Κυριακή, 28 Απρίλιος 2024

“Ποτέ άλλοτε η Ελλάδα δεν διέθετε τόσο πλούσιο ανθρώπινο δυναμικό και μέσα και έξω από την χώρα”

Με ειδικότητα στην Νευρολογία και Ψυχιατρική από το Αιγινήτειο Νοσοκομείο φεύγει το 1974 για μετεκπαίδευση και εξειδίκευση στο Λονδίνο. Παρότι στην Ελλάδα τότε, η νευρολογία και η ψυχιατρική δεν είχαν ακόμη χωριστεί στην Βρετανία ήταν δύο διαφορετικές ειδικότητες: η νευρολογία κλάδος της κλινικής παθολογίας ενώ η ψυχιατρική ήταν ανεξάρτητη. Η δεκαετία του ΄70 μπορεί να χαρακτηριστεί ως «η χρυσή εποχή της Βρετανικής ψυχιατρικής». Τα αποτελέσματα κλασικών πλέον ερευνητικών εργασιών υποστήριξαν την αξία της κινητοποίησης και κοινωνικής ενσωμάτωσης των ψυχικά ασθενών μέσω εντατικών προγραμμάτων αποκατάστασης. Ο Νίκανδρος Μπούρας συμμετέχει ενεργά στην δημιουργία του πρώτου Κοινοτικού Κέντρου Ψυχικής Υγείας στη Βρετανία, στην περιοχή του ΝΑ Λονδίνου – μια πρωτοποριακή μονάδα παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας που συγκέντρωσε μεγάλο ενδιαφέρον και επηρέασε την πολιτική ψυχικής υγείας τόσο στη Βρετανία όσο και στον διεθνή χώρο. Με το κλείσιμο των μεγάλων ιδρυμάτων και την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών θεραπείας στην κοινότητα – το μεγαλύτερο ίσως κοινωνικό πείραμα της εποχής εκείνης – ο Έλληνας επιστήμονας με τους συνεργάτες του πρωτοστατεί στην δημιουργία πολλών, από τις νέες δομές, παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην Αγγλία. Αναπτύσσει ένα ευρύ εκπαιδευτικό και διδακτικό πρόγραμμα για τους ασχολούμενους με την ψυχική υγεία όπως ψυχιάτρους, ψυχολόγους, νοσηλευτές, διοικητικό προσωπικό αλλά και για τις οικογένειες των ασθενών. Mε πρωτοβουλία του, ιδρύεται το Κέντρο " Εστία " που ανήκει στο Ιnstitute of Psychiatry του King's College London και στο Maudsley NHS Foundation Trust για να προωθήσει τις κλινικές, ερευνητικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητές του. Ο οργανισμός παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας Maudsley NHS Foundation Trust απασχολεί 4.800 άτομα προσωπικό και προσφέρει τυπηρεσίες σε περίπου 45.000 ασθενείς το χρόνο σε 125 περιοχές του Νοτιοανατολικού Λονδίνου. Ενώ συνεργάζεται με 40 χώρες ανά τον κόσμο.

Γιατί οι Έλληνες διακρίνονται;

Συνήθως οι Έλληνες διακρίνονται από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τους όπως η δημιουργικότητα, η δυναμικότητα, η επιμονή, η όρεξη για μάθηση και η απόκτηση νέων εμπειριών. Αυτά τα χαρακτηριστικά όταν βρεθούν στο κατάλληλο περιβάλλον, και αυτό είναι πολύ σημαντικό, συνθέτουν ένα πολύπλευρο σύνολο που δεν διστάζει να ριψοκινδυνεύσει σε νέες καταστάσεις και δεδομένα.

Πόσο διεθνής είναι η σύγχρονη Ελλάδα;

Η σύγχρονη Ελλάδα είναι γνωστή στους καιρούς μας στον διεθνή χώρο. Ποτέ άλλοτε η Ελλάδα δεν διέθετε τόσο πλούσιο ανθρώπινο δυναμικό και μέσα και έξω από την χώρα. Δεκάδες Έλληνες επιστήμονες και ερευνητές σ΄ όλο τον κόσμο χαίρουν κορυφαίων διακρίσεων και πολλά άτομα προωθήθηκαν σε επιτελικές θέσεις μεγάλης επιρροής σε όλους τους τομείς.

To έργο σας και η πρωτοπορία του.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 που ζω και εργάζομαι στη Μεγάλη Βρετανία έχω ασχοληθεί ως κλινικός ψυχίατρος στην επίδραση των κοινωνικών παραγόντων στην ψυχική υγεία. Αρχικά με τα πρώτα προγράμματα αποασυλοποίησης τα οποία θεωρούνται από τα μεγαλύτερα κοινωνικά πειράματα του περασμένου αιώνα. Στη συνέχεια επικέντρωσα το ενδιαφέρον μου στην ανάπτυξη και την τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητας ψυχιατρικών υπηρεσιών στην κοινότητα. Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από περίοδο μεγάλων κοινωνικών αλλαγών και προκλήσεων με προφανείς επιπτώσεις στην ψυχική υγεία κυρίως με αύξηση των αυτοκτονιών, της κατάθλιψης και των διαταραχών συμπεριφοράς σε παιδιά και νέους. Η σημασία των κοινωνικών προκλήσεων στη σύγχρονη ψυχιατρική αναγνωρίστηκε με την ενσωμάτωση της ψυχικής υγείας για πρώτη φορά στους Νέους Στόχους Αειφόρου Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών που θα καθορίσουν την παγκόσμια ανάπτυξη έως το 2030 με στόχο την προώθηση του προσδόκιμου ζωής για όλους.

Ο πολιτισμικός παράγοντας, σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από οικονομικές πολιτικές.

Περισσότερο σημαντικός από ποτέ άλλοτε ακόμη και σαν πόλος αισιοδοξίας για το μέλλον.

Η ελληνικότητα είναι συνείδηση ή τρόπος αντίληψης;

Είναι συνείδηση και τρόπος αντίληψης. Συνείδηση, η οποία αποκτάται από τον τρόπο που μεγαλώνουμε, από τις σχέσεις μας με το περιβάλλον, την οικογένεια, τις παραδόσεις και την ιστορική μας διαχρονικότητα. Αυτές οι διεργασίες συμβάλλουν στη διαμόρφωση του τρόπου αντίληψης της ελληνικότητας.

Ποιά πρέπει να είναι η δημόσια εικόνα του επιστήμονα;

Εγκυρότητα, εμπιστοσύνη, μετριοπάθεια, προσήνεια, έλλειψη υπεροψίας και αλαζονείας.

Η Ελλάδα σήμερα καινοτομεί;

Υπάρχουν ενδιαφέρουσες εστίες καινοτομίας σε διάφορους τομείς αλλά πρέπει και μπορούν να γίνουν πολύ περισσότερες. Είναι κρίμα να υπάρχει τόσο αξιόλογο ανθρώπινο δυναμικό και να βρίσκεται κάτω από ασφυκτικές συνθήκες και αντιξοότητες. Θα πρέπει να προωθήσουμε την Ελλάδα της γνώσης και της καινοτομίας και όχι την διαστρέβλωσης της σκληρής πραγματικότητας με διάφορες επικοινωνιακές τεχνικές στη δημόσια ζωή.

Δέχεται εκείνους που ξεχωρίζουν;

Αμφιβάλω. Πρόσφατα οι Έλληνες πανεπιστημιακοί της διασποράς ανταποκρίθηκαν με προθυμία στην πρόσκληση για συμμετοχή τους στην αξιολόγηση των Ελληνικών πανεπιστημίων που είχε σχετική επιτυχία, εάν αφαιρέσουμε τις ακρότητες που εμφανίστηκαν σε ορισμένα περιστατικά. Άδοξο τέλος είχε όμως η συμμετοχή τους στα συμβούλια των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων της Ελλάδας όπου επίσης ανταποκρίθηκαν με προθυμία.

Τι σας έδωσε η Αγγλία στην 40χρονη διαδρομή σας;

Tο τι σημαίνει να ζεις σε μια οργανωμένη και αξιοκρατική κοινωνία. Ότι πρέπει να σέβεσαι τους άλλους για να σε σέβονται και αυτοί. Ότι το κράτος δεν είναι εχθρός σου αλλά σύμμαχος. Ότι υπάρχει δεκτικότητα νέων ιδεών, διάλογος και παρότρυνση για δημιουργικότητα, που επαυξάνεται με την ανοχή και αποδοχή της πολυπολιτισμικότητας της κοινωνίας. Ταυτόχρονα ότι πρέπει να τηρείς τις υποχρεώσεις σου και να απαιτείς τήρηση των κανόνων από τους άλλους.

Τι απαιτεί τελικά από έναν επιστήμονα η διάκριση του στην διεθνή πλατφόρμα;

Ασφαλώς μεγάλη προσπάθεια, σκληρή αλλά ποιοτική και συστηματική δουλειά. Γερές βάσεις, επιμονή και υπομονή. Τήρηση των κανόνων του παιχνιδιού αλλά και δημιουργική σκέψη. Eπίσης, ως ένα σημείο, ευνοϊκές συγκυρίες και καταστάσεις, αλλά αναμφισβήτητα όχι μόνον το τελευταίο, γι'αυτό αποδέχθηκα την θέση που μου προσφέρθηκε και εξακολουθώ ακόμη μετά από 40 χρόνια να ζω και να εργάζομαι στο Λονδίνο. Η ένταξη ήταν φυσιολογικό επακόλουθο της επιστημονικής και επαγγελματικής εξέλιξης. Κατά κανόνα, η κοινωνική ένταξη ακολουθεί την επαγγελματική.

Έχετε ασχοληθεί και με την συμπεριφορά ατόμων που έχουν εξουσία. Η εξουσία πόσο αλλοιώνει; Τι είδους επιρροή και 'μέθη' προκαλεί στις προσωπικότητες -κυρίως ηγετικές που την ασκούν;

Άτομα που ασκούν κάθε είδους εξουσία μπορεί να γίνουν επιρρεπή σε «μέθη». Ο γνωστός Βρετανός πολιτικός Λόρδος Όουεν στο βιβλίο του Ασθενείς Ηγέτες στην Εξουσία, έχει κυκλοφορήσει και στα ελληνικά, εξετάζοντας την συμπεριφορά μερικών από τους σύγχρονους πολιτικούς ηγέτες, ισχυρίζεται ότι μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα μπορεί να εμφανίσουν χαρακτηριστικά συμπτώματα που τα αποκαλεί «σύνδρομο της ύβρεως» (Hubris Syndrome). Ο Όουεν, με σαφείς αναφορές στην ελληνική αρχαιότητα, χρησιμοποιεί τον όρο "σύνδρομο της ύβρεως" περιγράφοντας συμπεριφορές που απορρέουν από τη «μέθη της εξουσίας». Ισχυρίζεται ότι μερικοί ηγέτες εμφανίζουν μεγάλη οίηση, γίνονται αλαζονικοί, αυθάδεις και περιφρονητικοί, θεωρώντας τους εαυτούς τους υπεράνω κάθε εξουσίας. Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι έντονη αίσθηση σπουδαιότητας και μεγαλείου που έχουν αυτά τα άτομα για τον εαυτό τους μαζί με την έντονη ανάγκη τους να θαυμάζονται. Επίσης, αδυναμία να αναγνωρίσουν και να αποδεχθούν τις επιθυμίες, τις ανάγκες και τα αισθήματα των άλλων ενώ φαντασιώνονται ιδιαίτερη επιτυχία, δύναμη, εξυπνάδα και ομορφιά για τον εαυτό τους. Οι αλλαγές αυτές της προσωπικότητας μπορεί να εμφανιστούν εκτός από πολιτικούς και σε διοικητές μεγάλων τραπεζών, οργανισμών και επιχειρήσεων, στρατιωτικούς, δικαστές, ιατρούς κα.

Και τι είναι το Daedalus Trust – ποιός ο σκοπός του;

Το Daedalus Trust ιδρύθηκε πριν από λίγα χρόνια στο Λονδίνο με πρωτοβουλία του Λόρδου Όουεν, με όνομα του από τον Δαίδαλο του ελληνικού μύθου και με σκοπό να προωθήσει την επιστημονική έρευνα για την ύπαρξη ή μη του συνδρόμου της ύβρεως και να καταλήξει σε συμπεράσματα για τη φύση του, τα συμπτώματα και την αντιμετώπισή του. Συμμετέχουν πολιτικοί, νευρο-επιστήμονες, συμπεριλαμβανομένων ψυχιάτρων και ψυχολόγων, διοικητές επιχειρήσεων, ιστορικοί, ανθρωπολόγοι και άλλοι κοινωνικοί επιστήμονες. Ο ρόλος μου είναι η οργάνωση και ο συντονισμός του ερευνητικού προγράμματος.

Τι μπορεί να κάνουν οι επιφανείς Έλληνες του εξωτερικού για την χώρα;

Οι Έλληνες της διασποράς αποτελούν το μυστικό όπλο του ελληνισμού το οποίο παραμένει ανεκμετάλλευτο. Δεν ακολουθούμε το παράδειγμα άλλων μικρών χωρών. Οι λίγες προσπάθειες οι οποίες έγιναν κατά καιρούς από το Κράτος υπήρξαν πολυδάπανες αποτυχίες. Τελευταία παρατηρείται κάποια κινητικότητα από ενδιαφέρουσες πρωτοβουλίες ομάδων του εξωτερικού, αλλά και αυτές είναι ακόμη ασυντόνιστες. Κάτω από τις παρούσες κρίσιμες συνθήκες που βρίσκεται η Ελλάδα πιστεύω ότι πρέπει να υπάρξει άμεση και συντονισμένη κινητοποίηση όλων των δυνάμεων της ελληνικής διασποράς. Είχα προτείνει τα μεγάλα χρηματοδοτικά ιδρύματα που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα να προκηρύξουν ανοικτό διαγωνισμό για προτάσεις στρατηγικού σχεδιασμού για την αξιοποίηση του ελληνικού δυναμικού της διασποράς, απευθυνόμενοι σε υπεύθυνους φορείς και οργανισμούς.

Η νέα επιχειρηματικότητα συνεπάγεται και μια καινούργια άποψη της κοινωνίας;

Θα πρέπει να προσαρμόζεται η νέα επιχειρηματικότητα στις διαμορφούμενες συνθήκες της κοινωνίας οι οποίες δεν παραμένουν στάσιμες αλλά μεταβάλλονται με τον καιρό.

Η ιδέα που αγαπήσατε.

Αξιοκρατία.

Να μιλήσουμε λοιπόν για τις αξίες σας-ποιες δεν θα διαπραγματευόσαστε;

Πίστη στον άνθρωπο, αγάπη, δικαιοσύνη, ελευθερία, ισότητα, αλληλεγγύη, αλληλοβοήθεια, αυτοθυσία για το συνάνθρωπο, σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, αναγνώριση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, φιλία.

Τι κάνουν οι επιτυχημένοι σε μια αποτυχία;

Επανεξέταση και εκτίμηση των συνθηκών της αποτυχίας πριν επανέλθουν.

Μια νοσταλγία σας. Και η ταινία που είδατε πάνω από μια φορά.

Ηλιοβασίλεμα στις Κυκλάδες! Έχω δει πολλές ταινίες αλλά ποτέ κάποια δυο φορές!

Το περιεχόμενο της προσδοκίας που μεγαλώνει με εσάς.

Ειρηνική συνύπαρξη και μείωση των ανισοτήτων. Παρά το μείζον μέγεθος του προβλήματος υπάρχει σήμερα παγκοσμίως ένα τεράστιο θεραπευτικό κενό στην αντιμετώπιση της ψυχικής υγείας. Υπολογίζεται ότι περίπου τα 2/3 των ατόμων που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές δεν έχουν πρόσβαση σε θεραπεία. Ακόμη και στις ΗΠΑ το 67% αυτών που έχουν κάποιο ψυχικό πρόβλημα δεν λαμβάνει θεραπευτική αγωγή, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην Ευρώπη είναι 74%. Στη Βρετανία, για παράδειγμα, έχει υπολογιστεί ότι περίπου 91 εκατομμύρια εργάσιμες ημέρες χάνονται κάθε χρόνο εξ αιτίας ψυχικών διαταραχών και 50% από αυτές οφείλονται σε στρες και άγχος. Όλα αυτά σε εποχή που διαθέτουμε θεαματικές διαγνωστικές και θεραπευτικές μεθόδους για την ψυχική υγεία με την χρήση νέων φαρμάκων, αποτελεσματικών ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων και την σημαντική ανάπτυξη παροχής υπηρεσιών στην κοινότητα Η μεγάλη αλληλεπίδραση που υφίσταται μεταξύ ψυχικών και σωματικών ασθενειών καθιστά επιτακτική την αποδοχή του γεγονότος ότι δεν νοείται Υγεία χωρίς Ψυχική Υγεία.

*Η συνέντευξη του Νίκανδρου Μπούρα στην Άννα Γριμάνη δημοσιεύτηκε στο blog του Μιχάλη Ιγνατίου (mignatiou.com) στις 9/10/2017.

Ευρώπη και καγκελαρία τού τεφλόν

Το 1998 η πρώην επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας, Μαντλίν Ολμπράιτ, είχε μιλήσει για το «απαραίτητο έθνος» - μιλώντας βέβαια για τις ΗΠΑ. Στην Ευρώπη το «απαραίτητο έθνος» είναι η Γερμανία και η καγκελάριος ο «απαραίτητος Ευρωπαίος». Παρότι η Ε.Ε. στηρίζεται στον γαλλογερμανικό άξονα, η ευρωπαϊκή ισορροπία είναι σαν ζυγαριά που γέρνει υπερβολικά προς την πλευρά του Βερολίνου, όπου η οικονομική επιτυχία ακολουθείται από μια ιδιαίτερη μορφή πολιτικής σταθερότητας.

Το «φτωχό και σέξι Βερολίνο» της περιόδου της πτώσης του Τείχους, είναι σήμερα το κέντρο της ισχυρής Γερμανικής Λέσχης∙ και είναι αυτό που υποδεικνύει τον ρυθμό στην Ευρώπη και στις Βρυξέλλες. Ο «μεγάλος ασθενής» της δεκαετίας του 1990 επαίρεται σήμερα για το οικονομικό θαύμα και επιβάλλει την πολιτική του - όχι πάντα με τον καλύτερο τρόπο για τις διεθνείς σχέσεις.

Οι Γερμανοί έδωσαν ξανά τη νίκη στη Μέρκελ. Αλλά στον βαθμό που μας αφορά, η επιτυχία του «συστήματος Μέρκελ» αυτή τη φορά θα είναι δυσμενέστερη για την Ελλάδα χωρίς τους σοσιαλδημοκράτες στην κυβέρνηση. Επιπλέον, είναι εύλογο οι ηγέτες, Ευρωπαίοι πολιτικοί, μέσα ενημέρωσης και πολίτες να αγωνιούν για την Ευρώπη βλέποντας την επιβράβευση της προσπάθειας της καγκελαρίου να μετατρέψει το κοινό οικοδόμημα σε γερμανικό λατιφούντιο.

Από την αρχή κιόλας της ευρωπαϊκής κρίσης, όλοι οι πρώην καγκελάριοι της Γερμανίας, οι Σμιτ, Κολ και Σρέντερ, ήδη από το 2011 είχαν επικρίνει τη διάδοχό τους. Ο Χέλμουτ Σμιτ είχε μιλήσει για μελλοντική γεωγραφική συρρίκνωση του ευρώ... Θεωρούσαν την πολιτική Μέρκελ ως την κύρια πηγή των προβλημάτων στην ευρωζώνη... «Αυτή η πολιτική οδηγεί την Ευρώπη σε εθνικιστική διάλυση». Το ίδιο την επέκριναν και οι νομπελίστες οικονομολόγοι για την ευρωπαϊκή της πολιτική.

Η μεγάλη κεντροδεξιά εφημερίδα «Die Welt», μιλούσε για τον Γερμανό που πειθαναγκάζει ολόκληρη την Ευρώπη... «Προωθείται η εικόνα του μισητού Γερμανού που δεν διστάζει να υποτάξει μικρά κράτη, που αψηφά τις ειρηνευτικές συνθήκες με τον εθνικισμό του και γεμίζει ανυπεράσπιστες οικονομίες με τον στρατιωτικό του εξοπλισμό», εξηγούσε η «Welt» το 2015.

Όλες αυτές οι επικρίσεις, ανοιχτές ή κρυφές, γερμανικές ή διεθνείς γκρίνιες, δεν φάνηκε να επηρεάζουν την καγκελάριο. Ο Γερμανοαμερικανός κοινωνιολόγος Χέλμουτ Ανχάιερ, σε πρόσφατο άρθρο του με τίτλο «Η κρίση εφησυχασμού της Γερμανίας», επανέφερε την υπόθεση της πολιτικής του τεφλόν. Ο όρος είχε καθιερωθεί στη δεκαετία του '80 από τον αμερικανικό Τύπο για τον Ρόναλντ Ρέιγκαν, στον οποίο δεν «κολλούσε» καμία επίκριση. «Σήμερα -γράφει ο Ανχάιερ- οι Γερμανοί φαίνεται να έχουν υιοθετήσει αυτόν τον τίτλο για τη χώρα τους και, σίγουρα, για την καγκελάριο. Κάθε κριτική που μπορεί να εκτοξευτεί για τις πολιτικές της Γερμανίας, δεν κολλάει ποτέ. Τα πάντα, όλα, είναι πρόβλημα κάποιου άλλου».

Εδώ μάλλον εντοπίζεται το μεγαλύτερο ζήτημα στο «σύστημα Μέρκελ». Τα άλματα από τη μία επιφύλαξη στην άλλη, το «Νo commitment - καμία δέσμευση», είχε γίνει κρατική λογική∙ η ιστορία των τελευταίων ετών δείχνει ότι οι Γερμανοί έχουν γίνει οι σπεσιαλίστες της αυτοπροστασίας. Το γερμανικό πολιτικό σύστημα αποφεύγει κάθε εγχώριο πρόβλημα που μπορεί να διαταράξει τη συλλογική αμνησία τους, και αγνοεί τα έξωθεν μηνύματα δυσαρέσκειας και, ειδικά, της δυσαρέσκειας των άλλων μελών της Ε.Ε.

Κοντολογίς, Ευρώπη και καγκελαρία τού τεφλόν είναι δύο πραγματικότητες που κινούνται προς αντίθετες κατευθύνσεις. Οι ρίζες του αντιευρωπαϊσμού θα πρέπει να ανιχνευθούν στον «φιλοευρωπαϊσμό» της γερμανικής «σταθερότητας über Alles». Ολοι ξέρουν, εκτός ίσως από τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ότι μακροπρόθεσμα αυτή η κατάσταση δεν έχει μέλλον ούτε καν για τη Γερμανία.

Η σημαντικότερη διαδικασία του κοινωνικοπολιτικού και υπερεθνικού συστήματος του 20ού αιώνα, που άρχισε με τη Συνθήκη της Ρώμης, μετεξελίχθηκε -μέσω λαθών, εθνικιστικών εντάσεων και ογκούμενου ευρωσκεπτικισμού- σε ένα εργαστήριο που, αν δεν είναι έτοιμο να εκραγεί, κάθε άλλο παρά σταθερό είναι αφού κινείται, χωρίς αλληλεγγύη, εις βάρος των αδύνατων κρατών και ομάδων. Μπορεί να σπάσει το πολιτικό καλούπι τού τεφλόν στη Γερμανία, και εις πείσμα της εμφάνισης της γερμανικής Ακροδεξιάς; Ας σκεφτούμε τον στίχο του Χέλντερλιν σαν επικαιροποιημένη παρηγορία και σαν δική μας θωράκιση: «Οπου υπάρχει κίνδυνος, φυτρώνει και η σωτηρία».

*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 25/9/2017.

Υπερχείλισμα ασυνάρτητου συντηρητισμού

Το να είσαι πολιτικός -πολιτικός από τζάκι- σημαίνει να οραματίζεσαι στοιχειωδώς το πώς επιθυμείς να ζεις, εσύ και η παρέα σου. Το να παραδέχεσαι εκ των προτέρων ότι είναι ανέφικτο το πιο σημαντικό της δουλειάς σου -και εάν δεν είσαι φύλαρχος- σημαίνει ότι παραιτείσαι εκ των προτέρων από τον δυνητικό ή τον υποτιθέμενο σχεδιασμό σου.

Επιπλέον, αυτή η παραδοχή δείχνει ότι από παραναγνώσεις ιδεών διατυπώνεις συγκεκριμένο, προκαθορισμένο όραμα. Διαβάλλεις την έννοια της κοινωνίας στη βάση μιας υποτιθέμενης «πολιτικής φιλοσοφίας» σύμφωνα με την οποία είναι «φυσικό» να υπάρχουν «κερδισμένοι» και «χαμένοι». Και με ένα καλό ξέβγαλμα αποϊδεολογικοποίησης του πολιτικού πεδίου και της πολιτικής ευθύνης σου, οι τελευταίοι, οι χαμένοι, εμφανίζονται να φέρουν ακέραιη την ευθύνη της αποτυχίας και του αποκλεισμού τους.

Το αποτέλεσμα είναι η τηλεπώληση του νεοφιλελεύθερου κράτους (η αντεστραμμένη ουτοπία), που δεν προκύπτει ιστορικά από συμπεράσματα και συνθέσεις πολιτικών ή διανοουμένων, αλλά από συμφέροντα της μισαλλόδοξης τάξης που υπηρετείς και από την υστερική αντίθεσή σου στη «λογική» της υποτιθέμενης Αριστεράς των κυβερνώντων.

Ας κάνουμε το ντεκουπάζ της επίμαχης σύνθεσης. «Δεν τρέφω αυταπάτες για μια κοινωνία χωρίς ανισότητες. Κάτι τέτοιο είναι αντίθετο στην ανθρώπινη φύση και όσοι το επιχείρησαν καταστρατήγησαν τελικά την ίδια τη Δημοκρατία και τα ατομικά δικαιώματα. Ομως το μέρισμα ευημερίας πρέπει να μοιραστεί με όσο το δυνατόν πιο δίκαιο τρόπο. Γιατί για εμάς η αλληλεγγύη είναι η άλλη όψη της ελευθερίας. Δεν είναι μόνο θέμα ανθρωπιάς. Είναι η έμπρακτη αναγνώριση της κοινής μοίρας που δένει όλες τις Ελληνίδες και όλους τους Ελληνες».

Αυτά εκστομίζονται από τον κληρονόμο της πολιτικής ενασχόλησης και τον οπαδό μιας ευρωπαϊκής νεοφιλελεύθερης πολιτικής οικογένειας που -από το 1980- νομίζει ότι η ανεργία είναι το καταφύγιο των ανεπρόκοπων και των τεμπέληδων που τρελαίνονται να ζουν από επιδόματα. Και αποδέκτες, φυσικά -όλοι με ελληνοφιλελέ dress code την μπλε γραβάτα- άνθρωποι άμεσα εμπλεκόμενοι με τη χρεοκοπία της Ελλάδας.

Αυτή η παρέα, που ζει εδώ και πολλά χρόνια με έξοδα του κράτους, νομίζει ότι η δημόσια παιδεία και η δημόσια υγεία είναι βάρος για το κράτος∙ και ότι είναι περιττές οι διδασκόμενες ιδέες της ισότητας και ισοπολιτείας, των θεσμικών θωρακίσεων και συνταγματικών κατακτήσεων, ή το αριστοτελικό «αεί δε το βέλτιον ήθος βελτίονος αίτιον πολιτείας». Γι' αυτούς, η «άλλη όψη της ελευθερίας» δεν είναι η αλληλεγγύη, αλλά η απαξίωση. Γιατί, αν η ελευθερία νοείται ως απουσία εμποδίων, εντέλει, είναι έννοια κενή χωρίς τις δυνατότητες του δημόσιου αγαθού.

Επιπλέον, η όλη σύλληψη δείχνει βαθιά άγνοια στα ζητήματα της ανισότητας όσο και της δημοκρατίας. Π.χ., η ανισότητα δεν έχει να κάνει με το χρήμα αλλά με το όλο πλαίσιο της θέσμισης των δικαιωμάτων στην κάθε κοινωνία. Από τη Γαλλική Επανάσταση έως την Οκτωβριανή και από την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού έως τα σύγχρονα κύματα των προσφύγων και των μεταναστών, υπάρχει κάτι κοινό που φαίνεται να αγνοεί ο συντηρητισμός της Δεξιάς.

Ολοι αυτοί οι άνθρωποι αρνήθηκαν ή αρνούνται να αποδεχτούν ως «φυσική» τη μοίρα τους. Θέλουν την κοινή μοίρα ως δικαίωμα και όχι ως φιλοδώρημα. Ενώ η ελληνική Δεξιά θέλει πρώτα το λάφυρο: το κράτος της. Περιορισμένο, χωλό ή ανύπαρκτο για τις υποθέσεις των πολλών, πανίσχυρο, βολονταριστικό, ultra large και χλίδα για τις υποθέσεις των λίγων.

Ας θυμηθούμε την αυστηρή προειδοποίηση με την οποία έκλεινε το «Περί ελευθερίας» ο Τζον Στιούαρτ Μιλ, ένας λαμπρός κλασικός φιλελεύθερος του 19ου αιώνα: «Το κράτος που μετατρέπει τους ανθρώπους του σε νάνους ώστε να γίνονται πειθήνια όργανα στα χέρια του -ακόμα και για ωφέλιμους σκοπούς- θα κατανοήσει ότι με γονατισμένους, με ανθρωπάκια δεν επιτυγχάνονται μεγάλα πράγματα· και ότι, στο τέλος, η αρτιότητα του μηχανισμού για τον οποίο θυσίασε τα πάντα, δεν θα το ωφελήσει σε τίποτα, ένεκα της απουσίας της ζωτικής δύναμης την οποία προτίμησε να καταστρέψει, προκειμένου να κάνει περισσότερο ομαλή τη λειτουργία αυτού του μηχανισμού». Αυτά, ως διαφορά.

Οσο για τους φίλους μου που βάζουν τη σκέψη τους και το ταλέντο τους για να εξηγήσουν τα εξηγήσιμα - πραγματικά τους θαυμάζω. Ο Κων. Μητσοτάκης είχε πει μια μεγάλη κουβέντα: «Το παιδί δεν μπορεί». Το είχε πει, βέβαια, για τον Γιωργάκη Παπανδρέου∙ με τη διασταλτική, όμως, ισχύ γιατί το νέο φάντασμα του ασυνάρτητου συντηρητισμού που πλανάται στην Ελλάδα έχει όνομα: Κυριακισμός!

Η αποστολή του; Να μειώσει τον χρόνο αναμονής πριν από το μοιραίο, δηλητηριάζοντας το τελευταίο γεύμα. Βέβαια, οποιαδήποτε σύγκριση με τον άλλο μικρό λαϊκό ήρωα των πολιτικών αποπλανήσεων είναι περιττή. Διότι, κατά τα άλλα... μπου ντουβάρ μπενίμ, μπου ντουβάρ σενίν («αυτός ο τοίχος δικός μου, εκείνος ο τοίχος δικός σου», το οποίο στα τουρκικά περιγράφει το βάδισμα των μεθυσμένων). Αν δεν ήταν σοβαρό το θέμα, θα ήταν πράγματι για γέλια.

*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 22/9/2017.

Σαρωνικός, περιβάλλον και άλλα τινά...

Η κοινή γνώμη έχει τους δικούς της κώδικες σχετικά με το πότε ευαισθητοποιείται, το τι θεωρεί σημαντικό και τι την αφήνει αδιάφορη. Το περιστατικό του ναυαγίου και της διαρροής πετρελαίου από το πλοίο ΑΓΙΑ ΖΩΝΗ ΙΙ και η ρύπανση των ακτών του Σαρωνικού ακούμπησε –και δικαίως- τις πιο ευαίσθητες χορδές των ελλήνων πολιτών.

Το άρθρο αυτό γράφεται, ώστε να βγουν ορισμένα συμπεράσματα από το συγκεκριμένο «πάθημα», σύμφωνα πάντα με τις δικές μου αντιλήψεις.

1) Το ναυάγιο και ο συγκεκριμένος τρόπος διαχείρισης της διαρροής του πετρελαίου είναι τελείως απαράδεκτα για μια ευνομούμενη χώρα τη σημερινή εποχή. Από το ποιος χορήγησε τα πιστοποιητικά αξιοπλοΐας και την κατάσταση του πλοίου χωρίς στοιχειώδεις σύγχρονες προδιαγραφές, μέχρι τον τρόπο που βυθίστηκε και την ταχύτητα των αντιδράσεων για να περιοριστεί η διαρροή. Είναι σημαντικό το συντομότερο ν' αποκτήσουμε πλήρη πληροφόρηση για τα αίτια του ατυχήματος, το μέγεθος της διαρροής και να δοθούν απαντήσεις σ' όλα τα καίρια ερωτήματα που προκύπτουν. Είμαι σίγουρος ότι το δημοσιογραφικό ρεπορτάζ θα συμβάλει σημαντικά στο ν' απαντηθούν κρίσιμα ερωτήματα και να φωτισθούν όλες οι γκρίζες πτυχές που συνδέονται με το ναυάγιο.

2) Θα πρέπει να συνεχιστούν εντατικά και να ολοκληρωθούν το ταχύτερο οι εργασίες απορρύπανσης από το πετρέλαιο σε ολόκληρη την περιοχή του Σαρωνικού, με στόχο η περιοχή που πλήγηκε να επιστρέψει το συντομότερο στην κανονικότητα, να υπάρξει πλήρη απάντληση όλου του πετρελαίου που απομένει στο βυθισμένο πλοίο και να προχωρήσει η ανέλκυσή του. Οι υπαίτιοι της καταστροφής είναι αυτονόητο ότι έχουν και την πλήρη ευθύνη για το κόστος αποκατάστασης και αποζημιώσεων. Βέβαια τα μεγάλα ποσά για αποζημιώσεις δεν θα καλυφτούν από τη μικρή ασφάλεια του πλοιοκτήτη προς τρίτους, που είναι 5 εκατ. Ευρώ, αλλά καλό θα ήταν να καλυφθούν από το Διεθνές Ταμείο Αποζημιώσεων από Ρύπανση Πετρελαίου (ΙΟPC Fund), του οποίου η Ελλάδα είναι μέλος εδώ και 40 χρόνια και το διαθέσιμο ποσό που της αναλογεί ανέρχεται στα 900 εκατ. Ευρώ. Αν αυτό δεν συμβεί, λόγω κακών χειρισμών της καταστροφής, τις νόμιμες αξιώσεις θα κληθεί να τις πληρώσει ο έλληνας φορολογούμενος. Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό να υπάρχει πλήρη διαφάνεια για τη διακίνηση των χρημάτων.

3) Το συγκεκριμένο ατύχημα μας βάζει όλους ενώπιον του ερωτήματος: Αν μια μικρή σχετικά διαρροή, σαν αυτή που συνέβη, δημιουργεί μια τέτοια καταστροφή δίπλα στο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας και στο επιχειρησιακό κέντρο του Υπουργείου Ναυτιλίας, ποια είναι η δυνατότητα της χώρας ν' αντιμετωπίσει διαρροές και ατυχήματα από μεγάλης κλίμακας πετρελαϊκή δραστηριότητα στο Ιόνιο, το Αιγαίο και το Κρητικό Πέλαγος; Η πρόληψη ατυχημάτων και η έγκαιρη και αποτελεσματική αντιμετώπισή τους είναι άμεσα συνδεδεμένα με το μέγεθος της ζημιάς. Μεταξύ των μέτρων που πρέπει να λάβουμε είναι σε πολλά νησιά και σε κομβικά σημεία, με ευθύνη των Λιμενικών Ταμείων και σε συνεργασία με το Λιμενικό, να υπάρχουν διαθέσιμα «φράγματα» μήκους μεταξύ 500 και 1000 μέτρων, να εκπαιδεύσουμε εθελοντές οι οποίοι να μπορούν να κινητοποιηθούν άμεσα, καθώς και να παράσχουμε τα κατάλληλα μέσα ώστε η όποια ρύπανση ν' απομονωθεί και ν' αντιμετωπιστεί τάχιστα. Να το πω και πιο κατανοητά: Όπως για τις πυρκαγιές υπάρχει η Πυροσβεστική και για τα ατυχήματα το ΕΚΑΒ, θα πρέπει να υπάρχουν αντίστοιχες δυνατότητες για την προστασία των θαλασσών μας. Επιπρόσθετα οι τοπικές κοινωνίες, που το βιοτικό τους επίπεδο εξαρτάται άμεσα από το θαλάσσιο περιβάλλον, ν' απαιτούν σταθερά αυξημένη επαγρύπνηση, συμμετοχή και ετοιμότητα και όχι μόνο αφού συμβεί κάποιο ατύχημα.

4) Ακόμα πιο σημαντικό θεωρώ εμείς οι έλληνες πολίτες, που το μεγαλύτερο περιουσιακό μας στοιχείο είναι η φύση, το περιβάλλον και η θάλασσα, να συνειδητοποιήσουμε ότι μια ενεργειακή πολιτική που στηρίζεται στα ορυκτά καύσιμα, τις θαλάσσιες γεωτρήσεις και την πετρελαϊκή εξάρτηση είναι αδιέξοδη. Υποστηρίζω σταθερά ότι τα μεγάλα προβλήματα του περιβάλλοντος δεν είναι μόνο τα αυτονόητα και «μαλακά» θέματα, όπως η καθαριότητα, η ανακύκλωση, η επεξεργασία των αποβλήτων, η προστασία του τοπικού δάσους, η εξοικονόμηση πρώτων υλών και ενέργειας, η ευαισθησία και το μέτρο στις αρχιτεκτονικές κατασκευές και ο σεβασμός του διπλανού μας. Αυτά είναι περισσότερο θέματα παιδείας, αγωγής, πολιτιστικού επιπέδου, δημόσιας υγείας. Υπάρχουν τα «δύσκολα» θέματα, όπου η ανθρώπινη δραστηριότητα έρχεται σε άμεση σύγκρουση με μη αναστρέψιμα περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως είναι τα τοξικά, τα πυρηνικά, η αποψίλωση των τροπικών δασών, η υπεραλίευση, η σημασία της βιώσιμης γεωργίας. Στην κορυφή των περιβαλλοντικών θεμάτων από την ανθρώπινη δραστηριότητα είναι οι επιπτώσεις στο κλίμα. Η υπερθέρμανση του πλανήτη, η κλιματική αλλαγή και πληθώρα συναφών θεμάτων είναι άμεσα συνδεδεμένα με τα ορυκτά καύσιμα. Η Ελλάδα πρέπει να είναι πρωτοπόρος στην προσπάθεια προώθησης ανανεώσιμων και ήπιων μορφών ενέργειας. Στη χώρα μας το μέλλον δεν ανήκει στην εξόρυξη υδρογονανθράκων, αλλά ανήκει στη βιώσιμη ανάπτυξη και σ' έναν τουρισμό που θα σέβεται το περιβάλλον, θ' αναδεικνύει τον πολιτισμό και θα στηρίζει την τοπική παραγωγή.

*Δημοσιεύτηκε στο "Πρώτο Θέμα" στις 24/9/2017.

Ο ρόλος των ελλήνων επιστημόνων της Διασποράς στην ελληνική κοινωνία

The Andreas Georgiou Affair demonstrates the increasing impact and contestation engendered by the diaspora scholar and technocrat in Greek public affairs. Since 2011 Andreas Georgiou has been sued by ex-staff of the Greek Statistical Agency, by the head of the Athens Lawyers Association and prosecuted by Greek prosecutors. His legal travails in Greece have attracted global media attention and have become a major issue of discord between Greece and its creditors.

Generally speaking, Andreas Georgiou, an ex IMF official who served as the first head of the reconstituted in 2010 Greek Statistical Agency, Elstat, from 2010 to 2015, is seen by Greece's creditors, international media, his international peers and associations of statisticians, as a person of unimpeachable integrity who was instrumental in rendering Greek statistics credible, a sine qua non for Greece's continued membership in the Eurozone and a foundation of Greece's agreed rescue programs.

Within Greece Andreas Georgiou is either seen as (a) a Greek Dreyfus, a patriotic public servant who, as non-Greeks claim, rendered credible Greek statistics and is maligned and persecuted by a populist/nationalist cabal because not despite of this achievement or (b) a Trojan Horse of Greece's international creditors who purposefully inflated the Greek deficit as head of Elstat so that Greece would fall under their dominion (for the record Andreas Georgiou assumed his duties at Elstat three months after the Greek government signed the first MoU with the country's creditors).

As argued above, the Georgiou affair demonstrates a wider trend, accelerated but not created by Greece's fiscal crisis. The forces propelling this trend are multiple:
The global fall in transport costs and the elimination of communication costs facilitating engagement of a Greek living and working abroad with his homeland affairs. It is possible to participate as a non-executive member of a board in a Greek organization, while living abroad, through regular teleconferences. Visits to Greece from Europe and North America are affordable on a middle class budget.
The internet and social media which greatly facilitate interaction between diaspora scholars and the Greek mass media and have created a discursive space on Greek public affairs which is deterritorialised.
Greece's adoption of EU mandated, standards and processes, ranging from the Bologna process in higher education to ECB supervised financial sector reform, which render valuable and relevant diaspora expertise.
The institutional autonomy of the Greek diaspora scholar and technocrat which means that he or she can articulate, adopt, implement and propagate positions that are opposed by powerful vested groups in Greece with no fallout in career and / or financial terms.
The creation over several decades, of a large pool of Greek scholars and technocrats working and living abroad. Paradoxically Greece's institutional failings have helped create outside Greece, through brain drain effects, the intellectual resources and expertise needed to remedy these failings.
This trend in the rise in importance of the diaspora scholar and technocrat was first noted in education and public discourse as well as in the intersection of these two domains.

Indicatively from 2005 onwards a professor of chemistry at City College of New York, Themis Lazaridis, started publicizing the citations records of Greek university deans, exposing the lack of distinction of Greece's then academic leadership as well as cases of academic plagiarism by faculty of Greek state universities which went unpunished. Another case is that of University of Yale Professor Stathis Kalyvas who has popularized through his op-eds in the Greek press, from 2003 onwards, his research on the Greek civil war, research which is widely seen by both friend and foe as undermining the left wing's narrative of that seminal era in Greek history, a narrative with instrumental value in terms of the left's current political legitimacy and influence in Greece.

In institutional terms two seminal events were the creation of the higher education quality assurance agency, ADIP, in 2006 by ND and the creation of the management boards of universities in 2011, by ND and PASOK respectively. Both of these reforms drew in the governance of Greece's higher education numerous diaspora scholars. Both reforms have been fiercely resisted by vested groups, with ADIP reviewers from abroad often been terrorized by radical students while on on-site campus visits and the boards being abolished by subsequent legislation of the SYRIZA/ANEL ruling coalition this August after having attracted in their ranks more than a hundred diaspora academics.

The crisis has acted as an accelerant, although not an originator, of the trend in the rise of the diaspora scholar and technocrat because (a) successive MoUs have mandated a thorough overhaul of the Greek state machinery and have thus created demand for technocratic expertise often not available in Greece (b) creditors have also mandated a preference in non-state activities, as in banking, for the appointments of personnel without any previous connection to the Greek politico-economic nexus, a preference privileging Diaspora Greeks (c) the severity of the crisis and the comprehensiveness of the creditors' prescriptions across all key policy areas has engendered a commensurate policy debate from diaspora scholars, incentivized and enabled by these crisis conditions.

The diaspora technocrat and scholar possesses a number of characteristics that differentiates him from a non-Greek scholar and technocrat engaged with Greece. He has a circle of associates and friends resident in Greece with whom he can strategize. Reputational concerns and commitment to the country - Andreas Georgiou typically has spoken of his desire to 'clear his name' , in Greece of course, as his court travails in Greece have turned him into the rock star of government statisticians the world over - means that engagement can be long lasting with a lesser incentive to cut ones losses due to local opposition and controversy. Engagement by the Greek diaspora actor is often provided at no or little financial cost to Greek entities, with little regard for the opportunity cost of forfeiting engagement with more important jurisdictions. This is the 'patriotic discount' effected observed in the diaspora studies literature, as patriotic and / or reputational motives propelling engagement with the home country are often overwhelmingly compelling for many diaspora scholars and technocrats.

Engagement is also driven by the pull factor of local actors actively soliciting the diaspora scholar's and technocrat's engagement with Greece, appealing to his obligation to his mother country, granting him a venue and / or position through which he can exercise his influence and so on. These local actors also utilise the rhetoric of the 'diaspora coming to Greece's help in the country's hour of need', a powerful trope considering that Greece since even before its foundation as an independent nation-state, and long after that, has received support from its affluent and highly educated diaspora communities. The counter rhetoric is, as noted with the Andreas Georgiou affair, that of the traitor, the 'Trojan Horse', the agent of foreign powers and so on.

It is worth addressing the issue of whether diaspora scholars and actors demonstrate an ideological and policy preference or not. My speculative comment would be that diaspora actors in Greece would tend to represent what is, rightly or wrongly, perceived as best practice, appropriate methodological approach, settled or fairly robust, peer-respected preferences in policy related matters. Moreover such practices, methodological approaches and policy preferences are seen as meriting adoption on a global scale, undercutting claims to Greek exceptionalism. Many of these Greek diaspora scholars and technocrats are accomplished and widely recognized professionals in those western societies and institutions that tend to create, on such a global scale, dominant outlooks, perspectives and policies. Indicatively, Andreas Georgiou, as deputy division chief in the IMF Statistics Department, led the work of the IMF's statistical program for the methodological development and dissemination globally of new indicators of stability of financial systems. Elias Mossialos, another emblematic diaspora scholar and technocrat, has been very active in efforts to revamp the Greek health system, and in Greek politics at large, while also advising numerous countries, most prominently China, on how to reconfigure their health systems though his leadership of LSE Health.

This is not to say that diaspora actors do not count among their ranks influential voices from what we might call the non-orthodox camp. Costas Douzinas from Birckbeck, Costas Lapavitsas from SOAS and Dimitris Papadimitriou from the Levy Institute in New York have been three very high profile leftists scholars who have vigorously advocated, respectively, extra-parliamentary resistance to creditors demands, the return to the drachma and the creation of a parallel currency. Their views have been articulated in such globally influential media outfits as the Guardian, the FT and Bloomberg and they have either been elected MPs and / or become ministers for the ruling Syriza party.

In conclusion, I would argue for the reasons expounded above that now and in the future the Greek diaspora technocrat and scholar will constitute a structural element in the contestability and direction of the reform process in Greece. The centrality of Andreas Georgiou's task, managing national statistics, as much as the controversy engendered by his doing so, is as good a starting point as any to test this proposition.