Πέμπτη, 25 Απρίλιος 2024
Το μόνο που δεν κρινόταν στο Eurogroup της περασμένης Δευτέρας, που κατά μεγάλο μέρος του ήταν αφιερωμένο στην Ελλάδα, ήταν η εκταμίευση της δόσης των 6,7 δις (τα 3,3 δις για εξυπηρέτηση αναγκών μέχρι τον Ιούνιο, τα 0,5 +1 δις για αποπληρωμή arrears του Δημοσίου προς ιδιώτες, το υπόλοιπο ως συνεισφορά στην δημιουργία του cash buffer ενόψει εξόδου στις αγορές). Εκείνο που βασικά κρινόταν ήταν η μετάβαση στην επόμενη μέρα, το «μετά».
Και όμως: επειδή το ένα από τα 2 προαπαιτούμενα (επί συνόλου, τελικώς, 110...) που βρέθηκαν εκκρεμή έφερε αντιμέτωπο τον Ευκλείδη Τσακαλώτο με τον Μάριο Ντράγκι, δόθηκε μεγαλύτερη σημασία σ' αυτό το επεισόδιο. Το ένα προαπαιτούμενο – η άρση των εκκρεμοτήτων για το Ελληνικό – αφορούσε την γνωμοδότηση του Συμβουλίου Επικρατείας: δύσκολα θα καταγγελλόταν το ΣτΕ για παρέλκυση! Το άλλο, η πορεία των πλειστηριασμών, είναι πιο βαρύ. Κυρίως όμως, για τον Ντράγκι/την ΕΚΤ είναι πρόκριμμα της σφραγίδας «Καλώς έχει» που αναμένεται για την ολοκλήρωση των stress tests των συστημικών τραπεζών χωρίς παρατράγουδα. Ο Ευκλείδης, όμως, γνωρίζοντας την πολιτική εκρηκτικότητα των πλειστηριασμών, θεώρησε επάναγκες να ανέβουν οι τόνοι. Όχι παράλογο, καθώς των υπολοίπων τα καλά λόγια αφθονούσαν – πριν ξεκινήσει το Eurogroup.
Το οποίο, κατά τα άλλα καταπιάστηκε με ζητήματα συνολικής αρχιτεκτονικής της Ευρωζώνης, με την υπόθεση της μετεξέλιξης του ESM σε μόνιμο μηχανισμό (εντός Ευρωπαϊκού θεσμικού συστήματος), σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο για να χρησιμοποιήσουμε την καθιερωμένη διατύπωση.
Ίσως η πιο λειτουργική διατύπωση να ήταν εκείνη του (ακόμη φρέσκου) Προέδρου του Eurogroup, του Πορτογάλου Σοσιαλιστή Μάριο Σεντένο. Το «οι Ελληνικές αρχές έχουν κάνει φοβερή δουλειά» ήταν ωραίο ως μελωδία, πάντως την ουσία την κουβαλούσε άλλο: «Ένα πρόβλημα της Ευρώπης φαίνεται να φθάνει προς το τέλος του [...] Μετά από οκτώ χρόνια Προγραμμάτων προσβλέπουμε στην ολοκλήρωσή τους. Αυτό αποτελεί σίγουρα εξαιρετικά νέα». Ο αναγνώστης βλέπει ήδη την άμεση διασύνδεση του Ελληνικού «μετά» με τους συνολικούς Ευρωπαϊκούς σχεδιασμούς. Αλλά και η μετά την ολοκλήρωση του Eurogroup τοποθέτηση/tweet του Σεντένο «Καλά νέα για την Ελλάδα. Ανταποκρίθηκαν σε όλα τα συμφωνηθέντα» ικανοποίησε. Λιγότερο λειτουργική, αλλά πιο αξιοποιήσιμη στην εσωτερική πολιτική σκηνή – όταν ξεπεραστεί η λασπομαχία της Βουλής για το σκάνδαλο Novartis – η τοποθέτηση Μοσκοβισί: «[Θα] επιστρέψουμε στην Ελλάδα της ευημερίας, της ανάπτυξης και της πλήρους κυριαρχίας». Με, σχεδόν ντροπαλή, την προσθήκη του «φυσικά με μια επιτήρηση μετά-το-Πρόγραμμα/post-Programme προσαρμοσμένη στις ανάγκες της κατάστασης".
Η προσέγγιση του Ευκλείδη Τσακαλώτου, πριν την κόντρα με Ντράγκι,για επιδίωξη «όσο το δυνατόν πιο καθαρής εξόδου από τα Μνημόνια» με βάση ένα υπό προετοιμασία (σε ορίζοντα Απριλίου) «νέο στρατηγικό πλάνο, φιλικό στην ανάπτυξη και κοινωνικά ευαίσθητο [του οποίου] θα πάρουμε εμείς την ιδιοκτησία» , ταίριαζε αρκετά καλά με το κλίμα. Οπότε νομιμοποιούνταν να θεωρήσει «θέμα κυρίως τεχνικής φύσεως» την όποια συζήτηση «για πρόγραμμα επιτήρησης μετά την έξοδό μας αλλά και για το χρέος».
Θα μας επιτραπεί, όμως, να θεωρήσουμε ότι την ημέρα «καθοδήγησε» η τοποθέτηση του νέου ισχυρού άντρα του Eurogroup – του Γάλλου ΥΠΟΙΚ Μπρυνό ΛεΜαίρ καθώς η Γερμανία, εν αναμονή της έλευσης του Ολαφ Σολτς στην θέση Σόϊμπλε, παρίστατο δια του μεταβατικού Πέτερ Άλτμάιερ (που η ίδια η παρουσία του έδειχνε το διστακτικό τού Βερολίνου της εποχής) – ότι «δεν είμαστε μακριά από την οριστική ρύθμιση του ζητήματος του Ελληνικού χρέους». Με δεδομένη την συζήτηση για την «Γαλλικής έμπνευσης» πτυχή μιας ρήτρας ανάπτυξης στην όποια ρύθμιση για την εξυπηρέτηση του χρέους, η τοποθέτηση ΛεΜαίρ παρατηρήθηκε.
Ήδη, η παρασκηνιακή δραστηριότητα προχωρεί – ιδίως σε συνεννόηση με τον ESM – για το «μετά». Εδώ, σε συνέχεια και των επαφών Τσίπρα και Τσακαλώτου με Κριστίν Λαγκάρντ, πέρα από την υπόθεση της ρύθμισης για το Ελληνικό χρέος (που, θυμίζουμε, το ΔΝΤ σταθερά θεωρεί προϋπόθεση για να αποφανθεί επι της βιωσιμότητάς του...) άρχισε – επιτέλους! – και προσέγγιση του θέματος των υπέρογκων πρωτογενών πλεονασμάτων. Αυτά, που θα πρέπει να επαναληφθούν στα πλαίσια του Μεσοπρόθεσμου 2018-22, ήδη γίνεται αντιληπτό ότι πάνε να τσακίσουν την όποια επιτυχία. Το επιχείρημα ότι «και το Βέλγιο είχε επί δυο δεκαετίες πλεόνασμα άνω του 3%» σημαίνει λίγα: το Βέλγικο χρέος ήταν κυρίως στα χέρια Βελγικών τραπεζών, οπότε τα πλεονάσματα που το εξυπηρετούσαν, ανακυκλώνονταν στην οικονομία. Ενώ σ' εμάς...
Ε, λοιπόν και αυτή η διάσταση αρχίζει να έχει ακροατές στο Eurogroup.
Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 23/02/2018.
Με μια ευχάριστη επαναληπτικότητα, έρχονται και προστίθενται στις αποτιμήσεις της περασμένης χρονιάς οι τωρινές αναφορές σε βελτίωση του κλίματος στην Ελληνική οικονομία – δηλαδή, με την προοπτική λήξης του τρέχοντος Προγράμματος Προσαρμογής/Μνημονίου-3 σε λιγότερο από έξη μήνες, μετρήστε...
Τελευταία καταγραφή, εκείνη του Μηνιαίου Δελτίου Οικονομικής Δραστηριότητας του ΣΕΒ, απ' όπου δεν είναι μόνο ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος που βρίσκεται βελτιωμένος τον Ιανουάριο τόσο έναντι του κλεισίματος της περασμένης χρονιάς όσο και (πολύ πιο αισθητά) έναντι της ίδιας εποχής πέρσι, είναι και τα επιμέρους στοιχεία που τον απαρτίζουν. Έτσι, η βελτίωση στον δείκτη κλίματος προκύπτει από ενίσχυση των θετικών προσδοκιών και στην παραγωγή (στην βιομηχανία) και στην ζήτηση (στο λιανεμπόριο, που έδειχνε νέα ανησυχητική αμφιθυμία), ενώ ο μεγάλος ασθενής (οι κατασκευές) μειώνει την κατάθλιψη στην οποία έδειχνε να εγκαθίσταται.
Ακόμη πιο ενδιαφέρουσα, πάλι, η βελτίωση στον PMI, τον Δείκτη Υπευθύνων Προμηθειών στην μεταποίηση – που λειτουργεί ως πρόδρομο σημάδι για την εικόνα στον χώρο της παραγωγής: εδώ, τόσο οι εξαγωγές (η προσδοκία των εξαγωγών) όσο και η εγχώρια ζήτηση συντρέχουν. Εν τω μεταξύ και οι εξελίξεις στην μεταποίηση πήγαιναν ζωηρότερα (+6%) στο κλείσιμο της περασμένης χρονιάς απ' όσο στο σύνολο του 2017 (+3,1%), αλλά και στις εξαγωγές η τάση παραμένει ανοδική – και μάλιστα η αύξηση σε αξία (+7,9%) προηγείται της αύξησης κατ' όγκο (+5,1%) πράγμα που δημιουργεί πιο ευχάριστη προοπτική για ποιοτική, σε βάθος χρόνου, αναβάθμισή τους.
Αν κανείς έχει το θάρρος να σημειώσει και την καταγραφή – πάντα από τον ΣΕΒ – του γεγονότος ότι επιτέλους! έχουμε οριακά (έστω) θετικό ρυθμό πιστωτικής επέκτασης προς τις επιχειρήσεις, με φόντο βέβαια την αγωνιώδη προσπάθεια των τραπεζών να αντιμετωπίσουν τα ΝPLs τους, αληθινά νομιμοποιείται να βγάλει αναστεναγμό ανακούφισης: «Ουφ»! Η δε Κυβέρνηση – ας το πούμε ευρύτερα: οι αρμόδιοι για την χάραξη του καταλοίπου οικονομικής πολιτικής που παραμένει σε Ελληνικά χέρια – νομιμοποιείται να θεωρεί ότι ζει την επάνοδο σε κάτι σαν κανονικότητα.
Ενώ όμως και ο ΣΕΒ, και ευρύτερα ο επιχειρηματικός κόσμος, κάνει αυτές τις καταγραφές, δεν αργεί η συμπλήρωση: «Οι μεγάλες προκλήσεις παραμένουν!». Τις κωδικοποιούσε, μιλώντας σε Ευρωπαίους δημοσιογράφους, ο Θόδωρος Φέσσας: μεγάλο μέγεθος του Κράτους (που, προσθέτουμε λιγότερο ευγενικά, παρέμεινε και στο βάθος της κρίσης ενώ ήδη ενισχύεται), έλλειψη μεγάλων, οργανωμένων επιχειρήσεων και υψηλό ποσοστό αυτοαπασχολουμένων (εν μέρει συνέπεια του φορολογικού συστήματος), χαλαρή λειτουργία των θεσμών (αυτάρεσκα χαλαρή, όπως της Δικαιοσύνης: πάλιν δική μας η εξειδίκευση).
Εν τω μεταξύ το τσουρούφλισμα που γνώρισε το – πετυχημένο στην κόψη του ξυραφιού – ομόλογο των 3 δις στην ταραγμένη αγορά, όπου παρέμεινε να ταλαιπωρείται με ενίσχυση των αποδόσεων, αλλά συμπαρέσυρε και το 10ετές και το 5ετές Ελληνικό χαρτί ακόμη κι όταν τα υπόλοιπα κρατικά ομόλογα επανέρχονταν, θάπρεπε να έχει (αν μη τι άλλο) δημιουργήσει επιφυλακτικότητα. Αντί γι αυτό, εκείνο που βλέπουμε είναι συνεχιζόμενα τζαρτζαρίσματα μεταξύ αφενός Ευκλείδη Τσακαλώτου (αλλά και Αλέξη Τσίπρα) που επαναφέρουν στην πολιτική διατύπωση του αιτήματος/ζητούμενου για καθαρή έξοδο (επανήλθε πάλι ο όρος αντί του πιο προσεκτικού «αυτοδύναμη»...) με την λήξη του Προγράμματος και όσων αφετέρου (με Γιάννη Στουρνάρα, ο οποίος βάλλεται συστηματικότερα παρά ποτέ πλέον, στην πρώτη γραμμή) συνιστούν την ύπαρξη/εξασφάλιση κάποιου αλεξίπτωτου για τα επόμενα βήματα. Για όποιον προσέχει τις λεπτομέρειες: και εδώ η διατύπωση σκλήρυνε: αντί για «προληπτικό πρόγραμμα στήριξης» ή για υβριδικές μορφές στήριξης/εποπτείας γίνεται πλέον λόγος για την παλιά γνώριμη PCCL/προληπτική πιστωτική γραμμή. Πάντως δεν ξανακούγεται η ECCL/Πιστωτική Γραμμή Ενισχυμένων Προϋποθέσεων.
Όσο λοιπόν θα προχωράει η διαπραγμάτευση με ESM, με Ευρωπαϊκή Επιτροπή (με υπεριπτάμενο ΔΝΤ: μην ξεχνούμε ότι αυτού τα μαγικά θα ονοματισθεί «βιώσιμο» το χρέος Γενικής Κυβέρνησης, αλλά και θα πιστοποιηθεί η «βιωσιμότητα εξωτερικής θέσης»: όλα αυτά λειτουργούν ως προϋποθέσεις), αλλά και με ΕΚΤ/Ευρωπαϊκές Εποπτικές Αρχές (ESA) ή και Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου (ESRB), για το ακριβές καθεστώς που θα ισχύσει ή δεν θα ισχύσει, η Ελληνική πλευρά θα αισθάνεται σαν τον τουρίστα στο Ανατολίτικο παζάρι χαλιών: σου προσφέρουν τσάι με μέντα, και σου ξεδιπλώνουν διάφορα χαλιά, με ασαφή διαφοροποίηση αλλά με σοβαρές διαφορές τιμών. Έτσι και τα διαθέσιμα εργαλεία στήριξης του ESM που θα μας παρουσιάζονται.
Αν η δική μας θέση παραμείνει στην «καθαρή έξοδο» χρειάζεται προσοχή μήπως «θυμηθούν» το άλλο κριτήριο: «ιστορικό πρόσβασης στις αγορές με λογικούς όρους». Προσοχή! ΙΣΤΟΡΙΚΟ πρόσβασης, όχι μιαν έξοδο στην κόψη του ξυραφιού...
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 16/2/2018.
Κάτι σημαντικό και καθοριστικό έχει αλλάξει στην ρουτίνα των επαφών-διαπραγματεύσεων-συμφωνιών-ανακοινώσεων-ερμηνειών γύρω από την πορεία (και) του τρέχοντος Προγράμματος Προσαρμογής. Κάθε γύρος, συμβολοποιημένος από την εκάστοτε αξιολόγηση/review, αρχίζει με κάτι βαθιά Ελληνικό: χαλαρότητα και σχετική απραξία. Συνεχίζεται με διασταυρωμένες διαρροές για τα «αγκάθια» που ανακύπτουν στις συζητήσεις με τους Θεσμούς σε τεχνικό επίπεδο. (Εδώ δυο παρατηρήσεις: η κωμική δήθεν συγκάλυψη της φύσης αυτής της διαδικασίας επιβολής με την ονομασία Θεσμοί αντί για Τρόικα, ή Κουαρτέτο πλέον, ώστε να μην τραυματίζεται το φιλότιμο ημών, ως ιθαγενών υπό Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο έχει όση σοβαρότητα, αλλά και αποτελεσματικότητα διετήρησε η σκηνοθεσία των συναντήσεων στο Χίλτον – «κεντρικό ξενοδοχείο των Αθηνών» , άλλη υποκρισία πολιτικής ορθότητας κι αυτή! – αντί επισκέψεων των Τροϊκανών στα υπουργεία. Ενώ το «τεχνικό επίπεδο» συχνά καταλήγει πολύ πολιτικότερο των με πολιτικό χαρακτήρα και ύφος επαφών).
Τα θέματα φθάνουν συμφωνημένα – και με συμφωνημένο το ... πού θα καταγραφούν διαφωνίες - στο επίπεδο δικών μας υπουργών και μελών της Τρόικας, μετά και από έναν αστερισμό δηλώσεων Βρυξελλών-Αθηνών κοκ. Γίνεται δια διαρροών η κοινολόγηση του Staff Level Agreement, με ήπια απόκρυψη των στοιχείων που, καίτοι ορισμένα ως προαπαιτούμενα θα σπρωχτούν για παραπέρα. Περνούν τα πράγματα στο EuroWorking Group, ξανασυζητιούνται. Καταλήγουν με Compliance Report στο κυρίως Eurogroup, πάλι δια διαρροών που διασταυρώνονται με ρητορεία ενθάρρυνσης («τεράστιες προσπάθειες»/ «εξαιρετική συνεργασία» ήταν η φετεινή συγκομιδή: μεσογειακός Σεντένο αντί ωκεάνειου Ντάισσελμπλουμ, βλέπετε) με επιφυλάξεις για την τελική-τελική συμφωνία. Επιτυγχάνεται η συμφωνία, εγκρίνεται εκταμίευση δόσης – συνήθως «σπαστή» σε υποδόσεις, ώστε να υπάρχει η αίσθηση ελέγχου του ESM επί της υλοποίησης. Στέλνεται για επιψήφιση το αποτέλεσμα σε όποια Κοινοβούλια αυτό απαιτείται για εκταμίευση. Μετά από λίγο γίνεται η πρώτη εκταμίευση, αφού θεωρηθεί πως όσα επιμέρους δεν έχουν ολοκληρωθεί, θα πάνε για αργότερα. Και η συζήτηση/συνεχής διαπραγμάτευση πάει παρακάτω.
Εκείνο όμως που ζήσαμε με την τελευταία αξιολόγηση και την «ετυμηγορία» του Eurogroup της Δευτέρας – που, όπως πάντα αποτιμήθηκε διαφορετικά από κάθε παρατηρητή: άλλος στάθηκε στα θετικά έως ενθουσιώδη λόγια που την συνόδευσαν άλλος στην επιμονή σε δείγματα υλοποίησης στο μέτωπο των πλειστηριασμών και των ιδιωτικοποιήσεων, ώστε να θεωρηθούν ως εκπληρωμένα τα αντίστοιχα προαπαιτούμενα. άλλος στην διασύνδεση με τα προαπαιτούμενα της επόμενης (και τελικής) αξιολόγησης του Μνημονίου-3 – δείχνει το πέρασμα σε νέα φάση. Αντίστοιχα ισχύουν και με τα στρατόπεδα στην προβολή προς το αύριο της έναρξης συζήτησης για ελάφρυνση του χρέους, καθώς και για την καθαρή (ή, έστω, αυτοδύναμη) έξοδο ή αντιθέτως για υποβοηθούμενη με κάποιου είδους πρόγραμμα/προληπτική γραμμή. Τόσο όσοι σπεύδουν να τοποθετηθούν επικριτικά όσο και εκείνοι που αναδεικνύουν τα θετικά της σημερινής κατάστασης πορεύονται περισσότερο κατά την φοράν των αναμνήσεων – δηλαδή με τα μάτια στραμμένα στα μέχρι τώρα αντανακλαστικά τους: οι μεν κυβερνητικοί «κρατώντας κατενάτσιο» απέναντι στις στάσεις, τις απαιτήσεις και τις υποδείξεις της Τρόικας/Κουαρτέτου, οι δε αντιπολιτευόμενοι προβλέποντας εκτροχιασμό των συζητήσεων, μπλοκάρισμα, τα συνηθισμένα...
Ε, λοιπόν, η φάση στην οποία έχουν περάσει τα πράγματα είναι σαφώς διαφορετική και απαιτεί προσαρμογή νοοτροπιών. Απ' όλους, δε. Από την φοράν αναμνήσεων, χρειάζεται να περάσουν στην φοράν των προσδοκιών – στο πού θέλουν να το πάνε το πράγμα. Εδώ όμως χρειάζεται περισσότερη ειλικρίνεια στις προθέσεις. Η Κυβέρνηση, έχοντας σηκώσει όλο το βάρος συμμόρφωσης σε ένα βαρύ, βαρύτατο Πρόγραμμα (ιδίως άμα συμπεριλάβει κανείς τα προσυμφωνημένα για 2019-20 σε συντάξεις και φορολογική πίεση), χρειάζεται... να το δεχθεί. Αν τώρα, τώρα που οι «εταίροι» δείχνουν να βιάζονται να ολοκληρωθεί το Πρόγραμμα χωρίς τις χωροφυλακίστικες στάσεις τύπου Σώϋμπλε, αφεθεί να ξηλωθεί κάτι ουσιαστικό από τα συμφωνημένα – σκεφτόμαστε ιδίως το μέτωπο των πλειστηριασμών – τότε, η κατάσταση θα μπορούσε να αποβεί μη-διαχειρίσιμη. Οι «εταίροι» έχουν δείξει ότι πορεύονται προς μια τελική ευθεία όπου το σύνολο των εκκρεμοτήτων θα μπει σ' ένα τελικό πακέτο – πιθανότατα και με τις ρυθμίσεις για το χρέος, κλιμακωτά – που θα προσλάβει πολιτικά διαχειρίσιμη ονομασία. Αντί Μνημονίων, «Εταιρική Συμφωνία». Και το άλλο μεγάλο αγκάθι, των κεφαλαιακών αναγκών των τραπεζών, θα μπει (πάλι) κάτω από το χαλί. Όμως ... χρειάζεται ένα μίνιμουμ αυτοπειθαρχίας από την δική μας πλευρά.
Όσο για την Αντιπολίτευση, που ήδη στον διαφορετικό χώρο της συλλαλητηριακής προσέγγισης του Μακεδονικού δείχνει να φλερτάρει με την προσδοκία εξεγερτικότητας του κόσμου, χρειάζεται να σκεφθεί – σοβαρά – τι θα πει «μη-διαχειρίσιμη» κατάσταση. Υπό τις σημερινές συνθήκες.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 26/1/2018.
Τα πιο απλά είναι και τα πιο περίπλοκα – αποδεικνύεται και πάλι. Επιχειρώντας το πιο λεπτό τμήμα του πλου της στα αβαθή της οικονομίας η Ελλάδα του 2018, το πράττει σε φόντο Μακεδονικού εν εξελίξει, με ορισμό συντεταγμένων ΑΟΖ στα νοτιοανατολικά της στην κορύφωση της Τουρκικής επιθετικότητας...
Γιατί λέμε «τα πιο απλά»; Ας πούμε, το EuroWorking της περασμένης Παρασκευής επαλήθευσε τις προβλέψεις για απρόσκοπτη προώθηση της τρίτης αξιολόγησης του Μνημονίου-3, ανάβοντας πράσινο φως για το κυρίως Eurogroup σήμερα. Και η S&P την έκανε την προεξαγγελμένη αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας – με την Fitch θεωρούμενη βέβαιη να ακολουθεί (σε λιγότερο από ένα μήνα), την πιο τζαναμπέτικη Moody's όταν θα αρχίζει η άνοιξη – εγκαίρως για στήριξη στην αμέσως επόμενη απόπειρα εξόδου στις αγορές. Βέβαια η αναβάθμιση (από Β- σε Β, στην κλίμακα της S&P) ήταν ένα μόνον κλικ αντί για τα ελπιζόμενα δυο, αλλά τουλάχιστον η προοπτική παραμένει «θετική», άρα υπάρχει υπόσχεση καλής συνέχειας.
Γιατί όμως λέμε «στα αβαθή»; Διότι ήδη η έξοδος στις αγορές – η πρώτη για άντληση «φρέσκου χρήματος», αφού και το μεγάλο swap και το rollover της περασμένης χρονιάς δεν ήταν παρά αυτό ακριβώς: αλλαγές χαρτιών... - θα επιχειρηθεί σε μια φάση όπου κάποιοι τριγμοί ακούγονται (στις αγορές) από την προσέγγιση των Ιταλικών εκλογών μέσα σε ομίχλη (το Ιταλικό χρέος είναι μεγέθους που κάνει το Ελληνικό βουνό να φαίνεται, συστημικά, λοφάκι!). Ενώ και το βήμα από την ολοκλήρωση της αξιολόγησης στην εκταμίευση της αντίστοιχης δόσης των 6,7 δις ευρώ – μάλλον θα εκταμιευθεί και πάλι σε δυο υποδόσεις: τα γνωστά – θα γίνει ως φαίνεται με την απαίτηση υλοποίησης και όχι απλής νομοθέτησης προαπαιτούμενων, όπως η επίφοβη προώθηση των πλειστηριασμών.
Πάμε όμως στην αληθινή περιπλοκή. Που... προκύπτει ακριβώς από την πιο απλή επιλογή. Αποχαιρετώντας, ουσιαστική, την Ελληνική υπόθεση ο (Αυστριακός) Τόμας Βίζερ άφησε πίσω (συνεντευξιαζόμενος στο ΑΠΕ, δε) την αντίληψή του ότι "επαρκής ελάφρυνση του Ελληνικού χρέους» δεν είναι απλώς «ιδιαίτερα ενδεδειγμένη [...] από πολιτική και οικονομική άποψη», αλλά και «πολύ πιθανή». (βέβαια, «θα υπάρξει μετά την ολοκλήρωση του Προγράμματος»). Το να λέγεται αυτό από τον Βίζερ, το να λέγεται μάλιστα σήμερα – όπου όλοι π.χ συνεχίζουν να διερωτώνται πότε θα τελειώσει η ανασφάλεια περί τον σχηματισμό Κυβέρνησης στο Βερολίνο - έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Και αυτοτελώς, και ως σημάδι προς τις αγορές. Επειδή όμως ο λόγος περί αγορών, πάμε πίσω στην S&P: και αυτή κάνει ευθεία αναφορά στα «μέτρα περαιτέρω μείωσης του χρέους [που θα ληφθούν] πιθανότατα», τονίζοντας ωστόσο την σημασία ύπαρξης «προληπτικού αποθέματος ρευστότητας» που χτίζεται αυτόν τον καιρό (είναι το πολυσυζητημένο μαξιλαράκι /cash buffer). Προσέξτε όμως εδώ: ενώ ένα σημαντικό αποθεματικό θα μείωνε τους κίνδυνους από την εξυπηρέτηση του χρέους (6% του ΑΕΠ για το 2019, αλλά μόλις 2,5% το 2020 και 2021), θα μπορούσε όμως και «να προκαλέσει εφησυχασμό».
Ένα βήμα από εδώ μέχρι την συζήτηση που δρομολογήθηκε με τις αναφορές Ντράγκι, ύστερα Στουρνάρα στην σκοπιμότητα προληπτικού προγράμματος στήριξης (δώστε προσοχή στις διατυπώσεις, καθώς προληπτικό πρόγραμμα δεν είναι κατ' ανάγκην πιστωτική γραμμή στήριξης: η ψυχή των Βυζαντινών θα αγαλλιούσε). Όμως ειδικά τώρα ο Βίζερ – θυμίζουμε: είναι ο «ανώνυμος αξιωματούχος των Βρυξελλών» που είχε την τάση να προσγειώνει την συζήτηση και τις υπεραισιοδοξίες - επεξήγησε με την μεγαλύτερη απλότητα/σαφήνεια το πώς τίθεται το ζήτημα του όποιου προληπτικού προγράμματος ή πιστωτικής γραμμής. Το αμίμητο «εάν κάποιος πει ότι δεν θέλει χριστουγεννιάτικα δώρα, τότε κανείς δεν πρόκειται να σκεφθεί να του πάρει δώρα» που ανέφερε είναι βέβαια λιγάκι ωμό, πατρονάρει. Όμως επαναφέρει την συζήτηση εκεί όπου την είχε θέσει αρχικά ο Μάριο Ντράγκι: άμα κρίνει μια χώρα – η Ελλάδα – ότι χρειάζεται/ότι είναι καλυτέρα γι αυτήν να έχει μια στήριξη διαθέσιμη, να έχει δηλαδή παραδίπλα ένα αλεξίπτωτο, τότε αυτή το ζητάει. Και ενδεχομένως της παρέχεται. Εκεί, όχι αλλού, βρίσκεται η ουσία της συζήτησης για καθαρή έξοδο/clean exit, για αυτοδύναμη έξοδο, ή για οποιασδήποτε μορφής υποστηριζόμενη έξοδο. Τα πιο απλά αποδεικνύονται εντέλει, τα πιο περίπλοκα...
Α, ναι, και το ΔΝΤ επανέρχεται στο προσκήνιο. Επανέρχεται ως μοχλός πίεσης προς τους Ευρωπαίους «εταίρους» για να διεκδικηθεί ελάφρυνση του χρέους. Αλλ' επανέρχεται και ως διαφαινόμενη πίεση προς εμάς για να μειωθεί το αφορολόγητο το 2019 αντί του 2020: πάλι η συζήτηση περί αποχωρήσεως ή παραμονής του επίκαιρη...
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 22/1/2018.
Η παρακολούθηση του 2018 ξεκινάει με την κατάθεση στην Βουλή του Πολυνομοσχεδίου για τα προαπαιτούμενα της τρίτης αξιολόγησης, με την προσμονή του «κλίματος» στο EuroWorking Group και τα πρόδρομα σημάδια προθέσεων του Eurogroup και των οίκων πιστοληπτικής αξιολόγησης και των αποδόσεων/yields των Ελληνικών ομολόγων. Ο αναγνώστης όμως θα μας επιτρέψει να οδηγήσουμε την συζήτηση αλλού. Σε ένα θέμα «λησμονημένο»– το Ασφαλιστικό.
Το Ασφαλιστικό Κατρούγκαλου – όπως έμεινε – με πολιτικά αποδοτική πονηρία «άφησε για το 2019» την τελευταία (;) μείωση συντάξεων. Γιατί να το ανακινούμε τώρα; Δεν αρκούν πλειστηριασμοί, stress tests των τραπεζών, συνδικαλιστικός νόμος για να τσακωνόμαστε;
Δείτε μια διαδοχή λόγων που καθιστούν δυσάρεστα επίκαιρο το Ασφαλιστικό, αρχές 2018. Πρώτον, για φέτος είναι υπεσχημένο («υπάρχει μνημονιακή δέσμευση») να γίνει ο πλήρης επανυπολογισμός των συντάξεων, με βάση τους αλγορίθμους της μεθόδου Κατρούγκαλου: στο τέλος αυτής της διαδικασίας, λέει, κάθε ήδη συνταξιούχος θα λαμβάνει ραβασάκι, που θα του θυμίζει τι παίρνει σήμερα. τι έχει λαμβάνειν με τον νέο τρόπο υπολογισμού (με βάση το σύνολο του ασφαλιστικού του βίου). ποια θα είναι η «προσωπική διαφορά» - δηλαδή τι θα χάσει από 1/1/2019 , με πλαφόν ένα -18%. Αν και εσύ, φίλε αναγνώστη, ψυχανεμίζεσαι ότι «θα ζητηθεί μια παράταση για την ολοκλήρωση της διαδικασίας», μάλλον καλά κάνεις. Μην έχει και ήδη ζητηθεί ένα 6μηνο, που θα΄φερνε την ημερομηνία συνάντησης των συνταξιούχων με το μοιραίο στα μέσα του 2019! [Αν τώρα βλέπεις επανυπολογισμό και των εκλογικών μας σεναρίων, με δεδομένο ότι ...οι Ευρωεκλογές του Μαΐου 2019 δεν μετακινούνται, δική σου υπόθεση].
Υπάρχει και δεύτερος λόγος, που ενώ είναι ήδη ενεργός περιέργως δεν πολυσυζητιέται: με σειρά προσφυγών έχουν φτάσει στο ΣτΕ και πορεύονται – μετά από αναβολές – κομμάτια ολόκληρα των ρυθμίσεων Κατρούγκαλου, οι τρόποι υπολογισμού, τα ποσοστά αναπλήρωσης, η δομή των συντάξεων. Από το ΣτΕ που κατά το παρελθόν στήριξε σε υπέρτερους λόγους δημοσίου συμφέροντος τις μνημονιακές περικοπές – όχι βέβαια όταν απειλείται το δικαίωμα τμημάτων του σκληρού πυρήνα του Κράτους (δικαστών σίγουρα λόγω Μισθοδικείου, ενστόλων από κοντά, πανεπιστημιακών + γιατρών ΕΣΥ) σε «αξιοπρεπή διαβίωση»: «όλα τα ζώα είναι ίσα, όμως μερικά είναι πιο ίσα από τα άλλα» κατά Τζωρτζ Όργουελ – εκπορεύονται εδώ και καιρό πρόδρομοι κραδασμοί για την Κατουγκαλιάδα. [Ορισμένοι θυμούνται την στάση του Πορτογαλικού Συνταγματικού Δικαστηρίου, που είχε επαναφέρει περικοπείσες συντάξεις. Τότε, είχαν απαιτηθεί από την δική τους Τρόικα αντισταθμιστικά μέτρα. Όμως εν συνεχεία η «Πορτογαλική έξοδος» βασίστηκε σε μερική απόσυρση μνημονιακών ρυθμίσεων – με ανοχή Βρυξελλών].
Δεν θέλει ιδιαίτερη ευαισθησία, να φαντασθεί κανείς πόσο αυτά που ακούγονται σαν παραλειπόμενα του Ασφαλιστικού μπορεί να φέρουν διαταραχή, αν ενεργοποιηθούν. Άλλωστε, δεν παραβλέπεται εύκολα ο συνολικός αριθμός των συνταξιούχων στην Ελλάδα του 2017 – πάνω από 2.650.000 άτομα/ψηφοφόροι (και αυτοί συνήθως δεν απέχουν από την κάλπη) – ούτε κι ότι η συνταξιοδοτική δαπάνη ως ποσοστό του καταταλαιπωρημένου Ελληνικού ΑΕΠ θα παραμένει άνω του 14%, μετά από ένα πλαφόν 17,4% στα τέλη 2016 (με μέσο όρο ΕΕ 11,1%).
Ουδείς λόγος να πάει κανείς πίσω στην Έκθεση Σπράου (1997) ή στην χαμένη ευκαιρία του Νομοσχεδίου Γιαννίτση (2001) για αναλογισθεί τι έχουμε κάνει με το Ασφαλιστικό, ώστε ακόμη και τώρα να λειτουργεί ως Ερινύα. Έγραφε στην «Οικονομική Επιθεώρηση», άνοιξη του 2010 – στην αρχή της κρίσης – ο Πλάτων Τήνιος: «Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό του Ασφαλιστικού είναι η αδράνεια. [Χρειάζεται] να υπάρξει πραγματικός διάλογος την κοινωνία, και όχι μόνο μεταξύ αξιωματούχων που έχουν επενδύσει στην διαιώνισή του».
Αντί για κάτι τέτοιο, υπήρξαν... Μνημόνια και Τρόικα!
Επεσήμαινε επιπλέον ο Τήνιος: «Γνωρίζουμε ότι όλο και μεγαλύτερο τμήμα του Ελληνικού ελλείμματος θα χρηματοδοτεί συντάξεις. Είναι οξύμωρο η Ελλάδα να ζητά βοήθεια επειδή αρνείται τις ίδιες πολιτικά επώδυνες αλλαγές, στις οποίες έχουν ήδη προβεί αυτοί που την χρηματοδοτούν». Αυτή ακριβώς η διάσταση έφερε την πιο άγαρμπη/σφαγιαστική προσαρμογή – ενώ η πρακτική του να αγοράζεται (πολιτικός) χρόνος με πρόωρες συνταξιοδοτήσεις μέσα στην κρίση επιδείνωσε χαρωπά την κατάσταση (πριν την κρίση, η δαπάνη για συντάξεις ήταν στο 8,5% του ΑΕΠ).
«Η συνολική επιτυχία του εγχειρήματος [αντιμετώπισης του Ασφαλιστικού] θα κριθεί από την εξασφάλιση της απαιτούμενης ηρεμίας, ώστε να υπάρξει επεξεργασία των τεχνικών λύσεων, να υπολογιστεί το κόστος αλλά και το όφελος των αλλαγών [...]. Αλλιώς είναι σίγουρο ότι το Ασφαλιστικό της νέας δεκαετίας θα έχει την τύχη των προκατόχων του». Εδώ κάπου είμαστε, στο τέλος της διαδρομής.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 12/1/2018.
Μπαίνουμε, νομίζω συμφωνείς, σε έναν κρίσιμο χρόνο.
Ναι. Αλλά δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι είναι η δεύτερη-τρίτη φορά στο τελευταίο δεκαοκτάμηνο που θεωρούμε ότι είναι κρίσιμος ο χρόνος και ότι μπορεί να υπάρξει θετική προοπτική. Τις προηγούμενες φορές, ήταν με το ξεκίνημα συζήτησης για τη ουσιώδη μείωση του χρέους ή για την ένταξη των ελληνικών ομολόγων στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ. Τα θετικά σημάδια που είχαν δοθεί, αποσύρθηκαν. Αυτό ας το θυμόμαστε!
Καμιά αντίρρηση. Ας πάρουμε πρώτα το διάστημα έως τον Αύγουστο. Πόσο ανηφορικός θα είναι ο δρόμος;
Να το σπάσουμε στα δυο. Είναι το άμεσο, τον Γενάρη - Φλεβάρη, όπου είναι λογικό να ολοκληρωθεί η ταχύτερη παρά ποτέ τρίτη αξιολόγηση. Μην ξεχνάμε ότι η επίσημη ορολογία είναι review, δηλαδή κοιτάμε τι έγινε. Υπερβάλλοντας εμείς λιγάκι ,το λέμε «αξιολόγηση», κάπως σαν να μας βαθμολογούν. Ε, αυτή τη φορά ήταν πραγματικά review, μάλλον θα πάει γρήγορα. Μετά, όμως, υπάρχει υπέρ-ενισχυμένη αξιολόγηση και λιγάκι αμφιλεγόμενη η έναρξη της συζήτησης για ουσιαστική ελάφρυνση του χρέους. Συζήτηση, όχι απόφαση και ασφαλώς όχι υλοποίηση! Αυτά έχουν μεγάλη σημασία, γιατί άμα συμπληρώσουν όσα ήδη έγιναν με τις αγορές, από τον Οργανισμό Διαχείρισης Δημόσιου Χρέους (ΟΔΔΗΧ) με τη βοήθεια των Γάλλων συμβούλων της Rothschild - δηλαδή ότι βγάλαμε μικρό ομόλογο 3 δισ. που ρόλαρε παλαιότερο και μετά ξαναρίξαμε στην αγορά καλύτερα διαμορφωμένα τα ομόλογα του PSI - δείχνει ότι άμα υπάρξει θετική συζήτηση για την περαιτέρω βελτίωση των όρων του ελληνικού χρέους, τότε θα είναι ευκολότερες οι επόμενες έξοδοι στις αγορές. Αυτό λοιπόν, θα μας οδηγεί τον βηματισμό για μετά τον Αύγουστο. Αν υπάρξουν σοβαρά σημάδια ότι η συζήτηση οδηγεί σε μια έκτακτη μεσοπρόθεσμη αναδιάρθρωση του χρέους, αυτό θα μας αποδεσμεύσει, θα μας πάει στην μετά τον Αύγουστο περίοδο με καλύτερη αξιοπιστία.
Επίσημες πηγές λένε - το αναφέρει θετικά και το ΔΝΤ - ότι και τα βραχυπρόθεσμα μέτρα πήγαν καλύτερα του αναμενόμενου.
Αυτό είναι αλήθεια. Βελτιώνει, θεωρώ, και τις προοπτικές των μέτρων των επόμενων μηνών μετά τον Γενάρη – Φλεβάρη. Η τέταρτη και τελική αξιολόγηση, καθώς και η μικρή του ΔΝΤ που είναι για Μάρτη – Απρίλη αν το Ταμείο παραμείνει στο πρόγραμμα, θα είναι πιο ρηχές. Δηλαδή, δεν θα ενσωματώνουν την απαίτηση αποδεδειγμένης εφαρμογής. Στο παρελθόν, κυρίως το 2016, παρόμοιες απαιτήσεις μας πήγαιναν πολλές φορές πίσω. Το δε 2014 οι αυξημένες απαιτήσεις των «εταίρων» κατέστρεψαν τις προσπάθειες Σαμαρά - Στουρνάρα. Αυτή τη φορά, λοιπόν, η «πετυχημένη πρόοδος» των πραγμάτων – στη λογική, βεβαίως, των δανειστών, ότι, πχ, ξεκινάνε οι πλειστηριασμοί με δακρυγόνα, ότι υπογράφεται το Ελληνικό κ.τ.λ. —τα σημάδια δηλαδή ότι δεν ισχύει το κατενάτσιο που εφάρμοζαν οι διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις στα μη-οριζόντια μέτρα (διότι τα οριζόντια είναι «απλά») θα βελτιώσει τους επόμενους μήνες. Νομίζω, επίσης, ότι αν η Κυβέρνηση – η Κυβέρνηση της χώρας !– αισθανθεί ότι προχωρεί το πράγμα τότε και αυτή θα δώσει τα θετικά σημάδια που θα «επιτρέψουν» στους δανειστές να μετακινηθούν από την ορθοδοξία.
Πoύ στηρίζεις αυτό το συμπέρασμα;
Δυο πρόσθετες επισημάνσεις. Η πρώτη, αφορά την μεγάλη επιτυχία που λέγεται Πορτογαλία. Μιλάω ως δανειστής, τώρα!. Εκεί τι έγινε; Μια βαθύτατα ενοχλητική, όπως και η Ελληνική, Κυβέρνηση, με Σοσιαλιστές και σε συνεργασία με ένα ορθόδοξο Κ.Κ. με το Μπλόκο και υπεύθυνο τον Σεντένο, (που τώρα τον έκαναν Ντάισελμπλουμ στη θέση του Ντάισελμπλουμ) ήπια αλλά σταθερά προσπερνούσε συμφωνημένα με την Τρόικα. Το Ανώτατο Δικαστήριο, πχ, απέρριψε τις περικοπές στις συντάξεις. Απαίτησαν, τότε, ισοδύναμα μέτρα στον ίδιο τομέα, όμως οι Πορτογάλοι παρέκαμψαν. Επειδή περπατούσαν τα υπόλοιπα, οι Ευρωπαίοι και ιδίως ο Σόιμπλε τα άφηναν να περνάνε! Η οικονομία, στη συνέχεια, μ' αυτή τη μικρή δόση ηπιότερης – αν όχι μη-λιτότητας, πήρε απάνω της. Οι αντιρρήσεις των Τροϊκανών σταμάτησαν. Είδαν να «πηγαίνουν» οι ιδιωτικές επενδύσεις, να ανεβαίνουν οι ρυθμοί ανάπτυξης, αντίθετα από τις προσδοκίες της ορθοδοξίας τους. Ο Σεντένο, βεβαίως, δεν αποτελεί, ως πρόεδρος του Eurogroup, αλλαγή υποδείγματος, η Ευρώπη είναι πολύ αργό καράβι, αλλά δείχνει, συμβολικά, ότι ενδέχεται να γίνει ανεκτή και μια ζήτηση. Οι Κύπριοι, πάλι, τελειώνοντας το μνημόνιό τους είχαν εμβληματικά θέματα μη-ολοκληρωμένα, πχ την ιδιωτικοποίηση των Τηλεπικοινωνιών τους, ή την «μεταρρύθμιση» της δημόσιας υπηρεσίας. Αυτά δεν τα ολοκλήρωσαν: Ευρωπαίοι και ΔΝΤ είπαν μεν «πολύ κακό, αυτό» αλλά και δεν επέμειναν. Και η Κύπρος προχωρεί τον δικό της δρόμο. Ας τα έχουμε αυτά υπόψη μας τους επόμενους μήνες...
Ένα είδος ελαστικότητας είδαμε κι εμείς, από τους δανειστές, στην τελευταία αξιολόγηση.
Τα δεδομένα είναι δυο. Πρώτον, το οικονομικό, οι μικρό-χαλαρώσεις. Θυμίζω την περσινή λεγόμενη 13η σύνταξη. Που δόθηκε, με άτσαλο μεν τρόπο, αλλά εισπράχθηκε πολιτικά και λειτούργησε ως ενίσχυση της ζήτησης. Αυτό που γίνεται τώρα, πιο στοχευμένα, με το λεγόμενο κοινωνικό μέρισμα, κ.τ.λ., είναι ενίσχυση της ρευστότητας. Αλλιώς, ας μου επιτραπεί να το πω, θα αρχίσει να ξανα-σκοντάφτει η ανάπτυξη. Δεύτερον, το πολιτικό. Οι Ευρωπαίοι «εταίροι» για δικούς τους λόγους θέλουν να δοθεί η αίσθηση ότι πετυχαίνει και το ελληνικό μνημόνιο! Δεν είμαι απόλυτα βέβαιος ότι θα λειτουργήσει τελικά για το καλό της Ελληνικής οικονομίας αλλά αυτή τη στιγμή υπάρχει η αίσθηση «άντε να τη σπρώξουμε παρακάτω». Η αξιολόγηση που τώρα ολοκληρώνεται δεν είναι παρά μια σφραγίδα που αν τεθεί εύκολα, θα μπει ευκολότερα και η επόμενη.
Η στάση, πάντως, της Κυβέρνησης δείχνει ότι δεν παίζει με τους στόχους. Αυτό το υπολογίζουν στην Ευρώπη.
Το υπολογίζουν, αλλ' επειδή υπήρξαν οι υπέρ-αποδόσεις των δημοσιονομικών στόχων. Δεν είναι μόνο που η Κυβέρνηση, δυο φορές, επέμεινε να πιάσει τους στόχους αλλά, αφού επέμεινε, τους ξεπέρασε. Τους δανειστές ενδιαφέρει μήπως από την υπέρ-πίεση που ασκείται, λυγίσει τελείως η ανάπτυξη και δεν πιαστούν οι στόχοι ΑΕΠ την επόμενη χρονιά. Σ' εμάς, νομίζω, το πράγμα είναι ζυγιασμένο. υφιστάμεθα την πίεση, όμως διαφορετικά διαστρωματωμένα από ό,τι στο παρελθόν. Η Κυβέρνηση, έχοντας κάνει την επιλογή να διαταράξει τη διαστρωμάτωση της οικονομικής πίεσης έκανε μια βαρύτατα κοινωνική επιλογή. Αυτό που λέει «μεροληψία». Αν θα της βγει αυτό στην κάλπη, άλλη υπόθεση.
Την παρέμβαση Στουρνάρα, πώς την κρίνεις, πού εντάσσεται;
Υπάρχουν δυο σχολές σκέψης όσον αφορά την έξοδο από την εποχή των Μνημονίων. Η μια λέει, «έχουν βελτιωθεί οι γενικές συνθήκες». Η Γερμανία το 2012 δανειζόταν με μικρό επιτόκιο, σήμερα όμως την πληρώνεις εσύ για να δεχθεί κεφάλαιά σου! Η Πορτογαλία δανειζόταν τότε με επιτόκιο 3% - 4% σήμερα βγαίνει με 2%. Το ελληνικό ομόλογο υπόσχεται απόδοση από 4%. Άρα αυτή τη στιγμή την Ελλάδα μπορούν να τη στηρίξουν οι διεθνείς συνθήκες για τα περιορισμένα ποσά των αναγκών της έως και το 2021. Η άλλη πλευρά, την οποία εξέφρασε πρώτος ο Μάριο Ντράγκι - και ψαχνόμασταν όταν έκανε τη σιβυλλική δήλωση ότι αν στην Ελλάδα εκτιμήσουν ότι χρειάζεται κάποια στήριξη «εμείς πρόθυμοι να βοηθήσουμε, με πρόγραμμα στήριξης» - εδώ το διογκώσαμε, ότι είπε «νέο μνημόνιο», ενώ δεν το είπε. Σκεφθήκαμε τότε μήπως φοβάται τίποτε στον χώρο των τραπεζών, ενόψει των stress tests. Όταν, με τον θεσμικότερο δυνατό τρόπο, καταθέτοντας την Ενδιάμεση 'Έκθεση, ο Γ. Στουρνάρας είπε, ότι θα ήταν καλύτερο, η κυβέρνηση να επιδιώξει ένα πρόσθετο πρόγραμμα στήριξης, κάνοντας ένα κλικ ακόμη πιο πέρα από τον Ντράγκι, το πράμα βάρυνε. Γιατί η Τράπεζα της Ελλάδας που είναι «αντένα» της ΕΚΤ στην Ελλάδα, είπε κάτι με πολιτικό περιεχόμενο. Δεν ήταν η καταλληλότερη στιγμή να ειπωθεί αυτό επειδή στην Ελλάδα αρχίζει να υπάρχει η γλυκιά γεύση της επιτυχίας: όλοι γνωρίζουμε ότι μόλις μια πλευρά πει κάτι, η απέναντι θα την καταγγείλει! Παρ΄ όλα αυτά, νομίζω, ο Στουρνάρας έδρασε εντελώς εντός του πλαισίου των Κεντρικο-τραπεζικών αρμοδιοτήτων του. Η επίθεση που του έγινε με αυστηρότητα απ΄ την κυβέρνηση και μερίδα του Τύπου, απλώς και μόνο ανέβασε ένα θέμα που δεν ήταν παρά μια τεχνική πρόταση.
Ποιο το κλίμα, ως προς το ζήτημα του είδους της εξόδου, εκτός συνόρων;
Η κατεύθυνση να βγει η Ελλάδα χωρίς υποχρεώσεις αρχίζει να είναι αρκετά ισχυρή στους ξένους. Κινδυνεύουμε να δούμε, ας πούμε, τη Γερμανική Κυβέρνηση να είναι οπαδός του να αφεθεί η Ελλάδα να πλεύσει μόνη της: απόλυτο μπέρδεμα οι πιο σκληροί οπαδοί του να μείνει η Ελλάδα γονατιστή σ' όλη τη διάρκεια των μνημονίων να δεχθούν να φύγει χωρίς καμιά στήριξη! Επιμένω ότι τεχνική της εξόδου από τα μνημόνια είναι ένα πράγμα, η πολιτική της εξόδου είναι ένα άλλο. Θα ήταν καλό να μένουν χωριστά! Αν ο Γ. Στουρνάρας πριν γίνει Διοικητής δεν ήταν Υπουργός Οικονομικών της πελώριας προσπάθειας που έγινε στη διαπραγμάτευση του 2012 και εν συνεχεία της προσπάθειας να εφαρμοσθεί το τερατάκι που προέκυψε, ως Μνημόνιο-2, αλλά ήταν ένας πανεπιστημιακός ή τραπεζίτης, τότε θα είχαν προκύψει λιγότερα αγκαθάκια από την τωρινή τοποθέτησή του! Επειδή όμως είχε προηγούμενα πολιτική θέση ( όχι ακριβώς πολιτική, βέβαια) έγινε αυτός ο γύρος της συζήτησης. Θα ήταν, λοιπόν, προτιμότερο να μείνουν ξεχωριστά τα τεχνικά και τα πολιτικά. Εάν τον Ιούνιο του 2018, πχ, η κυβέρνηση αποφασίσει το άλμα με τις ελάχιστες δυνατές προστασίες, εγώ που έχω τα συμφέροντά μου εδώ, θέλω να πετύχει όχι πολιτικά, αλλά οικονομικά. Ως πολίτης στην κάλπη, θα κρίνω τι θα κάνω.
Υπάρχουν, βέβαια, κι όσοι υποστηρίζουν την επιλογή δανεισμού – δηλαδή φθηνού – από τον ESM άρα και νέο μνημόνιο.
Όσοι το θέτουν – και το ακούω με πολύ μαχητικό τρόπο και από νυν αντιπολιτευόμενους – πρέπει να είναι ειλικρινείς και να λένε «θέλουμε να μείνουμε ακόμη σε μνημόνια» ώστε να δανειζόμαστε από τον ΕSM. Και να συνεχίσουν λέγοντας «και θέλουμε το Γερμανικό Κοινοβούλιο να αποφασίσει για μας». Ο ESM, εντωμεταξύ, δεν είναι μηχανισμός που δανείζει κράτη τα οποία μπορούν να περπατάνε μόνα τους. Δανείζει βαριά τραυματισμένες οικονομίες...
Να έλθουμε στην πραγματική οικονομία. Τα έσοδα υστέρησαν, το ΑΕΠ δεν πήγε κατά τις προβλέψεις, οι ιδιωτικές επενδύσεις μένουν ακόμη στους σχεδιασμούς. Ποια η εκτίμησή σου;
Εάν είναι κάτι που θα με ανησυχούσε, και που θα έπρεπε να ανησυχεί την Κυβέρνηση και να μην το βλέπει μόνον πολιτικά, αυτό είναι ότι το περιώνυμο υπερσυμπιεσμένο ελατήριο, που συνεχίζει να είναι η ελληνική οικονομία, δεν επανέρχεται όσο γρήγορα ελπιζόταν. Αν δεν είχε υπάρξει στο τέλος του 2016 και του 2017 η «καταραμένη» εκείνη ένεση στα κατώτατα εισοδήματα —αλλά με γρήγορο πολλαπλασιαστή— δεν θα είχαμε, ίσως, θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Γίνεται, λοιπόν, μια προσπάθεια το καημένο το ελατήριο να πάρει μπροστά.
Ο πρώτος αναφερθείς στο ελατήριο, ήταν ο Γιάννης Στουρνάρας! Ο Πρωθυπουργός απ' αυτόν νομίζω ότι το δανείστηκε. Σ΄ όλες τις οικονομίες – στην Κυπριακή, την Πορτογαλική – πρώτα πήρε μπρος η οικονομία και μετά άρχισαν να φαίνονται οι υποτιθέμενες ωφέλειες από τις λεγόμενες μεταρρυθμίσεις. Η δική μας οικονομία, ακόμη το κοιτάει. Οι επενδύσεις – κάποτε ας σταματήσει αυτή η τρομακτική συζήτηση ότι επενδύσεις ίσον Ελληνικό και Χρυσός! - παίρνουν μεν μπροστά, αλλά δυστυχώς είναι κυρίως τον τουριστικό τομέα, τομέα ευεπηρέαστο από τις γεωπολιτικές εξελίξεις. Πάντως παίρνουν μπροστά. Δυστυχώς, όμως, ακόμη και αυτές έχουν το περιβόητο lag, τη χρονική υστέρηση μέχρι να μεταφρασθούν στην απασχόληση και στα έσοδα. Μεγάλο θέμα, αυτό, γιατί αν αφεθεί να υπάρχει η δέσμευση ότι η ελληνική οικονομία θα δίνει 3,5% πρωτογενές πλεόνασμα αλλά δεν έχει ανάπτυξη (αληθινή, όχι προϋπολογιζόμενη) τότε δεν θα περπατήσει εύκολα το πράγμα. Ταυτόχρονα οι αντοχές του κόσμου και η ανοχή - που είναι η πολιτική μετάφραση των αντοχών—, αντοχές εκπληκτικές κατά την αντίληψή μου μετά τις περιπέτειες του 2015 - μπορεί να μας φέρουν σε εκπλήξεις. Γι αυτό, λιγότερα λόγια και περισσότερες συμβολικές κινήσεις . Οι περιώνυμες «μεταρρυθμίσεις» δεν θα δώσουν αποτέλεσμα στον κοντινό ορίζοντα. Τι εννοώ με το συμβολικό; Εννοώ, και έρχομαι στο τρίτο θέμα που έθεσες, στη δημοσιονομική ανταπόκριση, δηλαδή στο ότι ο κοσμάκης πληρώνει φόρους. Ειλικρινά πιστεύω ότι αυτή εδώ η Κυβέρνηση θα πρεπε να κάνει κάτι εξαιρετικά πρωτότυπο: να βγει και με λεβεντιά - την Πρωτοχρονιά έπρεπε, αλλά έστω τα Φώτα! - να πει ένα μεγάλο ένα συγκινημένο ευχαριστώ στις εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου που πάνε και πληρώνουν, που πάμε και πληρώνουμε. Η αναφορά ότι εξαντλείται η φοροδοτική ικανότητα - την οποία μονίμως βγάζουμε οι δημοσιογράφοι με ένα άγχος - δεν πρέπει να κρύβει ότι υπάρχει φορολογική συμμόρφωση. Αν σωθεί το ελληνικό παιχνίδι, γι' αυτό είναι που θα σωθεί!
Προκύπτει νομίζω, συνολικά από την ανάλυσή σου ότι έχει έδαφος μια επαναδιαπραγμάτευση για μέτρα συμφωνημένα όπως η περικοπή των φορολογικών συντελεστών το 2020, ενδεχομένως με έναν τρόπο, και των πρόσθετων επικείμενων φορολογικών επιβαρύνσεων. Διότι το ζήτημα της επείγουσας ανάγκης τόνωσης της ζήτησης, απ' όλους ορατό, ενδιαφέρει και τους δανειστές.
Μακριά από μένα το γνωστό μας «αν ήμουν πρωθυπουργός» προς μια Κυβέρνηση που διαπραγματεύεται και θα διαπραγματεύεται. Με την ευκαιρία, θα ήταν καλό οι πολίτες να κάνουν ένα μικρό δωράκι στον Ευκλείδη Τσακαλώτο. Είναι εύκολο να λες «μα εσύ ήσουν κάποτε επικεφαλής των 53+ , πώς λοιπόν μπαίνεις στις μνημονιακές υποχρεώσεις κτλ», αλλά ο Ευκλείδης διαπραγματεύεται. Πολύ δύσκολο είναι να καταλάβει ο Έλληνας (εμείς δηλαδή) ότι «διαπραγματεύομαι» σημαίνει παίρνω κάποιες αρχικές θέσεις, χάνω σε κάποια για να κερδίσω σε άλλα. Νομίζω ότι υπάρχει, και μάλιστα σημαντικό, περιθώριο διαπραγμάτευσης. Υπάρχει περιθώριο ουσιαστικής, διαπραγμάτευσης στο θέμα του σφαγιασμού των συντάξεων – που φαίνεται να ανησυχεί και το Συμβούλιο της Επικρατείας.... Προσοχή όμως: αν ανέβουμε στα κεραμίδια πάλι και βγάλουμε το μεγάλο φλάμπουρο από την Αγία Λαύρα και το σηκώσουμε και πούμε να νικήσουμε τους εχθρούς της πατρίδας που λύγισαν τον λαό κτλ, λέγοντας θα γυρίσουμε τις συντάξεις όπου ήταν πριν, αυτό θα ήταν ένα τρομακτικό ατόπημα. Τότε θα βγαίναμε πιο ηττημένοι από ότι θα΄πρεπε. Ας το πάμε κάπου προς τη γκρίζα προσέγγιση των Πορτογάλων, με συνεχή επισήμανση προς τους Ευρωπαίους ότι αν στραγγίξει τελείως η οικονομία τότε θα επανέλθουν τα αδιέξοδα. Η Κυβέρνηση την κρίσιμη στιγμή της διαπραγμάτευσης θα μπορούσε να ζαλωθεί τρία όπλα. Αξιωματική Αντιπολίτευση λέει ότι το 3,5% πλεόνασμα δεν πιάνεται, χρειάζεται 2%. Ο κεντρικός τραπεζίτης της χώρας λέει ότι πρέπει να πάει στο 2%. Και ένας τρίτος συντελεστής, ο Νίκος Χριστοδουλάκης, παλιότερος αλλά πάντα ουσιαστικός, το πάει παρακάτω: να υπάρξει δέσμευση να πηγαίνει προς τη μεριά των επενδύσεων το 1% - 1,5% από το 3,5%.
Αυτό το έθεσε στη διαπραγμάτευση της δεύτερης αξιολόγησης, επίμονα, ο Ε. Τσακαλώτος. Απορρίφθηκε, δεν το υποστήριξαν ούτε οι Γάλλοι.
Να επανέλθει! Τώρα, στο κλείσιμο. Συνολικά, νομίζω ότι υπάρχει περιθώριο διαπραγμάτευσης και ότι αυτό πρέπει, όπως υπονόησες, να είναι μάλλον προς τη μεριά των συντάξεων και όχι της φορολογίας.
Συμπεριλαμβάνεις και το 3,5% του πλεονάσματος ως δυνητικά διαπραγματεύσιμο;
Πιστεύω ότι αν το 3,5% δεν μπει «μαχητικά» αλλά τεχνικά, θα μπορούσε να καμφθεί. Επιμένω ότι σε βάθος χρόνου μέχρι και το 2022 είναι έξω από οποιαδήποτε λογική. Αλλά εγώ δεν είμαι πολιτικός...
*Δημοσιεύτηκε στην "Εποχή" στις 6/1/2018.
Με ψηφισμένο, λοιπόν, και τον Προϋπολογισμό 2018 – «τελευταίο Προϋπολογισμό των Μνημονίων» κατά την κυβερνητική ανάγνωση, προϋπολογισμό που θα ζήσει «την μετάβαση σε ένα Μνημόνιο-4», όπως κι αν αυτό ονοματισθεί, κατά την αντιπολιτευτική – και με την γαλοπούλα επί θύραις, φθάνουμε ούτως ή άλλως σε μια φάση πύκνωσης των εξελίξεων. Το ίδιο το σκηνικό επιψήφισης του Προϋπολογισμού, με πρωτόγνωρη ταχύτητα (και με τόσα κενά έδρανα ώστε να ... διακοπεί για ένα 2ωρο η συνεδρίαση ελλείψει ομιλητών) και με την κυβερνητική πλειοψηφία να έχει κερδίσει «μιαν ακόμη ψόφο από τον διάδρομο» (της ήδη αποσυρθείσης από την Ένωση Κεντρώων κυρίας Μεγαλοοικονόμου), χτίζει την εντύπωση αυτή.
Αφήνουμε κατά μέρος το στρώσιμο της σκηνής με εντεινόμενη οξύτητα – μαθημένα τα βουνά από χιόνια! Με συχνές-πυκνές βουτιές στο παρελθόν και την αναζήτηση ευθυνών, οι τόνοι και οι προσωπικές αντεγκλήσεις ανέβηκαν. Προσπερνούμε και ένα άλλο: την οριστική, ως φαίνεται, επιλογή του Ευκλείδη Τσακαλώτου να ομιλεί με παραβολές, όπως με τις Δέκα Πληγές του Φαραώ. δηλαδή να μπολιάζει με χιούμορ αν μη με σαρκασμό την δημόσια συζήτηση. Πιο σοβαρά, όμως, ο Ευκλείδης (ο οποίος σιγά-σιγά εντάσσεται κι αυτός στην μικρή ομάδα πολιτικών που ο κόσμος αναφέρεται σ' αυτούς με το μικρό τους όνομα: σημειώστε το) φόρτωσε τον λόγο του με νούμερα. με πολλά νούμερα. και με ημερομηνίες, με αναφορές σε κεκτημένα αναγνώρισης των βημάτων των τελευταίων μηνών από τις αγορές κοκ. Στην ίδια λογική προσείλκυσε και τον Αλέξη Τσίπρα, ο οποίος κι αυτός προσέφυγε σε νούμερά και στοιχεία για να αντιπαρατεθεί με τον Κυριάκο Μητσοτάκη οποίος είχε ήδη ξεκινήσει σ' αυτόν τον δρόμο (κάνοντας ένα στραβοπάτημα στα στοιχεία για την απασχόληση).
Γιατί τα συγκρατούμε, αυτά; Επειδή αυτή η ευθέως προεκλογική στην φύση της - όσο κι αν αφεθεί/υποχρεωθεί από τις εξελίξεις να διαρκέσει – περίοδος προκύπτει ότι θα έχει τρία συστατικά που θα την χρωματίσουν: πολύ-πολύ παρελθόν. ένταση μέχρις υβρεολόγιου. και σωρούς από νούμερα και στοιχεία. Τα τελευταία, όπως π.χ. οι αποδόσεις των ομολόγων, οι προβολές για τους ρυθμούς ανάπτυξης ή τα πρωτογενή πλεονάσματα ή την ταμειακή εκτέλεση του Προϋπολογισμού, τα επίπεδα απασχόλησης και την κατανομή της σε πλήρη και μερική, όλα αυτά δίνουν την ευκαιρία να ερμηνεύει κανείς όπως επιθυμεί. Ακόμη-ακόμη και να παράγει, να διακινεί και να αποδέχεται «τα δικά του» στοιχεία. Πέφτουν ταχύτατα οι αποδόσεις του Ελληνικού χαρτιού; Είναι καλύτερα τα επιτόκια που θα πιάσει η επόμενη έκδοση νωρίς τον Φεβρουάριο του 2018, σε σχέση π.χ. με εκείνες του Απριλίου και Ιουλίου 2014; Μα δεν συγκρίνονται με των Πορτογάλων ή των Κυπρίων! Ή πάλι: η σημερινή πλημμυρίδα κεφαλαίων διεθνώς έχει προ πολλού προσπεράσει την προ 4ετίας κατάσταση. Και ούτω καθεξής.
Προσέξτε όμως και το άλλο: ο ίδιος ο Πρόεδρος της Βουλής Νίκος Βούτσης, από έδρας, άδραξε την ευκαιρία να παινέψει ως δημιουργό της ΕΡΓΑΝΗΣ – της πλατφόρμας, ακριβώς, δεδομένων για την απασχόληση – τον Γιάννη Βρούτση, των Κυβερνήσεων Σαμαρά (Βέβαια το έκανε γιατί ο Κυριάκος είχε αυτοτρικλοποδιαστεί με τα στοιχεία μερικής απασχόλησης). Όμως και από πλευράς Τσακαλώτου υπήρξε διεξοδική αναφορά στον – υπό αποχώρηση με λήξη της θητείας του – διευθυντή του ΟΔΔΗΧ Στέλιο Παπαδόπουλο, επιλογή Στουρνάρα/Σαμαρά που διετηρήθη στην εξαιρετικά ευαίσθητη και υπεύθυνη θέση του και, αφού έστησε το ομόλογο/roll-over του φετινού Ιουλίου και το ήδη καρποφόρο swap των 25 δις του Νοεμβρίου, φεύγει για Λονδίνο. (Προερχόμενος από Citigroup και εν συνεχεία ΒΝΡ/Paribas, και με την ιδιαιτερότητα για τον χρηματοοικονομικό τομέα Γαλλικών σπουδών/Paris-Dauphine, ο Στ. Παπαδόπουλος είχε κινήσει ζήλιες για το επίπεδο αμοιβών του. Βρέθηκε στα πράγματα πριν 5 χρόνια, με πρώτη έκθεσή του στην φωτιά το PSI-2, το buy-back ομολόγων που είχε τότε εισηγηθεί/επιβάλει το ΔΝΤ. Α, ναι, «Γάλλος» ο Στ. Παπαδόπουλος αισθανόταν εξ ίσου άνετα με Lazard και με Rothschild...).
Σημειώστε, πάντως, ότι ερωτώμενος γιατί δεν παραμένει μέχρι και την ολοκλήρωση του τρέχοντος Προγράμματος ο Στ. Παπαδόπουλος έδειχνε να μην θεωρεί, καθόλου, ότι ο δρόμος αυτός και το 2018-19 θα είναι στρωμένος με ρόδα...
Πύκνωση των εξελίξεων, λοιπόν: πουθενά αλλού δεν συμβαίνει αυτό πιο έντονα απ' ό,τι στο μέτωπο των τραπεζών. των «κόκκινων δανείων» των χαρτοφυλακίων. των stress tests τους. Σκηνική έκφραση αυτού του γεγονότος ήταν η παρουσία «των τραπεζιτών» στο Μαξίμου, την περασμένη βδομάδα. Σημειώστε όμως και την αναφορά Τσακαλώτου, από βήματος Βουλής/Προϋπολογισμού στην καβάντζα 22 δις (από πού; πώς; τι;) που διαθέτουν οι τράπεζες για την τωρινή φάση.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 21/12/2017.
Οι πρόσφατες συζητήσεις για το πώς θα προχωρήσουν οι διαπραγματεύσεις για «Το Μέλλον της Ευρώπης» - από την αρχική σπορά σεναρίων από πλευράς Ευρωπαϊκής Επιτροπής την άνοιξη του 2017 και την τοποθέτηση Μακρόν από την Πνύκα και εν συνεχεία την Σορβόννη το φθινόπωρο, μέχρι και τις διαρθρωτικές προτάσεις αναβάθμισης της Ευρωζώνης με π.χ. με δημιουργία «Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου» και την πλειοδοσία Μάρτιν Σουλτς/SPD για «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης» σε ορίζοντα 2025 – φαίνονται σαν να φέρνουν μιαν επιτάχυνση στους αναστοχασμούς μέλλοντος της Γηραιάς Ηπείρου.
Στην διαδικασία αυτή, η Ελλάδα προσέρχεται συχνά με στερεότυπα («ο Καραμανλής μας έβαλε στην Ευρώπη», «επί Σημίτη η Ελλάδα υπήρξε ο πιο καλός ο μαθητής»), τώρα τελευταία με την αίσθηση ότι «μέσω επανασχεδισμού των Ευρωπαϊκών» θα προκύψουν θετικότερες προσεγγίσεις των δικών μας αδιεξόδων (π.χ. έξοδος του ΔΝΤ από τα Προγράμματα και «Ευρωπαϊκή λύση» επιτήρησης, ή πάλι πλαίσιο για ελάφρυνση του χρέους). Ο Γιάννης Στουρνάρας, τώρα, στην πρόσφατη διοργάνωση της Διεθνούς Διαφάνειας με θέμα «Γιατί δεν λειτουργούν οι θεσμοί», επεσήμανε ότι [στην Ελλάδα] «δεν έχει εμπεδωθεί η βεβαιότητα ότι οι θεσμοί παράγουν τα ίδια αποτελέσματα για όλους». Κι αν αυτό έχει πίσω του ιστορικούς και πολιτιστικούς παράγοντες, δεν πρέπει να παραβλέπονται - κατ' αυτόν - «τα χαρακτηριστικά του πολιτικού συστήματος, που δεν ευνοούν την συναινετική προσέγγιση». Κρατήστε το, αυτό: αν η πειστικότητα των δικών σου θεσμών υστερεί προστρέχεις στους υπό δημιουργία πειστικότερους «ξένους θεσμούς». Ενώ και η καημένη η συναίνεση στην Ελλάδα παραδοσιακά υπό πίεση επιτυγχάνεται – πίεση έξωθεν, θυμάστε;
Να προτείνουμε όμως στον αναγνώστη κάτι άλλο: αν πάει πίσω, στα μέσα της κρίσης, και αναζητήσει π.χ. τις τοποθετήσεις ημερίδας που είχε διοργανωθεί τον Μάϊο του 2014 στην Αθήνα με εμπνευστή τότε τον Λουκά Παπαδήμο («Ανάπτυξη και Απασχόληση στην Ευρώπη»), θα διαπιστώσει πώς πολλά απ' όσα σήμερα διεκδικούν κεντρική θέση στην πολιτική συζήτηση, υπήρχαν ήδη. Και σιγόβραζαν μετά την αδιέξοδο διαχείριση της κρίσης.
Στην ημερίδα εκείνη, θυμίζουμε, είχαν μετάσχει εκπρόσωποι της ακαδημαϊκής και πολιτικής ορθοδοξίας. Πέρα από τον Λ. Παπαδήμο, ο Χριστόφορος Πισσαρίδης, ο υπουργός Οικονομικών της Πορτογαλίας V. Gaspar, ο Ph. Aghion που συμβούλευε την Γαλλική Κυβέρνηση κοκ. Δείτε λοιπόν πώς η αποτίμηση της πρώτης φάσης της κρίσης (και των προσπαθειών αντιμετώπισής της ) κατέληγε στο αίτημα της θεσμικής υπέρβασης.
Για τον Λουκά Παπαδήμο, «μετά από τέσσερα χρόνια [κρίσης] υπάρχουν προβλέψεις για ανάκαμψη με βελτίωση των δημοσιονομικών και ανάκτηση της εμπιστοσύνης». Όμως η ανάκαμψη «έρχεται μόνον βαθμιαία και η επαναφορά της απασχόλησης είναι βραδεία». Σήμερα, όπου η ΕΕ περπατάει καλά, η φθορά που προέκυψε από την υστέρηση στην επαναφορά στην απασχόληση τείνει να μένει σε δεύτερο πλάνο. Επιπλέον, κατά Παπαδήμο, οι επιδόσεις των χωρών της Ευρωζώνης παραμένουν άνισες, ενώ «οι κίνδυνοι για υποχώρηση δεν λείπουν». Εδώ, η πολιτική επίπτωση συνεχίζει να γίνεται άμεσα αισθητή. Δείτε όμως και την συνέχεια: ο ανεπίληπτης Ευρωπαϊκότητας Λουκάς Παπαδήμος είχε σημειώσει, τότε, ότι «η επιβολή μιας συγκεκριμένης φιλοσοφίας – της Γερμανικής – στην άσκηση πολιτικής [ οδήγησε στο να] κινδυνεύουν να καταστραφούν τα όποια θετικά έχουν επιτευχθεί».
Για τον Νομπελίστα Χριστόφορο Πισσαρίδη τώρα, Κύπριο αλλά με πανεπιστημιακή διαδρομή στο LSE, εκείνο που άφησε πίσω η κρίση είναι ότι προϋπόθεση της περαιτέρω πορείας είναι «είτε περισσότερη Ευρώπη, είτε λιγότερη, εκείνο όμως που αποκλείεται είναι να συνεχισθεί η τωρινή πορεία».
Η εκτίμηση Πισσαρίδη για την διαχείριση της κρίσης από την Ευρώπη την Ευρωζώνη ήδη τότε σόκαρε: «Σώθηκε το ευρώ, όχι όμως και οι Ευρωπαίοι πολίτες». Για να συμπληρώσει: «Το ζητούμενο είναι η πραγματική αλληλεγγύη [...] . Όμως, άμα δει κανείς τα επίπεδα των χωρών στην αρχή και στην ώριμη φάση της κρίσης, αντί για βαθύτερη ενοποίηση βλεπει το αντίθετο». Όμως οι αναφορές στο θέμα της αναγκαίας (λειτουργικά, όχι διακηρυκτικά/πολιτικά...) αλληλεγγύης πάνε μακριά.
Συμπλήρωνε ο Χρ. Πισσαρίδης: «Όπου αλλού υπήρξε στην ιστορία αληθινή ενοποίηση, υπήρξε και ουσιαστική αλληλεγγύη. Στις ΗΠΑ, η ανάπτυξη της Δύσης έγινε με κεφάλαια της Ανατολικής Ακτής. Στην Γερμανία, μετά τον Πόλεμο η ανοικοδόμηση έγινε με κεφάλαια των ΗΠΑ. Πιο πρόσφατα, η ενσωμάτωση της Ανατ. Γερμανίας έγινε με κεφάλαια της Δυτικής. Και στην Κίνα, η ανάπτυξη του εσωτερικού γίνεται με πόρους των παράκτιων ζωνών».
Για τον Πισσαρίδη, όλα αυτά σε ένα συμπέρασμα οδηγούν: «προαπαιτούμενο θα είναι η Πολιτική Ένωση, αλλιώς θα υπάρξει αποδιάρθρωση».
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 15/12/2017.
Nα προτείνουμε σήμερα μια παρέκκλιση από τις θεματολογικές επιλογές της στήλης, που επικεντρώνονται κυρίως στα Ελληνικά – άντε και στα Ευρωπαϊκά και κάποια διεθνή που θεωρούμε ότι μας αγγίζουν περισσότερο – για να στραφούμε λίγο προς μιαν άλλη πλευρά, στα απόνερα της πολύκροτης επίσκεψης Ερντογάν. Η οποία, κατά παγκόσμια πρωτοτυπία, διαδραματίστηκε ήδη προτού ξεκινήσει με την «εισαγωγική συνέντευξη» Ερντογάν προς Αλέξη Παπαχελά/ΣΚΑΙ και ολοκληρώθηκε με την «ανακεφαλαιωτική κατάθεσή» του προς Άγγελο Αθανασόπουλο/ΒΗΜΑ.
Δεν θα ολισθήσουμε στα διεθνοπολιτικά, θα μείνουμε στον χώρο της οικονομίας. Όμως δεν εννοούμε τις κάποιες – αχνές – τοποθετήσεις περί προοπτικών οικονομικής ΕλληνοΤουρκικής συνεργασίας, τις αναφορές σε τουριστικά ή σε επενδυτικά και σε διμερές εμπόριο. Θα θέλαμε να προτείνουμε στον αναγνώστη να δει έστω επιφανειακά τι είναι ως οικονομική παρουσία η Τουρκία. Και που πάει, τώρα.
Λοιπόν: μια πρώτη διαπίστωση που δεν πρέπει να μας φεύγει από τα μάτια είναι ότι η Τουρκική οικονομία – που συνεχίζει να θεωρείται «αναδυόμενη» κατά το ΔΝΤ, αλλά κατατάσσεται στις ανεπτυγμένες σύμφωνα με τους περισσότερους αναλυτές – είναι στα 900 δις δολάρια (βέβαια, στα 2,2 τρις δολάρια σε όρους αγοραστικής αξίας), πράγμα που την θέτει άνετα στους G-20, συγκεκριμένα στην 17η θέση των οικονομιών του κόσμου. Ταβάνι έπιασε το 2013, στα 950 δις. Πριν 20 χρόνια – δηλαδή αρκετά πριν την μεγάλη οικονομική της κρίση του 2000/2 – βρισκόταν στα 260 δις δολάρια. Σε όρους κατά κεφαλήν εισοδήματος, αυτό δίνει 9.600 δολάρια σήμερα έναντι 4.200 τότε. Πίσω απ' αυτά, βρίσκει κανείς έναν πληθυσμό που «βλέπει» πλέον τα 80 εκατομμύρια, έναντι 60 εκατ. τότε.
[Η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα κάπου στα 195 δις δολάρια, δηλαδή στην 47η θέση παγκοσμίως ή στα 290 δις σε όρους αγοραστικής αξίας. Πριν 20 χρόνια ήταν στα 145 δις δολάρια. Από πλευράς πληθυσμού, είμαστε στα 11 εκατομμύρια, με κατά κεφαλήν εισόδημα πλέον, μετά την κρίση μας, κάπου στις 18.000 δολάρια. Πριν 20 χρόνια είμασταν στις 13.500].
Οι ρυθμοί ανάπτυξης που γνώρισε η Τουρκία έχουν τρέξει γύρω στο 4,5-5% για μεγάλα διαστήματα στην 20ετία – κάπου εκεί φαίνεται ότι θα αποδώσει τελικά και φέτος (κι ας είχε διατυπώσει πρόβλεψη 2,5% το ΔΝΤ για το 2017 στην αρχή της χρονιάς), με τις εξαγωγές να τραβούν την οικονομία μπροστά (10%) και τις επενδύσεις σε ανάλογους ρυθμούς – όμως εδώ τον χορό σέρνουν οι κατασκευές ενώ ο μηχανολογικός εξοπλισμός σημείωνε σημαντική υποχώρηση. Σημειωτέον ότι υπήρξαν χρονιές όπου ξεπεράστηκε ως ρυθμός ανάπτυξης και το 8%. Εδώ χρειάζεται προσοχή όταν κανείς επιχειρεί να προβλέψει προς τα πού (θα) πηγαίνει η Τουρκική οικονομία, μετά την αλματώδη ανάπτυξη των τελευταίων – πολλών – χρόνων που την έκανε εξωστρεφή οικονομία με ισχυρό εξαγωγικό κλάδο και υπολογίσιμη μεταποιητική παραγωγική δομή: στο κλείσιμο του 2016 , και μετά την πολιτική αναταραχή που ακολούθησαν το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου 2016 ο Ντάρον Ατζέμογλου (του ΜΙΤ, συν-συγγραφέας του Why Nations Fail, μαζί με τον Τζέημς Ρόμπινσον του Χάρβαρντ) διετύπωνε δημόσια την πρόβλεψη ότι «η Τουρκική οικονομία μπορεί να καταρρεύσει μέσα στην επόμενη διετία» άμα δεν πείσει την Δύση ότι είναι αξιόπιστη. Εξηγώντας την θέση του με την διαπίστωση ότι την ιδιωτική κατανάλωση (που οδήγησε , σταθερά, την Τουρκική οικονομία) την κινεί ο δανεισμός, και ότι μεγάλο μέρος του δανεισμού είναι εξωτερικός που εισάγει πρόσθετη αβεβαιότητα την στιγμή που νοικοκυριά και επιχειρήσεις διστάζουν πλέον να διακρατούν τουρκικές λίρες, ο Ατζέμογλου διαψεύσθηκε στην πράξη. Όπως άλλωστε και το ΔΝΤ, καθώς είδαμε.
Εισροές «θερμού χρήματος» - με βραχυπρόθεσμο ορίζοντα – κράτησαν την Τουρκική οικονομία σε ισορροπία. Όμως το χρηματοπιστωτικό της σύστημα «φορτώνει κίνδυνο» καθώς αντλεί κεφάλαια σε συνάλλαγμα για να χρηματοδοτεί σε τοπικό νόμισμα. Οι πιέσεις της Κυβέρνησης – και το να πιέζεσαι από τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν είναι απλή ιστορία!... - προς την Κεντρική Τράπεζα να κρατήσει υψηλά την πιστωτική επέκταση, ακριβώς για να μην αποθερμανθεί η οικονομία και να μην ξεφύγει η ανεργία, τροφοδότησαν τον πληθωρισμό (που είχε αποστραγγισθεί από την Τουρκική οικονομία) οπότε τον Νοέμβριο είχε προσπεράσει το 11%. Η Τουρκική λίρα πλησίασε ισοτιμία 4 ανά δολάριο με αφορμή την ΤουρκοΑμερικανική ένταση – όπως είχε συμβεί και στις αρχές του 2017 – έναντι 3 το φθινόπωρο του 2016 (το 2016 το Τουρκικό νόμισμα είχε χάσει 21% έναντι του δολαρίου). Ο διεθνής τραπεζίτης που έλεγε ότι το πώς ισορροπεί η Τουρκική οικονομία «είναι ένα τυλιγμένο σε μυστήριο αίνιγμα») είχε κάποιο δίκιο, διαχρονικά.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 11/12/2017.
Όσο θα περιμένουμε την ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης – που όντως δείχνει να πηγαίνει αρκετά πιο γρήγορα, αν δεν «κολλήσει» κάτι – θα συνιστούσαμε στον αναγνώστη να σταθεί σε δυο εσωτερικές αξιολογήσεις, ισάριθμων θεσμών που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στα Ελληνικά Προγράμματα: του ESM και του ΔΝΤ. Αξιολογήσεις της δικής τους πορείας.
Πρώτος ο ESM, που («Πέντε χρόνια επιτυχιών, προκλήσεων και προοπτικών») αναγνώρισε την Ελληνική διάσωση ως την πλέον προβληματική από τα εγχειρήματα που ανέλαβε – δεν χρειαζόταν και ιδιαίτερη φαντασία, εν προκειμένω! – όμως δια του γενικού διευθυντή του Κλάους Ρέγκλινγκ επανέλαβε την εκτίμηση ότι η Ελλάδα ολοκληρώνει το πέρασμά της από την φάση αυτή.
Αναφερόμενος στο πετυχημένο πρόσφατο swap ομολόγων άνω των 25 δις ευρώ – κάτοχοι 86% του συνόλου των «άτακτων» εκδόσεων του PSI 2012 που είδαν την πρόταση ανταλλαγής να τους απευθύνεται, την δέχθηκαν – με πέντε νέες λήξεις 2023 – 2042 και με κουπόνια 3,5%-4,2% και συνδέοντάς τα με του Ιουλίου την μίνι-έκδοση 5ετούς ομολόγου/rollover ύψος 3 δις ευρώ με κουπόνι 4,375% (είχε ξεκινήσει με ενδεικτικό 4,875%), ο Ρέγκλινγκ θεώρησε ότι «οι πιθανότητες είναι καλές ότι [η χώρα] θα μπορεί να αυτοχρηματοδοτείται αυτόνομα μετά την ολοκλήρωση του Προγράμματος τον Αύγουστο 2018». Για να προσθέσει παρευθύς εκείνο που η συνεχιζόμενη εκκρεμότητα σχηματισμού Κυβέρνησης σε Βερολίνο έχει βέβαια θέσει σε ύπνωση: το ότι – «στο τέλος του Προγράμματος και εάν χρειαστεί» - ισχύει η δέσμευση των «εταίρων» «για περαιτέρω ελάφρυνση του χρέους/debt relief». Προσοχή όμως! «εφόσον η Ελλάδα συνεχίσει να υλοποιεί τις μεταρρυθμίσεις»
Συνιστούμε, φίλε αναγνώστη, να διαβάσεις στο τελευταίο αυτό σκέλος φράσεως την νέα conditionality, με την οποία θα προχωρήσει το πράγμα «μετά τα Μνημόνια». Για να βγει οριστικά η Ελλάδα στις αγορές, μετά και τις 2-3 προγραμματισμένες εξόδους του 2018 (ώστε να σχηματίσει το επίσης σχεδιασμένο απόθεμα) οι «εταίροι» θα ανάψουν φωτάκι για debt relief (το οποίο θα πείσει, άλλωστε, και τις αγορές να κάνουν μαζί μας το τελευταίο βήμα). Όμως θα το συνδυάσουν αυτό με δέσμευση για μεταρρυθμίσεις εις βάθος χρόνου – έτσι άλλωστε θα προσπεραστεί και η «ανάγκη» να αντιμετωπισθούν όσα από την τρέχουσα αξιολόγηση «δεν προκάνουν» να ολοκληρωθούν. (Μην ξεχνάμε ότι και η Κύπρος που επαινείται, βγήκε από το δικό της Μνημόνιο με ουκ ολίγες υποχρεώσεις μεταρρύθμισης «της Δημόσιας Υπηρεσίας» εκκρεμείς, αλλά και με την CYTA/ Κυπριακό ΟΤΕ μη ιδιωτικοποιημένη).
Ο δεύτερος θεσμός είναι το ΔΝΤ. Εδώ, με δεδομένη την δυσάρεστη περιπέτεια της εμπλοκής του Ταμείου στην διαχείριση κρίσεων «της αρμοδιότητάς του» σε χώρες όμως που ανήκουν σε νομισματικές ενώσεις, έχει ξεκινήσει από καιρό εσωτερική δουλειά για αποτίμηση του τι συνέβη όταν «δέχθηκε» να υπαγορεύσει Προγράμματα Προσαρμογής όπου το εργαλείο της διόρθωσης της ισοτιμίας δεν ήταν διαθέσιμο. Όπως συνέβη με την Ευρωζώνη, εν προκειμένω με την Ελλάδα. Η μελέτη των νομισματικών ενώσεων από το Ταμείο πάει πίσω στην δεκαετία του ΄90, π.χ. όταν το Τμήμα Μελετών του έκανε την συζήτηση «Α Formal Model of Optimum Currency Areas" υπό το φως της θεωρίας των βέλτιστων νομισματικών ζωνών. όμως φρέσκο-φρέσκο είναι το background paper (Ιουλίου του 2016) του Ανεξάρτητου Γραφείου Αξιολόγησης του ΔΝΤ , δια χειρός Ling Hui Tan, για «την εμπλοκή του Ταμείου στην Ευρωζώνη έναντι άλλων Νομισματικών Ενώσεων» . Έχει κάτι το αφοπλιστικό η αναφορά στο πώς, όταν είχε μελετηθεί το ενδεχόμενο χρήσης πόρων του Ταμείου αλλά και η εκ μέρους του επιτήρηση ή επιβολή conditionality οσάκις λειτουργούν Περιφερειακές Κεντρικές Τράπεζες, δεν είχε κριθεί πιθανή μια εμπλοκή στην Ευρωζώνη: βλέπεις άλλο είναι να κάνεις με ΚεντροΑφρικανική Οικονομική και Νομισματική Ένωση (CEMAC) ή Νομισματική Ένωση της Καραϊβικής (ECCU), άλλο με Ευρωζώνη, Eurogroup και ΕΚΤ!
Υπάρχει την ώρα που μιλάμε εν εξελίξει εσωτερική συζήτηση στο ΔΝΤ για το τι σημαίνει για αύριο ενδεχόμενη εμπλοκή του σε Προγράμματα όπου δεν λειτουργεί το εργαλείο της ευθείας υποτίμησης – όμως η συζήτηση αυτή μένει πολύ-πολύ χαμηλά και διακριτικά. Βλέπετε... θα ισοδυναμούσε η πολλή ειλικρίνεια με παραδοχή ότι Προγράμματα όπως το Ελληνικό ήταν εξ αρχής καταδικασμένα σε αποτυχία.
Συμπέρασμα; «Όταν μιλούν οι μεγάλοι για σένα, καλά κάνεις και αισθάνεσαι άσχημα». Αλλιώς: το μεν Ταμείο συνεχίζει να αναζητά αφορμή να απεμπλακεί από τα Προγράμματα που αφορούν Ευρωζώνη, ο δε ESM να μας σπρώξει με κάθε φιλική διάθεση «στις αγορές» παρέχοντας εν ανάγκη διαβεβαιώσεις αξιοπιστίας (μας) για ξεφόρτωμα.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 4/12/2017.
Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ο ΣΥΡΙΖΑ/η Κυβέρνηση Τσίπρα/η διαπραγματευτική προσέγγιση Βαρουφάκη έχει αναζητήσει ρίζες στον ιδιαίτερο συμβολιστή ποιητή Αντόνιο Ματσάδο.
Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ο ΣΥΡΙΖΑ/η Κυβέρνηση Τσίπρα/η διαπραγματευτική προσέγγιση Βαρουφάκη έχει αναζητήσει ρίζες στον ιδιαίτερο συμβολιστή ποιητή Αντόνιο Ματσάδο. Όμως, έτσι, όπως επενδύθηκαν - με πολύ σώου, με πληθωρικές δηλώσεις, με πενιχρό πολιτικό περιεχόμενο πλην της διάθεσης κόντρας και τα κάποια στοιχεία αναδίπλωσης - οι ημέρες μετά το ξεκίνημα των Ευρωπαϊκών περιπλανήσεων Τσίπρα και (κυρίως!) Βαρουφάκη, αληθινά θυμίζουν το Se hace camino al andar/ Ο δρόμος χαράζεται περπατώντας.
Έτσι, με αναζήτηση ενός κάποιου περιεχομένου για την πληθωρική φόρμα, φθάσαμε στις Προγραμματικές Δηλώσεις, που κινδυνεύουν να είναι το πιο αστραπιαία μεταφραζόμενο κείμενο στην διεθνή σκηνή! Με το καημένο το "Πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης" να επιχειρείται να αποκτήσει αποτύπωση που και τους "έξω" να μην συνταράξει περισσότερο, κι εμάς τους "μέσα" να κρατήσει σε ενθουσιασμό.
Ενώ όμως φαίνεται ότι τελικά θα καταλήξουμε και με Φόρο Επιδεικτικής Κατανάλωσης (αντί του πεζού Φόρου Πολυτελείας: ο Ανδρέας Παπανδρέου θα δάκρυζε, βλέποντας υλοποίηση Thorstein Verblen) και με Ταμείο Εθνικού Πλούτου (αντί για ΤΑΙΠΕΔ: σοφή η ιδέα να συνδυαστεί η εκποίηση/αξιοποίηση με την υπόσχεση για διάσωση του Ασφαλιστικού), συν μια καμπάνια κατά των ολιγαρχών και της ("μεγάλης") φοροδιαφυγής, τα διαβολεμένα τα νούμερα δεν εμφανίζονται στο προσκήνιο. Στο EuroWorkingGroup η εξήγηση ήταν... οι Προγραμματικές που δεν είχαν αναγνωσθεί! Στο δίδυμο Eurogroup της 11ης/16ης Φεβρουαρίου, το ζήτημα κινδυνεύει να είναι σαφώς πιο δυσάρεστο (η Κορυφή της 12ης είναι ούτως ή άλλως "πολιτική"). Στην σταθερή πίεση των "εταίρων" για νούμερα, για ποσοτικοποίηση των πολιτικών όχι απλώς συγκεκριμένη αλλά και πειστική, η Ελληνική στάση είναι Βαρουφακική: "Give us time and give us space". Που στην πραγματικότητα έχει την ακόλουθη απόδοση: "Δώστε μας χρόνο να σκεφθούμε τι θέλουμε/Δώστε μας περιθώρια μέχρις ότου εσείς (οι "εταίροι") σκεφθείτε τι θα μπορούσατε να δώσετε/πού και πώς θα μπορούσατε να χαλαρώσετε ένα κακοσχεδιασμένο και εκ του αποτελέσματος αποτυχημένο Πρόγραμμα, στο οποίο εμείς ζούμε και πνιγόμαστε (και το βλέπετε) εδώ και 5 χρόνια".
Στην πιεστική απαίτηση των "εταίρων" για νούμερα, για στοιχεία , η Ελληνική πλευρά αντιπαρατάσσει ενδιαφέρουσες διαβεβαιώσεις, όπως για δημοσιονομική ισορροπία, ή πάλι για (ήπιο) πρωτογενές πλεόνασμα. Το πρόβλημα πού είναι; Έρχεται η δική μας διαβεβαίωση, π.χ. του τύπου: "Η αύξηση του κατώτατου μισθού θα διαρρυθμιστεί χρονικά, αλλά δεν έχει και δημοσιονομική επίπτωση, άσε που θα σημάνει πρόσθετες ασφαλιστικές εισφορές, άρα... μείωση των απαιτήσεων του Ασφαλιστικού από τον Προϋπολογισμό". Η άλλη πλευρά σπεύδει να παρατηρήσει: "Ωραία, όμως έχετε υπολογίσει πόσο η αύξηση κατωτάτων θα σημάνει σε αύξηση π.χ. του επιδόματος ανεργίας; Και πόσο στα επιδόματα μητρότητας; Πόσο και πώς θα "περάσει" στον υπολογισμό των συντάξεων; Α, ναι, και με τις υψηλότερες ασφαλιστικές εισφορές, πώς την βλέπετε την εισπραξιμότητα;"
Αυτού του είδους την προσέγγιση, πάτε την τώρα και απλώστε την σ' όλο το φάσμα των Προγραμματικών όπως θα μεταφράζονται σε Πρόγραμμα - όχι πλέον "Θεσσαλονίκης", αλλά "ηπίως ψαλιδισμένο" ώστε να φαντάζει συμβατό με μια συζήτηση Eurogroup...
Ή δείτε πάλι, την προσέγγιση να ζητηθεί η συμβολική αντικατάσταση της Τρόικας - η οποία και μισήθηκε, αλλά και απέτυχε ως "ελεγκτής" - με κάτι "άλλο". Σαν στοιχείο αυτού του "άλλου" κάποια στιγμή συζητήθηκε (όχι δε μόνον στην Αθήνα) και ο ΟΟΣΑ. Τον οποίο, βέβαια, γνώρισε πρόσφατα η ελληνική κοινή γνώμη ως εμπνευστή του διαβόητου toolkit/της εργαλειοθήκης: έκανε περισσότερο κακό η συζήτηση γύρω από το ζήτημα αυτό, έτσι όπως έγινε, παρά ο,τιδήποτε άλλο στο μέτωπο των μεταρρυθμίσεων.
Ο ΟΟΣΑ, οργανισμός με εγγενώς διακρατική υφή, ενώ έχει και γνώση και λόγο - και δεν διστάζει να εκφραστεί με σαφήνεια και ένταση - δεν έχει συσχετισθεί με την γεύση επιβολής του ΔΝΤ και των Βρυξελλών. Εχει δε πρόσφατα "γνωρίσει" (με αφορμή το toolkit) την Ελληνική πραγματικότητα απο κοντά, έχει παίξει ρόλο υποβοήθησης των συνεννοήσεων ο Γενικός Διευθυντής του Ανχελ Γκουρία, που θάναι (στις 11 Φεβρουαρίου, κι αυτός!) στην Αθήνα.
Όμως , με εμάς να αναζητούμε τον όποιο δρόμο περπατώντας, χρειάζεται παρόμοιες τομές να τις προωθήσει η "άλλη πλευρά". Καθώς και να παρατείνει (με δική της πρωτοβουλία;) τον χρόνο που τελειώνει.
Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
Το κείμενο του Α.Δ.ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΗ δημοσιεύτηκε στη ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ 9.2.2015
