Η Δημοσιογραφία στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε ταραγμένους καιρούς: Η Ιδιαίτερη Συμβολή της ΕΡΤ

Συγγραφέας Άρθρου Περικλής Βασιλόπουλος

Σχετικά με το θέμα μας, που είναι η σύνδεση της Ευρώπης με τους πολίτες, μου έρχονται στο μυαλό τρία ρήματα: ενημερώνω, επεξηγώ και ενεργοποιώ τους πολίτες.
Τα δύο πρώτα έχουν συζητηθεί εκτενώς όλη την ημέρα. Το τρίτο είναι το πιο σύνθετο και δύσκολο. Επιτρέψτε μου να μοιραστώ κάποιες σκέψεις επ’ αυτού.

Η δημόσια ραδιοτηλεόραση έχει μια ειδική αποστολή σε αυτό το ζήτημα.
Δεν είναι απλώς ένα μέσο μετάδοσης πληροφοριών, αλλά θα πρέπει να αποτελεί η ίδια ένα δημοκρατικό θεσμό. Στην Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση (ΕΡΤ), αυτή η αποστολή, τουλάχιστον στο παρελθόν δεν έμεινε θεωρητική. Υλοποιήθηκε μέσα από πρωτοποριακές πρωτοβουλίες που έφεραν την ευρωπαϊκή πολιτική πιο κοντά στην καθημερινή εμπειρία των πολιτών. Δύο από αυτές ξεχωρίζουν:
Το EuropeDirect της ΕΡΤ (2006–2010) και τα Συμβούλια Κοινωνικής Ευθύνης (ΣΚΕ) (2015–2018) – και τα δύο σχεδιασμένα και υλοποιημένα από το Τμήμα Κοινωνικής Ευθύνης της ΕΡΤ.

Ας ξεκινήσουμε με το EuropeDirect της ΕΡΤ, τον πρώτο πολυμεσικό κόμβο ενημέρωσης για την ΕΕ που δημιουργήθηκε ποτέ στο πλαίσιο δημόσιου ραδιοτηλεοπτικού φορέα. Η καινοτομία του στηρίχτηκε σε τέσσερις άξονες:

1. Το γραφείο του EuropeDirect ήταν εγκατεστημένο στο κέντρο της πόλης, ώστε το κοινό να μπορεί να υποβάλει ερωτήσεις διά ζώσης.
2. Συνέδεσε τη ραδιοφωνία και την τηλεόραση με τη συμμετοχή των πολιτών – μέσω ραδιοφωνικών εκπομπών όπως το «Ασκώ τα Δικαιώματά μου» και τηλεοπτικών εκπομπών όπως το «Ευρώπη 2013».
3. Υιοθέτησε μια πολυμεσική προσέγγιση – με εκδηλώσεις, συζητήσεις, ψηφιακές πλατφόρμες και τα πρώτα εργαλεία των socialmedia.
4. Εντάχθηκε στο ευρωπαϊκό δίκτυο EuropeDirect της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, λαμβάνοντας ειδική ευφημη μνεία.

Το αποτέλεσμα; Η ΕΡΤ έγινε γέφυρα ανάμεσα στους ευρωπαϊκούς θεσμούς και τους Έλληνες πολίτες. Δεν μετέδιδε απλώς πληροφορίες· δημιουργούσε χώρους διαλόγου. Έφερε ευρωβουλευτές στα σαλόνια των πολιτών, έδωσε φωνή στις ερωτήσεις τους και υπενθύμισε ότι η Ευρώπη δεν είναι κάτι μακρινό – είναι μέρος της καθημερινότητάς τους.

Η δεύτερη σημαντική πρωτοβουλία – τα Συμβούλια Κοινωνικής Ευθύνης (ΣΚΕ) – πήγε αυτό το όραμα ένα βήμα παραπέρα. Βασισμένα στο μοντέλο των συνελεύσεων πολιτών, τα ΣΚΕ αποτέλεσαν σώμα δημοκρατικής διαβούλευσης και εποπτείας για τη δημόσια ραδιοτηλεόραση.
Πενήντα πέντε πολίτες που επιλέχθηκαν τυχαία με κλήρωση και πενήντα πέντε εκπρόσωποι θεσμών/ΜΚΟ συναντιόντουσαν για να συζητήσουν και να συνδιαμορφώσουν τις προτεραιότητες περιεχομένου της ΕΡΤ.
Ανάμεσα στις βασικές τους προτάσεις: η ενίσχυση της ερευνητικής δημοσιογραφίας και η διεύρυνση της κάλυψης ευρωπαϊκών θεμάτων.

Τα ΣΚΕ, μαζί με την τηλεοπτική εκπομπή «Πολίτες», ήταν κάτι περισσότερο από μία συμβουλευτική επιτροπή. Ήταν ένα πείραμα συμμετοχικής δημοκρατίας, το οποίο αναγνωρίστηκε από την Ευρωπαϊκή Ραδιοτηλεοπτική Ένωση (EBU) ως καλό παράδειγμα συμμετοχικής διακυβέρνησης στα δημόσια ΜΜΕ.
Έδωσε φωνή στους πολίτες άμεσα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων του φορέα – και το πιο σημαντικό, δημιούργησε μια νέα κουλτούρα λογοδοσίας και διαφάνειας.

Αυτό ήταν το παρελθόν – αλλά πιστεύω πως αυτές οι πρωτοβουλίες ανοίγουν δρόμους για το μέλλον. Σε μια εποχή όπου η ψηφιακή δημοκρατία επεκτείνεται ραγδαία και οι απειλές προς την Ευρωπαϊκή Ένωση αυξάνονται, τα μοντέλα του EuropeDirect και των ΣΚΕ μπορούν να επανασχεδιαστούν με νέα τεχνολογικά μέσα.

Φανταστείτε έναν ψηφιακό κόμβο Ευρώπης από την ΕΡΤ: μια πλατφόρμα όπου οι πολίτες συμμετέχουν σε ζωντανά Q&A με ευρωβουλευτές, παρακολουθούν σύντομα βίντεο και infographics, και συμμετέχουν σε δημοσκοπήσεις πολιτικής.

Φανταστείτε ένα νέο μοντέλο ερευνητικής δημοσιογραφίας: όπου οι ίδιοι οι πολίτες προτείνουν θέματα και συμμετέχουν στην ανεύρεση πληροφοριών. Αυτό δεν εκδημοκρατίζει απλώς τη δημοσιογραφία – χτίζει εμπιστοσύνη και συλλογική ιδιοκτησία στη διαδικασία.

Φανταστείτε ένα ηλεκτρονικό ΣΚΕ: έναν ψηφιακό χώρο διαβούλευσης, όπου πολίτες από όλη την Ελλάδα συζητούν διαδικτυακά για το τι πρέπει να καλύπτουν τα δημόσια ΜΜΕ – και πώς. Με τη συνεργασία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η ΕΡΤ θα μπορούσε ακόμη και να ηγηθεί μιας πανευρωπαϊκής πρωτοβουλίας για την ενεργοποίηση των πολιτών.

Η παρακαταθήκη των EuropeDirect και των ΣΚΕ μας δείχνει ότι η δημόσια ραδιοτηλεόραση μπορεί να κάνει περισσότερα από το να μεταδίδει. Μπορεί να συνδέει. Μπορεί να ενδυναμώνει. Μπορεί να μεταμορφώνει.

Σε μια εποχή όπου η δημοσιογραφία δοκιμάζεται – από την παραπληροφόρηση, την πόλωση και την εμπορική της κρίση – χρειαζόμαστε αυτού του τύπου τις δημοκρατικές καινοτομίες περισσότερο από ποτέ.

Δεν ξεκινάμε από το μηδέν. Έχουμε την εμπειρία. Έχουμε τα παραδείγματα. Έχουμε τα εργαλεία.
Αυτό που χρειαζόμαστε είναι η βούληση να φέρουμε αυτά τα διδάγματα στο παρόν και να τα εξελίξουμε για το μέλλον.

Η δημοσιογραφία στην ΕΕ μπορεί – και πρέπει – να γίνει δύναμη πολιτικής ενδυνάμωσης των πολιτών.
Η ΕΡΤ μπορεί – και πρέπει – να ηγηθεί σε αυτό.