Τετάρτη, 09 Οκτώβριος 2024
«Οι απαιτήσεις των δανειστών της Ελλάδας είχαν μέχρι τώρα καταστροφικές συνέπειες στην χώρα, μειώνοντας το ΑΕΠ κατά 25% και εκτινάσσοντας την ανεργία στο 28%.
Δεν πιστεύω ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες προσπάθησαν να τιμωρήσουν τους Έλληνες, αλλά χρησιμοποίησαν λανθασμένα μοντέλα. Η Ευρώπη και το ΔΝΤ είχαν προβλέψει μια γρήγορη ανάκαμψη, αλλά η πραγματικότητα είναι ότι ακολούθησε μια πολύ βαθιά ύφεση.
Πράγματι, η χώρα δεν εφάρμοσε όλες τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που προέβλεπαν τα προγράμματα. Ορισμένες από αυτές όφειλε να τις είχε κάνει, όπως το να βελτιώσει την συλλογή φόρων από τους πλουσίους. Άλλες θα είχαν νόημα αν η οικονομία βρισκόταν στο δρόμο της ανάκαμψης, αλλά όχι τώρα εν μέσω μιας βαθιάς ύφεσης. Σε κάθε περίπτωση, ακόμα και αν η Ελλάδα είχε εφαρμόσει όλες τις μεταρρυθμίσεις, η κατάσταση σήμερα δεν θα είχε μεγάλες διαφορές όσον αφορά το ΑΕΠ.
Ενδεχομένως, περισσότεροι άνθρωποι να ήταν άνεργοι και θα υπήρχε ακόμα μεγαλύτερη δυστυχία. Δεν είναι η έλλειψη αυτών των μεταρρυθμίσεων που εμποδίζει την Ελλάδα να αναπτυχθεί. Άλλωστε η χώρα αναπτύχθηκε με ταχύτερο ρυθμό από την υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση από τα μέσα της δεκαετία του 1990 ως και την έναρξη της παγκόσμιας κρίσης (4% έναντι 2,6%).
Η μπάλα βρίσκεται τώρα στο γήπεδο των Ευρωπαίων ηγετών. Το ερώτημα είναι, θα επιμείνουν σε μια πολιτική που έχει αποδειχθεί καταστροφική ; Ή θα συνδυάσουν την επιθυμία να διατηρήσουν το ευρώ, με καλές οικονομικές πολιτικές και σεβασμό στην δημοκρατία; Μπορούν να μεταρρυθμίσουν το πακέτο μεταρρυθμίσεων;
Αυτή είναι η στιγμή για να αντισταθούν στην απερίσκεπτη λιτότητα» προσθέτει, λέγοντας πως πριν από τέσσερα χρόνια υποσχέθηκαν στην Ελλάδα ότι πρέπει να υπάρξει μια στρατηγική για την ανάπτυξη αλλά δεν έκαναν τίποτα για αυτό. Ένα μέρος του ελληνικού χρέους αναδιαρθρώθηκε, αλλά ήταν πολύ μικρό και έγινε καθυστερημένα. Όταν ξεκίνησε η κρίση το χρέος βρισκόταν κάπου στο 117% του ΑΕΠ, ενώ σήμερα, μετά την αναδιάρθρωση, είναι στο 177%.
Tώρα ακόμα και το ΔΝΤ ζητάει μια βαθιά αναδιάρθρωση χρέους. Σύμφωνα με τον ίδιο υπάρχουν πολλοί τρόποι με το οποίο μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο: η επιμήκυνση της διάρκειας των δανείων, η μείωση των επιτοκίων ή ακόμα και η διαγραφή μέρους του χρέους ή η μετατροπή του σε ομόλογα συνδεδεμένα με το ΑΕΠ.
Μια αναδιάρθρωση χρέους θα ευθυγραμμίσει τα συμφέροντα της Ελλάδας και των πιστωτών για μια γρήγορη επιστροφή στην ανάπτυξη.
Είναι ακόμα εφικτή μια συμφωνία που θα κρατάει την Ελλάδα στην ευρωζώνη. Μια βαθιά αναδιάρθρωση χρέους (που θα αναγνωρίζει ότι τα χρήματα που δεν μπορούν να αποπληρωθούν δεν θα αποπληρωθούν), πιο εύλογοι δημοσιονομικοί στόχοι όπως ένα πρωτογενές πλεόνασμα 1% και όχι 3,5% όπως απαιτούσε η Ευρώπη πριν από το δημοψήφισμα και εύλογες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, είναι το κλειδί.
Επιπλέον η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα πρέπει να προσφέρει άμεσα ρευστότητα. «Ποιο είναι το νόημα σε μια νομισματική ένωση αν η κεντρική τράπεζα δεν λειτουργεί ως δανειστής έκτακτης ανάγκη; Αν δεν παρασχεθούν τα ευρώ που έχουν ανάγκη οι ελληνικές τράπεζες θα ισοδυναμεί με την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη.
Ο ίδιος προειδοποιεί πως αν οι εταίροι της Ελλάδας συνεχίσουν στην ίδια πορεία που βρίσκονταν πριν από την κρίση, τότε δεν υπάρχει καμία ελπίδα. «Θα είναι κακό για την Ελλάδα, κακό για την Ευρώπη, κακό για την παγκόσμια οικονομία, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ. Ακόμα και αν το ευρώ επιβιώσει για λίγο, θα είναι η αρχή του τέλους. Στην επόμενη κρίση – και θα υπάρξουν και άλλες κρίσεις – θα διωχθεί κάποια άλλη χώρα» σημειώνει.
Δημοσιεύτηκε στο tvxs στις 8/7/2015
Είναι πλέον ξεκάθαρο, ή τουλάχιστον θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρο, ότι το ελληνικό πρόγραμμα χωρίς μία γενναία ελάφρυνση χρέους ήταν από την αρχή καταδικασμένο σε αποτυχία.
Όσο κι αν προσπαθούσαν οι Έλληνες, η λιτότητα θα μείωνε το ΑΕΠ τους γρηγορότερα από ό,τι θα μείωνε το χρέος. Κι έτσι, η κατάσταση στο χρέος τους ήταν καταδικασμένη να επιδεινωθεί, κι ας προκαλούσε η προσπάθεια εξισορρόπησης του προϋπολογισμού τεράστια δεινά.
Σε αυτό το πρόβλημα δεν υπήρξε ούτε μια καλή, ή τουλάχιστον όχι απαράδεκτη, εναλλακτική λύση, δεδομένης της συμμετοχής της Ελλάδας στο ευρώ.
Ωστόσο, υπάρχει ένα ευρύτερης κλίμακας μάθημα από την κατάσταση στην Ελλάδα, το οποίο μας αφορά όλους – και δεν αναφέρομαι στο συνηθισμένο «μάθημα», ότι θα πρέπει να αλλάξουμε το δαπανηρό μας βίο, αλλιώς θα γίνουμε Ελλάδα.
Αυτό που μαθαίνουμε, αντιθέτως, είναι ότι η δημοσιονομική λιτότητα συνδυασμένη με ένα σκληρό νόμισμα είναι ένα τοξικό μείγμα. Η δημοσιονομική λιτότητα φέρνει την οικονομία σε ύφεση και σπρώχνει προς την κατεύθυνση του αποπληθωρισμού.
Εάν συνοδευτεί και με ένα σκληρό νόμισμα (στην περίπτωση της Ελλάδας είναι το ευρώ, αλλά κι οποιοδήποτε σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία, ο κανόνας του χρυσού ή κάθε είδους παρανοϊκός φόβος για τον πληθωρισμο εμπίπτει εδώ) τότε το αποτέλεσμα δεν είναι απλώς ύφεση και αποπληθωρισμός, αλλά πιθανότατα και η αποτυχία να μειωθεί το ποσοστό του χρέους ως προς το ΑΕΠ.
Αν θέλετε να συγκρίνετε, τότε προσέξτε το αγαπημένο παράδειγμα όλων των υποστηρικτών της λιτότητας, τον Καναδά της δεκαετίας του 1990. Ο Καναδάς είχε ένα ακαθάριστο χρέος περίπου 100% του ΑΕΠ, περίπου συγκρίσιμο με την Ελλάδα στις παραμονές της οικονομικής κρίσης. Στη συνέχεια προέβη σε μία αρκετά μεγάλη δημοσιονομική προσαρμογή – 6% του ΑΕΠ στο διαρθρωτικό ισοζύγιο, σύμφωνα με τις μετρήσεις του ΔΝΤ, κάτι που ισοδυναμεί μόλις με το ένα τρίτο αυτών που έκανε η Ελλάδα, είναι συγκρίσιμο όμως με τα προγράμματα άλλων χωρών της Ευρώπης με πρόβλημα χρέους. Η ανεργία, παρ' όλα αυτά, μειωνόταν σταθερά. Ποιο ήταν λοιπόν το μυστικό του Καναδά;
Η απάντηση ήταν το εύκολο χρήμα και η μεγάλη υποτίμηση του νομίσματος. Αυτά αντιστάθμισαν τα βάρη της λιτότητας, επιτρέποντας τη συνέχιση της ανάπτυξης.
Συνεπώς, πώς μπορεί αυτό να αποτελέσει ένα παράδειγμα σε συζητήσεις για θέματα πολιτικής των ΗΠΑ; Οι Ρεπουμπλικάνοι λατρεύουν να προειδοποιούν ότι η Αμερική θα μπορούσε να μετατραπεί σε Ελλάδα στο άμεσο μέλλον.
Αλλά κοιτάξτε το μείγμα πολιτικής που αποτελεί πλέον την de facto ορθοδοξία του ρεπουμπλικανικού κόμματος: δραστικές περικοπές στις κρατικές δαπάνες (ίσως αυτές αντισταθμίζονται από τις φορολογικές ελαφρύνσεις για τους πλούσιους, όμως αυτές δεν παρέχουν μεγάλη τόνωση), σε συνδυασμό με εμμονές και φόβους για τον επερχόμενο ευτελισμό του δολαρίου.
Δηλαδή, η συντηρητική πλευρά του πολιτικού φάσματος ΗΠΑ, κραδαίνοντας την Ελλάδα ως παράδειγμα προς αποφυγή, στην πράξη απαιτεί τη μίμηση του μείγματος πολιτικής που μετέτρεψε το ελληνικό χρέος σε μια ολοκληρωτική καταστροφή.
Δημοσιεύτηκε στο tvxs στις 8/7/2015
Ήταν φανερό εδώ και καιρό ότι η δημιουργία του ευρώ ήταν ένα τρομερό λάθος. Η Ευρώπη δεν είχε ποτέ τις προϋποθέσεις για ένα πετυχημένο κοινό νόμισμα- πάνω από όλα δεν είχε το είδος της δημοσιονομικής και τραπεζικής ένωσης, που για παράδειγμα, διασφαλίζει στις ΗΠΑ ότι όταν σκάσει μια «φούσκα» στη πολιτεία της Φλόριντα, η Ουάσινγκτον αυτόματα προστατεύει τους ηλικιωμένους της πολιτείας από πιθανούς κινδύνους στην ιατροφαρμακευτική τους περίθαλψη ή τις τραπεζικές τους καταθέσεις.
Η έξοδος από μια νομισματική ένωση, ωστόσο, είναι μια απόφαση πιο τρομακτική από αυτή της εισόδου και μέχρι τώρα οι προβληματικές οικονομίες της ηπείρου έχουν πολλές φορές υποχωρήσει ενώ βρίσκονται στο χείλος του γκρεμού.
Ξανά και ξανά, οι κυβερνήσεις έχουν ενδώσει στις απαιτήσεις των πιστωτών για σκληρή λιτότητα, ενώ η ΕΚΤ έχει καταφέρει να διαχειριστεί τον πανικό των αγορών.
Αλλά η κατάσταση στην Ελλάδα έχει φθάσει σε ένα σημείο που δείχνει να είναι χωρίς επιστροφή. Οι τράπεζες έκλεισαν προσωρινά και η κυβέρνηση επέβαλε capital controls... και την επόμενη εβδομάδα η χώρα θα κάνει δημοψήφισμα για το εάν πρέπει να αποδεχθούν τις απαιτήσεις της «τρόικας» για περισσότερη λιτότητα.
Η Ελλάδα θα πρέπει να ψηφίσει «όχι» και η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να είναι έτοιμη, εάν χρειαστεί, να φύγει από το ευρώ.
Για να γίνει κατανοητό γιατί το λέω αυτό θα πρέπει να καταλάβετε ότι τα περισσότερα -όχι όλα- τα περισσότερα από αυτά που έχετε ακούσει για την ασωτία και την ανευθυνότητα των Ελλήνων είναι λάθος.
Ναι, η ελληνική κυβέρνηση ξόδευε παραπάνω από όσα μπορούσε στα τέλη της δεκαετίας του 2000. Αλλά από τότε έχει πολλές φορές περικόψει δαπάνες και έχει αυξήσει φόρους. Ο δημόσιος τομέας έχει μειωθεί κατά 25% και οι συντάξεις (που ήταν ομολογουμένως υπερβολικά γενναιόδωρες) έχει μειωθεί δραστικά.
Εάν προσθέσει κανείς σε όλα αυτά τα μέτρα λιτότητας, θα ήταν υπεραρκετά για να εξαλειφθεί το αρχικό έλλειμμα και να υπάρξει ένα μεγάλο πλεόνασμα.
Γιατί συνέβη αυτό; Διότι η ελληνική οικονομία κατέρρευσε, κυρίως λόγω της λιτότητας, που παρασύρει τα έσοδα.
Και αυτή η κατάρρευση είχε να κάνει ως επί το πλείστον με το ευρώ, που παγίδευσε την Ελλάδα σε ένα οικονομικό ζουρλομανδύα.
Περιπτώσεις πετυχημένης λιτότητας, στις οποίες οι χώρες ελέγχουν τα ελλείμματά τους χωρίς να προκαλούν ύφεση της οικονομίας τους, τυπικά πετυχαίνουν με μεγάλες υποτιμήσεις των εθνικών νομισμάτων που κάνουν τις εξαγωγές πιο ανταγωνιστικές.
Αυτό συνέβη στον Καναδά τη δεκαετία του 1990 και ως ένα μεγάλο σημείο, αυτό συνέβη και στην Ισλανδία πρόσφατα. Αλλά η Ελλάδα χωρίς το δικό της νόμισμα, δεν είχε αυτή την επιλογή.
Αυτή λοιπόν είναι η αιτιολόγηση υπέρ ενός Grexit? Όχι κατ' ανάγκη.
Το πρόβλημα με το Grexit πάντα ήταν ο κίνδυνος ενός χρηματοπιστωτικού χάους, αναταραχής στο τραπεζικό σύστημα από πανικόβλητες αναλήψεις και προβλημάτων στις επιχειρήσεις και λόγω των τραπεζών και λόγω της αβεβαιότητας.
Γι' αυτό και οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν αποδεχθεί τις απαιτήσεις για λιτότητα και γι' αυτό ακόμα και ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν έτοιμος να δεχθεί τη λιτότητα που είχε ήδη επιβληθεί.
Αυτό που στην πραγματικότητα ζήτησε είναι να παγώσει η περαιτέρω λιτότητα. Αλλά η τρόικα ούτε να το ακούσει.
Είναι εύκολο να χαθεί κανείς στις λεπτομέρειες, αλλά το ουσιαστικό σημείο τώρα είναι ότι έχει παρουσιαστεί στην Ελλάδα μια πρόταση «τελεσίγραφο», που στην πραγματικότητα είναι ίδια με τις πολιτικές των τελευταίων πέντε ετών.
Αυτή είναι μια πρόταση που ο Αλέξης Τσίπρας δεν μπορεί να αποδεχθεί, διότι θα κατέστρεφε τους πολιτικούς λόγους ύπαρξής του. Και πιθανότατα αυτός ήταν και ο σκοπός της.
Στόχος επομένως πρέπει να είναι να τον διώξουν από την εξουσία, πράγμα που ίσως συμβεί εάν οι Έλληνες φοβισμένοι αρκετά από την αντιπαράθεση με την τρόικα - πουν "ναι" στο δημοψήφισμα.
Δεν θα πρέπει να το κάνουν για τρεις λόγους:
► Πρώτον, τώρα ξέρουμε ότι η ακόμα πιο σκληρή λιτότητα είναι αδιέξοδο: μετά από πέντε χρόνια η Ελλάδα είναι σε χειρότερη κατάσταση από ό,τι πριν.
► Δεύτερον, το χειρότερο από το προβλεπόμενο χάος έχει ήδη συμβεί. Με τις τράπεζες κλειστές και την επιβολή των capital controls δεν μπορεί να γίνει πολύ περισσότερο κακό.
► Και τέλος, η υποχώρηση στο τελεσίγραφο της τρόικας θα αντιπροσωπεύει την τελική παραχώρηση και τους τελευταίου προσχήματος ανεξαρτησίας της Ελλάδας.
Μη σας ξεγελάνε οι ισχυρισμοί ότι οι αξιωματούχοι της τρόικας είναι απλώς τεχνοκράτες που εξηγούν στους αδαείς Έλληνες τι πρέπει να γίνει.
Αυτοί οι υποτιθέμενοι τεχνοκράτες είναι στην πραγματικότητα φαντασιόπληκτοι που έχουν αγνοήσει κάθε τι που γνωρίζουμε για τη μακροοικονομία και σε κάθε βήμα τους κάνουν λάθος.
Όλα αυτά γίνονται για την εξουσία- την εξουσία των πιστωτών να τραβήξουν την πρίζα από την ελληνική οικονομία. Κι αυτό θα εξακολουθεί να είναι το διακύβευμα όσο η έξοδος από το ευρώ θα είναι αδιανόητη.
Ήρθε λοιπόν η ώρα να μπει ένα τέλος σε αυτό που φαίνεται αδιανόητο. Αλλιώς η Ελλάδα θα έχει να αντιμετωπίσει μια ατελείωτη λιτότητα και μια ύφεση χωρίς ορατό τέλος.
* Αμερικανός οικονομολόγος, πανεπιστημιακός και συγγραφέας, βραβευμένος με το Βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών.
Δημοσιεύτηκε στο Βήμα και στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 29.06.2015
Η πρόσφατη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου ρίχνει άπλετο φως στο κατασκευαστικό λάθος μιας νομισματικής ένωσης χωρίς πολιτική ένωση. Όλοι οι πολίτες θα έπρεπε να είναι ευγνώμονες στον Μάριο Ντράγκι, διότι με μια και μοναδική φράση προστάτεψε το άμεσα απειλούμενο από την καταστροφή νόμισμά τους.
Με την ανακοίνωσή του ότι θα αγοράσει εν ανάγκη κρατικά ομόλογα σε απεριόριστο ύψος, έβγαλε τα κάστανα από τη φωτιά. Έπρεπε να προλάβει, διότι οι ηγέτες (των χωρών της Ε.Ε.) ήταν ανίκανοι να δράσουν προς όφελος των κοινών συμφερόντων, έμειναν αιχμάλωτοι των καθ΄ έκαστον εθνικών συμφερόντων και επέμειναν στην ακαμψία?.
Το ελληνικό εκλογικό αποτέλεσμα είναι ψήφος κατά της ταπεινωτικής δυστυχίας.
Εκείνα τα δραματικά γεγονότα του 2012 εξηγούν γιατί ο Μάριο Ντράγκι κολυμπά αντίθετα με το ρεύμα μιας κοντόφθαλμης, ακέφαλης πολιτικής. Μετά την κυβερνητική αλλαγή στην Ελλάδα έλαβε αμέσως το λόγο : «Χρειαζόμαστε ένα ποιοτικό άλμα για την θεσμική σύγκλιση?. Πρέπει να ξεφύγουμε από ένα σύστημα κανόνων της εθνικής οικονομικής πολιτικής και αντ΄ αυτής να παραχωρήσουμε σε περισσότερη ανεξαρτησία των κοινών θεσμών». Ακόμα και αν δεν θα το ανέμενε κανείς από έναν πρώην τραπεζίτη της Goldman-Sachs, (ο Ντράγκι) ήθελε να συνδυάσει αυτές τις καθυστερημένες θεσμικές μεταρρυθμίσεις με «περισσότερη δημοκρατική λογοδοσία».
Εδώ μίλησε κάποιος ο οποίος είχε διαπιστώσει ότι με τη διαμάχη, η οποία διεξαγόταν κεκλεισμένων των θυρών μεταξύ των ηγετών, οι οποίοι σκέφτονται μόνο του εκλογείς-πελάτες τους, δεν θα φτάσουμε στις αναγκαίες δημοσιονομικές, οικονομικές και κοινωνικοπολιτικές αποφάσεις. Σήμερα, τρεις μήνες αργότερα η ΕΚΤ ασχολείται ξανά με το να αγοράσει χρόνο με έκτακτα δάνεια για κυβερνήσεις που δεν μπορούν να δράσουν.
Επειδή για τη γερμανική κυβέρνηση τα συμφέροντα των επενδυτών ήδη από το Μάιο του 2012 ήταν σημαντικότερα από το κούρεμα του ελληνικού χρέους για την εξυγίανση της ελληνικής οικονομίας, βρισκόμαστε ξανά σε κρίση. Τώρα έρχεται στην επιφάνεια η ύπαρξη ενός άλλου θεσμικού ελλείμματος.
Το ελληνικό εκλογικό αποτέλεσμα είναι η ψήφος ενός έθνους, το οποίο αντιστέκεται με ξεκάθαρη πλειοψηφία κατά μιας -τόσο- ταπεινωτικής όσο- και καταπιεστικής κοινωνικής εξαθλίωσης, εξαιτίας της επιβληθείσας στη χώρα πολιτικής λιτότητας. Επί της ψήφου καθεαυτής δεν μπορεί να υπάρξει καμιά παρερμηνεία : Ο λαός απορρίπτει τη συνέχιση μιας πολιτικής της οποίας την αποτυχία έχει ζήσει δραστικά στο πετσί του. Εξοπλισμένη με αυτή τη δημοκρατική νομιμοποίηση η ελληνική κυβέρνηση προσπαθεί να επιφέρει μια αλλαγή πολιτικής στην ευρωζώνη.
Βρίσκεται, όμως, αντιμέτωπη στις Βρυξέλλες με τους εκπροσώπους των άλλων 18 κυβερνήσεων οι οποίοι δικαιολογούν την απόρριψή τους με την ψυχρή παραπομπή στη δική τους δημοκρατική εντολή.
Το βέβαιον είναι, ότι επί της ουσίας πρόκειται για μια ξεροκέφαλη επιμονή σε μια πολιτική λιτότητας, η οποία δεν γίνεται κυρίως αντικείμενο κριτικής μόνο στη διεθνή επιστήμη, αλλά είχε βάρβαρες συνέπειες στην Ελλάδα και αποδεδειγμένα έχει αποτύχει.
Πρέπει να καταστεί σαφές το απρεπές, μάλλον σκανδαλώδες της άρνησης (για πολιτικές διαπραγματεύσεις): Ο συμβιβασμός δεν αποτυγχάνει σε μερικά δις περισσότερα ή λιγότερα, ούτε καν σε αυτόν ή τον άλλο όρο, αλλά μόνο στην ελληνική απαίτηση, την απαίτηση της οικονομίας και του λαού, τον οποίο εκμεταλλεύθηκαν οι διεφθαρμένες ελίτ, για κούρεμα ή κάποια αντίστοιχη ρύθμιση, για παράδειγμα ένα μνημόνιο διαγραφής σε συνδυασμό με ανάπτυξη, ώστε να καταστεί δυνατή μια νέα αρχή. Αντ΄αυτής οι δανειστές επιμένουν στην αναγνώριση του βουνού του χρέους, το οποίο δεν μπορεί να αντέξει η ελληνική οικονομία. Επιμένουν, δηλαδή, παρά τις αμφιβολίες στην τυπική αναγνώριση ενός πραγματικά ασήκωτου βάρους του χρέους.
Μέχρι πρότινος επέμεναν, μάλιστα, στην απόλυτη εφαρμογή της εξωπραγματικής απαίτησης ενός πρωτογενούς πλεονάσματος πάνω από 4%. Μειώθηκε, βέβαια, στο επίσης μη ρεαλιστικό 1%, αλλά το μέλλον της Ε.Ε. εξαρτάται από την απαίτηση τω δανειστών να διατηρήσουν μια φαντασίωση.
Φυσικά και υπάρχουν πολιτικοί λόγοι για την επιμονή αυτή, φοβούνται ένα ντόμινο και η Άγγελα Μέρκελ δεν αισθάνεται ασφαλής με τη δική της πλειοψηφία στο γερμανικό κοινοβούλιο. Αλλά μια λάθος πολιτική πρέπει υπό το πρίσμα των αντιπαραγωγικών συνεπειών να αναθεωρηθεί με τον ένα ή με τον άλλον τρόπο.
Δεν μπορώ να αξιολογήσω κατά πόσον η στρατηγική της ελληνικής κυβέρνησης είναι μελετημένη.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, είναι προφανές ότι οι Βίτελμπαχ δεν έφτιαξαν ένα λειτουργούν κράτος. Εν τούτοις, δεν μπορεί να εξηγηθεί γιατί η ελληνική κυβέρνηση καθιστά δύσκολη την κατανόηση της γραμμής της, ακόμα και σε αυτούς που την συμπαθούν. Δεν διακρίνει κανείς μια λογική προσπάθεια να συνάψει συνασπισμούς, στο αν οι αριστεροί εθνικιστές υποστηρίζουν μια εθνοκεντρική προσέγγιση της αλληλεγγύης και αν θέλουν να παραμείνουν στην ευρωζώνη από φρόνιμους λόγους ή αν η προοπτική τους ξεφεύγει από τα όρια του εθνικού κράτους.
Ο Τσίπρας και ο ΣΥΡΙΖΑ θα έπρεπε να αναπτύξουν ένα μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα, ώστε να το παρουσιάσουν στους εταίρους διαπραγματευτές τους στις Βρυξέλλες και το Βερολίνο . Ο Αμάρτια Σεν συνέκρινε ήδη τον περασμένο μήνα την επιβληθείσα από τη γερμανική κυβέρνηση πολιτική λιτότητας, με ένα φάρμακο το οποίο περιέχει ένα τοξικό μίγμα από αντιβιοτικά και ποντικοφάρμακο.
Η ελληνική κυβέρνηση θα έπρεπε να αποκρούσει με συνέπεια τις νεοφιλελεύθερες θρασύτητες με ένα κεϋνσιανικό διαχωρισμό του φάρμακου της Μέρκελ, αλλά συγχρόνως να γίνει αξιόπιστη προχωρώντας σε εκμοντερνισμό του κράτους και της οικονομίας, να προχωρήσει σε επιμερισμό των βαρών, στην καταπολέμηση της διαφθοράς και της φοροδιαφυγής.
Αντ΄αυτών στράφηκαν στις ηθικολογίες -σε ένα παιχνίδι επικρίσεων.
Η αδύναμη εμφάνιση της ελληνικής κυβέρνησης δεν αλλάζει τίποτα στο σκάνδαλο, το οποίο αποτελείται από το γεγονός ότι οι πολιτικοί στις Βρυξέλλες και το Βερολίνο αρνούνται να προσεγγίσουν τους συναδέλφους τους από την Αθήνα ως πολιτικούς. Εμφανίζονται βέβαια ως πολιτικοί, αλλά μιλάνε μόνο με τον οικονομικό τους ρόλο ως δανειστές. Αυτή η μεταμόρφωση σε ζόμπι, έχει το νόημα να δώσουν στην υποκρυπτόμενη χρεοκοπία του (ελληνικού) κράτους τη μορφή μιας διαδικασίας απολιτικής, ως εάν επρόκειτο για ιδιωτικού δικαίου διαδικασία ενώπιον αστικών δικαστηρίων.
Διότι έτσι είναι ακόμα πιο εύκολο να αποκρυβεί η πολιτική συνευθύνη τους. Ο Τύπος μας γελοιοποιεί την πράξη της μετονομασίας της τρόικας, είναι πράγματι κάτι σαν μια μαγική πράξη. Σε αυτήν, όμως, εκφράζεται η νόμιμη επιθυμία να εμφανιστεί πίσω από τη μάσκα των δανειστών πραγματικά το πρόσωπο των πολιτικών. Διότι μόνον τότε μπορούν να κληθούν για λογοδοσία ως πολιτικοί για μια αποτυχία η οποία εξαπλώθηκε μαζικά.
Η Άγγέλα Μέρκελ έβαλε εξ αρχής το ΔΝΤ στο πλοίο με τις αμφισβητούμενες ενέργειές της για τη σωτηρία (της Ελλάδας). Αυτό είναι υπεύθυνο για τη δυσλειτουργία του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος, ως θεράπων ιατρός φροντίζει για τη σταθερότητά του και ενεργεί, επομένως, προς το κοινό συμφέρον των επενδυτών , ιδίως των θεσμικών επενδυτών.
Ως σκάνδαλο μέσα στο σκάνδαλο, είναι η δυστοκία με την οποία αντιμετωπίζει τον ηγετικό της ρόλο η γερμανική κυβέρνηση. Η Γερμανία οφείλει την ώθηση στην οικονομική της ανάπτυξη - από την οποία ακόμα και σήμερα τρέφεται- , στην εξυπνάδα των δανειστών-εθνών, τα οποία διέγραψαν περίπου το μισό των οφειλών της με το σύμφωνο του Λονδίνου το 1953.
Αλλά δεν είναι μόνο η ηθική αμηχανία, αλλά και πολιτικός πυρήνας του θέματος : οι πολιτικές ελίτ της Ευρώπης δεν επιτρέπεται πλέον να κρύβονται πίσω από τους ψηφοφόρους τους και οι ίδιοι να αποφεύγουν τις εναλλακτικές προ των οποίων τίθεται μια πολιτικά ανολοκλήρωτη νομισματική ένωση. Είναι οι πολίτες, όχι οι τράπεζες οι οποίοι πρέπει να έχουν τον τελευταίο λόγο για το ευρωπαϊκό πεπρωμένο.
* Γερμανός Φιλόσοφος και Κοινωνιολόγος
Δημοσιεύτηκε στην Αυγή στις 23.06.2015
Η ολοένα και κλιμακούμενη ένταση και η πικρία στην Ευρώπη μπορεί να φαίνεται, σε όσους παρακολουθούν από εξωτερική θέση τις εξελίξεις, ως ένα αναπόφευκτο αποτέλεσμα του πικρού φινάλε της αντιπαράθεσης μεταξύ της Ελλάδας και των δανειστών. Στην πραγματικότητα, οι ευρωπαίοι ηγέτες έχουν ήδη ξεκινήσει να αποκαλύπτουν την πραγματική φύση της συνεχιζόμενης διαμάχης σχετικά με το χρέος, και η απάντηση δεν είναι ευχάριστη: το διακύβευμα είναι τελικά η ισχύς και η δημοκρατία πολύ περισσότερο από τα χρήμα και την οικονομία.
Οπωσδήποτε, τα οικονομικά μέτρα που κρύβονται πίσω από το πρόγραμμα της Τρόικα (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) και τα οποία επιβλήθηκαν στην Ελλάδα πέντε χρόνια πριν υπήρξαν ακραία, οδηγώντας σε μια ύφεση της τάξης του 25% στο ΑΕΠ της χώρας. Δε μπορώ να σκεφτώ μια παρόμοια περίπτωση λιτότητας που να έχει οδηγήσει σε τέτοιες καταστροφικές συνέπειες: Για παράδειγμα, το ποσοστό της νεανικής ανεργίας στην Ελλάδα ξεπερνά σήμερα το 60%.
Είναι εντυπωσιακό ότι η Τρόικα έχει αρνηθεί να αποδεχτεί την ευθύνη για ο,τιδήποτε από αυτά ή να παραδεχτεί το πόσο εσφαλμένες υπήρξαν οι προβλέψεις της και πόσο εσφαλμένα αυτά τα μοντέλα. Αλλά αυτό που είναι ακόμη πιο εντυπωσιακό, είναι ότι οι ευρωπαίοι δεν έχουν ακόμη μάθει κάτι σχετικά. Η Τρόικα ακόμη απαιτεί η Ελλάδα να πετύχει ένα πρωτογενές πλεόνασμα (εξαιρουμένων των πληρωμών τόκων) της τάξεως του 3,5% του ΑΕΠ μέχρι το 2018.
Οι οικονομολόγοι σε όλο τον κόσμο έχουν καταδικάσει αυτόν τον σκοπό ως τιμωρητικό, γιατί η εξυπηρέτησή του θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε περαιτέρω εμβάθυνση της ύφεσης. Πράγματι, ακόμη κι εάν το χρέος της Ελλάδας αναδιαρθρωθεί πέρα από οποιοδήποτε σημείο μπορούμε να φανταστούμε, η χώρα θα παραμείνει σε ύφεση αν οι ψηφοφόροι δεσμευτούν να υπηρετήσουν το στόχο που έχει θέσει η Τρόικα στο δημοψήφισμα που θα λάβει χώρα την Κυριακή.
Με όρους μετασχηματισμού ενός μεγάλου πρωτογενούς ελλείμματος σε πλεόνασμα, λίγες χώρες έχουν πετύχει, αυτό που πέτυχαν οι έλληνες μέσα στα τελευταία πέντε χρόνια. Αν και με όρους ανθρώπινου κόστους και πτώσης του επιπέδου της ποιότητας της ζωής το ποσοστό παραμένει δραματικά υψηλό, οι πρόσφατες προτάσεις της κυβέρνησης φαίνεται να είχαν διανύσει ένα μακρύ δρόμο με στόχο να προσεγγίσουν τις απαιτήσεις των δανειστών.
Πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι: σχεδόν κανένα μέρος του υψηλού χρηματικού ποσού που δόθηκαν ως δάνειο στην Ελλάδα δεν πήγε στην πραγματικότητα εκεί. Προορίστηκε για την αποπληρωμή δανειστών του ιδιωτικού τομέα -συμπεριλαμβανομένων των γερμανικών και γαλλικών τραπεζών. Η Ελλάδα πήρε μία εξευτελιστική αμοιβή, αλλά πλήρωσε, την ίδια στιγμή, μεγάλο τίμημα για να την επιβίωση αυτών των τραπεζικών συστημάτων. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και άλλοι «επίσημοι» πιστωτές δε χρειάζονται τα χρήματα που ζητιούνται. Μέσα σε ένα σενάριο «κάνοντας τη δουλειά ως συνήθως» τα χρήματα που εισπράχθηκαν κατά το πιθανότερο θα καταλήξουν να δανειστούν εκ νέου στην Ελλάδα.
Αλλά και πάλι το θέμα δεν είναι τα χρήματα. Είναι για την χρήση «προθεσμιών» που θα αναγκάσουν την Ελλάδα να γονατίσει, να δεχτεί αυτό που είναι απαράδεκτο -όχι μόνο μέτρα λιτότητας, αλλά και άλλες τιμωρητικές πολιτικές.
Γιατί, όμως, η Ευρώπη να κάνει κάτι τέτοιο; Γιατί οι ηγέτες της Ευρωπαικής Ένωσης αντιστέκονται στο δημοψήφισμα και αρνούνται να δώσουν μία ολιγοήμερη παράταση στην προθεσμία της 30ης Ιουνίου για την αποπληρωμή της επόμενης δόσης προς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο; Δεν γίνονται όλα στην Ευρώπη για την δημοκρατία;
Το Γενάρη οι έλληνες πολίτες ψήφισαν για μια κυβέρνηση που είχε δεσμευτεί για τον τερματισμό της λιτότητας. Εάν η κυβέρνηση είχε εκπληρώσει τις προεκλογικές δεσμεύσεις της, θα είχε ήδη απορρίψει την πρόταση. Αλλά ήθελε να δώσει την ευκαιρία στον ελληνικό λαό να τοποθετηθεί πάνω σε αυτό το τόσο σημαντικό για την μελλοντική ευημερία της χώρας τους ζήτημα. Αυτή η ανησυχία για τη λαϊκή νομιμοποίηση είναι ασυμβίβαστη με τις πολιτικές της ευρωζώνης, που ποτέ δεν ήταν και τόσο δημοκρατικές. Τα περισσότερα μέλη-κυβερνήσεις της δεν επιδίωκαν την έγκριση των λαών τους για την παράδοση της νομισματικής κυριαρχίας τους στην ΕΚΤ. Όταν η Σουηδία το έπραξε, οι σουηδοί είπαν όχι. Αντιλαμβάνονταν ότι η ανεργία θα αυξανόταν εάν η νομισματική πολιτική της χώρας καθοριζόταν από μια κεντρική τράπεζα που μεριμνούσε μονόπλευρα για τον πληθωρισμό (και επίσης ότι δεν θα υπήρχε επαρκής μέριμνα για την χρηματοπιστωτική σταθερότητα). Η οικονομία θα υπέφερε, γιατί το οικονομικό μοντέλο στο οποίο στηρίζεται η ευρωζώνη είχε ως βασική προϋπόθεση τις σχέσεις εξουσίας εις βάρος των εργαζομένων. Και, ασφαλώς, αυτό που βλέπουμε σήμερα, 16 χρόνια μετά την θεσμοθέτηση αυτών των σχέσεων στην ευρωζώνη, βρίσκεται στον αντίποδα της δημοκρατίας: Πολλοί ευρωπαίοι ηγέτες θέλουν να δουν το τέλος του Πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα και της αριστερής του κυβέρνησης. Εξάλλου, είναι εξαιρετικά ενοχλητικό να υπάρχει στην Ελλάδα μια κυβέρνηση που αντιτίθεται με τέτοιο τρόπο σε αυτές τις πολιτικές που έχουν κάνει τόσα πολλά, ώστε να αυξηθεί η ανισότητα σε τόσες πολλές προηγμένες χώρες και η οποία είναι τόσο αφοσιωμένη στον περιορισμό της ανεξέλεγκτης εξουσίας του πλούτου. Φαίνεται ότι είναι πεπεισμένοι ότι μπορούν να ρίξουν την ελληνική κυβέρνηση με το να την εκβιάζουν να αποδεχτεί μια συμφωνία που έρχεται σε αντίθεση με την εντολή την οποία έχει λάβει.
Είναι δύσκολο να συμβουλεύσουμε τους έλληνες για το πώς θα ψηφίσουν στις 5 Ιούλη. Ούτε η εναλλακτική λύση -έγκριση ή απόρριψη των όρων της τρόικας- θα είναι εύκολη, ενώ και τα δυο ενέχουν υπερβολικό ρίσκο. Ένα ΝΑΙ θα σήμαινε μια χωρίς τέλος ύφεση. Ίσως μια χώρα στα πρόθυρα της εξάντλησης -μια χώρα που έχει ξεπουλήσει όλα τα περιουσιακά στοιχεία της και της οποίας η νεολαία έχει μεταναστεύσει- θα μπορούσε τελικά να καταφέρει διαγραφή του χρέους της. Ίσως, έχοντας συρρικνωθεί σε μια μεσαίου εισοδήματος οικονομία, η Ελλάδα μπορεί τελικά να καταφέρει να λάβει βοήθεια από την Παγκόσμια Τράπεζα. Αυτά όλα είναι πιθανό να συμβούν την επόμενη ή μεθεπόμενη δεκαετία.
Αντίθετα, το ΟΧΙ θα δώσει τουλάχιστον τη δυνατότητα στην Ελλάδα, μια χώρα με ισχυρή δημοκρατική παράδοση, να πάρει την τύχη της στα δικά της χέρια. Ο ελληνικός λαός μπορεί να έχει την ευκαιρία να σχεδιάσει ένα μέλλον, το οποίο, ίσως, χωρίς την ευημερία του παρελθόντος είναι πολύ πιο αισιόδοξο από το σημερινό ασυνείδητο βασανιστήριο.
Εγώ ξέρω πως θα ψήφιζα.
* Αμερικανός Oικονομολόγος και Kαθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, βραβευμένος με το Βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών.
Δημοσιεύτηκε στην στην Εφημερίδα των Συντακτών και στο tvxs.gr στις 29/6/2015
"Ασκώ τα Δικαιώματα μου, στην Ευρώπη του Αύριο"-30.01.2015/ Γ. Πλειός by Koinoniapoliton on Mixcloud
"Ασκώ τα Δικαιώματα μου, στην Ευρώπη του Αύριο"-06.02.2015/ Π. Λινάρδος-Ρυλμόν, Γ. Παγουλάτος by Koinoniapoliton on Mixcloud
"Ασκώ τα Δικαιώματα μου, στην Ευρώπη του Αύριο"-20.02.2015/ Γ. Δουράκης, Γ. Παπαγεωργίου, Θ. Γκόγκας by Koinoniapoliton on Mixcloud
"Ασκώ τα Δικαιώματα μου, στην Ευρώπη του Αύριο"- 13.03.2015/ Ιωάννης Θεοδοσίου, Ελένη Μπούρα by Koinoniapoliton on Mixcloud
Ένας φίλος μού έγραψε ότι βαραίνει πιο πολύ στη ζυγαριά η ««δυστυχία» του να είσαι Έλληνας...στην Ελλάδα» από τη ««δυστυχία» του να είσαι Έλληνας...στην Ευρώπη». Στα χρόνια της καταραμένης αυτής κρίσης, φυσικά. Το κατανοώ.
Οι Έλληνες που ζουν στην Ελλάδα υφίστανται πρώτοι τις συνέπειες της κρίσης. Σε αυτήν την κατηγορία, όμως, ανήκουν και πολλοί από τους «βολεμένους» 'Έλληνες του εξωτερικού. Είτε πληρώνοντας φόρους στην Ελλάδα είτε έχοντας γονείς, αδέλφια, συγγενείς και φίλους που είναι άνεργοι ή υποαμειβόμενοι ή, ακόμη χειρότερα, απελπισμένοι και σε κατάθλιψη.
Μπορεί να «βλέπουν από το παράθυρο», αλλά ουσιαστικά είναι και αυτοί μέσα...Με τις ίδιες αγωνίες, παρόμοιους φόβους, αλλά και την κοινή λαχτάρα: Να περάσουμε και αυτόν τον κάβο – έως τον επόμενο... Όλοι μαζί, χωρίς εξαιρέσεις: καπετάνιοι και πλήρωμα στο ίδιο καράβι.
Αυτοί οι «βολεμένοι» μπορεί, όμως, να κρατούν μέσα τους πιο ζωντανή τη δάδα της Ελλάδας. Χωρίς να τους το αναθέσει, τυπικώς, κανείς. Μόνοι ενώπιον της συνείδησής τους. Και του καθήκοντός τους. Μάρτυς τους είναι οι άλλοι. Όσοι τους ακούν να παθιάζονται «περί Ελλάδας».
Η περιρρέουσα απαξία εναντίον της πατρίδας και του λαού μας δεν τους πτοεί. Αντίθετα, τους χαλυβδώνει. Μπορεί να νιώθουν ότι έχουν να αποδείξουν περισσότερα από ό,τι άλλοι. Υποσυνειδήτως. Μάλλον δεν είναι ο κανόνας, γιατί απλώς νιώθουν άνετα στη ζυγαριά της ζωής...
Αυτοί οι «βολεμένοι» Έλληνες του εξωτερικού φαίνεται να έχουν ξεπεράσει προ πολλού μια ιδιότυπη δυσανεξία που κατατρύχει τους Έλληνες, εξ απαλών ονύχων σχεδόν, είτε απέναντι στους προγόνους μας είτε, σήμερα, απέναντι στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο αναπτυγμένο κόσμο.
Ίσως γιατί δεν χρειάζονται να αποδείξουν τίποτε και σε κανέναν. Είναι απολύτως συμφιλιωμένοι με την ταυτότητά τους. Έμαθαν να κοιτάζονται στον καθρέφτη χωρίς ενοχές και αναστολές για το πραγματικό τους πρόσωπο.
Γνήσιοι κοσμοπολίτες. Και «ανατολίτες» και «δυτικοί». Όπως βολεύει κάθε φορά...Σε ένα διαρκές σλάλομ, το οποίο λίγοι θα άντεχαν χωρίς να εκτροχιαστούν...Μια πραγματική προστιθέμενη αξία, ένα μοναδικό συγκριτικό πλεονέκτημα.
Αυτοί οι «βολεμένοι» Έλληνες του εξωτερικού δεν τα βρήκαν έτοιμα – η συντριπτική πλειονότητά τους. Βρέθηκαν στα βαθιά από επιλογή τους. Μέσα σε απαιτητικά περιβάλλοντα, δεν φοβήθηκαν τη σύγκριση και τον ανταγωνισμό. Σήκωσαν μανίκια, δούλεψαν, πρόκοψαν. Στον ιδιωτικό και στον δημόσιο τομέα. Χωρίς μπάρμπα στην Κορώνη...
Η πατρίδα πάντα «φλέρταρε» μαζί τους. Η «Ομογένειά μας», με όμικρον κεφαλαίο! Οι «Απόδημοι Έλληνες»! Έως και Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού είχαμε – έχουμε;-, με μαζώξεις στη Θεσσαλονίκη και αλλού, με βυζαντινές σχεδόν μεγαλοπρέπειες και ταρατατζούμ... Από τις οποίες, άραγε, τι μένει;.. Ίσως μόνον κενοί τίτλοι σε επαγγελματικές κάρτες ή ξεχασμένοι τόμοι πρακτικών συνεδρίων...
Πότε απευθύνθηκε η συντεταγμένη Ελληνική πολιτεία σε αυτούς τους «βολεμένους» Έλληνες του εξωτερικού, που έχουν πετυχημένη επαγγελματική καριέρα σε διεθνείς οργανισμούς, εταιρείες, πανεπιστήμια, ερευνητικούς οργανισμούς, για να της πουν απλώς τη γνώμη τους και, ίσως, να τη συμβουλεύσουν;
Δεν θα άξιζε να κλείσουν για μια ώρα τα κινητά τους και τις περισπούδαστες κουβέντες τους οι κάθε λογής υψηλά ιστάμενοι και να καθίσουν να τους ακούσουν – χωρίς απλώς να κάθονται;..
Η Ελλάδα, ως παλιό κράτος – μέλος της Ε.Ε. – πόσοι το θυμούνται αυτό, άραγε;..- διαθέτει εκατοντάδες στελέχη στα κοινοτικά όργανα. Πολλοί από αυτούς διαπρέπουν σε επιτελικές θέσεις. Στην καλύτερη και πληρέστερη γραφειοκρατία της Ευρώπης, αν όχι του Κόσμου – ασχέτως του τι λένε για αυτήν... κάποιοι άσχετοι...
Ποιος σκέφτηκε να αξιοποιήσει αυτά τα στελέχη; Δεν θα μπορούσε να βρεθεί ένας τρόπος τόσο από την ελληνική όσο και την κοινοτική πλευρά, για να αποσπαστούν ορισμένα από τα στελέχη αυτά στην πολύπαθη και βαριά ασθενή δημόσια διοίκηση στην Ελλάδα; Όχι, φυσικά, με μισθούς τριψήφιους ή, σε κάθε περίπτωση, σημαντικά υπολειπόμενων αυτών που λαμβάνουν ήδη.
Γιατί, έτσι, σε τελευταία ανάλυση, όσο πατριώτης και αν είναι κανείς, δεν θα πάει να δουλέψει για «τρεις κι εξήντα», ριψοκινδυνεύοντας την καριέρα του, αναστατώνοντας την οικογένειά του και, καμιά φορά, ευρισκόμενος αντιμέτωπος – αδίκως, φυσικά – με την αμφισβήτηση την ίδιας της ηθικής του υπόληψης...
Αντ'αυτού, αρεσκόμαστε σε «αδάπανα μοιρολόγια» για «τα καλύτερα μυαλά μας που φεύγουν ή βρίσκονται στο εξωτερικό» και όλα αυτά τα πομπώδη, κλαψιάρικα και μίζερα. Τι λαϊκισμός! Λες και υπάρχει κάποια ζυγαριά που μέτρησε τα «μυαλά», εντός ή εκτός Ελλάδας. Και αντί να κοπτόμεθα και να λυπούμαστε τόσο πολύ για την αιμορραγία μυαλών, τι κάνουμε για να την αναχαιτίσουμε;
Ποια είναι η πολιτική και το σχέδιο της χώρας για να φέρει πίσω «μυαλά»; Ούτε καν ένα σχέδιο νόμου της προκοπής για να μπορούν να ψηφίζουν τα «μυαλά» αυτά δεν μπόρεσε να συνταχθεί/ψηφιστεί. Άμυαλα...
Αυτοί οι «βολεμένοι» Έλληνες του εξωτερικού μπορούν να αποτελέσουν σήμερα μια ακόμη κινητοποιό δύναμη για την πατρίδα μας. Διψούν να βοηθήσουν. Δεν είναι ήρωες, ούτε πατριώτες. Ούτε απαραιτήτως καλύτερα «μυαλά» από τα εν Ελλάδι. Είναι απλώς Έλληνες. «Δραπέτες» ορισμένοι από γεννησιμιού τους, γιατί αυτό τους ασκεί μαγεία και έλξη.
Πολίτες του κόσμου, οι οποίοι κλείνουν, όμως, στην καρδιά τους την Ελλάδα, αυτή την απάνθρωπη ερωμένη όπως την είχε χαρακτηρίσει ο Νίκος Δήμου, χωρίς να παθαίνουν έμφραγμα! Κοιτάζουν από το παράθυρο την Ελλάδα που δοκιμάζεται, τους δικούς τους ανθρώπους που υποφέρουν και... «θέλουν να σπάσουν το τζάμι και να μπουν μέσα»!
