Thursday, 28 March 2024

art-2

 

Τα άρθρα Μελών και Φίλων της Παρέμβασης, όπως δημοσιεύτηκαν στον ελληνικό και διεθνή τύπο.

Για να δείτε τα άρθρα ανά συγγραφέα, πατήστε εδώ .

 

 

 

 

 

Θάλεια Δραγώνα: «Οι καταπιεσμένοι άνθρωποι χειραγωγούνται ευκολότερα»

Η πανεπιστημιακός και πρώην πολιτικός μιλάει για το έργο 22 χρόνων στο Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανόπαιδων στη Θράκη, τις δυσκολίες μέσα και έξω από αυτό και το αναγκαίο restart.
Είκοσι δύο χρόνια. Σχεδόν μια γενιά. Το διάστημα, ας πούμε, που χρειάζεται για να μεγαλώσει ένα παιδί, να σπουδάσει και να επιστρέψει στη γενέτειρά του για να διδάξει το ίδιο. Τόσο κράτησε το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανόπαιδων στη Θράκη, με εντυπωσιακά αποτελέσματα σε σχέση τόσο με το ποσοστό των παιδιών που τελειώνουν την υποχρεωτική εννιάχρονη εκπαίδευση (από 35% το 2000 σε 80% σήμερα) όσο και γενικότερα με την ένταξή τους στην κοινωνία. Μα τότε γιατί σταμάτησε; Τα καλά πράγματα που γίνονται σ' αυτόν τον τόπο δεν είναι πολλά. Γιατί λοιπόν πυροβολούμε τα πόδια μας; Ψυχή αυτού του προγράμματος ήταν η Θάλεια Δραγώνα και η Αννα Φραγκουδάκη. Συνάντησα την πρώτη στο Καποδιστριακόν, το εστιατόριο του ΕΚΠΑ που στεγάζεται στο κτίριο «Κωστής Παλαμάς», το γνωστό «ροζ κτίριο» της Ακαδημίας. Την τελευταία φορά που της είχα μιλήσει ήταν από την Κομοτηνή, όπου είχε λάβει μέρος σε μια εκδήλωση για το κλείσιμο αυτού του κύκλου. Ήταν παθιασμένη τότε, όπως και τώρα. Μου είπε πόση εθνική υπερηφάνεια αισθάνθηκε με την Κατερίνα Σακελλαροπούλου, ιδίως ακούγοντας την ομιλία της όταν της ανακοινώθηκε η επιλογή της για τη θέση της Προέδρου της Δημοκρατίας. Παρήγγειλε ένα λαβράκι σοτέ, εγώ σολομό. Διάλεξε την πιο υγιεινή σαλάτα που υπήρχε στον κατάλογο. Δεν ήθελε αλκοόλ. Και άρχισε να αναπολεί. «Η Θράκη ήταν πάντα τόπος ειρηνικός. Παρά τις καταπιέσεις, τις διακρίσεις, τους αποκλεισμούς, δεν είχε επιδείξει βία. Ποτέ. Η κατάσταση όμως γινόταν όλο και πιο πνιγηρή. Και αυτό το κατάλαβε το 1990 ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Εισηγήθηκε λοιπόν στους αρχηγούς των άλλων κομμάτων της Βουλής και αποφάσισαν ομόφωνα ότι πρέπει ν' αλλάξουν οι σχέσεις κράτους και μειονότητας. Αυτή τη δεκαετία αποφασίστηκαν μέτρα που σταματούσαν μια ανόητη πολιτική - ένα από αυτά ήταν και η συγκρότηση της ομάδας μας. Η Θράκη είχε στα χωριά της Ροδόπης φυλάκια, δεν μπορούσες να πας στο χωράφι σου αν δεν είχες πάσο. Οι άνθρωποι της μειονότητας δεν μπορούσαν να πάρουν άδεια αυτοκινήτου, να καταθέσουν χρήματα στην τράπεζα. Υπήρχε η φαντασίωση ότι έτσι μπορούσες να ελέγξεις τα πράγματα καλύτερα. Όταν όμως οι άνθρωποι είναι καταπιεσμένοι, είναι και πιο χειραγωγούμενοι, πιο οργισμένοι. Για να μπορέσεις να εξασφαλίσεις δημοκρατικούς κανόνες σε οποιαδήποτε κοινωνική ομάδα, ο δρόμος είναι η ενδυνάμωσή τους, να γίνουν δρώντα υποκείμενα. Αν δεν είναι δρώντα υποκείμενα, είναι χειραγωγούμενα. Ο Μητσοτάκης κατάλαβε ότι μπορούσε να γίνει μια έκρηξη. Παρενέβη λοιπόν και μίλησε για ισονομία και ισοπολιτεία». Το 1997 ανέβηκε η ομάδα στη Θράκη. Υπήρχε καχυποψία και από την πλευρά της μειονότητας («ποιοι είναι αυτοί που ήρθαν από την Αθήνα;») και από τους σκληρούς της πλειονότητας, επειδή η ομάδα είχε δουλέψει σε σχολεία με μειονότητες, είχε γράψει και το «Τι είναι η πατρίδα μας; Εθνοκεντρισμός στην εκπαίδευση». Όταν χαλάρωνε η μια πλευρά, αγρίευε η άλλη. Και υπήρχε φυσικά και η εμπλοκή της Τουρκίας. Αλλά ο κόσμος πήγε μαζί τους. Είχαν κάνει κι ένα φιλμάκι, σκηνοθέτης ήταν ο Θάνος Αναστόπουλος, ρωτούσε τι είναι η Θράκη, και όλοι, μέλη της μειονότητας και της πλειονότητας, εξέφραζαν τον ίδιο συναισθηματικό δεσμό με τον τόπο τους. Και λέγαν όλοι, «μυρωδιές, ήχοι, το πρωί που ξυπνάω και βλέπω τη χαμηλή νέφωση». Στην αρχή δεν υπήρχε καν μέρος για να συναντιούνται οι νέοι της μειονότητας με άλλους της πλειονότητας. Κι ένα καφενείο όπου έπαιζαν τάβλι κι έπιναν καφέ το κάψανε τρεις φορές. Σιγά σιγά τα πράγματα άρχισαν να φτιάχνουν. «Η στιγμή που είπα ότι πάμε πλέον καλά, προχωράμε, ήταν μια μέρα που μπήκα στο κέντρο μας στην Ξάνθη. Τα παιδιά έκαναν μάθημα. Και οι μητέρες περιμένοντας είχαν βγάλει το βελονάκι τους και έπλεκαν. Είπα τότε, αν οι μανάδες αισθάνονται τόσο οικείο αυτόν τον χώρο της ελληνικής πολιτείας, έχουμε κερδίσει». Ένα άλλο σπουδαίο επίτευγμα ήταν οι γυναίκες της μειονότητας που έμαθαν ελληνικά. «Εκείνες το ζήτησαν. Αφού έρχεστε και κάνετε μάθημα στα παιδιά μας, είπαν, δεν κάνετε και σε μας; Στην αρχή δεν τις άφηναν οι άντρες τους, έδωσαν μάχη. Έχω μια φωτογραφία που κάνουν το σήμα της νίκης. Και τώρα μας λένε, πού πάτε, γιατί σταματάτε;». «Σεβαστήκαμε τις διαφορετικές ταυτότητες» Αναρωτιέμαι πώς κέρδισε η ομάδα των «πρωτευουσιάνων» την εμπιστοσύνη αυτών των ανθρώπων. Πώς νίκησαν την καχυποψία τους ύστερα από τόσα χρόνια καταπίεσης; «Ήμασταν μια μεγάλη ομάδα πανεπιστημιακών, εκπαιδευτικών, κοινωνικών λειτουργών, εμψυχωτών, όλοι τους αποφασισμένοι να πετύχουν. Κάναμε μαθήματα ελληνικών στα σχολεία τα απογεύματα και τα Σαββατοκύριακα, δημιουργήσαμε κοινοτικά κέντρα που δούλευαν επτά μέρες την εβδομάδα όλον τον χρόνο, τέσσερις κινητές μονάδες επισκέπτονταν καθημερινά τα απομακρυσμένα χωριά, κάναμε καλοκαιρινές κατασκηνώσεις με παιδιά και νέους, μειονότητας και πλειονότητας μαζί, όπου μάθαιναν τη συμβίωση και τη συνεργασία. Σεβαστήκαμε τις διαφορετικές ταυτότητες στη δημιουργία διδακτικών υλικών και βιβλίων, κάνοντας μεικτή επιμόρφωση εκπαιδευτικών από τη μειονότητα και την πλειονότητα, δίνοντας ευκαιρίες στα κορίτσια και τις γυναίκες, δουλέψαμε στο πεδίο σε συνθήκες δύσκολες, ήρθαμε κοντά στην τοπική κοινωνία, και είχαμε μεγάλο πάθος για τη δουλειά που κάναμε. Παράδειγμα, μια από τις τέσσερις κινητές μας μονάδες έφευγε από την Κομοτηνή Κυριακή το χάραμα κάνοντας δυόμισι ώρες ταξίδι στον Έβρο για να κάνει μάθημα στις γυναίκες. Ακόμη και ο ιμάμης σε κάποια χωριά βοηθούσε μετακινώντας το μάθημα του Κορανίου διότι θα κάναμε μάθημα ελληνικών εμείς. Ήταν φορές που μας ανήγγελλε από τον μιναρέ. Τη μεγαλύτερη λαχτάρα την είχαν τα παιδιά. Απολάμβαναν μια μάθηση-παιχνίδι, δημιουργική, με ηλεκτρονικούς υπολογιστές τόσο σπάνιους για τα περισσότερα παιδιά. Τα αποτελέσματα, ποσοτικά και ποιοτικά, είναι εντυπωσιακά». Η Θάλεια είναι ασυγκράτητη, το πιάτο μπροστά της είναι άθικτο. Θα έλεγε κανείς ότι αυτά που έκανε η ομάδα της ήταν τόσο πετυχημένα, ώστε είχαν οικουμενική αποδοχή. Οι ξένοι που παρακολουθούσαν το πρόγραμμα - αφού γινόταν με κοινοτικά κονδύλια - ήταν πράγματι ενθουσιασμένοι. Αλλά ορισμένοι στην Αθήνα ενοχλούνταν. Κι όταν βρέθηκε στο υπουργείο Παιδείας, το 2010, ξέσπασαν εναντίον της. «Εβγαινε στον δρόμο το ΛΑΟΣ και φώναζε "έξω η Δραγώνα από το υπουργείο Παιδείας". Δεν μπόρεσα να το αντέξω και παραιτήθηκα. Ο Καρατζαφέρης καμάρωνε στη Βουλή λέγοντας ότι το κόμμα του κατάφερε να με διώξει. Το υπουργείο είχε άλλωστε ήδη αρχίσει να αποσύρει την εμπιστοσύνη του σε μένα γιατί είχε πολιτικό κόστος».

«Απαραίτητα τα μέτρα ήπιας πολιτικής»

Πάντα υπήρχαν λοιπόν εμπόδια. Διάφοροι πολιτικοί εκπρόσωποι δεν έβλεπαν με καλό μάτι το έργο στη Θράκη. Ωστόσο, παρά τις διαφορές ανάμεσα σε υπουργούς Παιδείας και κόμματα, όλοι στήριζαν την πολιτική ισονομίας και ισοπολιτείας. Και η δυστοκία που υπήρχε στην ανανέωση του προγράμματος εύκολα ή δύσκολα ξεπερνιόταν. «Δεν είχα συναντήσει ποτέ ως τώρα υπουργό που να μην ενδιαφερθεί να καταλάβει. Και πιστεύω ότι τα μέτρα ήπιας πολιτικής, όπως τα έλεγε ο Γιώργος Παπανδρέου, είναι σήμερα πιο απαραίτητα από ποτέ. Πρέπει να κάνουμε ενέσεις συνεχώς, εξέλιξης, δημοκρατίας, φιλίας, ανοιγμάτων. Πρέπει να προετοιμάζουμε την κοινωνία των πολιτών, να υπάρχει διακίνηση ιδεών, να έρχονται κοντά οι άνθρωποι. Άλλωστε το έργο μπορεί να γίνει παράδειγμα. Αυτά που έγιναν στη Θράκη να γίνουν και στη Λάρισα, για παράδειγμα, με τους μετανάστες που μεταφέρονται από τα νησιά. Η κοινωνία είναι έτοιμη να τους φάει ζωντανούς. Και οι αιρετοί δεν βοηθάνε. Πρέπει λοιπόν να εφαρμόσουμε πολυδάπανα μέτρα, που παίρνουν χρόνο. Και χρήμα φυσικά. Η δημοκρατία στοιχίζει. Αλλά δεν γίνεται αλλιώς». Η Δραγώνα πίστευε ανέκαθεν στη σημασία του «από τα κάτω». Όταν ήταν γραμματέας στο υπουργείο, όργωνε όλη την Ελλάδα, πήγαινε στους καταυλισμούς των Ρομά για να βάλει τα παιδιά τους στο σχολείο. Και τα κατάφερνε. «Στην αρχή οι δήμαρχοι φοβόντουσαν, μια πρόεδρος συλλόγου γονέων στη Βέροια, μέλος του ΛΑΟΣ, ήταν πολύ αρνητική. Στο τέλος με ευχαρίστησε, μου ενεχείρισε μάλιστα δώρο κι ένα ταψί ραβανί. Για ν' αλλάξουν νοοτροπίες και προκαταλήψεις, πρέπει το κράτος να κάνει πρωταγωνιστές τις τοπικές κοινωνίες». Το ίδιο έγινε και με ένα άλλο πρόγραμμα στο οποίο δούλεψε με την Άννα Φραγκουδάκη. Συμμετείχαν τέσσερις χώρες: Ισραήλ και Παλαιστινιακή Αρχή, Ελλάδα και Τουρκία. Το θέμα ήταν το ίδιο, η συμβίωση των ανθρώπινων ομάδων που έχει διαιρέσει η ιστορία των εθνών. «Την ανάγκη συνύπαρξης των πολιτισμικών ετεροτήτων την ξέρουμε σε αυτή τη χώρα. Είμαι Ελληνίδα, εγγονή μετανάστη, ο προπάππος μου μετανάστευσε στην Αμερική, και παιδί πρόσφυγα, ο πατέρας μου ήταν πρόσφυγας από τη Σμύρνη. Έχω μέσα μου αυτά τα τραύματα». Κάθε κύκλος όμως έρχεται κάποια στιγμή που κλείνει. Αυτό δεν σημαίνει ότι το έργο πρέπει να σταματήσει. Αντιθέτως, υπάρχουν εκατό λόγοι για να συνεχίσει. Τι θέλουν οι δύο γυναίκες που το κράτησαν επί 22 χρόνια; Να παραδώσουν τη σκυτάλη σε νέους ανθρώπους. Πρέπει να γίνει ένα restart. Ρωτάω τη Θάλεια τι θα έλεγε αν την καλούσε ο Πρωθυπουργός. «Να δημιουργηθεί ένα πειραματικό σχολείο, δίγλωσσο, που να αποτείνεται εξίσου στη μειονότητα και στην πλειονότητα, και να αποτελέσει πείραμα, παράδειγμα πραγματικής συμβίωσης στην εκπαίδευση. Γιατί τα παιδιά που πάνε στο δημόσιο, η ταυτότητά τους, η γλώσσα τους είναι ανύπαρκτη, κι όταν πηγαίνουν στο μειονοτικό σχολείο είναι γκετοποιημένα. Δεν δουλεύει έτσι η εκπαίδευση. Θα μπορούσαμε να είμαστε παράδειγμα στον κόσμο για τη διγλωσσία και τις διαφορετικές ταυτότητες στο σχολείο. Ένας φάρος, σαν τον Καναδά. Έτσι βγήκαν και στην Αμερική τα μαύρα παιδιά από το περιθώριο και την αμάθεια». Το εστιατόριο του πανεπιστημίου είναι πιο πολύβουο απ' ό,τι περίμενα. Τα πιάτα του πάντως είναι πολύ νόστιμα. Ξαφνικά αρχίζει να ακούγεται δυνατή μουσική, κάποιοι φοιτητές κάνουν πρόβα χορού. Κοιτάζω τη συνομιλήτριά μου, το αποκλείω αυτή η γυναίκα να σταματήσει να δουλεύει. Με επιβεβαιώνει. «Από το τέλος Αυγούστου είμαι συνταξιούχος. Αλλά κάνω συνεχώς σχέδια. Κάνω αιτήσεις σε διάφορα ερευνητικά προγράμματα, διεθνικά και πολυπολιτισμικά. Δεν έχω κουραστεί. Κάνω μάθημα στο πανεπιστήμιο αμισθί. Ο τίτλος είναι Ταυτότητες και Ομάδες, όταν το ψυχικό συναντά το κοινωνικό. Το μάθημα με ενθουσιάζει και είναι μεγάλη ανταμοιβή η ανταπόκριση των φοιτητών. Συνεργάζομαι επίσης με τον Δήμο Αθηναίων για την ένταξη των προσφύγων. Είναι ένα σύνθετο πρόγραμμα, κι αυτό ακριβό φυσικά. Αλλά αυτές οι προσπάθειες πρέπει να πολλαπλασιάζονται σαν τα μανιτάρια».

«Στην πολιτική βρέθηκα από σπόντα»

Ρωτάω τη Θάλεια αν δηλώνει αριστερή ή αν έχει πάψει να πιστεύει στις ετικέτες. «Δεν δηλώνω τίποτα. Δεν θήτευσα ποτέ στην Αριστερά, αν και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κάποιες ιδέες της Αριστεράς με γοητεύουν. Παντρεύτηκα 19 ετών και στα είκοσι ήμουν φοιτήτρια και μαμά, δεν είχα καμιά πολιτική δράση. Ποτέ. Ύστερα έκανα τη διατριβή μου, πήγα στα Γιάννινα, στο πανεπιστήμιο, ως ειδική επιστήμων, μετά επίκουρη, το 1970 ήρθα στην Αθήνα. Στην πολιτική βρέθηκα από σπόντα, με πρότεινε ο Παπανδρέου, είπα να το δοκιμάσω, και μετά κατάλαβα ότι δεν είναι για μένα η πολιτική. Είμαι άνθρωπος της δράσης και με παθιάζει να παρεμβαίνω, αλλά σε πεδία και σε κλίμακα τέτοια που να μπορώ να δω την αλλαγή». Κλείνω το μαγνητόφωνο, αλλά θέλει κάτι ακόμη να πει. «Δύο άνθρωποι με διαμόρφωσαν. Ο ένας ήταν ο Σπύρος Δοξιάδης. Και ο άλλος, η Άννα, που μου άλλαξε εντελώς τον προσανατολισμό. Τα κάναμε όλα μαζί. Πιστεύω πολύ στη δύναμη της ομάδας. Δεν μπορείς να κάνεις τίποτα μόνος σου. Αν δεν μοιραστείς, αν δεν στριμωχτείς... Πρέπει να βάζεις συνεχώς τις ιδέες σου σε κοινή δοκιμασία, μέσα από το βλέμμα των άλλων, μέσα από τον λόγο τους διαμορφώνεται κι ο δικός σου. Ο μοναχικός πανεπιστημιακός είναι ένα μοντέλο που δεν μου ταιριάζει. Γι' αυτό και μπήκα στην πολιτική. Αλλά κατάλαβα ότι δεν ήταν για μένα. Φυσικά με άλλαξε και η ψυχανάλυση, χρόνια πολλά στο ντιβάνι...». Τι διαβάζεις αυτές τις μέρες, Θάλεια; «Ένα βιβλίο της Ετέλ Αντνάν, το Σιττ Μαρί Ροζ. Μιλάει για τον εμφύλιο του Λιβάνου». Και ποια ταινία είδες τελευταία; «Το "1917". Δεν μ' άρεσε. Γυρισμένη άψογα, αλλά τη βρήκα υπερβολική. Λίγο σαν Τζέιμς Μποντ...». Όπως αποδείχθηκε την περασμένη Κυριακή, η Ακαδημία των Όσκαρ συμφωνεί μαζί της.

*Δημοσιεύτηκε στα "Νέα" στις 15/2/2020. 

Στην Ευρώπη θα κριθούν όλα – πάλι

Με εξαιρετικά προσεκτικά, σχεδόν διστακτικά βήματα προχωράει η Κυβέρνηση Μητσοτάκη στην προσπάθεια να διαμορφώσει ένα νέο πλαίσιο οικονομικής πολιτικής που θα την οδηγήσει – κι εμάς μαζί – στην διάρκεια της θητείας της, όση διάρκεια της επιτρέψει η γενικότερη συγκυρία. (ΕλληνοΤουρκικά, Προσφυγικό/ Μεταναστευτικό: αυτά καθορίζουν την συγκυρία). Για μιαν ακόμη φορά «όλα θα κριθούν στην Ευρώπη» - αλλά... ποιαν Ευρώπη;
Όπως και στο κρίσιμο για την συνοχή και ανθεκτικότητα όχι απλώς του πολιτικού συστήματος, αλλά της ίδιας της κοινωνίας Προσφυγικό/Μεταναστευτικό. όπου όλα θα κριθούν από τις ηρωικές προσπάθειες του Γιώργου Κουμουτσάκου να πείσει τους Ευρωπαίους ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να σηκώσει το βάρος που την απειλεί χωρίς ουσιαστικότερη συμμετοχή της «Ευρώπης» (και όχι από τους σχεδιασμούς στρατοπέδων Μηταράκη και τους πλωτούς φράχτες, ούτε από τις φυλάξεις Χρυσοχοϊδη), έτσι και στο μέτωπο της οικονομίας όλα θα κριθούν από το πώς ο Χρήστος Σταϊκούρας και ο Μιχάλης Αργυρού θα πείσουν τις Βρυξέλλες και το Eurogroup ότι το Μεσοπρόθεσμο που τώρα χτίζεται και «βλέπει» σε ορίζοντα 2024 δικαιούται να πετύχει χαμηλότερα πρωτογενή πλεονάσματα/να αποκτήσει δημοσιονομικό χώρο για να φύγει μπροστά η ανάπτυξη (και όχι από το πόσο εύγλωττα/δυναμικά θα επικαλείται ο Άδωνις Γεωργιάδης τις θεότητες της ως άνω ανάπτυξης, ή από το πόσο ο Γιάννης Βρούτσης θα τροφοδοτεί τις προσδοκίες για αυξήσεις στις συντάξεις).
Όλα θα κριθούν στην Ευρώπη – αλλά ποια Ευρώπη; Προτού μπούμε, πάντως, στην νέα στενωπό που μας προκύπτει με τα αποσταθεροποιητικά γεγονότα στην πολιτική σκηνή της Γερμανίας (διότι όποιος λέει «Ευρώπη», Γερμανία εννοεί! – όσο κι αν αυτό είναι δύσπεπτο), μια στάση στα περί πρωτογενούς πλεονάσματος/δημοσιονομικού χώρου. Την περασμένη εβδομάδα, με την ευκαιρία της παρουσίασης δυο βιβλίων – «Ταξίδι του Οδυσσέα» του Μπομπ Τράα (στις Εκδόσεις economia) και «Ζήτημα εθνικής επιβίωσης» των Κωνστ. Γάτσιου-Δημ. Ιωάννου (στις Εκδόσεις Κριτική) – προσεγγίστηκε ξανά η ίδια η σκοπιμότητα των υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων, ή αντιστρόφως της επιδίωξης ως βασικού πολιτικού στόχου μεγαλύτερου δημοσιονομικού χώρου. Και στην μεν παρουσίαση Τράα, του επί χρόνια resident του ΔΝΤ στην Αθήνα, τόσο ο ίδιος όσο και η Μιράντα Ξαφά (αναμενόμενο) αλλά και ο Βασίλης Ράπανος τοποθετήθηκαν με επιφυλακτικότητα για το πόσο σοφό θα ήταν – ακριβώς τώρα, που η διαχείριση του Ελληνικού χρέους περνάει στις αγορές (το 10ετές πάει για αποδόσεις 1%...) και η αξιοπιστία της οικονομικής πολιτικής θα κρίνεται σε μόνιμη βάση από τον άγαρμπο αυτό κριτή – να επιδιωχθεί ως βασικός στόχος ένα rollback των πλεονασμάτων. Ανάλογη προσέγγιση είχε και ο Γιώργος Χουλιαράκης, φαινομενικά απροσδόκητο αυτό, στην παρουσίαση Γάτσιου/Ιωάννου, εξηγώντας επιπρόσθετα πόσο σημαντικό ήταν το ότι στην Ελληνική οικονομία – υπό την δυσάρεστη, βέβαια, πίεση των Μνημονίων και την ανοίκεια της Τρόικας – έχει πλέον εγκατασταθεί εσωτερική δημοσιονομική δυναμική πλεονασμάτων, που δρομολογεί αλλιώς την όποια ανάπτυξη (με βάση σταθερότητα, όχι ενέσεις δανεισμού: οι ίδιες οι αγορές θα θέτουν όρια) αλλά και θα δείξει στην πράξη ότι το χρέος έχει γίνει εξυπηρετήσιιμο/βιώσιμο και χωρίς το δεκανίκι των «εταίρων». Βέβαια, ο συμπαρουσιάζων Γιάννης Στουρνάρας επιμένει ότι η ανάπτυξη βοηθάει περισσότερο από την δημιουργία πλεονασμάτων και σε επίπεδο μείωση του χρέους.
Λέγαμε παραπάνω ότι, στο μέτωπο των πλεονασμάτων, η Κυβέρνηση/ο Χρ. Σταϊκούρας προχωράει με προσεκτικά βήματα: συλλέγει υποστηρικτικές τοποθετήσεις τύπου Εμμανουέλ Μακρόν ή Πάολο Τζεντιλόνι, αλλά δεν θέτει ευθέως ζήτημα μείωσης του στόχου 3,5% του ΑΕΠ στα πρωτογενή στο Eurogroup. Ακόμη και το κυοφορούμενο Μεσοπρόθεσμο, μας το υπόσχονται σε δυο εκδοχές/σενάρια (εμπρός στον δρόμο που χάραξε ο Ευκλείδης Τσακαλώτος): ένα με ευρύτερο δημοσιονομικό χώρο για το 2021-22, και ευελιξία για την συνέχεια. ένα με μηδενικές αλλαγές στα πρωτογενή, αλλά με επίτευξη τέτοιων ρυθμών ανάπτυξης (2,8% τουλάχιστον) και τέτοια επιβράβευση στις αγορές, που να επιτρέπει δημοσιονομική χαλάρωση μέσα από την διαφορετική ανάγνωση της βιωσιμότητας του χρέους. Όπως η Ελληνική πλευρά έχει τις μηχανές στο «πρόσω αργά» - σε ποιο Eurogroup θα τεθεί ευθέως το θέμα; - έτσι και οι Ευρωπαίοι κάνουν τις μηχανές σε «κράτει» - πότε θα έχουμε την νέα DSA, την ανάλυση βιωσιμότητας του χρέους κατ' αυτούς; (Ανάλογη διστακτικότητα και από ΔΝΤ).
Εκεί ακριβώς, επέπεσε η ταραχή που αλλάζει το πολιτικό σκηνικό στην Γερμανία. Υπό την πίεση του υπερσυντηρητικού AfD, οι Χριστιανοδημοκράτες τείνουν να μετακινηθούν από κεντροδεξιά, δεξιότερα (άνθρωπος του ημετέρου Σώϋμπλε ο πιθανός διάδοχος της διαδόχου Μέρκελ Φρήντριχ Μέρτς). Άντε, τώρα, να διαπραγματεύεσαι χαμηλότερα πρωτογενή, ή ευέλικτα ANFAs/SMPs.

*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 15/2/2020. 

Τι λέγεται, τι γίνεται…

Ας ξεκινήσουμε με την – εντελώς πρόσφατη – περιπέτεια του ατυχούς, εν προκειμένω, Αδώνιδος Γεωργιάδη όταν αναφέρθηκε στο θέμα της λήξης της προστασίας της πρώτης κατοικίας από 1ης Μαΐου. Δεν φυλάχτηκε ο , πολύπειρος ωστόσο, Άδωνις και η τοποθέτησή του – ότι η απόλυτη προστασία της πρώτης κατοικίας (που παύει τότε μετά την τετράμηνη παράταση της ισχύος του ν. 4605/19) είναι ζημιογόνα για την οικονομία – επιδεχόταν, όπως απεδείχθη, αποσπασματική απόδοση. Οπότε βρέθηκε ο αρμόδιος εν μέρει υπουργός να θεωρείται υπέρ της προοπτικής επίσπευσης των πλειστηριασμών μετά απ' αυτό το χρονικό διάστημα – και είναι γνωστό ότι, ήδη, με την μεταβίβαση οφειλών που εμπλέκουν (και) πρώτη κατοικία οι εταιρείες διαχείρισης και αναζήτησης οφειλών («κοράκια» κατά την διατύπωση των πιστών τηλεπαραθύρων) η προοπτική έντασης των πλειστηριασμών από την άνοιξη («τσουνάμι πλειστηριασμών», πάλι κατά τα τηλεπαράθυρα) γίνεται πολύ συγκεκριμένη. Όταν ακολούθησαν διευκρινήσεις – τού ίδιου, του Κυβερνητικού Εκπροσώπου κλπ – η (πολιτική) ζημιά είχε γίνει: από ΣΥΡΙΖΑ αλλά και ΚΙΝΑΛ/ΠΑΣΟΚ κατακεραυνώθηκε για κοινωνική αναλγησία, κυρίως όμως δόθηκε μια ακόμη ευκαιρία για de facto προσέγγιση της Αξιωματικής με την Ελάσσονα Αντιπολίτευση στις επικριτικές/καταδικαστικές δηλώσεις σ' αυτό το θέμα. Ενώ και ΚΚΕ και ΜΕΡΑ25 προσήλθαν επίσης.
«Η θηλιά των τραπεζών και των funds σφίγγει γύρω από εκατοντάδες χιλιάδες νοικοκυριά», «πολιτικές θέσεις και πρακτικές που εκπορεύονται από την Τρόικα, με μεγάλο ζήλο υλοποιούνται από κυνικούς υπουργούς-εντολοδόχους», «φτιάχνετε κλίμα και διαφημίζετε το τι θα συμβεί μετά τον Απρίλιο», «δεν θα αφήσουμε την Κυβέρνηση να γυρίσει στις μνημονιακές πολιτικές, να υλοποιήσει όσα ζητούσαν οι πιο ακραίοι κύκλοι των δανειστών». Δύσκολα θα διακρίνει ποιος πολιτικός χώρος εξέπεμψε ποιο από τα παραπάνω. (Για να διευκολύνουμε: κατά σειράν είναι ΚΚΕ, ΜΕΡΑ25, ΚΙΝΑΛ, ΣΥΡΙΖΑ...).
Ασφαλώς και δεν είχε άγνοια κινδύνου ο Άδωνις Γεωργιάδης γι αυτό τον αναφέραμε ως πολύπειρο, αλλά και ατυχή. Γνωρίζει (η δημοσιότητα είναι πλήρης σχετικά με το τι βρίσκεται μπροστά μας) ότι όταν ολοκληρωθούν και οι εορτασμοί για την Πρωτομαγιά του 2020, θα ξημερώσει – αν δεν υπάρξει βέβαια άλλη μια αναβολή... - μια νέα κατάσταση για τους οφειλέτες των οποίων εμπλέκεται πρώτη κατοικία. Δεν είναι άλλωστε κρυφό – η διαφάνεια με την οποία λειτουργεί η Γενική Γραμματεία Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους υπό τον Φώτη Κουρμούση είναι υποδειγματική – ότι τέλη 2019, ενώ είχαν μπει στην σχετική πλατφόρμα κάπου 60.000 ενδιαφερόμενοι και είχαν ξεκινήσει διαδικασία αίτησης σχεδόν 38.000, λιγότερες από 1.300 αιτήσεις είχαν υποβληθεί. Και το πράγμα χειροτερεύει: 315 προτάσεις ρύθμισης είχαν δοθεί από τις τράπεζες, διψήφιος μόλις αριθμός είχε οριστικοποιηθεί. (Και να σκεφτεί κανείς ότι η χαρτούρα της υποβολής έχει ελαφρυνθεί πρωτοφανώς. Και ότι υπάρχει και κρατική επιδότηση κατά την ρύθμιση).
Πάμε τώρα και στην μετάβαση από το καθεστώς της ρύθμισης καθυστερούμενων οφειλών προς το Δημόσιο, δηλαδή από το ιδιαίτερα ευνοϊκό καθεστώς των 120 δόσεων: εντάχθηκαν κάπου 750.000 οφειλέτες, ρυθμίζοντας 7 δις ευρώ σε οφειλές. Δεν είναι αμελητέο, δεν είναι όμως και πάνω από 20% των εισπράξιμων καθυστερούμενων οφειλών το ποσό, λιγότερο από 7% του υποκριτικά καταγραφόμενου ύψους των συνολικά 105 δις ευρώ. Μετάβαση στο τωρινό, πάγιο, καθεστώς ρύθμισης σε 24 δόσεις για τις τακτικές οφειλές (ΦΠΑ, φόρος εισοδήματος) και σε 48 δόσεις για τις έκτακτες (πρόστιμα, κληρονομίες). Η αλήθεια είναι ότι οι «120 δόσεις» ήταν «έως 120 δόσεις» με βάση εισοδηματικά κριτήρια και ύψος οφειλής κατά τον ν. 4611/19 – όμως ούτως ή άλλως τώρα έρχεται ένα «σφίξιμο» των λουριών. Το καλό με την υπόθεση της πάγιας ρύθμισης είναι ότι... δεν προσωποποιείται, όπως επικεντρώθηκε περί το πρόσωπο του Α. Γεωργιάδη η συζήτηση τους πλειστηριασμούς. Όμως από και με πάγια ρύθμιση υπάρχουν ακόμη προβλήματα: κύριο, το ότι δεν είναι ξεκάθαρο το πόσο φέρνει ξεπάγωμα λογαριασμών άμα έχει χαθεί προηγούμενη ρύθμιση. Κατά τα άλλα, από την αντίστοιχη ρύθμιση 120 δόσεων προς Ασφαλιστικά Ταμεία, σε 80.000 περιπτώσεις «χάθηκε» η ρύθμιση κι ας είναι εδώ ισχυρό το κίνητρο να πάρει κανείς την σύνταξή του...
Όλα αυτά γνωστά στον Άδωνι Γεωργιάδη. Όπως γνωστό και ότι, όταν ξεκινήσει αληθινά κύμα πλειστηριασμών – και η οπτικοποιημένη σκηνή δεν θα είναι πια έξω από τα συμβολαιογραφεία ή τα δικαστήρια, αλλά στις γειτονιές άμα λειτουργήσουν εξώσεις: ρωτήστε τους Ισπανούς!... - το πολιτικό τράνταγμα θα είναι βαρύ. Αυτό πήγε να προλάβει: δεν είναι τι λέγεται, αλλά το τι θα γίνει εκείνο που μετράει.
Και πού να ξεκινήσει, στα σοβαρά, η συζήτηση για το Ασφαλιστικό Βρούτση...

*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 9/2/2020. 

Η περιφερειακή διάσταση της κρίσης στη Mεσόγειο

Είναι πασιφανές ότι οι διακρατικές σχέσεις στη νοτιοανατολική Μεσόγειο βρίσκονται σε ένταση και αναβρασμό. Πέραν των νέων διεθνών παραμέτρων, χρήζουν ανάλυσης και τα έντονα εθνικά και διμερή ζητήματα. Η τελευταία δεκαετία προσέθεσε κι άλλα προβλήματα στην περιοχή, οι διακρατικές σχέσεις έχουν χειροτερεύσει λόγω ισχυρών ανταγωνισμών. Χωρίς να ξεχνούμε την βαθιά επιθυμία στην περιοχή για δημοκρατία και ευημερία, δεν πρέπει να υποτιμούμε την ενδημική εσωτερική αστάθεια. Μικρά και μεγάλα κράτη, αδύνατες και ισχυρές χώρες, πρώην αυτοκρατορίες και πρώην αποικίες, κοινό αλλά φορτισμένο παρελθόν, όλα συνυπάρχουν σε αυτή την ιστορική κοιτίδα θρησκειών και πολιτισμών.

Οι διακρατικές σχέσεις δεν έχουν βρει μια πάγια και ειρηνική διευθέτηση. Αιγιαλίτιδα ζώνη, καθορισμός των ΑΟΖ, διέλευση αγωγών ενέργειας, έλεγχος του νερού, έρευνες για φυσικό αέριο, προστασία του περιβάλλοντος. Το κυπριακό και το παλαιστινιακό πρόβλημα είναι πάντοτε πηγές έντασης και απειλών, ενώ η κατάσταση της Συρίας είναι απερίγραπτη. Η κατάσταση όπως έχει σήμερα είναι απρόβλεπτη, συγκρουσιακή κι εγκυμονεί πολλούς κινδύνους. Χρειάζεται σαφώς αλλαγή προσέγγισης, αλλαγή μεθόδου. Πολυσχιδείς συνεργασίες διμερούς ή και πολυμερούς υφής, είναι θέματα που πρέπει να λυθούν με γνώμονα το διεθνές δίκαιο και με στόχο την περιφερειακή συνεργασία για την διασφάλιση της ειρήνης. Η κρίση στην Λιβύη και η εμπλοκή πολλών χωρών, είναι ένα άλλο επείγον ζήτημα που αναδεικνύει την ανάγκη της περιφερειακής προσέγγισης. Η πρόσφατη συνάντηση των τεσσάρων Υπουργών Εξωτερικών στο Κάϊρο ήταν σαφής και στο τελικό ανακοινωθέν αναφέρεται ότι "το μνημόνιο συμφωνίας Τουρκίας-Λιβύης που υπονοεί την οριοθέτηση των θαλάσσιων δικαιοδοσιών στη Μεσόγειο Θάλασσα παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων κρατών, δεν συμμορφώνεται με το δίκαιο της θάλασσας και δεν μπορεί να παράγει έννομες συνέπειες. Επιπλέον, οι Υπουργοί επανέλαβαν την ανάγκη πλήρους σεβασμού της κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων όλων των κρατών στις θαλάσσιες ζώνες τους στη Μεσόγειο."

Η μεσογειακή διάσταση της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι δεδομένη. Κύπρος, Ελλάδα, Μάλτα, Κροατία, Σλοβενία, Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο, ενώ τα συμφέροντα πολλών κρατών που δεν έχουν άμεση πρόσβαση στη Μεσόγειο δεν είναι αμελητέα. Τόσο η οριοθέτηση των εξωτερικών θαλασσίων συνόρων των κρατών-μελών και συνεπώς και της ΕΕ, όσο και η αποτελεσματική προστασία τους (ασφάλεια, έλεγχος, επιτήρηση, αλλά και ευθύνη παροχής βοήθειας) προϋποθέτουν πρωτοβουλίες στις οποίες θα συμμετέχουν τα σημερινά μεσογειακά κράτη-μέλη καθώς και οι υποψήφιες προς ένταξη στην ΕΕ χώρες. Χώρες όπως η Αλβανία, το Μαυροβούνιο, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη και η Τουρκία, έχουν κάθε συμφέρον να συμμετέχουν σε μια τέτοια πρωτοβουλία, αφού δεσμεύονται από τις συμφωνίες με την ΕΕ για σεβασμό του διεθνούς δικαίου και τις σχέσεις καλής γειτονίας. Η λειτουργία της Τελωνειακής Ενωσης ΕΕ-Τουρκίας στηρίζεται σαφώς σε αυτές τις αρχές και αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο επίλυσης των ζητημάτων. Οι πρόσφατες τουρκικές πρωτοβουλίες και η συμφωνία της Τουρκίας με την κυβέρνηση της Λιβύης για τον καθορισμό των ΑΟΖ, κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου, θέτουν σε κίνδυνο τα συμφέροντα πολλών χωρών της περιοχής και καθιστούν αναγκαία μια συνολική, ρύθμιση των σχετικών ζητημάτων.

Για την εκδήλωση ωστόσο μιας περιφερειακής πρωτοβουλίας επίλυσης των διαφορών, απαιτείται η συμμετοχή και η συνεργασία όλων ανεξαιρέτως των κρατών. Η πρωτοβουλία αυτή χρειάζεται κατάλληλη προετοιμασία, αλλά είναι προφανές ότι η αδράνεια και η αυξανόμενη ένταση δεν λειτουργεί υπέρ της σταθερότητας και της ειρήνης. Αυτό είναι μια σημαντική πρόκληση για την Ευρωπαϊκή Ενωση στο νέο της ξεκίνημα. Είναι εφικτό ένα ευρω-μεσογειακό σύμφωνο ειρήνης με αποδεκτούς κανόνες και αρχές, με βάση το διεθνές δίκαιο για μια ειρηνική διευθέτηση των ζητημάτων. Το κοινό ευρω-μεσογειακό μέλλον περνά μέσα από την πραγμάτωση αυτού του ονείρου και ανοίγει προοπτικές συνεργασίας σε πολλούς τομείς, παρά τις απογοητεύσεις του παρελθόντος. Το κλειδί είναι ισότιμη συμμετοχή όλων στην κοινή προσπάθεια και η ασφαλής βάση είναι ο απόλυτος σεβασμός του διεθνούς δικαίου. Απαιτούνται οπωσδήποτε συνέργειες μεταξύ των υφισταμένων ευρωπαϊκών πολιτικών και οργανισμών, επανακαθορισμός προτεραιοτήτων και συσχέτιση μεταξύ στρατηγικών στόχων και διαθέσιμων οικονομικών μέσων.

Η διεθνής εμπειρία και νομολογία, το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο και ειδικά το δίκαιο της θάλασσας, ο ΟΗΕ και η ανάγκη διατήρησης της ειρήνης είναι τα κύρια στοιχεία για την ανάληψη μιας τέτοιας υψηλής πρωτοβουλίας. Οι επιπτώσεις μιας τέτοιας κίνησης θα είναι λυτρωτικές και οι εντάσεις θα μειωθούν. Το προηγούμενο του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ, OSCE) μπορεί να είναι πολύ χρήσιμο, παρά την αλλαγή των δεδομένων. Ενας Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Μεσόγειο (ΟΑΣΜ, OSCM) θα είναι χρήσιμο διεθνές πλαίσιο για όλες τις χώρες της περιοχής, αλλά και τις άλλες δυνάμεις ή οργανισμούς που εμπλέκονται λόγω ειδικών συμφερόντων και θεμάτων (π.χ. ελεύθερη ναυσιπλοϊα, κλιματική αλλαγή, μεταναστευτικό, αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, ναρκωτικά, διακίνηση όπλων, κοκ).

Μια αντίστοιχη Διάσκεψη και μια Τελική Πράξη για την Ειρήνη στη Μεσόγειο, όπως έγινε παρά τις μεγάλες δυσκολίες το 1975 στο Ελσίνκι, είναι εφικτή. Αντίστοιχοι μηχανισμοί επίλυσης των διαφορών μπορούν να λειτουργήσουν ή και να βελτιωθούν με βάση την αποκτηθείσα εμπειρία, η οποία αφορά και την Μεσόγειο (πχ Διάσκεψη του ΟΑΣΕ για τη Μεσόγειο του 2018 με ενδιαφέρουσα θεματολογία, βλ. ετήσια έκθεση για το 2018 https://www.osce.org/annual-report/2018). Από το Μαρόκο μέχρι τη Συρία κι από το Ισραήλ μέχρι την Πορτογαλία, όλοι έχουν συμφέροντα, όλοι μπορούν να ελπίζουν. Χρειάζεται θέληση, εργασία, εμπιστοσύνη, ειλικρίνεια, επιμονή. Η Μεσόγειος. λίκνο των μεγάλων πολιτισμών, μπορεί και πρέπει να γίνει μια θάλασσα που ενώνει, πρωτίστως με συνεργασία για πρόληψη των συγκρούσεων και παράλληλα με στέρεες βάσεις για μια βιώσιμη ευημερία.

Ιδού η πρόκληση για την ΕΕ και για όλα τα κράτη της περιοχής, ιδιαίτερα σήμερα, μετά την εμπειρία της Διάσκεψης του Βερολίνου για τη Λιβύη. Σε ένα τέτοιο διεθνές φόρουμ όλα συσχετίζονται και συζητούνται, όλα δοκιμάζονται και όλα κρίνονται. Διπλωματικές σχέσεις, επίσημες και άτυπες συνεργασίες, χρήση βέλτιστων πρακτικών για αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων, όλα είναι θετικά. Μετρά πρωτίστως η δύναμη των επιχειρημάτων, οι συνεργασίες, οι λογικές προτάσεις. Ολοι έχουν να κερδίσουν, εφόσον στόχος είναι η εδραίωση της ειρήνης. Κι αφού έγινε κάτι σημαντικό τότε, μεσούντος του ψυχρού πολέμου, γιατί να μην γίνει κάτι ανάλογο τώρα; Εξάλλου οι μεσογειακές χώρες θα έχουν έτσι έναν σταθερό μηχανισμό επίλυσης των διαφορών με τη δική τους εθνική συμμετοχή, χωρίς έξωθεν επεμβάσεις και χωρίς μεθοδεύσεις παλιών εποχών.

Η διασφάλιση της ειρήνης απαιτεί προσπάθειες, επιμονή, όραμα. Οπως έγραψε σε πρόσφατο άρθρο του στο PROJECT SYNDICATE (βλ. ΤΑ ΝΕΑ 4-5 Ιαν. 2020) ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Κορέας Moon Jae-in "η ειρήνη δεν είναι κατάσταση ηρεμίας. Η ειρήνη μπορεί να έλθει μέσα από τον διάλογο και πολλές συναντήσεις, με την ανάληψη τολμηρής δράσης που κάνει το αδύνατο δυνατό και με τη διαρκή αναζήτηση των λόγων που την καθιστούν προτιμότερη".

Ο καθηγητής κ. Γιάννης Βούλγαρης ειδικότερα γράφει στα ΝΕΑ (25-26 Ιαν. 2020) στο άρθρο του "Σε ποιά Δύση θα ανήκουμε;": "Και για μια άλλη φορά το κεντρικό διακύβευμα είναι η γεωπολιτική ισχυροποίηση της Ευρώπης, ζήτημα υπαρξιακό πλέον. Σε αυτό η Ελλάδα πρέπει να συνεισφέρει όχι σαν επαίτης προστασίας, αλλά σαν συνδιαμορφωτής μιας νέας πολιτικής παρουσίας της Ευρώπης στην Μεσόγειο".

Η Ευρώπη μπορεί να αναλάβει τώρα μια τέτοια πρωτοβουλία. Θέληση και στόχευση χρειάζονται.

*Δημοσιεύτηκε στο metarithmisi.gr στις 27/1/2020. 

Ουδέν καινόν υπό τον ήλιον…

Παρά τα φώτα της σκηνής που στράφηκαν στην επίσκεψη Μητσοτάκη στο Παρίσι, σε αναζήτηση – πέραν των γεωπολιτικών ερεισμάτων – «γαλλικού κλειδιού» για τα πρωτογενή πλεονάσματα και των παραδοσιακών επενδυτικών προσδοκιών, θα σταθούμε στην πραγματικά σημαδιακή έκδοση του 15ετους ομολόγου, του πρώτου Ελληνικού χαρτιού που δέχθηκαν οι διεθνείς αγορές να σηκώσουν μετά από έντεκα χρόνια «έκλειψης» της Ελλάδας. Χωρίς ασπίδα προστασίας των διαδοχικών μέτρων Eurogroup (η λήξη του 15ετούς είναι Φεβρουαρίου 2035, ενώ το 2032 μας τελειώνει η βεβαιωμένη βιωσιμότητα του χρέους) και με την δικαιολογημένα υπερήφανη διατύπωση του υπευθύνου του ΟΔΔΗΧ Δημήτρη Τσάκωνα, δανεική από τις ημέρες Ομπάμα, «Yes we can!». Το γεγονός ότι με το 15ετές αντλήθηκαν 2,5 δις ευρώ (από υπερεπταπλάσιες προσφορές) στο 1,875% (κάτω από το συμβολικά σημαντικό 2%), με κατεύθυνση την μείωση της εξάρτησης από έντοκα γραμμάτια – πράγμα που θα δώσει και πρόσθετες δυνατότητες στις συστημικές τράπεζες – ας καταγραφεί ως πραγματική διεκδίκηση της κανονικότητας, πέραν ωραιολογιών.
Η «θετική όσμωση» με την οποία η έκδοση του 15ετους βελτίωσε τις αποδόσεις και του 10ετους (μέχρι και σε 1,165%, ενώ είχε κολλήσει γύρω στο 1,3%) και του 5ετούς σαφώς κάτω από το 0,5%, στο 0,335% δημιουργεί μια συνολική έλξη για όποιον κοιτάξει προς Ελλάδα. Προσοχή βέβαια: όλα αυτά τα ωραία σε μιαν αγορά που παραμένει «εξαιρετικά ρηχή και εύκολα επηρεάσιμη» – όμως, σ' αυτήν την φάση, στα θετικά.
Καθώς όλοι έδειξαν πρόθυμοι να συνδυάσουν την πετυχημένη έξοδο με 15ετές με την προ εβδομάδας αναβάθμιση από την Fitch – που μας έχει στην καλύτερη βαθμίδα αξιολόγησης από τις rating agencies – ας σταθούμε λίγο περισσότερο στην δική της συλλογιστική. Πρώτα-πρώτα, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να συγκριθεί η τωρινή της επιχειρηματολογία με την προ έτους διατύπωση επιφυλάξεων (τέλη Φεβρουαρίου του 2019) που είχε θεωρήσει ότι θα μπορούσε η Ελλάδα να ξαναβρεθεί «σε βαθιά κρίση της οικονομίας της». όμως περισσότερο είχε προβληματίσει ο λόγος εκείνης της στάσης: έβλεπε η ανάλυσή της «πρόβλημα με τα υψηλά μη-εξυπηρετούμενα ανοίγματα των τραπεζών», αλλά και με τις επικρεμάμενες δικαστικές αποφάσεις «για αναδρομικά των συνταξιούχων και των δημοσίων υπαλλήλων». Από δίπλα και μια γενική αμφιθυμία για τα δημοσιονομικά 2019-20, αλλά και την «αναιμική» μεσοπρόθεσμη τάση της ανάπτυξης (στο 1,2%).
Η Fitch δεν «ωρίμασε» απότομα: τον Αύγουστο του 2019 είχε χαρίσει στην Ελλάδα τουλάχιστον θετική προοπτική/outlook, παραμένοντας στις «αδύναμες μεσοπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης». Αυτή διέψευσε ευχάριστα τώρα και καταγράφοντας υπεραπόδοση των πρωτογενών πλεονασμάτων, αλλά και δεχόμενη «ενίσχυση του ΑΕΠ για το 2019 κατά 2,2% από 1,9% του 2018, και μάλιστα εντός δύσκολου εξωτερικού περιβάλλοντος». Μ' αυτήν την βάση, μίλησε πλέον για στόχο 2,5% για το 2020-21, αν και κράτησε επιφυλάξεις για τις επενδυτικές προοπτικές, όμως με επιβράδυνση της ανάπτυξης «στο 1,2% μέχρι το 2027». Για τις τράπεζες και την απειλή των αναδρομικών, σαφώς λιγότερα...
Περνώντας, τώρα, από τις προσεγγίσεις των οίκων αξιολόγησης στον «επίσημο τομέα» αξίζει να ξαναδεί κανείς το περισσότερο-παρά-ποτέ διεκπεραιωτικό και ατάραχο ύφος της δήλωσης των επικεφαλής των Θεσμών (δηλαδή της υπό την μετονομασία λόγω Βαρουφάκη, Τρόικας...) μετά το πέρασμά της την προηγούμενη εβδομάδα από την Αθήνα για την 5η μεταΜνημονιακή αξιολόγηση: «Η αποστολή είχε παραγωγικές συζητήσεις για την κατάσταση, την πρόοδο που έχει πραγματοποιηθεί αλλά και για τις βασικές προκλήσεις τις οποίες συνεχίζει να αντιμετωπίζει η χώρα». Και να συγκρίνει την έκκληση του υπουργού Ανάπτυξης και Επενδύσεων Αδώνιδος Γεωργιάδη (στα καθοδηγητικά πρωϊνάδικα της τηλεόρασης, όταν αυτά δεν μονοπωλούνται από το Ασφαλιστικό) «ο κόσμος να ρυθμίσει τα δάνειά του μέχρι 30ης Απριλίου [...] δεν θέλω να δω τον κόσμο να χάνει τα σπίτια του άδικα». Αλλά και με την συνεχιζόμενη αγχώδη προσπάθεια του υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων Γιάννη Βρούτση να δείξει – στα ίδια καθοδηγητικά πρωϊνάδικα – πόσο το Ασφαλιστικό θα μπει σε νέα τροχιά («βιωσιμότητας μέχρι το 2070») με βελτίωση των συντάξεων και με μείωση των εισφορών και με αναδρομικά. θα φροντίσει γι αυτό ο Προϋπολογισμός.
Τι βλέπουμε; Ότι όχι μόνον η Ελλάδα του 2020 κινείται εκτός Μνημονίων, αλλά και ότι ανακτά παλιότερα αντανακλαστικά. Και οι «εταίροι» της χώρας, παρομοίως: αν έχουν επιφυλάξεις, τις κρατούν για τον εαυτό τους.
Πίσω στην Τρόικα/τους Θεσμούς: «Στενός διάλογος σχετικά με τις προτεραιότητες και τις προκλήσεις της οικονομικής πολιτικής θα συνεχιστεί». Κόκκινα δάνεια; Ασφαλιστικό; Ουδέν καινόν υπό τον ήλιον, τελικά.

*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" την 1/2/2020. 

Μηχανισμός μετάβασης και εξομάλυνσης: τι είναι πάλι αυτό;

Να το πούμε εξαρχής ξεκάθαρα: οι Ευρωπαίοι «εταίροι» της Ελλάδας , οι οποίοι ειρήσθω εν παρόδω δεν μας δείχνονται αποτελεσματικά υποστηρικτικοί στα γεωπολιτικά ζητήματα (Διαδικασία του Βερολίνου για την Λιβύη, διεκδίκηση ΑΟΖ από Τουρκία και Λιβύη με εκτοπισμό συμφερόντων Ελλάδας-Κύπρου, έμπρακτη καταπάτηση Κυπριακής ΑΟΖ από Τουρκικές έρευνες), έχουν κάθε πρόθεση να βοηθήσουν υπό συνθήκες 2020 ώστε να χαλαρώσει κάπως ο ζουρλομανδύας – ως straightjacket μνημονευόταν, αληθινά, σε ευγενές/υψηλό περιβάλλον Ευρωζώνης – που απαιτεί από την Ελληνική οικονομία πρωτογενή πλεονάσματα 3,5% μέχρι και το 2020. Είχαν ήδη την πρόθεση αυτή από τις αρχές του 2019, απλώς δεν ήθελαν να φανεί ότι ξηλώνεται πολύ γρήγορα το σχήμα πειθάρχησης της Ελλάδας (και απεικόνισης ενός βιώσιμου/εξυπηρετήσιμου χρέους) που καταρτίσθηκε και πέρασε από τα Κοινοβούλια των πιο δύσπιστων χωρών της ΕΕ έναντι του «μαύρου πρόβατου Ελλάδα» το 2017-18.
Τώρα πάντως, τώρα που (α) για μιαν ακόμη φορά καταγράφηκε για το 2019 υπερπλεόνασμα (σχεδόν 5 δις ευρώ έναντι 4,4 δις στόχου – βέβαια με την συνήθη υποεκτέλεση του ΠΔΕ κατά 500 εκατομμύρια...), (β) οι αγορές συνεχίζουν να αγαπούν-προς-λατρεύουν το Ελληνικό χαρτί (με 1,5% απόδοση το 10ετές, έστω και λίγο χειρότερα από το 1,25% που είχε πιάσει κάποια στιγμή, με σχεδόν 0,5% το 5ετές, ήδη στήθηκε και 30ετές με απόδοση – λέει – 2,53% στις στάχτες του αλήστου μνήμης swap της Goldman Sachs...) π.χ. σε σχέση με το Ιταλικό κάποιες ημέρες, τώρα οι κύκλοι Eurogroup αναζητούν τρόπο να ικανοποιήσουν τις Ελληνικές προσδοκίες βελτίωσης. Οι οποίες διατυπώθηκαν έως τώρα με αυτοσυγκράτηση, με την αναμονή να φύγει το 2019 και τα πρώτα Eurogroup του 2020 προτού τεθεί πιεστικότερα ζήτημα αναθεώρησης του στόχου 3,5% για το 2021-2022. αλλά και με προσγειωμένη επιχειρηματολογία βασιζόμενη κυρίως στην βελτίωση των παραμέτρων βιωσιμότητας του Ελληνικού χρέους.
Ήδη, μια προ-πρόταση διακινήθηκε από πλευράς Βρυξελλών για συζήτηση πρωτογενούς πλεονάσματος «στην μέση», δηλαδή στο 2,75% , αλλά «στο μέσο του εναπομένοντος χρόνου», δηλαδή για το 2022. Είχε προηγηθεί η ενθάρρυνση προς την Αθήνα να ζητήσει/προτείνει αξιοποίηση των επιστροφών κερδών των Κεντρικών Τραπεζών ANFAs/SMPs (και της μείωσης του step-up επιτοκίου του προγράμματος EFSF) για στόχους άλλους πλην της αποπληρωμής του χρέους, ιδίως για επενδυτικές χρηματοδοτήσεις: εδώ, η συζήτηση έχει προχωρήσει περισσότερο σε τεχνικές πτυχές απ' όσο οι συμμετέχοντες δηλώνουν δημόσια. Παράλληλα, και προκειμένου να δοθεί η αίσθηση κάποιας αντικατάστασης της αρχικής τιμωρητικότητας των υψηλών πλεονασμάτων με κάτι σαν αναγνώριση των ελληνικών δημοσιονομικών επιτευγμάτων ΚΑΙ των αναγκών χαλάρωσης με στόχο την ανάπτυξη, συζητιούνται μηχανισμοί εξορθολογισμού.
Έτσι, βρεθήκαμε μπροστά σε μια συζήτηση για προγράμματα-μηχανισμούς μετάβασης, passerelles, γνωστά κι από τα διαδοχικά ΕΣΠΑ. μπροστά και σε μηχανισμούς εξομάλυνσης, smoothing mechanisms. Και τα δυο καλοπροαίρετα στο ξεκίνημα, όμως όχι και χωρίς παγίδες.
Ποια είναι η ρίζα της προσπάθειας αυτής; Να αρθούν οι παραλογισμοί των πρωτογενών πλεονασμάτων που με την δημοσιονομική υπεραπόδοση (δηλαδή τα υπερπλεονάσματα) πήγαιναν να λειτουργήσουν ως μόνιμο τραύμα: οι προηγούμενοι τα έτρεπαν σε επιδόματα – τέλους του έτους, ή σε κινήσεις πριν από σημαντικές στροφές της πολιτικής (λέγε με «13» σύνταξη»). οι τωρινοί προσπαθούν να τα στρέψουν στην λογική των φορολογικών μειώσεων (ήδη με πρώτη την μείωση ΕΝΦΙΑ, τώρα με έμφαση στους φόρους εταιρειών). Όμως, έτσι όπως τα υπερπλεονάσματα «έπρεπε» να απορροφώνται μέσα στην χρήση, δημιουργούσαν φαινόμενα stop-go. όχι καλόν σε μια ευθραυστοποιημένη οικονομία.
Αντίστοιχα και με την ιστορία της τροπής των επιστροφών ANFAs-SMPs /step-up: όχι μόνον «έπρεπε» να πάνε σε εγκρινόμενους από το Eurogroup/τον ESM χρήσεις (παράδειγμα: χρηματοδότηση του ΒΟΑΚ, στην Κρήτη), αλλά «έπρεπε» να ακολουθούν ρυθμούς δύσκολα συμβατούς με παρόμοια έργα [Ο Βόρειος Άξονας στην Κρήτη, για παράδειγμα, άμα πάει να λειτουργήσει ως έργο παραχώρησης με διόδια στο καίριο τμήμα Χανιά-Ηράκλειο, θα χρειαστεί πελώρια προσοχή μην κολλήσει στην DGComp για λόγους κρατικών ενισχύσεων. Θέλει μαεστρία ο χειρισμός: αν επιπλέον «πρέπει» οι πόροι ANFAs κλπ. να διατεθούν μέσα σε ορισμένο χρόνο – εδώ τον έλεγχο θα είχε ηDG EcFin, μαζί με τον ESM – κοντεύει να γίνει mission impossible].
Έτσι, λοιπόν, με την μέθοδο των passarelles δηλαδή των έργων μετάβασης από προγραμματική περίοδο από την μια Προγραμμάτων της ΕΕ πάει να συνδυαστεί η χρονική εξομάλυνση, το smoothing, για την διάθεση των πλεονασμάτων. Για να μην μείνουμε όμως μόνο με τις καλές προθέσεις, θα χρειαστεί Αθήνα και Βρυξέλλες να δείξουν – ταυτόχρονα! – ειλικρίνεια και τεχνική μαεστρία. Καλή τους (=καλή μας) τύχη.

*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 25/1/2020. 

Το μοτίβο της αναξιοκρατίας στα νοσοκομεία

Καταλαβαίνουμε καλύτερα κάτι όταν δούμε τη μεγάλη εικόνα στην οποία εντάσσεται. Στην κοινωνική ζωή, τουλάχιστον, μια συμπεριφορά αποκτά νόημα αν ιδωθεί ως κίνηση σε ένα ευρύτερο «παιχνίδι». Ο καβγάς σε ένα ζευγάρι λ.χ. γίνεται περισσότερο κατανοητός αν τεθεί στο διαχρονικό πλαίσιο επικοινωνίας του ζευγαριού (π.χ. συστηματικοί καβγάδες), όπως ένα περιστατικό πανεπιστημιακής κατάληψης κατανοείται καλύτερα αν το αντιληφθούμε στο αντίστοιχο πλαίσιό του (π.χ. συστηματικές καταλήψεις). Η θέαση της μεγάλης εικόνας αποφέρει γνώση που δεν είναι προσιτή στο επίπεδο της μεμονωμένης συμπεριφοράς.

Αν, λοιπόν, δούμε τους πρόσφατους διορισμούς νέων διοικήσεων στα νοσοκομεία από τον υπουργό Υγείας κ. Κικίλια, τι παρατηρούμε; Σε πρώτο επίπεδο, μια προσχηματική διαδικασία αξιολόγησης, η οποία απέφερε αναξιοκρατικούς διορισμούς. Ο υπουργός Γεωργίας κ. Βορίδης ήταν ωμός: «Και ποιους να βάζαμε; Τους ξένους;». Σε ένα δεύτερο επίπεδο, διαπιστώνουμε τη διαιώνιση ενός διαχρονικού μοτίβου – του κομματισμού. Είναι θλιβερά διαφωτιστικό να συγκρίνει κανείς την κριτική που ασκήθηκε σε παρόμοιες επιλογές στο παρελθόν με αυτή που ασκείται σήμερα. Η φρασεολογία είναι πανομοιότυπη.

Οπως και σήμερα, ειδήμονες επέκριναν την κυβέρνηση Παπανδρέου, το 2010, για τον διορισμό «κτηνίατρων, ηθοποιών, γεωλόγων, εκπαιδευτικών κ.λπ.», μέσω της διαδικασίας (δήθεν) open gov, στη διοίκηση νοσοκομείων. Οπως και σήμερα, μετά την ανάληψη της κυβέρνησης Μητσοτάκη, αρθρογράφοι είχαν προτρέψει, το 2012, τη νέα τότε κυβέρνηση Σαμαρά να αποφύγει τους «κομματικούς στρατούς» στη διοίκηση νοσοκομείων. Αγνοήθηκαν. Η απεξάρτηση από το όπιο του κομματισμού είναι δύσκολη.

«Ακρασία»

Το διαχρονικό μοτίβο δεν αποπνέει μόνο παλαιοκομματική δυσοσμία. Ο προσεκτικός παρατηρητής βλέπει και κάτι άλλο: τη χρόνια αμφιθυμία του πολιτικού συστήματος έναντι της επαγγελματικής διοίκησης νοσοκομείων. Δεν είναι ότι οι περισσότεροι πολιτικοί μας πιστεύουν ότι η διοίκηση νοσοκομείων είναι αμιγώς πολιτική υπόθεση. Οχι, ως «μοντέρνοι» που λένε ότι είναι, διακηρύσσουν συνήθως την ανάγκη της επαγγελματικής διοίκησης, αλλά δρουν με γνώμονα τις κομματοκρατικές αξίες που έχουν εμπεδώσει. Υποφέρουν από «ακρασία»: γνωρίζουν το σωστό αλλά αδυνατούν να το υλοποιήσουν.

Δείτε τη μεγάλη εικόνα από το 1983, έτος ιδρύσεως του ΕΣΥ, όπως την περιγράφει εμπεριστατωμένα η μελέτη της κ. Γεωργίας Οικονομοπούλου «Η διακυβέρνηση των ελληνικών νοσοκομείων» (Ελληνική Εταιρία Management Υπηρεσιών Υγείας - ΕΕΜΥΥ, Αθήνα, 2016).

Αν και στον αστερισμό του «εκδημοκρατισμού» της εποχής, ο νομοθέτης το 1983 αντιλαμβανόταν ότι η διοίκηση νοσοκομείων απαιτούσε τεχνοκρατική επάρκεια. Εδωσε, λοιπόν, τη δυνατότητα σύστασης θέσης συντονιστή, ο οποίος θα ήταν διοικητικός προϊστάμενος όλων των υπηρεσιών του νοσοκομείου. Το συναφές Προεδρικό Διάταγμα, φευ, δεν συμπεριέλαβε τη θέση αυτή. Αν και συστάθηκαν 57 θέσεις συντονιστή, προκηρύχθηκαν οι 8, αλλά οι θέσεις έμειναν κενές. Το 1992, η θέση του συντονιστή μεταλλάχθηκε σε θέση γενικού διευθυντή. Ορίσθηκαν οι αρμοδιότητες και προκηρύχθηκαν 29 θέσεις. Ο διορισμός τους δεν έγινε ποτέ. Το 1997, διευρύνονται οι αρμοδιότητες των γενικών διευθυντών, προβλέπεται εμπλοκή του ΑΣΕΠ στη διαδικασία επιλογής, προκηρύσσονται 30 θέσεις, γίνεται η επιλογή, ουδείς διορίζεται. Το 1999, τον γενικό διευθυντή διαδέχεται ο πρόεδρος, τον οποίο θα επέλεγε ειδικό υπηρεσιακό συμβούλιο. Προκηρύχθηκαν 13 θέσεις. Ουδεμία πληρώθηκε.

Το 2001 έγινε η πρώτη σοβαρή προσπάθεια διοικητικού εκσυγχρονισμού των νοσοκομείων επί υπουργίας Α. Παπαδόπουλου. Διορίστηκαν διοικητές, έπειτα από επιλογή ειδικής επιτροπής αξιολόγησης. «Αν και το κομματικό κριτήριο δεν εξέλιπε, πάντως ούτε κυριάρχησε πλήρως», σημειώνει η κ. Οικονομοπούλου. Για πρώτη φορά εμφανίστηκαν τα «συμβόλαια αποδοτικότητας», «επιχειρησιακά σχέδια», και το συναφές διοικητικό λεξιλόγιο. Από μόνη της, όμως, η αλλαγή ήταν ανεπαρκής – έλειπαν τα κατάλληλα διοικητικά εργαλεία (λογιστικά συστήματα, κίνητρα, κ.λπ.). Ακόμα και η λειψή αυτή μεταρρύθμιση υπονομεύθηκε. Δεδομένου ότι επετράπη η απόσπαση των διοικητών οπουδήποτε στην επικράτεια, αν και τα στελέχη αυτά είχαν θέσει υποψηφιότητα σε συγκεκριμένη υγειονομική περιφέρεια, αρκετοί ωθήθηκαν σε παραίτηση.

Το 2004, η κυβέρνηση Καραμανλή τερμάτισε τη θητεία των υπηρετούντων διοικητών και νομοθέτησε τον απ' ευθείας διορισμό νέων με υπουργική απόφαση. Επί υπουργίας Ν. Κακλαμάνη, η θητεία τους έγινε διετής και μπορούσε να λήξει οποτεδήποτε (χωρίς αποζημίωση) με σατραπική απόφαση του υπουργού, τα συμβόλαια αποδοτικότητας αγνοήθηκαν και, γενικότερα, «υπήρξε πλήρης επαναφορά της απροσχημάτιστης κομματικής διακυβέρνησης των νοσοκομείων», όπως παρατηρεί η κ. Οικονομοπούλου.

Το 2012, επί κυβερνήσεως Σαμαρά, επανήλθε σε ισχύ η διαδικασία επιλογής διοικητών από ειδική επιτροπή. Ο υπουργός Υγείας κ. Λυκουρέντζος, αντί να υλοποιήσει εμπρόθεσμα τις ισχύουσες διατάξεις, συνέχισε την πρακτική διορισμών κατά την κρίση του. Κατέθεσε, μάλιστα, τροπολογία προκειμένου να μπορεί να διορίζει ο ίδιος διοικητές ακόμα και άτομα χωρίς πανεπιστημιακό τίτλο! Ο διορισμός διοικητών, αργότερα, κατόπιν δήθεν αξιοκρατικής διαδικασίας, επικρίθηκε ευρύτατα. Ο πρόεδρος της ΕΕΜΥΥ κ. Στάθης στηλίτευσε τότε τον εμπαιγμό ειδικών που διαθέτουν προσόντα, ενώ «παραδίδονται οι νοσοκομειακοί προϋπολογισμοί σε κομματικούς παράγοντες με πτυχία θεολογίας, δασοπονίας και σωματικής αγωγής [...]».

Ιδεολογικά κριτήρια

Το 2015, επί ΣΥΡΙΖΑ, επαναλήφθηκε το ίδιο σενάριο: οι πλείστοι υπηρετούντες διοικητές απολύθηκαν, η διαδικασία επιλογής καινούργιων επικρίθηκε ως προσχηματική, ενώ ο τότε υπουργός Υγείας κ. Ξανθός ιδεολογικοποίησε τις επιλογές, δηλώνοντας ότι «είναι δικαίωμα και υποχρέωση της κυβέρνησης να επιλέξει ανθρώπους που μπορούν να στηρίξουν το πολιτικό της σχέδιο στην υγεία».

Εδώ είμαστε σήμερα, στο ίδιο έργο θεατές. Η χώρα χρεοκόπησε, προσπαθεί να ορθοποδήσει, αλλά η βαθιά δομή λειτουργίας του ελληνικού κράτους παραμένει ανέπαφη. Η κυβερνητική αμφιθυμία έναντι της επαγγελματικής διοίκησης των νοσοκομείων διατηρείται. Η μετατροπή των νοσοκομείων σε μη κερδοσκοπικά ΝΠΙΔ, όπως έχει προταθεί από όλους τους ειδικούς, εγχώριους και ξένους, δεν προωθείται. Σύγχρονα επιχειρησιακά εργαλεία (π.χ. λογιστικά, πληροφοριακά) δεν χρησιμοποιούνται, ισολογισμοί δημοσιεύονται κατά το δοκούν, η σπατάλη συνεχίζεται (τα νοσοκομεία απορροφούν το 42% των δαπανών υγείας, όταν ο μέσος όρος στην Ε.Ε. είναι 30%), ασθενείς και επαγγελματίες υγείας είναι δυσαρεστημένοι. Υπουργός Υγείας είναι, όπως τόσες φορές στο παρελθόν, μια πολιτικάντικη φιγούρα. Διπροσωπία, στασιμότητα, απελπισία.

*Δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" στις 19/1/2020. 

Η αδύναμη καρδιά της Ευρώπης

Η Ευρώπη μιλάει πολλές γλώσσες, αλλά η γλώσσα της παγκόσμιας ισχύος δεν είναι μία από αυτές. Χειρότερα από πολιτική αδυναμία, αυτό συνιστά ιστορική αμέλεια.

Η νέα Κομισιόν, υπό την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, έθεσε ψηλά τον πήχυ της διεθνούς φιλοδοξίας, αυτοπροσδιοριζόμενη ως «γεωπολιτική». Η προηγούμενη Επιτροπή Γιούνκερ ήταν «πολιτική», υπονοώντας μια ευφυέστερη διαχείριση των πολλαπλών κρίσεων της Ε.Ε. – με κυριότερη τότε την κρίση της Ελλάδας. Η «πολιτική» Επιτροπή Γιούνκερ ήταν επιτυχής, και τα χειρότερα αποσοβήθηκαν. Θα είναι εξίσου επιτυχής η παρούσα Επιτροπή;

Το ξεκίνημα δεν ήταν το καλύτερο δυνατό. Με το καλημέρα σας, η Ε.Ε. είχε να διαχειριστεί τις συνέπειες των μονομερών πρωτοβουλιών Τραμπ: την εγκατάλειψη των Κούρδων και την εισβολή της Τουρκίας στη Συρία, την κρίση της Λιβύης, όπου η Τουρκία επίσης στέλνει στρατό. Και βέβαια την τυχοδιωκτική δολοφονία του στρατηγού Σουλεϊμανί από αμερικανικό drone, που κονιορτοποίησε ό,τι είχε απομείνει από τη συμφωνία JCPOA για τον έλεγχο των πυρηνικών του Ιράν – από τα σημαντικότερα κοινά επιτεύγματα εξωτερικής πολιτικής της Ε.Ε. με την κυβέρνηση

Ομπάμα. Τώρα το Ιράν βαίνει ακάθεκτο προς ολοκλήρωση του πυρηνικού του προγράμματος, και η Μέση Ανατολή κυλάει σε νέο κύκλο έντασης.

Σε όλα αυτά, η ευρωπαϊκή αντίδραση ήταν υποτονική, όταν δεν ήταν ανύπαρκτη. Ελλείψει συναπόφασης, η Ε.Ε. έχει υποκατασταθεί από σχηματισμούς τύπου Ε3 (Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία), που προσπαθούν να διασώσουν κάποια προσχήματα ευρωπαϊκής πολιτικής.

Αυτό είναι κρίμα, γιατί η Ευρώπη παραμένει δύναμη καλού στον πλανήτη. Σε κορυφαία ζητήματα, όπως η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, η Ε.Ε. έχει ηγετικό ρόλο. Η ευρωπαϊκή πράσινη συμφωνία είναι το πιο φιλόδοξα αρθρωμένο πρόγραμμα που έχει διατυπωθεί, εξακτινώνεται σε κάθε τομέα πολιτικής, απαντά στις αγωνίες των Ευρωπαίων πολιτών, κινητοποιεί τις αγορές. Είναι ένα σχέδιο για το οποίο η Ευρώπη δικαιούται να είναι υπερήφανη. Ομως, κατά πολλά άλλα, όπως συχνά συμβαίνει, οι ευγενείς φιλοδοξίες των Βρυξελλών γειώνονται στις άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.

Κεντρικός ανασταλτικός παράγοντας, η δυσλειτουργική πλέον σχέση Παρισιού - Βερολίνου. Η στενή γαλλογερμανική συνεργασία ήταν πάντα η καρδιά της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Κανένα ευρωπαϊκό άλμα δεν πραγματοποιήθηκε χωρίς οι δύο χώρες να συνεργάζονται στενά.

Ο πρόεδρος Μακρόν, ο μόνος ηγέτης με ευρωπαϊκό όραμα, έχει μείνει χωρίς συνομιλητή. Το Βερολίνο τον κατηγορεί για σπασμωδικές κινήσεις εντυπωσιασμού, αλλά οι ευθύνες ανήκουν κυρίως στο Βερολίνο. Ο Μακρόν προχώρησε σε εσωτερικές μεταρρυθμίσεις, αλλά η Γερμανία τον άφησε εκκρεμή στην Ευρωζώνη. Ο προϋπολογισμός της Ευρωζώνης είναι μόνο κατ' όνομα. Η τραπεζική ενοποίηση και το κοινό σύστημα εγγύησης καταθέσεων σέρνεται. Η υιοθέτηση ενός κοινού ευρω-τίτλου (safe asset) βρίσκεται σε βαθιά ψύξη.

Χωρίς περισσότερη ενοποίηση στο ευρώ, η Ε.Ε. θα αδυνατεί να μετατρέψει το εμπορικό της εκτόπισμα σε πολιτική επιρροή και το κοινό της νόμισμα σε εργαλείο οικονομικής ισχύος. Θα μένει ανυπεράσπιστη απέναντι σε κράτη που μεταφράζουν την οικονομική τους υπεροχή σε μοχλό εκβιασμού και το παγκόσμιο νόμισμά τους σε όπλο.

Στη ρίζα του προβλήματος, η αδυναμία της γερμανικής κυβέρνησης. Πρώτον, διότι μετά μακρά περίοδο ανάπτυξης, η οικονομία της επιβραδύνεται. Δεύτερον, διότι η άλλοτε κυρίαρχη του παιχνιδιού καγκελάριος Μέρκελ βρίσκεται σε πορεία εξόδου, με την πολιτική απίσχνανση που αυτό συνεπάγεται. Τρίτον, λόγω αδυναμίας του κυβερνητικού εταίρου, που το μόνο που τον κρατάει είναι ο φόβος ότι μια αποχώρηση θα οδηγούσε σε νέα δεινή ήττα στις εκλογές.

Ακόμα βαθύτερα, πηγή της γερμανικής αδυναμίας είναι το γερμανικό μοντέλο οικονομικής ανταγωνιστικότητας. Βασίζοντας την ανάπτυξή της στον δυναμισμό των εξαγωγών της, η Γερμανία κατέστησε εαυτήν εξαιρετικά ευάλωτη σε εξωτερικές πιέσεις και διακυμάνσεις του παγκόσμιου εμπορίου. Το τεράστιο εμπορικό πλεόνασμα, σύμβολο του οικονομικού δυναμισμού της Γερμανίας, είναι παραδόξως η πηγή της αδυναμίας της. Και μαζί και ολόκληρης της Ευρώπης.

Οι γερμανικές εξαγωγές και τα εργοστάσια αυτοκινήτων στην Κίνα καθιστούν τη Γερμανία επιρρεπή στην πίεση της Κίνας για το 5G. Το Πεκίνο την απειλεί πως εάν το θεωρήσει κίνδυνο ασφάλειας, θα θεωρήσει κι εκείνο επικίνδυνα τα γερμανικά αυτοκίνητα. Οι τεράστιες εξαγωγές γερμανικών προϊόντων στις ΗΠΑ καθιστούν το Βερολίνο ευάλωτο στους εκβιασμούς Τραμπ, όσο η Γερμανία έχει τα περισσότερα να χάσει από έναν εμπορικό πόλεμο. Και το μέγεθος των γερμανικών εξαγωγών και επενδύσεων στην Τουρκία καθιστούν τη Γερμανία διστακτική σε αυστηρότερες κυρώσεις προς την Αγκυρα, ακόμη κι όταν αυτές απαιτούνται για να ανασχεθεί ο τουρκικός μιλιταρισμός στην περιοχή. Η οικονομική ευρωστία ενίοτε παράγει πολιτική εξάντληση.

*Δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" στις 19/1/2020. 

Φόντο συζήτησης του Ασφαλιστικού

Τριπλή είναι η μέγγενη που ήδη συνοδεύει τους σχεδιασμούς του κυβερνητικού επιτελείου για την «μετά Κατρούγκαλον» εποχή του Ασφαλιστικού. [Δανειζόμαστε την έκφραση από το πρωτοσέλιδο της «Ν» της 9ης Ιανουαρίου]. Μπορεί η συνεχιζόμενη λογική της ανακοίνωσης καλών προθέσεων – λιγότερο από μέρους του υπουργού Εργασίας Γιάννη Βρούτση, περισσότερο από τον (καθ' ύλην αρμόδιο) υφυπουργό Νοτη Μηταράκη – να έχει υπερκαλύψει την συζήτηση επί της ουσίας. μπορεί και οι αντιπαραθέσεις γύρω από τον τρίτο πυλώνα, τα επαγγελματικά Ταμεία, την μείωση των εισφορών (αλλά και αύξηση στο κατώτατο) , την δυνατότητα του εφεξής ασφαλιζομένου στην επιλογή του πώς θα κατευθύνονται οι εισφορές του (πέρα από την εθνική σύνταξη) να λειτουργούν με μια αίσθηση απόστασης από το άμεσο. Όμως το φάσμα των άλλων στοιχείων της συζήτησης ως περιορισμών, δημοσιονομικών-και-όχι-μόνο, δεν παύει να υπάρχει σαν φόντο.
Πρώτα η μέγγενη που προκύπτει από την λειτουργία της Ελλάδας (και) του 2020 στα πλαίσια της ενισχυμένης μεταΜνημονιακής παρακολούθησης. Μέρες που έρχονται, ζούμε υπό το φως της πέμπτης αξιολόγησης. Και ναι μεν ΔΕΝ βρισκόμαστε σε Μνημόνιο (η σημερινή Κυβέρνηση, ευλόγως, άφησε στην άκρια την άποψη που είχε ως Αντιπολίτευση ότι η Ελλάδα «βρίσκεται σε 4ο Μνημόνιο» και σήμερα αξιοποιεί την ευχέρεια κινήσεων που υπάρχει από τα μέσα 2018) ώστε να χρειάζεται προ-συζήτηση και έγκριση Τρόϊκας /Θεσμών. Όμως είναι τόσο μεγάλη η βαρύτητα του Ασφαλιστικού στα μεσοπρόθεσμα-και πέρα-στοιχεία της οικονομίας, ώστε η όποια τωρινή μεταρρύθμιση να πρέπει να ζυγιάζεται πολύ προσεκτικά ως προς τις συνέπειές της. Και είναι επίσης αλήθεια ότι ο ρόλος του ΔΝΤ έχει υποχωρήσει στην συζήτηση για την Ελληνική οικονομία, ενώ απ' εκεί ήταν που έρχονταν οι πιο έντονες πιέσεις: συμβολικά, το κλείσιμο του γραφείου του Ταμείου στην Αθήνα το τονίζει αυτό. [Εδώ, να σημειώσουμε ότι στις 6 Φεβρουαρίου θα παρουσιάζεται στην Αθήνα από τον Μπομπ Τράα, που ήταν στην Αθήνα resident του Ταμείου στο μεγαλύτερο μέρος της κρίσης, βιβλίο των Εκδόσεων economia με τις εμπειρίες του στο καμίνι...]. Όμως το Ασφαλιστικό και η προβολή των ροών του βαραίνει ούτως ή άλλως πολύ στα μεσομακροπρόθεσμα – και. μάλιστα με το σύννεφο των αναδρομικών να πυκνώνει στο ΣτΕ - , οπότε κανείς δεν θάθελε να δημιουργήσει αναταράξεις, π.χ. κατά την συζήτηση στο Eurogroup για τα πρωτογενή πλεονάσματα. συζήτηση που ακριβώς βασίζεται στην επανεκτίμηση της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας του χρέους.
Εδώ, η δεύτερη μέγγενη στους σχεδιασμούς του Ασφαλιστικού. Λέμε – και το λέμε, ως χώρα, όλο και συχνότερα στην διάρκεια του 2019-20 – ότι από τον έλεγχο των Θεσμών, περνάμε πλέον στον έλεγχο των αγορών. Έχουμε, δε, τώρα κοντά αξιολογήσεις που θα μας φέρουν πιο κοντά στην πολυπόθητη «επενδυτική βαθμίδα» - η Fitch αναμένεται σε λίγες μέρες, η S&P δίνει θετικές προοπτικές – δηλαδή στην μέσω αγορών και μόνο αναχρηματοδότηση του χρέους (γιατί ελλείμματα, ξεχάστε τα!, με τα οποία τον παλιό κακό καιρό πορευόταν το Ασφαλιστικό μας). Οι rating agencies δεν τα πολυκοιτάζουν τα πιο μακρού ορίζοντα και τα πιο διαρθρωτικά ζητήματα – το Ασφαλιστικό και οι αναλογιστικές του βλέπουν βασικά τα δημογραφικά και την συμμετοχή στην αγορά εργασίας που, στην περίπτωση της Ελλάδας, είναι μέτωπα δυσοίωνα – όμως ΑΜΑ τα κοιτάξουν και διαβλέψουν πρόβλημα, γίνονται δυσάρεστες. Δεν θα το θέλαμε!
Η τρίτη – μόνο – μέγγενη είναι η κυρίως δημοσιονομική. Όπου σε κάτι σαν ένα δισεκατομμύριο του Προϋπολογισμού, κοντά 0,5% του ΑΕΠ, συνωθούνται για να χωρέσουν προσδοκίες/υποσχέσεις για την «μόνιμη οικονομική ενίσχυση των χαμηλοσυνταξιούχων» (όπου ο πήχυς σύγκρισης της «13ης σύνταξης» του 2019 λειτουργεί πολιτικά, όσο κι αν στον καιρό της αυτή κατακεραυνώθηκε) μαζί με τις αναπροσαρμογές συντάξεων και τις κλιμακωτές εισφορές που θα προβλέπονται για τους ελεύθερους επαγγελματίες/επιτηδευματίες τώρα που θα αποσυνδεθούν από το (δηλούμενο) εισόδημα. Εδώ, μπαίνει στην μέση ένα στοιχείο πρόσθετης αβεβαιότητας, το οποίο θα χρειαστεί διπλό πολιτικό χειρισμό. Προς τα μέσα, πρώτα-πρώτα, όπου ήδη η Κυβέρνηση ζει την πίεση των προσδοκιών. Προς τα έξω, όπως είδαμε ήδη, όπου θα χρειαστεί να επεξηγηθεί πειστικά η άμεση δημοσιονομική επίπτωση.
Γι αυτό επανερχόμαστε: οι ελπίδες του πολιτικού συστήματος ότι όλο αυτό το ριψοκίνδυνο γύμνασμα ισορροπίας θα βγει πέρα προέρχονται από την διατύπωση της Προέδρου του ΣτΕ Κατερίνας Σακελλαροπούλου στην πιλοτική δίκη για τις «ουρές» του Ασφαλιστικού: «Το Δικαστήριο γνωρίζει τα κοινωνικά προβλήματα, δεν βρίσκεται εκτός πραγματικότητας». Το θέμα είναι... πώς θα τα σταθμίσει. Όπως και ο νομοθέτης.

*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 19/1/2020. 

Η Ανακήρυξη και Οριοθέτηση της Ελληνικής ΑΟΖ

Οι ραγδαίες γεωπολιτικές εξελίξεις των τελευταίων ετών στην ευρύτερη περιοχή της γειτονιάς της Ελλάδας, θέτουν νέα δεδομένα για την ελληνική εξωτερική πολιτική και την ελληνική στρατηγική.

Η δημιουργία μιας νέας αρχιτεκτονικής ασφάλειας της Ανατολικής Μεσογείου με κύριους πρωταγωνιστές την Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ και μελλοντικά την Αίγυπτο και την Ιορδανία, σε συνδυασμό με την πρόσφατη εμβάθυνση των ελληνοαμερικανικών σχέσεων, διαμορφώνουν ευνοϊκές συνθήκες για την ανάδειξη του νέου ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει η Ελλάδα στην σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.

Αναπόσπαστο κομμάτι αυτής της νέας ελληνικής στρατηγικής που αναδύεται στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, στο πλαίσιο πάντοτε του νεότευκτου και πολλά υποσχόμενου άξονα Ελλάδος - Κύπρου - Ισραήλ, είναι και η ανακήρυξη και οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών δικαιοδοσίας της χώρας μας, στις οποίες περιλαμβάνεται μεταξύ άλλων και η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη.

Ας σημειωθεί εδώ ότι η έννοια της υφαλοκρηπίδας αποτελεί ειδική περίπτωση επί της οποίας τα δικαιώματα του παράκτιου κράτους -όπως π.χ. είναι η Ελλάδα- υφίστανται ab initio και ipso facto και συνεπώς δεν απαιτείται ρητή διακήρυξη από το παράκτιο κράτος για την άσκηση των εν λόγω δικαιωμάτων.

Είναι σημαντικό επίσης να διασαφηνιστεί εξαρχής ότι για την υλοποίηση του ελληνικού στρατηγικού σχεδιασμού πρέπει πρώτα να πραγματοποιηθεί η ανακήρυξη της ελληνικής ΑΟΖ, η οποία είναι μια μονομερής πράξη και μετά να ακολουθήσει η οριοθέτηση της ήδη ανακηρυχθείσας ελληνικής ΑΟΖ, η οποία είναι μια διμερής πράξη και πρέπει να γίνει ξεχωριστά με καθεμιά από τις έξι γειτονικές χώρες της Ελλάδος δηλαδή τις Αλβανία, Ιταλία, Λιβύη, Αίγυπτο, Κύπρο και Τουρκία.

Το νομοθετικό πλαίσιο για τις θαλάσσιες ζώνες του πλανήτη μας, ήτοι η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS III) υπογραφείσα στο Μοντέγκο Μπέι της Τζαμάικα το 1982, έχει ήδη ενσωματωθεί στην ελληνική έννομη τάξη με τον Ν. 2321/1995 (ΦΕΚ Α' 136/23.6.1995).

Ειδικότερα αναφέρεται ότι: «Για την εφαρμογή στην εσωτερική έννομη τάξη της διατάξεως αυτής και την εφαρμογή ή εκτέλεση των λοιπών διατάξεων που αφορούν την αιγιαλίτιδα ζώνη καθώς και την συνορεύουσα ζώνη, τα στενά διεθνούς ναυσιπλοΐας και την ερμηνευτική δήλωση που έκανε η χώρα μας σχετικά με αυτά, την υφαλοκρηπίδα, την θαλάσσια επιστημονική έρευνα, την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και κάθε άλλης διατάξεώς της με τον παρόντα νόμο κυρούμενης συμβάσεως, εκδίδονται προεδρικά διατάγματα μετά από πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου».

Δεδομένης της ανωτέρω διάταξης του Ν. 2321/1995 προκύπτει ότι αρκεί ένα Προεδρικό Διάταγμα για την ανακήρυξη της ελληνικής ΑΟΖ κατόπιν προτάσεως του ελληνικού υπουργικού συμβουλίου και η οποία όπως προαναφέρθηκε αποτελεί μια μονομερή πράξη της Ελλάδος και δε χρειάζεται οποιουδήποτε είδους συμφωνία με άλλη χώρα.

Είναι σημαντικό να αποσαφηνιστεί ότι η ανακήρυξη και κατόπιν η οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών δεν είναι κρίσιμη μόνο για την εξόρυξη πιθανών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων αλλά και για την αλιεία, την εκμετάλλευση της κυματικής ενέργειας της θάλασσας, την προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας, τη διεξαγωγή θαλάσσιας επιστημονικής έρευνας και την προστασία της υποβρύχιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Για την Ελλάδα μετά την ανακήρυξη της ΑΟΖ, σημαντικό και κρίσιμο σημείο είναι, όπως προαναφέρθηκε, η οριοθέτηση αυτής με τις έξι γειτονικές και συνορεύουσες χώρες. Η πρώτη οριοθέτηση είναι με την γειτονική Αλβανία.

Στις 27 Απριλίου 2009, η Ελλάδα υπό τον Κώστα Καραμανλή και η Αλβανία υπό τον Σαλί Μπερίσα υπέγραψαν συμφωνία οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών τους. Η συμφωνία αυτή, πριν καν ισχύσει, ακυρώθηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Αλβανίας στις 15 Απριλίου 2010.

Σύμφωνα με την εν λόγω δικαστική απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Αλβανίας οι ελλείψεις της απόφασης έγκειντο στα εξής:

α) έλλειψη πληρεξουσιότητας διότι βάσει του αλβανικού Συντάγματος απαιτείτο εξουσιοδότηση από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και όχι από τον Πρωθυπουργό της χώρας,

β) σοβαρές ελλείψεις και ασάφειες στην συμφωνία,

γ) δεν εφαρμόστηκαν βασικές αρχές του Διεθνούς Δικαίου και,

δ) αναγνωρίστηκε πλήρης επήρεια όλων των νησιών με βάση την συμφωνία, ενώ θα έπρεπε να θεωρηθούν ως ειδικές περιστάσεις και άρα τα νησιά να έχουν μειωμένη επήρεια.

Οι σημαντικότερες αντιφάσεις και παραλείψεις της εν λόγω αποφάσεως εδράζονται σε δύο σημεία:

Στην απόφασή του το Συνταγματικό Δικαστήριο προκρίνει την αρχή της ευθυδικίας και όχι την αρχή της μέσης γραμμής με βάση την οποία έγινε η ακυρωθείσα συμφωνία. Αφενός, όμως, δεν είναι αρμόδιο για να κρίνει το ουσιαστικό περιεχόμενο της συμφωνίας, αφετέρου η αρχή της μέσης γραμμής αποτελεί την βασική και πρωταρχική μέθοδο οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών μεταξύ κρατών κατά την πάγια διεθνή νομολογία και την πρακτική των κρατών ανά τον πλανήτη.
Το δεύτερο σημαντικό λάθος της απόφασης είναι ότι δεν αναγνωρίζει πλήρη επήρεια σε όλα τα νησιά. Δυνάμει του άρθρου 121 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS III), όλα τα νησιά δικαιούνται αιγιαλίτιδας ζώνης, συνορεύουσας ζώνης, ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας, εξαιρετέων δε των βράχων που δεν έχουν οικονομική ζωή και συνεπώς δεν έχουν με βάση το ίδιο άρθρο υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, δικαιούνται ωστόσο αιγιαλίτιδα και συνορεύουσα ζώνη. Το Αλβανικό Συνταγματικό Δικαστήριο επιχειρεί να ανατρέψει αυτόν τον κανόνα κάνοντας λόγο για περιορισμένη επήρεια των νησιών προκρίνοντας ως παράδειγμα την νήσο Κέρκυρα.
Συμπληρωματικά προς τα ανωτέρω υπάρχει και ένα παράδοξο που αφορά την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Αλβανίας. Το παράδοξο έγκειται στο γεγονός ότι η Αλβανία με βάση την ακυρωθείσα συμφωνία λάμβανε το 50,87 % της οριοθετηθείσας περιοχής έναντι 49,12 % που ελάμβανε η Ελλάς, το οποίο αποτελεί και το μεγαλύτερο δυνατό ποσοστό που θα μπορούσε να λάβει η Αλβανία με βάση το ισχύον διεθνές δίκαιο της θάλασσας και την UNCLOS III.

Η δεύτερη οριοθέτηση είναι με το γειτονικό κράτος της Ιταλίας. Τα πραγματικά δεδομένα εν προκειμένω είναι ευνοϊκά δεδομένης της ήδη υπογραφείσας οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας της χώρας μας με την γείτονα χώρα από το έτος 1977 και την τότε κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Η δε οριοθέτηση της ελληνικής ΑΟΖ με την γειτονική Ιταλία είναι απλή διαδικασία καθότι η ΑΟΖ συμπίπτει πάντοτε με την υφαλοκρηπίδα.

Η τρίτη οριοθέτηση είναι με την Λιβύη. Το κρίσιμο σημείο εν προκειμένω είναι ότι η Λιβύη σε αντίθεση με την Ελλάδα, δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος της UNCLOS III, με αποτέλεσμα οι διμερείς σχέσεις των δύο χωρών στο πεδίο του δικαίου της θάλασσας να διέπονται από τους κανόνες του εθιμικού δικαίου. Επίσης, η Λιβύη αντιτίθεται στην πάγια αρχή της UNCLOS III για την πλήρη επήρεια των νησιών στην οριοθέτηση της ΑΟΖ.

Η τέταρτη οριοθέτηση είναι με την Αίγυπτο. Το ξεκίνημα των διμερών διαπραγματεύσεων για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών έγινε από την κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή το 2009, σε μια όχι και τόσο ευνοϊκή συγκυρία για την Ελλάδα, καθότι η τότε αιγυπτιακή κυβέρνηση στήριζε τις αντίθετες με την UNCLOS III απόψεις της Τουρκίας περί μη επήρειας του νησιωτικού συμπλέγματος του Καστελόριζου και της νήσου Στρογγύλης στην οριοθέτηση της ελληνικής ΑΟΖ. Τα νέα πολιτικά δεδομένα της Αιγύπτου, η σύμπλευση της τελευταίας με τον άξονα Ελλάδος Κύπρου Ισραήλ και η οριοθέτηση Κύπρου-Αιγύπτου το 2003 κάνουν ακόμη ευφορότερο το έδαφος για την οριοθέτηση της ΑΟΖ Ελλάδος – Αιγύπτου.

Η πέμπτη οριοθέτηση είναι με την Κυπριακή Δημοκρατία. Οι άριστες διπλωματικές διμερείς σχέσεις των δύο χωρών εγγυώνται μια εξαιρετική μελλοντική συνεργασία στον τομέα της οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών των δύο κρατών.

Το έτος 2004 η Κυπριακή Δημοκρατία ανακήρυξε δια διατάγματος του προέδρου της, Τάσσου Παπαδόπουλου, την κυπριακή ΑΟΖ. Ένα χρόνο πριν, το 2003, η κυπριακή κυβέρνηση του Γλαύκου Κληρίδη έκανε την οριοθέτηση με την Αίγυπτο. Στο πλαίσιο αυτό η τότε ελληνική κυβέρνηση Σημίτη δια του πρωθυπουργού Κ. Σημίτη και του υπουργού Εξωτερικών Γεώργιου Παπανδρέου ζήτησαν από την Κύπρο να οριοθετήσει την ΑΟΖ της με την Αίγυπτο στα 8 ναυτικά μίλια και όχι στα 12 ν.μ. ώστε να μη δοθεί πλήρης επήρεια με την γείτονα Τουρκία! Συγκεκριμένα, η ελληνική κυβέρνηση διεμήνυσε τότε τα εξής στον τότε Κύπριο υπουργό Εξωτερικών, Νίκο Ρολάνδη: «Εάν δεχτούμε την ελλαδική θέση ότι το Καστελόριζο έχει πλήρη επήρεια στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, τότε η μέση γραμμή θα είναι εδώ. Εάν δεχτούμε την τουρκική θέση ότι το Καστελόριζο δεν έχει επήρεια, τότε η γραμμή είναι αλλού. Για αποφυγή των προβλημάτων αυτών προτρέπουμε την κυπριακή πλευρά όπως διορθωθούν οι συντεταγμένες και τα σύνορα δυτικά να σταματήσουν μέχρι τα 8 ν.μ., πιο μέσα από εκεί που έχουν συμφωνηθεί, ούτως ώστε να αποφευχθούν οι οποιεσδήποτε επιπλοκές με γείτονες χώρες».

Σημειωτέον ότι με βάση την UNCLOS III και με βάση την αρχή της μέσης γραμμής που είναι η κυρίαρχη παγκοσμίως στην οριοθέτηση ΑΟΖ, τα δύο κράτη, Κύπρος και Ελλάδα, έχουν κοινά θαλάσσια σύνορα μήκους 27 ναυτικών μιλίων.

Το 2014 πραγματοποιήθηκε τριμερής σύνοδος Ελλάδος, Κύπρου και Αιγύπτου, στο πλαίσιο της οποίας υπογραμμίστηκε ο οικουμενικός χαρακτήρας της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS III) και η Ελλάδα αποφασίζει το ταχύτερο δυνατό να προχωρήσει στις διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών της, όπου αυτό δεν έχει ακόμα γίνει.

Υπό αυτά τα δεδομένα και με δεδομένο ότι η Κύπρος είναι έτοιμη να δώσει της συντεταγμένες της οριοθέτησής της με την Τουρκική ΑΟΖ στα Ηνωμένα Έθνη, είναι σαφές ότι η Κύπρος οριοθετεί ΑΟΖ και με την Ελλάδα... καθώς, εφόσον η οριοθέτηση ΑΟΖ Κύπρου Τουρκίας για να είναι σύμφωνη με την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS III) πρέπει να περιλαμβάνει την πλήρη επήρεια των ακρότατων νησιών της ελληνικής επικράτειας ήτοι των νήσων Μεγίστης και Στρογγύλης, τότε διαμορφώνεται ταυτοχρόνως και η οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδος και Κύπρου.

Η έκτη και κατά γενική ομολογία «δυσκολότερη» οριοθέτηση ΑΟΖ είναι αυτή της Ελλάδας με την Τουρκία. Οι κυμαινόμενες διπλωματικές σχέσεις των δύο χωρών καθώς και ο όψιμος αναθεωρητισμός της γείτονος χώρας καταδεικνύουν ότι δικαίως και η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών των δύο χωρών είναι από μόνη της περίπτωση για μελέτη (case study).

Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο καθηγητής Χρήστος Ροζάκης: «Είναι αναμφίβολο ότι η ύπαρξη νησιών στο Αιγαίο Πέλαγος που ανήκουν κυρίως στην Ελλάδα, ευνοεί ιδιαίτερα την χώρα. Και τούτο γιατί ο γεωγραφικός σχηματισμός τους δημιουργεί μια συμπαγή παρουσία στην θάλασσα αυτή, που δύσκολα θα μπορούσε να αγνοηθεί σε οποιαδήποτε οριοθέτηση. Η ηπειρωτική Ελλάδα ουσιαστικά προεκτείνεται στην θάλασσα μέσα από το νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων, που εκκινούν από –και συμπλέκονται με- το άκρον της Αττικής και της νότιας Εύβοιας και καταλήγουν στα Δωδεκάνησα. Αυτή η γεωγραφική συνέχεια δημιουργεί ένα ενιαίο μέτωπο, που δεν έχει καμία σχέση με τις περιπτώσεις εκείνες μεμονωμένων νησιών που είναι διάσπαρτα σε μια θάλασσα που διαφορετικά θα ήταν ελεύθερη. Η ύπαρξη αυτής της συνέχειας και της πυκνότητας και φυσικά η προσθήκη του συνολικού μήκους των ακτών τους, είναι εξαιρετικά ευνοϊκή για την ελληνική περίπτωση. Η λογική λοιπόν ότι τα ακραία ανατολικά νησιά ευρίσκονται για αυτόν τον λόγο στην λανθασμένη πλευρά της οριοθετικής γραμμής ανάμεσα στις ηπειρωτικές ακτές της Ελλάδας και της Τουρκίας, δεν μπορεί να ισχύσει στην περίπτωσή μας.

Σε κάθε περίπτωση, εάν υπάρξει μια συνολική οριοθέτηση ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία, στην βάση του Διεθνούς Δικαίου, όπως αυτό προσδιορίζεται από τις σχετικές διατάξεις της Σύμβασης, τότε το μήκος των ακτών των νησιών που ευρίσκονται στην ανατολική πλευρά της ανατολικής Μεσογείου θα συνυπολογιστεί, ως τμήμα ενός συνολικότερου υπολογισμού, με το μήκος των άλλων ελληνικών ακτών. Κάτι που πιστεύω ότι ευνοεί την Ελλάδα».

Η Τουρκία δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος της UNCLOS III, σε αντίθεση με την Ελλάδα που είναι συμβαλλόμενο μέρος. Παρ' όλα αυτά η Τουρκία έχει ανακηρύξει ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα ήδη από το έτος 1986...

Όσον αφορά τη μέθοδο οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών σε αντίθεση με την Ελλάδα που προκρίνει την αρχή της μέσης γραμμής η οποία είναι και διεθνώς η κυρίαρχη, η Τουρκία προκρίνει την αρχή της ευθυδικίας και μάλιστα την έχει νομοθετήσει ήδη με τον Νόμο 2674/1982.

Όπως προαναφέρθηκε, για την οριοθέτηση της ΑΟΖ της Ελλάδος με Κύπρο, Τουρκία και Αίγυπτο, είναι εξαιρετική σημασίας το νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελόριζου. Το νησιωτικό αυτό σύμπλεγμα της Ελλάδος αποτελείται από 13 νησιά, νησίδες και βραχονησίδες, ευρίσκεται στο Λύκιο Πέλαγος (ή αλλιώς Levantine Sea) και όπως προαναφέρθηκε δυνάμει του άρθρου 121 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS III), όλα τα νησιά δικαιούνται αιγιαλίτιδας ζώνης, συνορεύουσας ζώνης, ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας.

Ως εκ τούτου προκύπτει σαφώς από τα ανωτέρω ότι η ανακήρυξη της ελληνικής ΑΟΖ και η συνακόλουθη οριοθέτησή της με τις έξι συνορεύουσες χώρες, αποτελεί πιθανότατα μια σημαντική και έως τώρα αναξιοποίητη ευκαιρία για την ελληνική εξωτερική πολιτική με στόχο την σταδιακή ανάδειξη της Ελλάδος ως πόλο γεωπολιτικής σταθερότητας, ενεργειακής ασφάλειας και οικονομικής ευημερίας στο γεωγραφικό πλαίσιο των Βαλκανίων, της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.

*Δημοσιεύτηκε στο energia.gr στις 14/3/2018.