Παρασκευή, 19 Απρίλιος 2024
Κάποιος μάτιασε σήμερα το ιστολόγιο κι έτσι δημοσιεύτηκε το πρωί μια ημιτελής μορφή του άρθρου, και παρ' όλες τις προσπάθειες δεν μπορούσα να την αντικαταστήσω με την τελική...
Ο τίτλος φαίνεται παραδοξολογία, αλλά στην πραγματικότητα παίρνει αφορμή από ένα μαργαριτάρι που έκανε αρκετό θόρυβο χτες-προχτές στα κοινωνικά μέσα.
Να ξεκινήσω λοιπόν με αυτό, για να μη σας κρατάω σε απορία, πώς μπορούν να είναι «ενεργοβόρα» τα μεζεδάκια μας -πώς καταναλώνουν άραγε ενέργεια;
Τις προάλλες έγινε στην Κοζάνη μια εκδήλωση για την παραγωγική ανασυγκρότηση της Δυτικής Μακεδονίας ή κάτι τέτοιο, με την παρουσία του πρωθυπουργού. Στην ομιλία του λοιπόν, ο Αλέξης Τσίπρας χαρακτήρισε την περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας «ενεργειακή πηγή που στηρίζει ολόκληρη τη χώρα».
Κατά δυστυχία, κάποιο κοζανίτικο σάιτ (το kozan.gr, εδώ) σε ρεπορτάζ από την εκδηλωση, παράλλαξε τη φράση σε «ενεργοβόρα πηγή», εμφανίζοντας τον Τσίπρα να φιλοτεχνεί μαργαριτάρι. Θεωρώ ότι αυτό δεν έγινε σκόπιμα, αν και μπορεί να πέφτω έξω.
Γράψαν πολλοί στα κοινωνικά μέσα για τη γκάφα του πρωθυπουργού, που δεν ξέρει -αν και μηχανικός- τι θα πει «ενεργοβόρος». Το αναδημοσίευσαν και κάποιοι ιστότοποι, χαιρέκακα. Ύστερα, κάποιοι άκουσαν το βίντεο της εκδήλωσης (το σχετικό απόσπασμα βρίσκεται εδώ), διαπίστωσαν ότι ο Τσιπρας είχε πει «ενεργειακή πηγή» και ανακάλεσαν -π.χ. η Χριστίνα Ταχιάου και μπράβο της.
Την άλλη μέρα, ο Ηλιας Κανελλης αφιερώνει την επιφυλλίδα του στην «κακή εκπαίδευση» του πρωθυπουργού, προβάλλοντας πρώτο-πρώτο αυτό ακριβώς το (ανύπαρκτο) λάθος και μάλιστα εικάζοντας ότι ο Τσίπρας έκανε αυτό το λάθος επειδή προσπάθησε να βάλει άγνωστες λέξεις στο κείμενό του (τάχα έτσι κάνει ο ίδιος ο Ηλ.Κ.; )
Επαγγελματίας δημοσιογράφος είναι, δεν φρόντισε να διασταυρώσει την είδηση; Έχει επαφή με το Διαδίκτυο, δεν είδε τάχα την ανασκευή της; Δεν ενδιαφέρεται καθόλου για την υπόληψη και την αξιοπιστία του και βάζει τέτοια θηριώδη αυτογκόλ; Είναι θλιβερό κάποιος που ξεκίνησε από την Εποχή να θεωρείται σήμερα συνώνυμο του αναξιόπιστου στρατευμένου δημοσιογράφου.
* Πάντως να πούμε ότι στην ίδια ομιλία ο Τσίπρας διέπραξε όντως ένα μαργαριτάρι, όταν είπε ότι κάποιο στρατόπεδο που παραχωρείται στον Δήμο έχει έκταση 400.000 στρεμμάτων. Βεβαίως έχει έκταση 400 στρεμμάτων (ή 400.000 τετρ. μέτρων αν προτιμάτε).
Και συνεχίζουμε με τα υπόλοιπα μεζεδάκια της πιατέλας.
* Και μένουμε στον Τσίπρα, ο οποίος προκάλεσε θόρυβο και με τις δηλώσεις που έκανε βγαίνοντας από το Ευγενίδειο στο οποίο είχε υποστεί μια μικροεπέμβαση. Συγκεκριμένα, δήλωσε ότι «Τα δημόσια νοσηλευτήρια αξίζουν της εμπιστοσύνης και της στήριξής μας, πάνω από όλα γιατί εκεί υπηρετεί το πιο αξιόλογο έμψυχο δυναμικό».
Η δήλωση αυτή πυροδότησε την αντιπαράθεση σχετικά με τον χαρακτήρα του Ευγενιδείου, το οποίο είναι και δεν είναι δημόσιο, διότι ναι μεν ανήκει κατά 99% στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο και είναι στελεχωμένο από πανεπιστημιακούς, αλλά, σε αντίθεση με άλλα πανεπιστημιακά νοσοκομεία, δεν είναι ενταγμένο στο σύστημα εφημεριών, ενώ δέχεται ασθενείς και από τον ΕΟΠΥΥ αλλά και εκτός.
Επειδή εδώ λεξιλογούμε, δεν θα μπω στην ουσία της αντιπαράθεσης -και οι δυο πλευρές έχουν δίκιο, θα έλεγα. Διαφωνώ όμως με τη γενικομανία του πρωθυπουργού (ή του τουιτερογράφου του) που τον έκανε να συντάξει το «αξίζω» με γενική. Αναγνωρίζω το ελαφρυντικό ότι και άλλοι το συντάσσουν έτσι, π.χ. το έχω εντοπίσει σε μυθιστόρημα της θαυμάσιας Ευγενίας Φακίνου («άξιζε καλύτερης τύχης») αλλά κατά τη γνώμη μου είναι αδικαιολόγητη επιτήδευση -κανένα λεξικό δεν δέχεται τη γενική. Το λέει άλλωστε και το άσμα: Όσο αξίζεις εσύ, κι η καρδιά σου η χρυσή... Δεν λέει όσων αξίζεις εσύ!
* Κι επειδή επέκρινα τον πρωθυπουργό ή τον τουιτερογράφο του, να ισορροπήσω με ένα λαθάκι του Κ. Μητσοτάκη ή του τουιτερογράφου του).
Είτε είναι απόλυτη είτε όχι, η προτεραιότητα γράφεται έτσι που τη γράφω εγώ. Το λάθος είναι βέβαια συχνό, ενώ άλλοι γράφουν «πρωτεραιότητα» θεωρώντας ότι έχει κάποια σχέση με τον πρώτο.
* Προχωράμε σε ένα ενδιαφέρον μεταφραστικό πρόβλημα, την απόδοση ενός ιδιωματισμού. Σε άρθρο για τις διαπραγματεύσεις σχετικά με το Μπρέξιτ, διαβάζουμε ότι:
Μιλώντας τη Δευτέρα στο βρετανικό Κοινοβούλιο, ευρωσκεπτικιστής βουλευτής ρώτησε τον Τζόνσον «μήπως θα έπρεπε να πει στην ΕΕ να «μας σφυρίξει» για τα λεφτά που ζητάει».
Ο Τζόνσον απάντησε ότι «τα ποσά που έχω δει είναι εκβιαστικά υπέρογκα, οπότε πιστεύω ότι το «σφυρίξτε μας» είναι εντελώς κατάλληλη έκφραση».
Ποιος σφυρίζει και τι; Ας δούμε πώς μεταφέρει τη στιχομυθία ένα βρετανικό μέσο:
«... Will you make it clear to the EU that if they want a penny piece more then they can go whistle?" Hollobone said.
Johnson replied: (...) "He makes a very valid point and I think that the sums that I have seen that they propose to demand from this country seem to me to be extortionate and I think 'to go whistle' is an entirely appropriate expression."
Η βρετανική ιδιωματική έκφραση είναι, μάλλον, «they can whistle for it«. Δεν ξέρω αν σας αρέσει η απόδοση που επέλεξε ο συντάκτης του in.gr, που αν και έχει το πλεονέκτημα ότι διατηρεί την ιδιωματική εικόνα, δεν ξέρω αν μεταφέρει το πνεύμα κατηγορηματικής άρνησης. Μπορούμε υποθέτω να σκεφτούμε κάποια ελληνική ιδιωματική απάντηση που να ταιριάζει. Εγώ σκέφτηκα το «θα πάρουν τα τέτοια μου» αλλά δεν είναι και τόσο διπλωματικό. (Και παρεμπιπτόντως νομίζω ότι η ΕΕ-27 έχει δίκιο).
* Κι άλλο ένα μεταφραστικό, που είναι μεν λεπτομέρεια, αλλά έχει κάποιο ενδιαφέρον. Φίλος στέλνει άρθρο για μια παραλίγο αεροπορική τραγωδία όπου διαβάζουμε:
«Φανταστείτε ένα Airbus να παρασύρει τέσσερα αεροσκάφη, γεμάτο καύσιμα και επιβάτες», τονίζει αμερικανός εμπειρογνώμονας. » Όμως, γεμάτο καύσιμα δεν μπορεί να είναι το ερμπάς που προσγειώνεται αλλά τα 4 που περιμένουν να απογειωθούν. Οπότε, «γεμάτα καύσιμα».
Χαρακτήρισα το λάθος μεταφραστικό, διότι στο πρωτότυπο η δήλωση είναι: "If you could imagine an Airbus colliding with four passenger aircraft wide bodies, full of fuel and passengers, then you can imagine how horrific this could have been,"
* Πού έχει ο Ερντογάν τον κρόταφό του; Ο φίλος μας ο Jago εντόπισε άρθρο για τη σύλληψη ενός Τούρκου παραγωγού, διότι σε ντοκιμαντέρ για το αποτυχημένο πραξικόπημα που έδωσε πάτημα στον σουλτάνο, παρουσιάζει τον ηθοποιό που υποδύεται τον Ερντογάν «με ενα πιστόλι στον κρόταφο».
Κρόταφος είναι αυτός; Όχι βέβαια -αλλά τότε τι είναι;
Στο σημείο αυτό, αν δεν κάνω λάθος έχουμε την ινιακή χώρα, το ινιακό οστό. Αλλά καθημερινή ονομασία έχουμε; Το λέμε βέβαια «ο κούτικας», όμως παραδέχομαι πως «με το πιστόλι στον κούτικα» θα ξένιζε κάποιους. Οπότε, να το πάμε όπως και ο χωροφύλακας του ανεκδότου με το οδόστρωμα και να δεχτούμε τον κρόταφο;
* Στα προηγούμενα μεζεδάκια είχαμε δει το «αουτοφόρντα», τώρα παίρνει σειρά το «ρεστιπίς».
Δεν θυμάμαι πού βρήκα τη φωτογραφία. «Εδώ θα σε κάνω ρεστιπίς!» γράφει το σύνθημα, ίσως στη μάντρα νεκροταφείου. Rest in peace, δηλαδή.
Μπορεί να κάνει και ομοιοκαταληξία:
Σ' αγαπώ αν δεν μου πεις / θα σε κάνω ρεστιπίς.
* Διασκεδαστικά μεταφραστικά λάθη σε άρθρο για την Ευρωπαϊκή Ένωση, που δημοσιεύεται στην Καθημερινή, η οποία κατά τα άλλα σκίζει τα ρούχα της για τον φιλοευρωπαϊκό προσανατολισμό της.
Στο άρθρο γίνεται λόγος για πρωτοβουλίες της Κομισιόν που αποβλέπουν στην προστασία των προσωπικών δεδομένων των εργαζομένων, και διαβάζουμε ότι:
O κ. Λι ξεκαθαρίζει ότι η ομάδα εργασίας, γνωστή και ως «Αρθρο 29 ομάδας εργασίας», θα ασκήσει έλεγχο στον τρόπο που οι εθνικές αρχές προστασίας των δεδομένων εφαρμόζουν τους ευρωπαϊκούς κανόνες.
Τώρα, αυτό το «Άρθρο 29 ομάδας εργασίας» δεν βγάζει και πολύ νόημα, έτσι δεν είναι; Η αγγλική ονομασία είναι Article 29 Working Group, και όταν μεταφράζουμε αγγλικά η σειρά των προσδιορισμών αλλάζει, άρα η αποδοση «Άρθρο 29 ομάδας εργασίας» αποκλείεται να είναι σωστή. Πρόκειται για την Ομάδα Εργασίας του Άρθρου 29, όπως λέγεται στην ευρωενωσιακή ορολογία μια ομάδα εργασίας που έχει συσταθεί βάσει του άρθρου 29 (ενν. της οδηγίας 95/46/ΕΚ που αφορά τα προσωπικά δεδομένα).
Και πιο κάτω: Η ομάδα εργασίας που επιμελήθηκε τη συγγραφή της εν λόγω οδηγίας ενδέχεται να πάρει μέρος στη δημιουργία ενός νέου και αυστηρότερου ευρωπαϊκού νόμου, γνωστού ως Ρύθμιση Προστασίας Γενικών Δεδομένων (GDPR), που αναμένεται να τεθεί σε ισχύ τον Μάιο του 2018.
Ο «νέος και αυστηρότερος» ευρωπαϊκός (όχι νόμος αλλά) κανονισμός έχει βεβαίως ήδη «δημιουργηθεί» και ψηφιστεί και δεν αναμένεται αλλά προβλέπεται να τεθεί σε ισχύ τον Μάιο του 2018. Πρόκειται για τον General Data Protection Regulation, ο οποίος έχει αποδοθεί στα ελληνικά όχι βέβαια «Ρύθμιση προστασίας γενικών δεδομένων» αλλά «Γενικός κανονισμός για την προστασία δεδομένων» -αυτή δηλαδή είναι η σύντομη ονομασία του διότι ο πλήρης τίτλος είναι μακρινάρι. Και αυτό δεν είναι μυστικό, αν γκουγκλίσει κανείς, με δύο κλικ βρίσκει και τον κανονισμό και τον ελληνικό τίτλο του.
* Και κλείνω όπως είχα αρχίσει, ενεργοβόρα. Επί του πιεστηρίου διαπιστώνω ότι το ψέμα για το ενεργοβόρο μαργαριτάρι του Τσίπρα ενεπνευσε και τον στρατευμενο γελοιογράφο Δημ. Χαντζοπουλο, ο οποίος βάσισε σε αυτό το ψέμα την πρόσφατη γελοιογραφία του, χωρίς να διασταυρώσει την αλήθεια της είδησης.
Πριν από μερικούς μήνες, όταν ο Κούλης είχε φιλοτεχνήσει κάποιο χοντρούτσικο μαργαριτάρι (αν θυμάμαι καλά, ήταν τότε που μίλησε για «τιμητες» νομίζοντας ότι η λέξη σημαίνει «οπαδοί») είχα γράψει ότι έτσι και έκανε τέτοιο γλωσσικό λάθος ο Τσίπρας, ο Χαντζόπουλος θα έσπευδε να το γελοιογραφήσει.
Όμως έπεσα έξω -ο Χαντζόπουλος με ξεπέρασε, αφού έσπευσε να γελοιογραφήσει ανύπαρκτο γλωσσικό λάθος!
Δημοσιεύτηκε στο sarantakos.wordpress.com στις 15/7/2017.
Από τον Σεπτέμβριο η χώρα εισέρχεται σε οιονεί προεκλογική περίοδο με δύο δεδομένα.
Πρώτον, την ανασύνταξη του χώρου της Κεντροδεξιάς.
Δεύτερον, την καθοδική πορεία της κυβερνητικής συμπαράταξης.
Σε αυτά δεν νομίζω να υπάρχει σοβαρός αντίλογος - ας τα θεωρήσουμε λοιπόν ισχυρές υποθέσεις εργασίας.
Μια τέτοια εξέλιξη δεν λειτουργεί μόνο ως προάγγελος σταθεροποίησης της δημοκρατίας.
Ανοίγει εκ των πραγμάτων και μια συζήτηση για το σύνολο του πολιτικού συστήματος, το οποίο μετά το 2012 τελούσε υπό τη διαλυτική επικυριαρχία ενός δεξιού και αριστερού λαϊκισμού που σήμερα βρίσκεται σε αποδρομή.
Δεν είναι λίγοι λοιπόν όσοι προβληματίζονται για την επόμενη μέρα. Αλλοι καλοπροαίρετα, άλλοι όχι.
Στους πρώτους θα κατατάξω ασφαλώς τον Νίκο Μουζέλη, ακόμη κι αν κινείται σε αποκλίνουσα κατεύθυνση από τις κυρίαρχες αντιλήψεις του κεντροαριστερού χώρου όπου ανήκει («Ο δεκάλογος της σοσιαλδημοκρατίας», «ΤΑ NΕΑ Σαββατοκύριακο», 8-9/7/2017).
Ο Μουζέλης σημειώνει τα εξής.
Πρώτον, ότι «η επιστροφή στη σοσιαλδημοκρατία της χρυσής εποχής (...) όπου το κράτος ήλεγχε την αγορά δεν είναι πια δυνατή».
Δεύτερον, ότι «ο πρώτος σοσιαλδημοκρατικός στόχος πρέπει να είναι ο πολιτικός έλεγχος των αγορών» - παρόλο που (κατά τον ίδιο) κάτι τέτοιο είναι αδύνατο.
Τρίτον, ότι «ο μόνος τρόπος επιστροφής του πολιτικού ελέγχου στις αγορές είναι σε μεταεθνικό επίπεδο». Δηλαδή σε «μεταεθνικό επίπεδο» γίνονται «όλα δυνατά τα αδύνατα».
Καταλήγει ο Μουζέλης πως «μόνο η συνεργασία με φιλευρωπαϊκά ριζοσπαστικά κινήματα (...) μπορεί να οδηγήσει σε μια ανοδική προοδευτική πορεία».
Με άλλα λόγια, ότι η σοσιαλδημοκρατία (Ποια άραγε; Του Κόρμπιν, του Σουλτς, του Αμόν, του Κόστα;) θα οργανώσει τον ανέφικτο (κατά τον Μουζέλη) πολιτικό έλεγχο των αγορών, αλλά σε κάποιο «μεταεθνικό επίπεδο» όπου η συνδρομή του ΣΥΡΙΖΑ, του Μελανσόν, άντε και του Podemos, θα καταστήσει εφικτό το ανέφικτο - μεταξύ μας, εγώ προτιμούσα το άλλο με τις αγορές και τα νταούλια!
Ο συλλογισμός είναι προβληματικός. Για δύο λόγους.
Πρώτον, επειδή ανακαλύπτει ξανά το παρελθόν. Τη στιγμή που το ζητούμενο για τη σοσιαλδημοκρατία είναι πώς θα ενταχθεί σε έναν σύγχρονο κόσμο όπου κανείς δεν μπορεί αλλά ούτε και ξέρει να ελέγξει τις αγορές.
Δεύτερον, επειδή αποφεύγει μια σαφή απάντηση σε ένα απλό αλλά θεμελιώδες ερώτημα: Τι είναι ο ΣΥΡΙΖΑ;
Τι είναι επιτέλους αυτά τα «φιλευρωπαϊκά ριζοσπαστικά κινήματα» που δεν είχαμε ξανακούσει αλλά πρέπει να αγαπήσουμε;
Προσοχή. Οχι τι θα θέλαμε να είναι ο ΣΥΡΙΖΑ, ούτε τι νομίζουμε πως θα έπρεπε να είναι, ούτε τι μαντεύουμε ότι θα γίνει κάποτε, αλλά τι ακριβώς είναι ο ΣΥΡΙΖΑ εδώ και τώρα.
Απάντηση; Μηδέν. Κι αυτή ακριβώς η παράλειψη καθιστά την άποψη του Μουζέλη αποκλίνουσα στον χώρο της Κεντροαριστεράς.
Ακόμη χειρότερα. Επινοεί μια ψευδαίσθηση για τον ΣΥΡΙΖΑ, έναν ΣΥΡΙΖΑ χωρίς ΣΥΡΙΖΑ, την οποία ούτε ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ενδιαφέρεται να υπηρετήσει.
Πολύ φοβούμαι δηλαδή ότι το ερώτημα «Τι είναι ο ΣΥΡΙΖΑ;» δεν θέτει ούτε εκείνος που χρειάζεται περισσότερο την απάντηση, δηλαδή ο ίδιος ο ΣΥΡΙΖΑ.
Πάμε λοιπόν την ιστορία από την αρχή.
Η ανομολόγητη παραδοχή του συλλογισμού (το «σιωπηλό μοντέλο» κατά τον Φριντλέντερ...) υπαινίσσεται ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι κάτι που ευτυχώς δεν μας έβγαλε από το ευρώ, έκανε μια άγαρμπη κωλοτούμπα αλλά στη «σωστή κατεύθυνση» κι έκτοτε μαθητεύει επιτυχώς στην κυβερνητική διαχείριση υπό την εποπτεία της τρόικας.
Οτι δηλαδή έκανε κάποια χάρη στη χώρα κι εξ αυτού του λόγου δικαιούται έξτρα μπόνους πολιτικής κατανόησης. Είναι η θεωρία του τυχοδιωκτισμού με ανθρώπινο πρόσωπο και (περίπου) happy end.
Σημειωτέον ότι κάτι τέτοιο φαίνεται να πιστεύει κι ο ίδιος ο ΣΥΡΙΖΑ, τουλάχιστον η ηγετική του ομάδα. Καθώς και κάποιοι αφελείς σοσιαλιστές στην Ευρώπη, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Μοσκοβισί.
Είναι όμως αυτό ο ΣΥΡΙΖΑ;
Δεν είναι άραγε ο ίδιος ΣΥΡΙΖΑ που επιχειρεί εμμονικά να υποτάξει τη Δικαιοσύνη, να ελέγξει την ενημέρωση, να φρονηματίσει την αντιπολίτευση; Να διχάσει και να σπιλώσει; Να φορολογήσει και να κυνηγήσει;
Δεν είναι ο ίδιος που οργανώνει σκευωρίες, που καλύπτει τον Καμμένο, που βρίζει με τον Πολάκη, που παίζει βρώμικα παιχνίδια εξουσίας, που πασχίζει να κλείσει ακόμη και την εφημερίδα στην οποία ο Μουζέλης διατυπώνει τις απόψεις του;
Λυπάμαι, αλλά τίποτα, ούτε το παραμικρό, δεν αφήνει να υποπτευθούμε ότι πυρήνας του ΣΥΡΙΖΑ κατέστη αιφνιδίως ο ευρωπαϊκός δημοκρατικός σοσιαλισμός. Κι ότι δεν τον προσδιορίζει το DNA ενός λαϊκιστικού ακτιβισμού που ρέπει στον αυταρχισμό, τον έλεγχο, τον φανατισμό, τη δυσανεξία και την εχθροπάθεια.
Μπορεί να αλλάξει; Να το δούμε. Αλλά δεν έχει αλλάξει. Κι ούτε βλέπω γιατί είναι δουλειά των άλλων να βοηθήσουν να αλλάξει. Δεν του χρωστάει κανείς.
Αντιθέτως, η ωμή αλήθεια είναι ότι ποτέ άλλοτε μετά το 1974 δεν έχουν αμφισβητηθεί τόσο βάναυσα οι βασικές συντεταγμένες του πολιτικού πολιτισμού μας.
Είναι αυτό άραγε δευτερεύον ζήτημα στη συζήτηση; Δεν ενδιαφέρει τον Μουζέλη;
Διότι το πρόβλημα δυστυχώς του ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι πολιτικό, ούτε ιδεολογικό, ούτε αν αγαπάει την Ευρώπη. Είναι βαθιά νοοτροπιακό και καθαρά πολιτισμικό.
Στέκεται στην άλλη όχθη του ρήγματος που διαπερνά την ελληνική κοινωνία. Είναι ένας άλλος κόσμος με άλλα ήθη, άλλες αναφορές κι άλλους κανόνες - με γεια του, με χαρά του.
Αλλά γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο το «τείχος» μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης (το οποίο ο ίδιος ο Μουζέλης έχει διαπιστώσει) άντεξε και διαρκεί. Επειδή στηρίζεται σε πραγματικά δεδομένα - δεν είναι τέχνασμα ούτε εφεύρημα ώστε να καταπέσει.
Αυτό το κορυφαίο (κατά τη γνώμη μου) ζήτημα της φυσιογνωμίας του ΣΥΡΙΖΑ, συνεπώς και των δυνάμεων που βρίσκονται απέναντί του, ο Μουζέλης κι όσοι συμμερίζονται τις απόψεις του προσπερνούν αβασάνιστα.
Κι επειδή αντιλαμβάνομαι τη θεμιτή έγνοια, ίσως και την ανησυχία τους για την επόμενη μέρα, ένα πράγμα είναι προφανές: δεν θα ξεπεραστεί ο διχασμός που βιώνει η χώρα, αν δεν ηττηθούν οι αυτουργοί του.
Τόσο απλό. Και τόσο καθαρό.
Δημοσιεύτηκε στα "Νέα" στις 15/7/2017.
1. Ζούμε σ' έναν κόσμο με σημαντικές και συνεχώς εντεινόμενες οικονομικές ανισότητες και νέες μορφές ανασφάλειας, λόγω της άναρχης παγκοσμιοποίησης, των έντονων μεταναστευτικών ροών και των σημαντικών τεχνολογικών και δημογραφικών εξελίξεων. Η ελπίδα βρίσκεται μόνο στη συνεργασία των χωρών και τη συνεννόηση των λαών και των ανθρώπων.
2. Οι τεχνολογικές εξελίξεις στους διάφορους τομείς αιχμής και η διαχείριση μεγάλου όγκου πληροφοριών δημιουργούν επιπλέον προκλήσεις για την οικονομία και την κοινωνία. Η λεγόμενη τέταρτη βιομηχανική επανάσταση επιφέρει μεγάλες αλλαγές στον τρόπο λήψης των αποφάσεων στις επιχειρήσεις και οργανισμούς στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, στη λειτουργία του κράτους και στις εργασιακές σχέσεις.
3. Η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτέλεσε ένα τολμηρό και μακρόπνοο σχέδιο, μοναδικό στην ιστορία. Βασικός στόχος, αλλά και κινητήριος δύναμη, είναι η διαφύλαξη της ειρήνης και της ασφάλειας των ευρωπαϊκών κρατών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά τις μεγάλες αδυναμίες και ελλείψεις που παρουσίασε όλα αυτά τα χρόνια σε πολιτικό, οικονομικό και θεσμικό πεδίο, οφείλει να προχωρήσει, γιατί το ευρωπαϊκό εγχείρημα έχει βαθιές ιστορικές και πολιτικές προεκτάσεις. Η διάλυσή της θα ήταν αυτοκτονική πράξη.
4. Η Ελλάδα έχει περιορισμένες δυνατότητες να επηρεάσει το διεθνές οικονομικό περιβάλλον και τις τάσεις που διαμορφώνονται. Έχει απλά δυνατότητες προσαρμογής της οικονομίας της στα μεταβαλλόμενα δεδομένα. Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί απαιτούν θεσμικές και διαρθρωτικές αλλαγές και προσαρμογές, παρέχοντας παράλληλα σημαντικές δυνατότητες χρηματοδότησης και τεχνικής βοήθειας.
5. Η προϊούσα ένταξη της Ελλάδας στην παγκόσμια οικονομία ακολουθείται από την αργή προσαρμογή του θεσμικού πλαισίου και τις καθυστερήσεις στην υλοποίηση μεταρρυθμίσεων που ν' ανταποκρίνονται στις διεθνείς εξελίξεις. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι όποιες μεταρρυθμίσεις ψηφίζονται πάσχουν στην εφαρμογή, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να υπολείπεται σε όλους τους κρίσιμους δείκτες που μετρούν την αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησης, τη διαφάνεια, τη λογοδοσία και το δημόσιο έλεγχο.
6. Είναι απαραίτητο να υπάρχει περιβάλλον ευνοϊκό για την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία, σταθερό φορολογικό σύστημα και αποτελεσματική Δημόσια Διοίκηση, ώστε να προσελκύονται μακροχρόνιες ξένες επενδύσεις και να ενθαρρύνονται οι εγχώριες επενδύσεις. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι επενδύσεις στο ανθρώπινο κεφάλαιο και στις υποδομές, η ενθάρρυνση τεχνολογικών καινοτομιών και η συνεργασία των Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων και των ερευνητικών κέντρων με τις επιχειρήσεις. Είναι σημαντικό να υπάρξει αλλαγή νοοτροπίας από το πολιτικό σύστημα και την κοινωνία απέναντι στην επιχειρηματικότητα.
7. Σημαντική προϋπόθεση εξόδου της χώρας από την κρίση είναι μια ολοκληρωμένη και αποτελεσματική στρατηγική διαχείρισης του δημόσιου χρέους, που να περιλαμβάνει: μελέτες βιωσιμότητας του χρέους, μεσοπρόθεσμη εξομάλυνση της καμπύλης των τόκων, ορθή προβολή των χρηματοδοτικών αναγκών και παρέμβαση στο σύνολο των επίσημων δανείων. Στις ενδιαφέρουσες προτάσεις που έχουν κατατεθεί περιλαμβάνονται: i) συμβιβασμός για τα απαιτούμενα πρωτογενή πλεονάσματα σε χαμηλότερα και πιο ρεαλιστικά επίπεδα, ii) μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος με μείωση των κύριων εισφορών και την εισαγωγή κεφαλαιοποιητικού πυλώνα στις επικουρικές συντάξεις, iii) απλοποίηση του φορολογικού συστήματος με ενοποίηση και μείωση συντελεστών iv) αναζωογόνηση της οικονομίας με στήριξη των επενδύσεων, ώστε να μειωθεί η ανεργία και να ενισχυθούν οι εξαγωγές, v) ενίσχυση της ρευστότητας των επιχειρήσεων και vi) μείωση των κινήτρων απόκρυψης διαθέσιμου εισοδήματος.
8. Η Ελλάδα είναι μία χώρα με εκπληκτικές δυνατότητες. Διαθέτει σπάνιας ομορφιάς φυσικό τοπίο, ήπιο κλίμα όλο το χρόνο, πλούσια πολιτιστική κληρονομιά με διεθνή αναγνώριση. Τα σημαντικότατα αυτά συγκριτικά πλεονεκτήματα πρέπει να τα αξιοποιήσουμε, εφαρμόζοντας καινοτόμες δραστηριότητες στους τομείς-κλειδιά για τη χώρα με στόχο: α) την ανάπτυξη του ποιοτικού, πολυθεματικού τουρισμού, την αξιοποίηση των τουριστικών, φυσικών και ανθρωπογενών πόρων, ώστε να επιτυγχάνεται η αειφόρος τουριστική ανάπτυξη στη χώρα μας μέσα από την προβολή της ασύγκριτης μοναδικότητάς μας, β) την παραγωγή μεσογειακών προϊόντων υψηλής ποιότητας με έμφαση στην τυποποίηση, στη μεταποίηση και στο branding, γ) την αξιοποίηση του τεράστιου δυναμικού ήπιων μορφών ενέργειας. Παράλληλα θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην εξωστρέφεια δυναμικών κλάδων της ελληνικής οικονομίας (ναυτιλία, τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών, φαρμακοβιομηχανία, επιλεγμένων κλάδων μεταποίησης). Ο εκσυγχρονισμός όλων των παραπάνω τομέων συνδέεται άμεσα με την παραγωγή διεθνώς ανταγωνιστικών προϊόντων και με τη δημιουργία σύγχρονων και ποιοτικών θέσεων απασχόλησης, το οποίο είναι και το ζητούμενο για την ελληνική κοινωνία.
9. Υπάρχει ανάγκη για έναν θεσμοθετημένο, στο πλαίσιο της ΟΚΕ, πολύπλευρο και υπεύθυνο κοινωνικό διάλογο, με στόχο ένα κοινά αποδεκτό εθνικό σχέδιο ανάπτυξης. Υπάρχει ανάγκη να διαμορφωθούν κοινές θέσεις και συν-αντίληψη για το ρόλο του κράτους στην οικονομία, τη σημασία των θεσμών για τη δημοκρατία και τη διαφάνεια, τη σημασία της παιδείας στην ανάπτυξη και στην κοινωνική συνοχή, το βαθμό ασφάλειας και την ποιότητα στην εργασία, τον κοινωνικό χαρακτήρα του κεφαλαίου, το δίχτυ κοινωνικής προστασίας, τη βιώσιμη διαχείριση του περιβάλλοντος.
10. Τα μεγάλα θέματα που δημιουργούν συγκρούσεις παραμένουν ανοιχτά. Περισσότερο σήμερα από ποτέ υπάρχει ανάγκη κοινωνικής συνεννόησης και διάθεσης δημιουργικής σύνθεσης των αντιτιθεμένων απόψεων και συμφερόντων. Κοινωνικοί εταίροι, παραγωγικοί φορείς, πολιτικά κόμματα οφείλουν να ξεπερνούν τα επιμέρους συμφέροντα και ιδεοληψίες και να προτάσσουν πάνω από όλα το ευρύτερο κοινωνικό και εθνικό συμφέρον. Όλοι οι πολίτες έχουμε και ατομική ευθύνη για τη δημοκρατία, για την ποιότητα της καθημερινότητας μας και για τη χώρα που θα παραδώσουμε στις επόμενες γενιές.
Ο διάλογος σχετικά με το μέλλον της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας είχε και θα έχει για πολύ καιρό μεγάλο ενδιαφέρον. Το αδιέξοδο στην Ευρώπη είναι ορατό, η έλλειψη νέων πολιτικών προτάσεων οδηγεί στην απάθεια. Ωστόσο η απογοήτευση δεν πρέπει να ισοπεδώσει τα πάντα, εξάλλου καθήκον των ερευνητών είναι να τολμήσουν υπερβάσεις. Η σημερινή αμηχανία είναι δεν θα διαρκέσει πολύ, αφού η πολιτική απεχθάνεται το κενό.
Οι προτάσεις του καθηγητή Νίκου Μουζέλη περί σοσιαλδημοκρατίας είναι γνωστές. Δεν θα μπω στον πειρασμό να συνδέσω εδώ τις προτάσεις αυτές με την τρέχουσα συγκυρία, τις κομματικές συνεργασίες και στοχεύσεις. Η πρόσφατη συνοπτική δημοσίευσή τους στα ΝΕΑ (http://www.tanea.gr/opinions/all-opinions/article/5458115/o-dekalogos-ths-sosialdhmokratias/) θέτει κρίσιμα ζητήματα. Θα σταθώ σε ορισμένα από αυτά χάριν του διαλόγου για να τονίσω στη συνέχεια την δυνατότητα της ελληνικής συνεισφοράς.
-Ο πολιτικός έλεγχος της αγοράς είναι απαραίτητος, είναι δύσκολος, αλλά όχι αδύνατος. Εννοείται ότι σε ένα υπερεθνικό ευρωπαϊκό πλαίσιο το εγχείρημα αυτό έχει περισσότερες ελπίδες επιτυχίας, με εσωτερική βέβαια αλλαγή των θεσμών, των στόχων, των Συνθηκών. Η σοσιαλδημοκρατία δεν μπορεί να επιβιώσει, αφού άλλαξαν ριζικά τόσο οι όροι παραγωγής και εμπορίου και διανομής του πλούτου. Αρα, μιλούμε για την σημαντική ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατική πολιτική κληρονομιά που πρέπει να αξιοποιηθεί στο νέο, σκληρό, ανταγωνιστικό πλαίσιο της παγκοσμιοποιημνένης οικονομίας.
-Η κρίση που ζούμε είναι γενική, όχι μόνο οικονομική. Η επανατοποθέτηση όλων των πολιτικών δυνάμεων απέναντι στη νέα σχέση δημοκρατίας, οικονομίας και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης είναι ένα κρίσιμο θέμα. Η πολιτική ολοκλήρωση πρέπει να πλαισιώσει και να κατευθύνει πλέον το ευρωπαϊκό εγχείρημα, ειδικά αυτό της ευρωζώνης, αλλοιώς οι εξελίξεις θα είναι απρόβλεπτες. Για την Ελλάδα προέχει σήμερα το θέμα της παραγωγικής ανασυγκρότησης και του σχετικού επαναπροσδιορισμού των αξιών: εισάγουμε χιλιάδες ξένους εργάτες για τις αγροτικές εργασίες, οι δικοί μας άνεργοι νέοι δεν εκτιμούν την απασχόληση στον πρωτογενή τομέα. Δεν είναι το χρέος και οι συντάξεις το κύριο θέμα, όπως επί χρόνια ακούμε. Δεν παράγουμε αρκετά προϊόντα και αγαθάμ ενώ εισάγουμε διαρκώς καταναλωτικά αγαθά, με αυξημένο ρυθμό κατά την τουριστική περίοδο.
-Το θέμα του εξανθρωπισμού του καπιταλισμού έχει επαρκώς αναλυθεί θεωρητικά. Η δυναμική της οικονομίας της αγοράς οδηγεί σε μεγάλες ακρότητες, γι αυτό και η ανάγκη δημιουργίας νομικού πλαισίου, θεσμών ελέγχου, πολιτικών στόχων που κατοχυρώνουν τα δημόσια αγαθά και μειώνουν την φτώχεια. Αυτός ο αγώνας είναι πανανθρώπινος, οικουμενικός, ελπιδοφόρος. Μια δημοκρατία ανθρωπιάς, αυτός πρέπει να είναι ο νέος εθνικός και ευρωπαϊκός στόχος. Η διαχρονική ελληνική πολιτική σκέψη μπορεί να προσφέρει πολλές ιδέες για την απαραίτητη ανανέωση της σύγχρονης δημοκρατίας. Η έρευνα σχετικά με το νόημα, τις αρχές και τους σκοπούς της δημοκρατίας συνεχίζεται ακατάπαυστα. Σε όλες τις χώρες, σε όλες τις γλώσσες, με αγνούς ή δόλιους σκοπούς, η έρευνα αυτή υποδηλώνει από μόνη της τη βασική αρχή που μας δίδαξαν οι αρχαίοι έλληνες: να ελέγχουμε, να ασκούμε κριτική, να αμφισβητούμε, να σκεφτόμαστε, να προτείνουμε.
-Η δημοκρατία δεν έχει νόημα ως καθεστώς αμετακίνητο και σταθερό. Το μόνο σταθερό σημείο, η γραμμή πλεύσης, πρέπει να είναι η εξυπηρέτηση των κοινών αξιών, η αναβάθμιση του ρόλου του πολίτη, ο εξανθρωπισμός της εξουσίας που τείνει από τη φύση της να γίνεται πάντοτε αυταρχική, η εξέλιξη των κοινωνικών θεσμών με τρόπο που να διασφαλίζεται οπωσδήποτε η συμμετοχή του πολίτη, αυτής της αρχέγονης μονάδας πάνω στην οποία στηρίζεται ολόκληρο το δημοκρατικό οικοδόμημα.-
-Γι αυτό οι αρχαίοι έλληνες είχαν καθιερώσει την ισονομία, την ισηγορία, την ισοκρατία. Για να οριοθετήσουν σταθερά τον ρόλο του πολίτη και να περιορίσουν τα μειονεκτήματα που ενδεχομένως επιφέρει η οικονομική θέση, η οικογενειακή καταγωγή ή άλλη επίκτητη κοινωνική ή ατομική κατάσταση. Αυτά τα στοιχεία όσο αυτονόητα κι αν φαίνονται, δεν είναι δεδομένα πάντοτε. Δεν είναι μάλλον δεδομένα ποτέ, αφού σε κάθε ιστορική φάση χρειάζονται επαναβεβαίωση, θεωρητική, θεσμική, πρακτική. Αυτά όμως έτσι όπως ίσχυσαν στην χρυσή εποχή της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας, ήταν τόσο ισχυρά και είχαν τέτοια κοινωνική απήχηση που κατάφεραν να δημιουργήσουν πεποιθήσεις, αντιλήψεις, απαράμιλλο σύστημα ιδεών και αξιών που εξύψωσε τον άνθρωπο από υποκείμενο σε πολίτη. Χωρίς να υποβαθμίζονται τα αρνητικά σημεία της εποχής και με γνώμονα το ιστορικό πλαίσιο, σήμερα είναι αποδεκτό ότι αυτό το συγκλονιστικό που έγινε τότε, η επεξεργασία αυτής της έννοιας του ανθρώπου, του κόσμου, της κοινωνίας, της Πολιτείας ξεπέρασε όλα τα άλλα προηγούμενα, έκανε την τομή, συνέλαβε έννοιες όπως ο πολίτης, η δημόσια αγορά, ο νόμος, η λαϊκή κυριαρχία, το «λόγον διδόναι», την δημοκρατία.
-Πέρασαν πολλοί αιώνες μετά τον Ομηρο και τον Περικλή, για να μπορέσει ο Διαφωτισμός, εμπνεόμενος από την αρχαία Αθήνα, να επανέλθει στα βασικά, να αναδείξει τον κριτικό λόγο, να προβάλει νέους θεσμούς, να ανοίξει δρόμους ανεκτής δημοκρατικής συμβίωσης. Οι εξελίξεις ήταν σημαντικές, οι εμπειρίες και τα πισωγυρίσματα γνωστά, η απαγκίστρωση της πολιτικής από τη θρησκεία, η λειτουργία της κοινωνίας των πολιτών, όλα αυτά έγιναν με βάση το αρχέγονο εννοιολογικό υλικό. Δεν μπορούσαν όμως να λείψουν οι παραμορφώσεις, οι αντιφατικές ερμηνείες, οι παραπλανητικές πολεμικές. Στο πέρασμα των αιώνων οι πολλές σχολές σκέψης, η σύγκρουση θρησκείας και πολιτικής, η εξέλιξη της τεχνολογίας, οι ιδεολογίες, η επικράτηση της οικονομίας, όλα προσέθεσαν το δικό τους αποτύπωμα στο ανθρώπινο οικοδόμημα. Αν προσθέσει κανείς και τις αδυσώπητες νίκες ή ήττες στα πεδία των μαχών, τα αδιανόητα επιχειρήματα και τα φρικτά βασανιστήρια που ο άνθρωπος χρησιμοποίησε εναντίον του ανθρώπου, τότε το πανόραμα εμφανίζεται αβίαστα.
-Δεν μπορούμε βέβαια να διορθώσουμε το παρελθόν, αλλά το μέλλον μας τρομάζει. Κι αυτό που είναι κύριο σήμερα είναι το χειροπιαστό αδιέξοδο της σύγχρονης δημοκρατίας. Πώς θα μπορούσε λοιπόν να προκύψει μια αναζωογόννηση της δημοκρατίας με βάση το αρχαιοελλληνικό πρότυπο; Χωρίς διαμεσολάβηση άλλων και κυρίως της Ρώμης; Χωρίς ιδεολογικές και θρησκευτικές επιρροές; Είναι εφικτή η επιχείρηση;
-Η καθαρή θεωρία απαντά θετικά. Είναι εφικτό να ξαναδούμε τα βασικά, τις γραφές, τις έννοιες, τα νοήματα, τους θεσμούς, χωρίς παραμορφωτικό φακό, χωρίς προκατάληψη και τις παρερμηνείες ιστορικών, φιλοσόφων, αυτοκρατοριών. Μια ομάδα επιστημόνων από πολλά Πανεπιστήμια επιχείρησε να απαντήσει σε κύρια ερωτήματα και επικεντρώθηκε στο θέμα κυρίαρχο θέμα της κριτικής. Η κριτική ως κύρια διάσταση της δημοκρατικής αρχαιότητας, ως βασικό στοιχείο της ελληνικής σκέψης, η κριτική που τροφοδότησε την νεωτερικότητα και της έδωσε τα εφόδια να κάνει τη ρήξη και να αναδειχθεί ως κάτι το διαφορετικό και πρωτότυπο σε σχέση με τον σκοτεινό μεσαίωνα.
-Ο καναδός καθηγητής της φιλοσοφίας Jean-Marc Narbonne με μια ομάδα συναδέλφων του από διάφορες χώρες, ξεκίνησε την μεγάλη επιστημονική προσπάθεια. Και άρχισε τη δημοσιοποίηση των πρώτων σκέψεων με το βιβλίο « Antiquité critique et modernité. Essai sur le rôle de la pensée critique en Occident », éd. Les belles Lettres, Paris 2016. Δεν πρόκειται για απλή προσπάθεια, ούτε για απόπειρα χωρίς σκοπό. Πρόκειται για δύσκολο εγχείρημα, για επώδυνη σύγκριση, για πρωτότυπη σκέψη.
-Η αφομοιωτική ικανότητα των αρχαίων ελλήνων, η γόνιμη προσέγγιση εκ μέρους τους των άλλων πολιτισμών, η δύναμη σύνθεσης και ρήξης χωρίς ταμπού, η ρηξικέλευθη αίσθηση της δημοκρατίας και των εγγυητικών θεσμών, όλα αυτά είναι θέματα για μια νέα προσέγγιση. Στη σημερινή εποχή, όπου η αμφισβήτηση οδηγεί στην απαισιοδοξία, όπου το συλλογικό όνειρο καταποντίζεται προς όφελος των πάσης φύσεως ατομικών εκφράσεων, ο ζωοποιός πολιτισμός της δημοκρατίας, χωρίς φυλετική ή θρησκευτική βάση, μπορεί να αποτελέσει το νέο έναυσμα. Η έννοια της αποδοχής του άλλου με βάση την παιδεία και τον πολιτισμό, «οι της ημετέρας παιδείας μετέχοντες», μπορεί να οδηγήσει σε νέες σκέψεις κοινωνικής συμβίωσης. Η δημοκρατία έτσι γίνεται μια πυραμίδα με στέρεη βάση, με αξίες, αρχές και νόμους που εκφράζουν την κοινωνία και οδηγούν στην χειραφέτηση του ατόμου, στην ανάδειξη του πολίτη, στην οικουμενική αντίληψη της πολιτικής.
-Αυτή η άμεση σύνδεση με την αρχαία Ελλάδα, η ευθεία γραμμή με την αποκαθήλωση των θεωριών των Hans Blumenberg, Marcel Gauchet και Rémi Brague, οδηγεί στην επανεκτίμηση της μακραίωνης ελληνικής σκέψης με άξονα την δύναμη της κριτικής. Όπως γράφει στην «Le Monde» (11 Μαρτίου 2016) ο Roger-Pol Droit, δεν χρειάζεται να προσευχηθούμε σήμερα στην Ακρόπολη, «αλλά μπορούμε να επανεκτιμήσουμε την αστείρευτη ελληνική δεξαμενή». Και να ξεδιψάσουμε βέβαια, σε αυτούς τους καιρούς της πνευματικής ξηρασίας και ερημοποίησης.
Δημοσιεύτηκε στο neopolitevma στις 11/7/2017.
Αυτές τις μέρες συζητείται στη Βουλή το νομοσχέδιο του υπουργείου Παιδείας με τίτλο «Ρυθμίσεις για την ανώτατη εκπαίδευση, την έρευνα και άλλες διατάξεις». Περιλαμβάνει ρυθμίσεις για τη διοίκηση, τα μεταπτυχιακά και την έρευνα.
Το μέρος για την έρευνα καταρτίζεται σε συνεννόηση με τη Σύνοδο των Πρυτάνεων, κάτι σπάνιο, που μαρτυρά τη διάθεση του υπουργείου. Εδώ θα εστιάσω στα άλλα σημεία για να δω αν χρειάζονται και αν είναι θετικές.
Δύο διαπιστώσεις που εξηγούν τα πάθη και τη δυσχέρεια εκσυγχρονισμού των ΑΕΙ. Οι αλλαγές είναι συνήθως ετεροχρονισμένες, έπειτα από κρίσεις. Προβλήματα χρονίζουν και προκαλούν αρρυθμίες. Γιατί; Είτε γιατί κάνουμε πως δεν τα βλέπουμε είτε για να απαξιώσουμε τον πολιτικό αντίπαλο. Χρειάζονται σήμερα αλλαγές; Οχι, απαντούν κάποιοι.
Δημοσιογράφος γράφει στο «Βήμα»: «Γνωρίζει επίσης (ο κ. Γαβρόγλου) την πλήρη ακινησία και οπισθοδρόμηση που είχε φέρει στα πανεπιστήμια ο νόμος πλαίσιο του ΠΑΣΟΚ, τον οποίο το ίδιο το ΠΑΣΟΚ τον απαρνήθηκε.
Και προσπάθησαν να τον αλλάξουν τόσο η κυρία Γιαννάκου, όσο (κυρίως) η κυρία Διαμαντοπούλου, η οποία μάλιστα έβαλε τις βάσεις με διακομματική συναίνεση ενός πραγματικά εξωστρεφούς ελληνικού Πανεπιστημίου». Κείμενο ανιστόρητο, που αγνοεί ακόμη ότι η κ. Γιαννάκου άσκησε έντονη κριτική στον νόμο Διαμαντοπούλου. Αλλοι υπέρμαχοι της ίδιας άποψης είναι πιο προσεκτικοί. Κάνουν λόγο για «βεβιασμένη νομοθέτηση».
Αλλαγές χρειάζονται. Ο νόμος Διαμαντοπούλου, νεκροζώντανος από τη μέρα που ψηφίστηκε, τροποποιήθηκε από τη Νέα Δημοκρατία, έγινε αγνώριστος. Επασχε σε πλείστα σημεία: ο ρόλος των Συμβουλίων Ιδρύματος ασαφής, η σύνθεση των πρυτανικών αρχών δυσλειτουργική, η σύνθεση και ο ρόλος της Συγκλήτου προβληματικοί. Πού πρέπει να εδράζονται οι ρυθμίσεις ώστε να αποβούν θετικές;
Σε αρχές αντλημένες και από τη διεθνή εμπειρία. Αρχές λειτουργικές βασισμένες σε αξίες και σε υλοποιήσιμους στόχους. Ενδεικτικά. Πρέπει να συμμετέχουν όλα τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας στη διοίκηση;
Η απάντηση οφείλει να είναι σε επίπεδο αρχών. Οχι σύμφωνα με τα γούστα μας όπως προτείνει, σύμφωνα με την «Καθημερινή», συνάδελφος συνταγματολόγος: «Υπάρχει σοβαρό θεσμικό πρόβλημα με τον συνδικαλισμό στην Ελλάδα. Ειδικά ο φοιτητικός συνδικαλισμός κάνει μεγάλη ζημιά».
Διεθνής εμπειρία. Δεν είμαστε μόνοι στον κόσμο, συνυπάρχουμε με άλλους, μαθαίνουμε από αυτούς. Ομως προσοχή. Ούτε άκριτοι μιμητές ούτε επιλέγουμε ό,τι βολεύει.
Στις χώρες του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΧΑΕ) οι φοιτητές συμμετέχουν στη διοίκηση σε ποσοστό 10 με 15%. Από το 2001 η Ενωση Ευρωπαίων Φοιτητών (συμμετέχουν φοιτητές από παντού πλην ημών), συνεργάζεται αγαστά με την Ενωση Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων. Θα στερηθούν το δικαίωμα συμμετοχής οι Ελληνες γιατί δεν συμμετέχουν;
Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις είναι ενδεδειγμένες; Οι πολέμιοι εστιάζουν σε τέσσερα σημεία: Κυρίως στις διατάξεις για τα μεταπτυχιακά που βάζουν όρια στα δίδακτρα και στις αμοιβές των καθηγητών, στη συμμετοχή των φοιτητών στη διοίκηση, στο άσυλο και τον τρόπο εκλογής των αντιπρυτάνεων. Μιλάνε για υπερ-παρεμβατισμό και κατάλυση του αυτοδιοίκητου των ΑΕΙ.
Αξιολογώ τις ρυθμίσεις με γνώμονα τους στόχους του νομοσχεδίου: προάγουν τη δημοκρατία και την ακαδημαϊκότητα; Είναι διοικητικά αλυσιτελείς; Συμβάλλουν στη διεθνοποίηση των ΑΕΙ;
■ Δημοκρατία – ακαδημαϊκότητα. Στόχος του νομοσχεδίου είναι η δημοκρατία-ακαδημαϊκότητα. Με τον όρο δημοκρατία νοούνται δύο πράγματα. Να αποφασίζει ο θεσμός για τον εαυτό του, τα μέλη του να μετέχουν στις αποφάσεις.
Η Σύγκλητος αναγορεύεται ξανά στο κεντρικό όργανο λήψης των αποφάσεων, συναπαρτίζεται από τους εκπρόσωπους όλης της κοινότητας. Τα ΑΕΙ καλούνται να καταρτίσουν οργανισμούς και εσωτερικούς κανονισμούς. Ορισμένοι, όπως η αξιωματική αντιπολίτευση, θεωρούν ότι το νομοσχέδιο κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση, πλήττει το αυτοδιοίκητο των ΑΕΙ.
Θαρρώ ότι αναφέρονται κυρίως στις ρυθμίσεις στα μεταπτυχιακά και το πλαφόν στις πρόσθετες απολαβές των καθηγητών. Μπορούν τα μεταπτυχιακά να λειτουργήσουν ως έχουν σήμερα; Δεν θα έπρεπε ΑΕΙ και πολιτικές δυνάμεις να καταθέσουν προτάσεις;
Στο δίπτυχο δημοκρατία – ακαδημαϊκότητα το νομοσχέδιο εντοπίζει προβλήματα, προτείνει λύσεις. Από τη σκοπιά αυτή συνιστά πρόοδο. Διατυπώνω δύο προβληματισμούς. Η συμμετοχή των φοιτητών είναι χαμηλότερη απ' ό,τι σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, Κάποιες ρυθμίσεις για τα μεταπτυχιακά (ποσοστό υποτρόφων, συμμετοχή καθηγητών από τα ιδρύματα) θα μπορούσαν να είναι πιο ευέλικτες ώστε να μην πληγούν προγράμματα με μικρό αριθμό φοιτητών.
■ Διοίκηση Το νομοσχέδιο αναγορεύει τη Σύγκλητο σε κυρίαρχο σώμα, επαναφέρει το Πρυτανικό Συμβούλιο ως εκτελεστικό όργανο, με πρόσθετες αρμοδιότητες, καταργεί το Συμβούλιο Ιδρύματος και εισάγει ένα νέο θεσμό, το Ακαδημαϊκό Συμβούλιο Ανώτατης Εκπαίδευσης και Ερευνας (ΑΣΑΕΕΕ) με στόχο συμπράξεις ΑΕΙ και ερευνητικών κέντρων σε επίπεδο περιφέρειας και τη χάραξη στρατηγικής στην έρευνα. Εκτός από τα ΑΣΑΕΕΕ προτείνεται η εκλογή των αντιπρυτάνεων σε χωριστά ψηφοδέλτια.
Η κριτική εδώ είναι περιορισμένη και αναμενόμενη. Εντοπίζεται στην εκλογή των αντιπρυτάνεων και λιγότερο στο ΑΣΑΕΕΕ. Πρόκειται για νεωτερισμούς που θέλουν χρόνο για να φανεί αν είναι πετυχημένοι.
Μένω στη «φιλοσοφία» τους. Στόχος είναι η συνεργασία καθηγητών διαφορετικών προσανατολισμών και οι συμπράξεις ΑΕΙ σε περιφερειακό επίπεδό. Αν πετύχουν -πράγμα που εξαρτάται από μας- θα αλλάξουν μια κουλτούρα μη συνεργασίας και έτσι θα συμβάλουν στην περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας.
■ Διεθνοποίηση. Το νομοσχέδιο θίγει δύο καίρια ζητήματα φέρνοντας εγγύτερα τα ελληνικά ΑΕΙ με αυτά του ΕΧΑΕ και του Ευρωπαϊκού Χώρου Ερευνας (ΕΧΕ). Κατά πρώτον, με τη συνεργασία με ΑΕΙ της αλλοδαπής σε επίπεδο μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών. Κατά δεύτερον, με την τόνωση της «κοινωνική διάστασης» της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, θεμελιώδη στόχο του ΕΧΑΕ.
Στο πρώτο ζήτημα έγιναν τελευταία βήματα. Στο δεύτερο ελάχιστα. Μηδαμινή παραμένει η πρόνοια για τους φοιτητές. Τα άρθρα περί δανείων στον νόμο Διαμαντοπούλου έμειναν ανενεργά. Ευτυχώς τελευταία δόθηκαν υποτροφίες σε νέους ερευνητές και φέτος, ύστερα από χρόνια, υποτροφίες από το ΙΚΥ, σε προπτυχιακούς.
Στο νομοσχέδιο υπάρχει μέριμνα ώστε τα δίδακτρα (τέλη εγγραφής) να είναι λογικά και να δίνονται υποτροφίες. Θα ήταν καλύτερο να έχουμε τυπικά τέλη, όπως στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά αυτό απαιτεί γενναιόδωρη κρατική συνδρομή.
Το νομοσχέδιο κινείται και εδώ στη σωστή κατεύθυνση. Προσθέτω ότι το κράτος οφείλει να επενδύσει στην εκπαίδευση και, σε συνέργεια με τα ΑΕΙ, να συνδράμουν τους φοιτητές χωρίς να μετακυλίει ο ένας στον άλλο την ευθύνη.
Εν κατακλείδι, το νομοσχέδιο θίγει ζητήματα που κρύβαμε κάτω από τα χαλί, όπως τα μεταπτυχιακά, προτείνει ρυθμίσεις. Πολλές κυρίως σε θέματα δημοκρατικής λειτουργίας και διοίκησης είναι εύστοχες, άλλες θα κριθούν στην πράξη, άλλες, όπως οι υποτροφίες και η αξιολόγηση των μεταπτυχιακών, μπορούν να γίνουν πιο ευέλικτες ώστε να αποφευχθούν ανεπιθύμητες παρενέργειες. Τι χρειάζεται; Αυτιά ανοιχτά στον διάλογο.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 20/6/2017.
