Αν είναι πρόβλημα, η μετανάστευση είναι το σοβαρότερο που έχουν να αντιμετωπίσουν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες. Γιατί;
Ο πρώτος λόγος είναι η παγκόσμια πληθυσμιακή ασυμμετρία. Από τη μία ο υπερπληθυσμός της Γης, ο οποίος είναι συγκεντρωμένος στην Αφρική και στην Ασία, και από την άλλη η γήρανση και η μείωση του πληθυσμού στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική. Ενα παράδειγμα: Οι στατιστικές προβολές για την Ελλάδα μάς δείχνουν ότι ο μαθητικός πληθυσμός θα συρρικνωθεί κατά το ένα τρίτο τα επόμενα χρόνια.
Η μείωση του νεανικού πληθυσμού και η αύξηση των ενηλίκων και των γερόντων δημιουργεί δομικές ανισορροπίες, όπως αυτή που αντιμετωπίζει το ασφαλιστικό σύστημα. Αν στην Ελλάδα υπάρχουν πρόσθετοι οικονομικοί λόγοι της ασφαλιστικής κρίσης, το σύστημα βρίσκεται σε κρίση πανευρωπαϊκά.
Για να εξασφαλιστεί ισορροπία του συστήματος ή για να διατηρήσουν τα σχολεία όσους μαθητές έχουν τώρα, πρέπει να συμπληρωθούν κατά το ένα τρίτο από παιδιά μεταναστών. Φαίνεται αδιανόητο αυτό, ότι στους τρεις μαθητές ο ένας θα προέρχεται από μετανάστες. Πολλά όμως ήταν αδιανόητα πριν από μερικές δεκαετίες.
Ενώ στην Αμερική και στην Αυστραλία ο πληθυσμός αυξήθηκε λόγω των μεταναστεύσεων, στην Ευρώπη ο συνολικός πληθυσμός μειώθηκε γιατί έφτασαν λιγότεροι μετανάστες. Από όλους τους μετανάστες στον κόσμο, το 74%, δηλαδή τα τρία τέταρτα, ανήκουν σε εργάσιμη ηλικία, και το ένα τρίτο είναι παιδιά, σε αντιπαράθεση με το 64% των εργάσιμων ηλικιών των γηγενών πληθυσμών και του μεγάλου αριθμού των ηλικιωμένων. Στην Ευρώπη το ποσοστό αυτό είναι μικρότερο, και στην Ελλάδα ακόμη πιο μικρό. Αρα, η μετανάστευση είναι απαραίτητη για τη βιωσιμότητα των κοινωνιών.
Ο δεύτερος λόγος των πληθυσμιακών μεταναστεύσεων οφείλεται στην κλιματική αλλαγή και στις αλυσιδωτές συνέπειές της. Αν δει κανείς τον χάρτη των περιοχών από όπου προέρχονται οι μετανάστες, θα διαπιστώσει ότι συμπίπτουν με τις περιοχές που πλήττονται από την κλιματική αλλαγή, στην οποία αναπότρεπτα –και απερίσκεπτα– οδηγείται ο πλανήτης. Η κλιματική αλλαγή δεν πλήττει ταυτόχρονα όλες τις περιοχές.
Υπάρχει μια ζώνη η οποία ερημοποιείται. Το φαινόμενο αυτό έχει διαδοχικές επιπτώσεις. Οι κάτοικοι των πλέον ερημοποιημένων περιοχών, συνήθως νομάδες, μεταναστεύουν στις περιοχές με νερό, συνήθως αγροτικές κοντά σε λίμνες και ποτάμια.
Η μετανάστευση αυτή δημιουργεί συγκρούσεις. Οι συγκρούσεις αυτές εξελίσσονται σε εμφυλίους εξαιτίας των φυλετικών, θρησκευτικών ή εθνικών διαφορών. Και οι εμφύλιοι δημιουργούν πρόσθετες αιτίες μετακινήσεων πληθυσμών.
Δεν είναι μόνο οι πόλεμοι-επεμβάσεις στη Μέση Ανατολή, αλλά η κατάσταση πολέμου που είναι περίπου ενδημική σε αυτή την εκτεταμένη ζώνη της κλιματικής ερήμωσης. Η παραγωγή, επομένως, αναγκαστικά μετακινούμενων προσώπων αγγίζει τα πολλά εκατομμύρια.
Σήμερα, σύμφωνα με την έκθεση των Ηνωμένων Εθνών, 258 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν εκτός της χώρας όπου γεννήθηκαν, και από το 2000 ο αριθμός τους αυξήθηκε κατά 49%. Πού ζει το μεγαλύτερο μέρος αυτών των μεταναστών; Στην Αφρική και την Ασία.
Ενα πολύ μικρό μέρος κατορθώνει να φτάσει στις ακτές της Μεσογείου, είναι αυτό για το οποίο ανησυχούν οι πολιτικές ηγεσίες και θέλουν να το σταματήσουν. Πόσοι ζουν σε χώρες υψηλού εισοδήματος σε Αμερική, Αυστραλία και Ευρώπη; Περίπου το 9,6% το 2000 και το 14% το 2017. Στην Ευρώπη πολύ λιγότεροι. Κατά μέσον όρο περίπου το 10% του πληθυσμού.
Ισχύει η διάκριση προσφύγων που αναζητούν άσυλο και μεταναστών; Οι πρώτοι που αναζητούν και δικαιούνται άσυλο αποτελούν το 10% του συνόλου, δηλαδή είναι 26 εκατ. σε όλο τον κόσμο. Από αυτούς στις αναπτυγμένες χώρες καταφεύγει το 15%. Πού ζει η πλειοψηφία τους, γύρω στο 84%; Σε χώρες όπως η Ιορδανία, ο Λίβανος, η Τουρκία, σε ό,τι αφορά τους Σύρους πρόσφυγες· στο Μπανγκλαντές, οι πρόσφυγες από τη Μιανμάρ· σε χώρες της Αφρικής, Αφρικανοί πρόσφυγες.
Αλλά η διάκριση αυτή στην πράξη σχετικοποιείται αναλόγως των κριτηρίων που θέτουν οι διεθνείς οργανισμοί. Κοινωνιολογικά και ιστορικά είναι πολύ δύσκολο να γίνει αυτή η διάκριση. Αν λογαριάσει κανείς ότι οι μισοί πρόσφυγες είναι γυναίκες και λάβει υπόψη του τις συνθήκες βίας εναντίον των γυναικών, η διάκριση αυτή γίνεται ακόμα πιο χλομή.
Πού βρίσκεται το μεγάλο εμπόδιο; Στην αντίδραση των τοπικών κοινωνιών στις χώρες υποδοχής. Η αίσθηση απειλής από τους μετανάστες της εθνικής ομοιογένειας και της εθνικής ταυτότητας, ο φόβος ότι θα μοιραστούν τα σχολεία, τα νοσοκομεία και τις δημόσιες συγκοινωνίες με τους μετανάστες, στρέφει, κυρίως τα πιο φτωχά και λαϊκά στρώματα στην ακροδεξιά, η οποία με δημαγωγία επιτείνει αυτές τις φοβίες.
Η διόγκωση της Ακροδεξιάς αναγκάζει την κυβερνώσα Κεντροδεξιά ή Κεντροαριστερά να υιοθετεί την ατζέντα της και όλο το πολιτικό οικοδόμημα να κλίνει προς την ξενοφοβία και την υιοθέτηση πολιτικών (στρατόπεδα συγκέντρωσης, πλατφόρμες στη θάλασσα ή στρατόπεδα εγκλεισμού σε τρίτες χώρες).
Αυτά έρχονται σε ευθεία αντίθεση με την αντιφασιστική κουλτούρα πάνω στην οποία χτίστηκε η μεταπολεμική Ευρώπη, αλλά απειλούν αυτήν καθεαυτή τη δημοκρατική κουλτούρα της Ευρώπης.
*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 2/7/2018.