, που πλήττονται βαρύτερα, δημιουργούν στην Ελλάδα 63,6% της προστιθέμενης αξίας και – κυρίως – προσφέρουν 85,2% της απασχόλησης. (Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που μιλούσε για -9,7% στο ΑΕΠ για το 2020, κάνει λόγο για 19,9% σε όρους ανεργίας. Το ΔΝΤ μιλούσε για ανεργία στο 22% - άρα στην επάνω πλευρά της ψαλίδας).
Εν τω μεταξύ, περνώντας από τις προβλέψεις στην πραγματική καταγραφή των δημοσιονομικών επιπτώσεων της κρίσης του κορωνοϊού βλέπουμε το 4μηνο (δηλαδή με ενάμιση μήνα «παγωμένο») να παρουσιάζει κάπου 2 δις απόκλιση από τα προϋπολογιζόμενα. Οι δαπάνες, πιο συγκεκριμένα, παρουσίαζαν πάνω από 1 δις υπέρβαση: η αποζημίωση «ειδικού σκοπού» κόστισε πάνω από 700 εκατομμύρια, ενώ στο ΠΔΕ που παγίως σέρνεται καταγράφηκε υπέρβαση σχεδόν 600 εκατομμύρια – κυρίως από συγχρηματοδοτήσεις ΕΕ. Στο σκέλος των εσόδων, πάλι, «χάθηκε» λίγο περισσότερο από 1 δις ευρώ έναντι των προϋπολογισμένων (ξαναγυρίσαμε στα επίπεδα του 2019) με κύρια πεδία της μείωσης τον ΦΠΑ κατά περίπου 470 εκατ. ευρώ με το κατέβασμα ρολών , ενώ από τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης (ιδίως καύσιμα) 160 εκατ. με το φρενάρισμα της κίνησης. Όμως και από τον φόρο εισοδήματος υπήρξε διαρροή, καθώς η απαρχή παγώματος των συμβάσεων εργασίας κατέλαβε σημαντικό πεδίο εισοδημάτων – άρα και παρακράτησης φόρου εισοδήματος. Είναι αυτή η επίδοση καλή («πάλι καλά!») ή θορυβητική; Πάντως το ΥΠΟΙΚ άρχισε να παίρνει πίσω την προθυμία για 25% έκπτωση στην έγκαιρη εξόφληση υποχρεώσεων.
Μπροστά σ' αυτά, μια ματιά στο – προβαλλόμενο – κόστος των μέτρων αντιμετώπισης της κρίσης. Βήμα-βήμα: όταν ξεκίνησε η ανακοίνωση των αρχικών μέτρων στήριξης – τέλη Μαρτίου, με κάλυψη 600.000 επιχειρήσεων και 1,2 εκατομμυρίων εργαζομένων, πλέον 550.000 ελεύθερων επαγγελματιών – ο υπολογισμός κόστους που αρχικά δόθηκε ήταν για 6 δις (σε ταμειακή βάση, για το δίμηνο Μαρτίου-Απριλίου) Δημοσιονομικά, καθώς μεγάλο μέρος αφορούν αναστολές υποχρεώσεων κοκ, η επιβάρυνση υπολογιζόταν στα 3,4 δις – συν η επιστρεπτέα προκαταβολή, συν πρόσθετες δαπάνες Υγείας, υποτίθεται ότι μας έφθαναν στα 4,7 δις ευρώ.
Καθώς εξαρχής σημαντικός αριθμός παρατηρητών επέμενε ότι τα μέτρα σε ένα τέτοιο εξωγενές σοκ θάπρεπε να είναι εμπροσθοβαρή, καθώς ανά την Ευρώπη επεκράτησε σταδιακά μια τέτοια λογική, καθώς στην εσωτερική πολιτική σκηνή την λογική του front-loaded υιοθέτησε με εμφατικό τρόπο η Αξιωματική Αντιπολίτευση – κάνοντας λόγο για ευρύτερο πλέγμα, κόστους 26 δις σε ένα μακρότερο ορίζοντα (τα 14 σε δημοσιονομικό κόστος, ενώ 12 δις σε ενέσεις ρευστότητας) – είχαμε τέλη Απριλίου αναγγελία ενός νέου πλέγματος μέτρων, που θα κάλυπτε και τους θερινούς μήνες, μετά το σταδιακό «άνοιγμα» της οικονομίας. Εδώ, δόθηκε πλαίσιο αμέσου κόστους στα 14,5 δις ευρώ – με αναφορές σε συνολικό κόστος 20, ή άλλως 24 δις ευρώ. Όχι ακριβώς αγεφύρωτο χάσμα...
Επόμενη στάση: οι προτάσεις του «Μένουμε Όρθιοι -2» του ΣΥΡΙΖΑ, με συνειδητή προσπάθεια πιο πειστικής ποσοτικοποίησης (3,7 δις σε μη επιστρεπτέα ενίσχυση σε εργαζομένους/αυτοαπασχολούμενους, 3 δις σε επιχειρήσεις, 3,5 δις σε «εισόδημα έκτακτης ανάγκης» - γενικό σύνολο 13,4 δις), κυρίως όμως με προσπάθεια υπόδειξης πηγών κάλυψης των μέτρων ώστε να αποφευχθεί η κατηγορία του «λεφτόδενδρου». Χρήση μέρους του αποθέματος/μαξιλαριού, χρήση πρόσθετων 6,5-7,5 δις του ΕΣΠΑ, συν αξιοποίηση των επιστροφών κερδών από ΑNFAs/SMPs που μόλις ελευθερώθηκαν.
Οπότε, άμα συγκρίνει κανείς με τα πρόσθετα 12,5 δις ευρώ των νέων Κυβερνητικών ανακοινώσεων, δεν βλέπει κανείς αληθινό χάσμα εκτιμήσεων/προθέσεων.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 30/5/2020.
