Πέμπτη, 28 Μάρτιος 2024

Το δράμα της τραμπικής Αμερικής

Για όποιον παρακολουθεί τις ομιλίες και τα tweets του Ντόναλντ Τραμπ από το 2016, αυτό που συμβαίνει σήμερα στην Αμερική δεν συνιστά έκπληξη. Ο πρόεδρος Τραμπ αποτέλεσε προϊόν μιας βαθιά πολωμένης Αμερικής. Η αλλοπρόσαλλη θητεία του στον Λευκό Οίκο οδηγήθηκε από την επιδίωξη της βαθύτερης διαίρεσης και οξύτερης πόλωσης, ως συνειδητή στρατηγική επανεκλογής.

Αυτό που συμβαίνει στην Αμερική μας αφορά. Οχι μόνο επειδή η Αμερική παραμένει η απαραίτητη χώρα (the indispensable nation) στον κόσμο. Αλλά διότι η διάβρωση μιας μεγάλης δημοκρατίας στα χέρια ενός δημαγωγού έχει ευρύτερες επιπτώσεις.

Οι σύγχρονες δυτικές δημοκρατίες τείνουν να συνθέτουν: επιδιώκουν συγκλίσεις, συμβιβάζουν αντιθέσεις, αμβλύνουν, ενσωματώνουν. Ομως ο λόγος του Τραμπ είναι καθαρός και ανόθευτος. Απαλλαγμένος από οτιδήποτε θα μπορούσε να μετριάσει το μείγμα της αλαζονείας, υποκρισίας, εχθροπάθειας, περιφρόνησης στην αλήθεια, κολακείας των κατώτερων ενστίκτων μιας βαθιάς Αμερικής. Τα μελλοντικά αναγνώσματα θα σπεύσουν να τον σκιαγραφήσουν ως απόλυτο villain. Ουράια Χιπ συναντά Γκόρντον Γκέκο συναντά Σάιμον Λεγκρή.

Δεν θα είχε τόση σημασία η προσωπικότητα ενός ηγέτη εάν το αμερικανικό σύστημα δεν είχε εναποθέσει τόση θεσμική εξουσία στο πρόσωπο του προέδρου. Ηταν νομοτελειακό οι προσκλήσεις του Τραμπ σε οπαδούς του να «περιποιηθούν» τους αντιπάλους του, ο εκθειασμός της βίας, οι διαρκείς επιθέσεις στα ΜΜΕ, να υποκινήσουν τη βιαιότητα αστυνομικών προς μειονότητες και δημοσιογράφους.

Ηταν εξίσου αναπόφευκτο η κοχλάζουσα κοινωνική ένταση να οδηγήσει στην έκρηξη των (βίαιων αλλά κυρίως ειρηνικών) διαδηλώσεων διαμαρτυρίας που συγκλονίζουν την Αμερική.

Λένε πολλοί ότι ο Τραμπ είναι προϊόν του «συστήματος». Κι όμως το ίδιο «σύστημα» αμέσως πριν είχε δώσει οκτώ χρόνια Ομπάμα, και 2,8 εκατομμύρια περισσότερες ψήφους στη Χίλαρι Κλίντον το 2016. Πάντοτε υπάρχει η άλλη Αμερική: του Ομπάμα, των Κένεντι, της RBG, των liberal Πανεπιστημίων, της καινοτομίας, του Peace Corps. Των λευκών αστυνομικών που αγκαλιάζονται με μαύρους διαδηλωτές.

Ναι είναι ο Τραμπ προϊόν της Αμερικής, όπως ένα δίκτυο αποχέτευσης είναι προϊόν του πολιτισμού μιας πόλης. Να δούμε τις βαθύτερες αιτίες; Ο συνδυασμός πλειοψηφικού συστήματος, κολεγίου των εκλεκτόρων, και αδύναμων κομματικών οργανισμών ενθαρρύνει την πόλωση, τους τυχοδιώκτες, τους λαϊκιστές. Στο υπόστρωμα, η ακόμα βαθύτερη κοινωνική πόλωση: μια λαϊκή κουλτούρα που αποθεώνει τον αδιανόητο επιδεικτικό πλούτο, τη glamorous «επιτυχία», τους χρυσούς τοίχους του Trump Tower. Που συνυπάρχει με μια πραγματικότητα ραγδαίας διεύρυνσης των ανισοτήτων, ανύπαρκτο δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας, απέραντες μάζες ξεχασμένων και περιθωριοποιημένων.

Ναι, οι δυνάμεις αυτές είναι οι ίδιες που κινούν τα animal spirits, τις μηχανές παραγωγής πλούτου, τη διεθνή ανταγωνιστικότητα και υπεροχή των ΗΠΑ. Ομως η δημοκρατία είναι μια διαρκής επιδίωξη ισορροπίας. Δεν μπορεί να λειτουργήσει με ακραίες ανισότητες, ούτε με αδιάφορους πολίτες – το γνωρίζουμε από την εποχή του Αριστοτέλη.

Η προϊούσα ασθένεια της αμερικανικής δημοκρατίας είναι η αποπολιτικοποίηση, η εγκατάλειψη των civics, η βαθιά πολιτική αποχαύνωση ευρύτατων μεσαίων και χαμηλότερων στρωμάτων. Η ιδιώτευση της μεσαίας τάξης αδυνατίζει το κέντρο, πυλώνα μετριοπάθειας, κι εγκαταλείπει το γήπεδο στους φανατικούς. Είτε στους φονταμενταλιστές της αριστερής πολιτικής ορθότητας και του έξαλλου φυλετισμού. Είτε (κυρίως) στους αφελείς, τους μισαλλόδοξους, τους ρατσιστές της ακροδεξιάς, που συναπαρτίζουν τη θάλασσα της απαιδευσίας και του φανατισμού. Που αδυνατούν να διακρίνουν τη διαφορά ανάμεσα σε έναν βασιλιά των ριάλιτι κι έναν ηγέτη κατάλληλο να κυβερνήσει μια χώρα.

Η δυτική δημοκρατία που στηρίζεται σε οργανωμένα κόμματα, διαδικασίες, προγράμματα, καταστατικά, είναι ανάχωμα απέναντι σε φαινόμενα πολιτικού τυχοδιωκτισμού όπως ο Τραμπ. Οχι επαρκές ανάχωμα, εάν τα κόμματα καταληφθούν από τους ακραίους, όπως θυμίζει η πτέρυγα Μπόρις Τζόνσον στη Βρετανία. Είναι όμως μια άμυνα. Ιδίως σε εκλογικά συστήματα που συνδυάζουν πλειοψηφικότητα με αναλογικότητα, όπως τα περισσότερα ευρωπαϊκά, υποχρεώνοντας σε αναζήτηση συναινέσεων. Μπορείτε να φανταστείτε τη σύγχρονη γερμανική δημοκρατία να παράγει έναν Τραμπ;

Εχουμε επενδύσει αμέτρητες ώρες μαστιγώνοντας τις δυσλειτουργίες της Ευρώπης, τη βραδύτητα των αποφάσεων, τη δυσκολία των μεταρρυθμίσεων, τις στρεβλώσεις γηρασμένων συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας. Ας αναγνωρίσουμε όμως μια υπεροχή στη μεσότητα και ισορροπία που παράγουν οι δικαιοκρατούμενες δημοκρατίες της Ευρώπης. Στη διαρκή προσπάθεια ενσωμάτωσης των χαμένων και των απέξω, στην άμβλυνση των ακραίων ανισοτήτων που επιτελεί το ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος.

Το σημερινό δράμα της τραμπικής Αμερικής είναι μια υπόμνηση της αξίας της Ευρώπης όπως και των αξιών μιας φιλελεύθερης Αμερικής. Γύρω από τις οποίες επείγει ξανά να συναντηθούμε.

*Δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" στις 14/6/2020. 

Προσθήκη νέου σχολίου


Κωδικός ασφαλείας
Ανανέωση