Thursday, 18 April 2024
Η νέα έξοδος στις αγορές, με 10ετές αυτή την φορά ομόλογο – άντληση 3 δις, με 1,55% – αποτελεί ένα πρόσθετο στοίχημα στην πορεία της Κυβερνητικής πολιτικής αντιμετώπισης του οικονομικού σοκ που έφερε η πανδημία του κορωνοϊού (και η έως τώρα διαχείριση του) .
Απέχουμε σχεδόν δυο μήνες από την προηγούμενη έκδοση – 7ετους, τότε – που «έδωσε» 2 δις ευρώ με 2,05%. Και τότε βρισκόμασταν στο μέσο του κύματος του κορωνοϊού, σε lock-down κλπ. Εν τω μεταξύ είχαμε διαδοχικά μέχρι τώρα, 6 εκδόσεις μετά την έξοδο από τα Μνημόνια: δυο φορές με 10ετές, Μάρτιο και Οκτώβριο του 2019, το πρώτο υπήρξε ορόσημο μετά το 2010 (με 3,9% και 1,5% αντιστοίχως), δυο φορές 7ετές Ιούλιο και Απρίλιο 2020 (με 1,9% λίγο μετά τις εκλογές που έδωσαν την σημερινή Κυβέρνηση και με 2,05% το πιο πρόσφατο), συν ένα 5ετές, τον Φεβρουάριο του 2019 (με 3,6%, ήταν εκείνο που ξεκίνησε το σερί) και ένα 15ετές τον Φεβρουάριο του 2020 (με 1,80% - που φθάνει τον ορίζοντα αυτόνομου δανεισμού μέχρι το 2035). Άμα δει κανείς τα χρονικά βήματα των κινήσεων του ΟΔΔΗΧ, του Στέλιου Παπαδόπουλου και ήδη του Δημ. Τσάκωνα, καθώς και την συγκρατημένη κάθε φορά άντληση πόρων – από 1,5 έως 2,5 δις ευρώ – διαπιστώνει ότι πραγματικά εξοικειώνουμε τις αγορές με το Ελληνικό χαρτί. Οι δυο διαδοχικές Κυβερνήσεις μετά την έξοδο από τα Μνημόνια, αυτήν την λογική παρακολούθησαν – και τούτο είτε απλώς κάλυπταν την μέχρι τώρα προγραμματισμένη/συμφωνημένη με τους δανειστές πορεία, είτε και ξεφόρτωναν λίγο ακόμη από τον σχετικά (ακριβό, σχεδόν στο 3%) δανεισμό ΔΝΤ, που έμενε στα 6 περίπου δις.
Βέβαια, μην ξεχνούμε όταν βλέπουμε τα επιτόκια με τα οποία δέχονται να χρηματοδοτούν οι αγορές την Ελλάδα, ότι το βασικό κόστος του μεγάλου δανεισμού της (από EFSF και ESM, σχεδόν στα 200 δις συνολικά) είναι κατά 2,5% από την πρώτη πηγή και λιγότερο από 0,9% από την δεύτερη. Όμως το τωρινό στοίχημα, που κάνει τον ΟΔΔΗΧ και την Κυβέρνηση να προτιμούν να συνεχίσουν την παρουσία στις αγορές κλείνοντας ως σύγχρονος Οδυσσέας τα αυτιά τους στο κάλεσμα των Σειρήνων (υπό την μορφή του ESM, που τόσον δια του φίλου μας του Κλάους Ρέγκλινγκ όσο και δια του οικονομικού διευθυντή του Κάλιν Γιένσε επισημαίνει ότι τα κάπου 4 δις που «μας είναι διαθέσιμα» από το μέρος του πακέτου κορωνοϊού μέσω της προληπτικής πιστωτικής γραμμής του ESM φέρουν... αρνητικό επιτόκιο , στο -0,1%), είναι να μην αποκοπούμε από την ομάδα των υπόλοιπων περισσότερο πληττόμενων χωρών της ΕΕ. Που για την ώρα – πλην Κύπρου – διστάζουν να πλησιάσουν καν τον ESM και τα 240 δις «του» για τον κορωνοϊό. Και τούτο, σ' εμάς, παρά και την παρότρυνση Γιάννη Στουρνάρα.
Το «γιατί» του στοιχήματος αυτού, το οποίο σημειωτέον στηρίζεται ήδη στην εξαιρετικά παρεμβατική στάση της ΕΚΤ στις αγορές με το big bazooka των 1,35 τρισεκατομμυρίων ευρώ – και με δεδομένη, πλέον, την επιλεξιμότητα του Ελληνικού χαρτιού στην διενεργούμενη νέα ποσοτική της χαλάρωση μέχρις 27 δις ευρώ, δεν είναι απλώς μια επιδίωξη πολιτική. Ούτε, θαρρούμε, μια στάση «μάζευε κι ας ειν' και ρόγες, τώρα», ώστε να υπάρχει βάθος αντοχών για δεύτερο και τρίτο κύμα της πανδημίας. Αντιλαμβανόμαστε ότι ο ΟΔΔΗΧ και η Κυβέρνηση, πού «ακούει», θέλουν να ενθέσουν κάπως σταθερότερα την Ελλάδα στο πεδίο των χωρών (γενικότερα: των συντελεστών που προσέρχονται στις αγορές) που θα πρέπει – όπως πρώτος επεσήμανε με το θεμελιακό άρθρο του στους F.T. στο ξεκίνημα της κρίσης ο Μάριο Ντράγκι – να γίνει πλέον αποδεκτό από τις αγορές ότι θα κουβαλούν μεσομακροπρόθεσμα μεγαλύτερο βάρος χρέους. Άμα αποκοπείς από το κοπάδι...
Υπάρχει όμως, αυτές τις ημέρες, κι ένα άλλο στοίχημα που τίθεται σιωπηρά: η οργάνωση της προσέλευσης της Ελλάδας στην διαπραγμάτευση για το Ταμείο Ανάκαμψης των (προτεινόμενων) 750 δις ευρώ σε ορίζοντα 4ετίας. Εδώ, η Κυβέρνηση Μητσοτάκη δείχνει να επιλέγει μιαν επιτροπή οικονομολόγων αληθινά υψηλού προφίλ – Πισσαρίδης, Βέττας, Βαγιανός, Μεγήρ... - αλλά με εξαιρετικά περιορισμένη έκθεση «στα Ευρωπαϊκά». Άρα, την κρίσιμη διαπραγμάτευση θα κάνουν οι υπηρεσίες των υπουργείων και η (δεδομένη) πολιτική ηγεσία. Παράξενο – πολύ! – αυτό το στοίχημα, καθώς απ' αυτήν την διαπραγμάτευση θα κριθεί η ουσία των δεκάδων δις που «μας ανήκουν».
Εκτός κι αν εδώ κρύβεται ένα άλλο στοίχημα (το «=1»): η προσδοκία ότι, άμα δεν πολυδιαπραγματευθούμε και ενσωματώσουμε στο Ελληνικό αναπτυξιακό Σχέδιο (Οκτώβριο) μεταρρυθμιστική διάσταση, θα υπάρξουν σύντομα μηχανισμοί προκαταβολών αρκετών δις – και βλέπουμε!
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 14/6/2020.
Κάναμε την επιλογή να προσεγγίσουμε την συζήτηση για το Ταμείο Ανάκαμψης/Recovery Fund ξεκινώντας (στο σημείωμα της Δευτέρας 1/6) από την Ελληνική άκρια της συζήτησης. Από τις ανάγκες και τους καταναγκασμούς της διαπραγμάτευσης και εν συνεχεία των διαδικασιών υλοποίησης των προγραμμάτων, έργων και παρεμβάσεων που θα εγκριθούν. Σήμερα, αν αντέχει ο αναγνώστης την συνεχιζόμενη ομαδόν Ευρωσυζήτηση, μερικές παρατηρήσεις που αφορούν ακριβώς την Ευρωπαϊκή διάσταση. Χωρίς την ωρίμανση της οποίας, η συζήτηση έχει περιορισμένο ενδιαφέρον στην πράξη.
Πρώτο βήμα - πριν ακόμη και από τις αναφορές, σημαντική όπως κι αν το δει κανείς, θεσμική διάσταση της πρότασης – η αποδοχή των αγορών. Υπήρξε από την πρώτη στιγμή θετική : περισσότερο κι από μια χρηματιστηριακή ευφορία, η βελτίωση/υποχώρηση των αποδόσεων των κρατικών ομολόγων των χωρών που κυρίως στοχεύονται από το Recovery Fund (λέγε με Ιταλία) οφείλει να καταγραφεί. Ιδίως άμα συγκριθεί με την προ εβδομάδων δυσφορία των ίδιων αγορών όταν η Ευρωπαϊκή αντίδραση στην οικονομική διάσταση της πανδημίας ήταν χλιαρή.
Δεύτερο βήμα, η σπουδή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να υποβάλει ως σχέδιό της την πρόταση Μέρκελ-Μακρόν (για 500 δις ευρώ), υιοθετώντας τόσο το ύψος, όσο και την διάσταση grants ως βασική μορφή παρέμβασης. Χαρακτηριστικό: προκειμένου να εισφέρει κάτι σαν προληπτική απάντηση στις αντιρρήσεις των «frugal four»/ των φειδωλών (Αυστρίας, Ολλανδίας, Δανίας, Σουηδίας, μάλλον και Φινλανδίας), που δήλωναν ότι θα δέχονταν μόνον δάνεια ως εργαλείο παρέμβασης, «προσέθεσε» 250 δις ακριβώς σε δάνεια.
Τρίτο βήμα, και εδώ το πράγμα αρχίζει να σοβαρεύει, η Επιτροπή φον ντερ Λάϊεν απομακρύνθηκε από την αρχική της προσέγγιση, που επιχειρούσε να στήσει ένα παρόμοιο σχήμα με εκείνο της πρότασης Μέρκελ-Μακρόν αλλά με βάση διάφορες ταρζανιές (δεν είναι δική μας η διατύπωση, προέρχεται από υψηλά ιστάμενο συντελεστή των Ευρωπαϊκών πραγμάτων) financial engineering , σχήματα εγγυήσεων και πολυεπίπεδου δανεισμού. Και υιοθέτησε - να δούμε βέβαια την τελική έκβαση - ένα μοντέλο δανεισμού με φορέα τον Κοινοτικό Προϋπολογισμό. Συνδυαζόμενο, αυτό με το σχετικό βάρος των (προτεινόμενων) 750 δις έναντι των 1,15 δις του (7ετους) MFF/Πολυετούς Προϋπολογισμού (αύξηση κάπου 65%) καθώς και με την (επίσης προτεινόμενη) λειτουργία κατά τα 2/3 με grants, δίνει περιεχόμενο στην συζήτηση περί μιας απαρχής αμοιβαιοποίησης χρέους.
Βέβαια - κι αυτό είναι το τέταρτο βήμα - η προεργασία που είχε κάνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την «δική της» προσέγγιση στα πράγματα δεν αφέθηκε «να πάει χαμένη». Τι θα πει αυτό; Ότι, πρώτον, ένα μικρό μέρος των 500 δις ευρώ του σχεδίου κατά Μέρκελ-Μακρόν θα πάει προς την κατεύθυνση επενδύσεων με μόχλευση. Δεύτερον, δεν αντιστάθηκε η Επιτροπή στον πειρασμό, να επαναφέρει παλιότερες δικές της προσεγγίσεις, όπως ενός Εργαλείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας/RRF (το επισημαίναμε ήδη στο σημείωμα της 27/4) που, κατ' αυτήν, θα προκύψει μέσα από το συνολικό πακέτο ανάκαμψης - με 310 δις σε grants/250 δις σε δάνεια: εύκολα βλέπει κανείς εδώ ένα διαφορετικό ζύγιασμα grants/δανείων... Τρίτον, και αυτό πολύ πιο σημαντικό στην φάση εφαρμογής, ότι η λογική της αιρεσιμότητας/conditionality θα υπάρξει στο Πακέτο: όποιος πάρει τον κόπο να φυλλομετρήσει τις 54 σελίδες της ανάλυσης/πρότασης της Επιτροπής θα βρει σε διάφορες στροφές τόσο τον συνδυασμό επενδύσεων με μεταρρυθμίσεις όσο και αναφορές σε μια «ορθή οικονομική πολιτική» όπως π.χ. εκείνη που συσσωματώνεται στις συστάσεις/προτεραιότητες της Επιτροπής στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου (που ισχύουν για όλους). Τώρα, η πρόσθετη «ενισχυμένη παρακολούθηση» που ανέφερε ο Αντιπρόεδρος της Επιτροπής Βάλντις Ντομπρόβσκις ξαναξυπνώντας τα δικά μας αντανακλαστικά Μνημονίων, μάλλον ως υπενθύμισε της (δυσάρεστα) ιδιαίτερης θέσης της Ελλάδας, πρέπει να διαβασθεί.
Το πέμπτο βήμα, που αυτό κι αν έχει ισχυρή θεσμική διάσταση!, αφορά την προοπτική χρηματοδότησης του δανεισμού που θα στήσει όρθιο το Ταμείο Ανάκαμψης μέσα από (νέους, πρόσθετους, που κι αυτοί θα πρέπει να συμφωνηθούν. ομόφωνα...) φόρους επιβαλλόμενου σ σε επίπεδο ΕΕ. Θα είναι φόροι επι των (εισαγόμενων) πλαστικών μιας χρήσης, με περιβαλλοντική χροιά; Θα επρόκειτο για νέα εκδοχή φορολόγησης των εταιρειών της ψηφιακής οικονομίας, του τύπου εκείνων που δεν κατορθώθηκε να προωθηθούν από Γαλλία ή Ισπανία λόγω σθεναρής αντίδρασης π.χ. της Γερμανίας; Θα προέρχονταν από μια ευθυγράμμιση της βάσης φορολόγησης εταιρειών (έμμεση αναφορά στην τιθάσευση της φοροαποφυγής των offshore); Εδώ, άμα η συζήτηση αληθινά προχωρήσει, όλο το σύστημα των ίδιων πόρων της ΕΕ τίθενται επί τάπητος.
Όλα αυτά, βέβαια, προϋποθέτουν ότι... θα υπάρξει συμφωνία των «27». Πότε; Θααα δούμε!... κατά την Ευρω-πρακτική.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 5/6/2020.
Αργά αλλά σταθερά, η έκταση/το βάθος της ύφεσης που διαγράφεται ως φόντο στην Ελληνική οικονομία – και συνεπώς στην πολιτική σκηνή, ανεξαρτήτως των πρωθυπουργικών αποκηρύξεων όχι μόνον του ενδεχόμενου πρόωρων εκλογών αλλά και του σταθερά σιγοβράζοντος ανασχηματισμού – γίνεται φανερό στην δημόσια συζήτηση. Ήδη ο με ανανεωμένη θητεία στην Διοίκηση της ΤτΕ Γιάννης Στουρνάρας, προχώρησε από την αρχική του αναφορά σε ψαλίδα υποχώρησης του ΑΕΠ 4% έως 8% σε τωρινό βασικό σενάριο ύφεσης 6%. Σε εφ' όλης της ύλης συνέντευξη του ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν θέλησε να αναφερθεί σε ποσοστό, αρκούμενος να δηλώσει ότι παρατηρεί τις εξελίξεις – και καταλήγοντας σε ψαλίδα 5% έως 10%.
Το ΙΝΕ της ΓΣΕΕ, εξετάζοντας τρία σενάρια ύφεσης (4%-7%-10%) κάνει προβολή σε επίπεδα ανεργίας, που συγκεντρώνουν αναγκαστικά το ενδιαφέρον του χώρου, με 19,02% - 20,3% - 21,6% . Με στοιχεία από το άνοιγμα των επιχειρήσεων, η ΓΣΕΒΕΕ μιλούσε για μείωση τζίρου κατά 50% σε 87% των επιχειρήσεων. στην εστίαση, που μόλις ξεκίνησε, οι τζίροι είναι κάτω από το 90%. Ενώ το Οικονομικό Επιμελητήριο, που κι αυτό προς διψήφια ύφεση τύπου 2011-12 δείχνει, θυμίζει ότι οι μικρομεσαίες, που πλήττονται βαρύτερα, δημιουργούν στην Ελλάδα 63,6% της προστιθέμενης αξίας και – κυρίως – προσφέρουν 85,2% της απασχόλησης. (Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που μιλούσε για -9,7% στο ΑΕΠ για το 2020, κάνει λόγο για 19,9% σε όρους ανεργίας. Το ΔΝΤ μιλούσε για ανεργία στο 22% - άρα στην επάνω πλευρά της ψαλίδας).
Εν τω μεταξύ, περνώντας από τις προβλέψεις στην πραγματική καταγραφή των δημοσιονομικών επιπτώσεων της κρίσης του κορωνοϊού βλέπουμε το 4μηνο (δηλαδή με ενάμιση μήνα «παγωμένο») να παρουσιάζει κάπου 2 δις απόκλιση από τα προϋπολογιζόμενα. Οι δαπάνες, πιο συγκεκριμένα, παρουσίαζαν πάνω από 1 δις υπέρβαση: η αποζημίωση «ειδικού σκοπού» κόστισε πάνω από 700 εκατομμύρια, ενώ στο ΠΔΕ που παγίως σέρνεται καταγράφηκε υπέρβαση σχεδόν 600 εκατομμύρια – κυρίως από συγχρηματοδοτήσεις ΕΕ. Στο σκέλος των εσόδων, πάλι, «χάθηκε» λίγο περισσότερο από 1 δις ευρώ έναντι των προϋπολογισμένων (ξαναγυρίσαμε στα επίπεδα του 2019) με κύρια πεδία της μείωσης τον ΦΠΑ κατά περίπου 470 εκατ. ευρώ με το κατέβασμα ρολών , ενώ από τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης (ιδίως καύσιμα) 160 εκατ. με το φρενάρισμα της κίνησης. Όμως και από τον φόρο εισοδήματος υπήρξε διαρροή, καθώς η απαρχή παγώματος των συμβάσεων εργασίας κατέλαβε σημαντικό πεδίο εισοδημάτων – άρα και παρακράτησης φόρου εισοδήματος. Είναι αυτή η επίδοση καλή («πάλι καλά!») ή θορυβητική; Πάντως το ΥΠΟΙΚ άρχισε να παίρνει πίσω την προθυμία για 25% έκπτωση στην έγκαιρη εξόφληση υποχρεώσεων.
Μπροστά σ' αυτά, μια ματιά στο – προβαλλόμενο – κόστος των μέτρων αντιμετώπισης της κρίσης. Βήμα-βήμα: όταν ξεκίνησε η ανακοίνωση των αρχικών μέτρων στήριξης – τέλη Μαρτίου, με κάλυψη 600.000 επιχειρήσεων και 1,2 εκατομμυρίων εργαζομένων, πλέον 550.000 ελεύθερων επαγγελματιών – ο υπολογισμός κόστους που αρχικά δόθηκε ήταν για 6 δις (σε ταμειακή βάση, για το δίμηνο Μαρτίου-Απριλίου) Δημοσιονομικά, καθώς μεγάλο μέρος αφορούν αναστολές υποχρεώσεων κοκ, η επιβάρυνση υπολογιζόταν στα 3,4 δις – συν η επιστρεπτέα προκαταβολή, συν πρόσθετες δαπάνες Υγείας, υποτίθεται ότι μας έφθαναν στα 4,7 δις ευρώ.
Καθώς εξαρχής σημαντικός αριθμός παρατηρητών επέμενε ότι τα μέτρα σε ένα τέτοιο εξωγενές σοκ θάπρεπε να είναι εμπροσθοβαρή, καθώς ανά την Ευρώπη επεκράτησε σταδιακά μια τέτοια λογική, καθώς στην εσωτερική πολιτική σκηνή την λογική του front-loaded υιοθέτησε με εμφατικό τρόπο η Αξιωματική Αντιπολίτευση – κάνοντας λόγο για ευρύτερο πλέγμα, κόστους 26 δις σε ένα μακρότερο ορίζοντα (τα 14 σε δημοσιονομικό κόστος, ενώ 12 δις σε ενέσεις ρευστότητας) – είχαμε τέλη Απριλίου αναγγελία ενός νέου πλέγματος μέτρων, που θα κάλυπτε και τους θερινούς μήνες, μετά το σταδιακό «άνοιγμα» της οικονομίας. Εδώ, δόθηκε πλαίσιο αμέσου κόστους στα 14,5 δις ευρώ – με αναφορές σε συνολικό κόστος 20, ή άλλως 24 δις ευρώ. Όχι ακριβώς αγεφύρωτο χάσμα...
Επόμενη στάση: οι προτάσεις του «Μένουμε Όρθιοι -2» του ΣΥΡΙΖΑ, με συνειδητή προσπάθεια πιο πειστικής ποσοτικοποίησης (3,7 δις σε μη επιστρεπτέα ενίσχυση σε εργαζομένους/αυτοαπασχολούμενους, 3 δις σε επιχειρήσεις, 3,5 δις σε «εισόδημα έκτακτης ανάγκης» - γενικό σύνολο 13,4 δις), κυρίως όμως με προσπάθεια υπόδειξης πηγών κάλυψης των μέτρων ώστε να αποφευχθεί η κατηγορία του «λεφτόδενδρου». Χρήση μέρους του αποθέματος/μαξιλαριού, χρήση πρόσθετων 6,5-7,5 δις του ΕΣΠΑ, συν αξιοποίηση των επιστροφών κερδών από ΑNFAs/SMPs που μόλις ελευθερώθηκαν.
Οπότε, άμα συγκρίνει κανείς με τα πρόσθετα 12,5 δις ευρώ των νέων Κυβερνητικών ανακοινώσεων, δεν βλέπει κανείς αληθινό χάσμα εκτιμήσεων/προθέσεων.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 30/5/2020.
Έκλεισε, λοιπόν, και μάλιστα με πρωθυπουργική παρέμβαση/με αναφορές εκπορευόμενες από πηγές Μαξίμου, η πλέον πρόσφατη ανασχηματισμολογία. Η οποία, βέβαια, από κυβερνητικούς κύκλους είχε ξεκινήσει και σερνόταν επί ημέρες, και μάλιστα ως εναλλακτική στο άλλο κύμα – ανάλογα διαδιδόμενων εκτιμήσεων/φημών/αναλύσεων – περί πρόωρων εκλογών, «τώρα που η δημοσκοπική στήριξη της Κυβέρνησης, λόγω χειρισμών στο υγειονομικό σκέλος της πανδημίας, βρίσκεται σε επίπεδα άνευ προηγούμενου». Η διάψευση της ανασχηματισμολογίας έγινε με το επιχείρημα «ανασχηματισμός εν μέσω κρίσης δεν γίνεται [...] Η Κυβέρνηση λειτουργεί καλά και αποδοτικά, το ενδιαφέρον του πρωθυπουργού είναι στραμμένο στην αντιμετώπιση της πανδημίας, στην επανεκκίνηση του τουρισμού και συνολικά της οικονομικής δραστηριότητας». Άλλωστε, κινδύνευε να επισκιασθεί η ίδια η διαγγελματική ανακοίνωση από Κυριάκο Μητσοτάκη νέας φάσης μέτρων για οικονομία, τουρισμό, εργασία...
Κοινότοπη όσο και ταυτολογική η υπενθύμιση ότι πρόωρες εκλογές και ανασχηματισμός (και υποτίμηση: αυτή τουλάχιστον την γλυτώσαμε ως σκηνικό για σασπένς) δεν προαναγγέλλονται, ενώ αποτελούν ούτως ή άλλως προνομία του πρωθυπουργού. Όμως θα καλέσουμε τον αναγνώστη να μας ακολουθήσει σε ξενάγηση σε έναν «άλλο» , διαφορετικό ανασχηματισμό. Ακριβέστερα σε μια λειτουργική επισκόπηση σημαντικών τομέων της τρέχουσας πολιτικής, που θα ωφελούνταν – ψέματα ! που απαιτούν.... – μια διαφορετική πολιτική/τεχνοκρατική στελέχωση. Δεν είναι λίγοι. δεν είναι μικρής σημασίας.
Πάμε αμέσως σε μια παράταξη ζητημάτων που προκύπτουν συνεχώς με – ας την ονομάσουμε έτσι – την ωρίμανση των Ευρωπαϊκών δυνατοτήτων συνδρομής στην ανάκαμψη/επανεκκίνηση των οικονομιών. Και μάλιστα της δικής μας. Η σημαντική λέξη σ' όλο αυτό είναι η λέξη «δυνατοτήτων». Από την στροφή του τρέχοντος ΕΣΠΑ και τον επανασχεδιασμό του επομένου προκειμένου να απαντηθούν οι τωρινές προκλήσεις – άμεσα – μέχρι την ετοιμασία για χρήση πόρων του ESM (αν τελικά επιλεγεί να χρησιμοποιηθούν: μετά την Ιταλία και την Ελλάδα, ήδη και η Ισπανία διστάζει να προσέλθει σ' αυτήν την πηγή, και ας εξηγεί ο διαχειριστής του ESM Κλάους Ρέγκλινγκ πόσο ελκυστική πηγή είναι και πόσο λίγες δεσμεύσεις συνεπάγεται), εκείνο που ανοίγεται δεν είναι μια σπηλιά του Αλλαντίν με θησαυρούς, αλλά... δυνατότητες. Με τις βαριές προγραμματικές/γραφειοκρατικές διοικητικές διαδικασίες που έκαναν ήδη ανθρώπους που γνωρίζουν τους διαδρόμους των κοινοτικών προγραμμάτων να μιλούν για «μυστηριώδη θρησκεία, με σκοτεινό τελετουργικό και ανώτατους ιερείς που το επιτηρούν». αλλά και με τις πάγιες Ελληνικές γραφειοκρατικές προσεγγίσεις που προστίθεται στις Κοινοτικές και προσθέτουν καθυστέρηση.
Εδώ, λοιπόν, έρχονται να προστεθούν οι δυνατότητες – πάλι «δυνατότητες»! - που υπόσχονται σειρά σχημάτων τα οποία έχουν ακουστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων, Ταμείο Φερεγγυότητας Επιχειρήσεων), κυρίως όμως τώρα, μετά την κοινή πρωτοβουλία Μέρκελ-Μακρόν για Ταμείο Ανάκαμψης (όπου την προσοχή έπιασε το μέγεθος των 500 δις ευρώ, η απαρχή αμοιβαιοποίησης χρέους και η αναφορά σε ενισχύσεις με μορφή grants, αντί δανεισμού των Κρατών). Δεν δόθηκε, για την ώρα, αρκετή σημασία στο ότι υπάρχει αναφορά σε «σαφή δέσμευση των Κρατών (που θα ωφεληθούν) να ακολουθούν υγιή οικονομική πολιτική»: δεν είναι conditionality αυτή; Ούτε στην σαφέστατη τροπή των στόχων του Ταμείου Ανάκαμψης προς τομείς όπως οι ανανεώσιμες μορφές ενέργειας/Green Deal ή η ψηφιακή μετάβαση της παραγωγής, στόχους που κι εμείς υμνούμε – απολιγνιτοποίηση, ψηφιακή Διοίκηση – αλλά πόσο πειστικά; Και με τι εγχώρια προστιθέμενη αξία;
Σ΄ όλην αυτήν την περιοχή, χρειάζονται δυο παράλληλες τεχνογνωσίες. Πρώτη, η ενεργός και ουσιαστική συμμετοχή στην διαπραγμάτευση των ποικίλων Ταμείων και πρωτοβουλιών που τώρα στήνονται: άμα προκύψει πάλι γραφειοκρατικός λαβύρινθος, η Ελλάδα θα βρεθεί εξαρχής περιθωριοποιημένη. Δεύτερη, η άμεση παραγωγή κατάλληλων, στοχευμένων και πειστικών προγραμμάτων, που θα οδηγήσουν ΚΑΙ σε απορρόφηση πόρων αλλά ΚΑΙ σε αποτέλεσμα κατά την εφαρμογή. Ο ενθουσιώδης χαρακτήρας Αδώνιδος Γεωργιάδη, αλλά και το δίδυμο Γ. Τσακίρη – Δ. Σκάλκου δεν θα καλύψουν αυτήν την ανάγκη. Εξ όνυχος τον λέοντα: μόλις τον Φεβρουάριο – μετά από οκτάμηνη Κυβερνητική θητεία – καταρτίσθηκε Επιτροπή Σχεδιασμού Πολιτικής ΕΣΠΑ – με διάφορες πτυχές. Και μάλιστα απέκτησε ως Πρόεδρο τον βετεράνο των Κοινοτικών/Αναπτυξιακών Αλέκο Κρητικό, παρόντα ήδη από τον πρώτο σχεδιασμό των ΜΟΠ, εν συνεχεία Γραφείο Βάσως Παπανδρέου, Γ.Γ. επί Αλέκου Παπαδόπουλου – κυρίως, όμως, άνθρωπο που έχει δει στην πράξη τις δυσλειτουργίες του χώρου. Όπως, δε, σχεδιάζονται οι παρεμβάσεις του Ταμείου Ανάκαμψης θα χρειαστεί τα ενεργειακά να πλησιάσουν πολύ τα αναπτυξιακά.
Ανάλογα ισχύουν στους τομείς του Τουρισμού και του Ασφαλιστικού. Πολύ σοβαρότερη τεχνογνωσία – κάθε τόσο διαβάζουμε για τον δεύτερο τομέα και του Μιλ. Νεκτάριου και του Πλάτωνα Τήνιου τις μελαγχολικά εύστοχες προσεγγίσεις που δείχνουν αδιέξοδο στην επόμενη στροφή – πολύ μεγαλύτερη εξωστρέφεια και λιγότερος επικοινωνιακός οίστρος θα ήταν η σφραγίδα ενός «άλλου» ανασχηματισμού.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 22/5/2020.
Πολλοί τις ημέρες αυτές συγχαίρουν τον Γιάννη Στουρνάρα και εύχονται το τυπικό «καλή συνέχεια» μετά την, επισήμως σε τελική ευθεία, ανανέωση της θητείας του στην Διοίκηση της Τράπεζα ας της Ελλάδος – με ορίζοντα, πλέον, το 2026. (Η θητεία είναι 6ετής: ο Γιάννης Στουρνάρας ορίσθηκε Διοικητής το 2014, φεύγοντας από την θέση του υπουργού Οικονομικών του κρίσιμου διαστήματος 2012-14). Και τα συγχαρητήρια εύλογα είναι, και οι ευχές αναμενόμενες – όμως ας συνοδεύονται από διαφορετικά νοηματοδοτημένη την διάσταση των ευχών, καθώς ο δρόμος που θα βαδίσει, τώρα, ο Γιάννης Στουρνάρας μόνο με ροδοπέταλα δεν θα είναι στρωμένος. Μην και αποδειχθεί ακόμη πιο ακανθώδης απ' εκείνον της πρώτης θητείας – κι ας φαίνεται αυτό εκ πρώτης όψεως δύσκολο, αν θυμηθεί κανείς το υπέρθερμο καλοκαίρι του 2015, μετά την μεγάλη περιπέτεια του δίδυμου PSI του 2012, αλλά και όσα επακολουθήσαν το 2016-17.
Διόλου τυχαίο, μόλις βγήκε στο ξέφωτο η ανανέωση της θητείας Στουρνάρα (σιγόβραζε εδώ και κάποιες εβδομάδες, ενώ είχαν διευθετηθεί τα παρασκηνιακά με αρκετή κομψότητα και διακριτικότητα) βρέθηκε ο ίδιος να συζητά διαδικτυακά/"e-Kyklos Ιδεών" με Βαγγέλη Βενιζέλο (ως συντονιστή, αλλά ο Βαγγέλης ποτέ δεν θα περιοριζόταν σε μη-κεντρικό ρόλο: υπήρξε άλλωστε Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης των PSI, αφού πρώτα κάθισε στην ηλεκτρική καρέκλα του Υπουργού Οικονομικών) και με Βασίλη Σκουρή (πρώην Πρόεδρο του Δικαστηρίου της ΕΕ με πάντα μετρημένο λόγο, αλλά χωρίς Ευρωυπεκφυγές) με αντικείμενο την πολύκροτη απόφαση του Γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου με αμφισβήτηση της στήριξης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου στην ποσοτική χαλάρωση της ΕΚΤ.
Εκεί, ο άρτι ανανεωθείς Διοικητής δεν δίστασε να αντιπαρατεθεί (προσεκτικά, συγκρατημένα) με την συλλογιστική του Γερμανικού Συνταγματικού – αποφεύγοντας ωστόσο να τοποθετηθεί ευθέως στο τι θα συμβεί τώρα στην νομισματική κορυφή της Ευρώπης. Αναφέρθηκε στο πόσο διεξοδικά είχε αιτιολογηθεί η απόφαση της ΕΚΤ όταν στήθηκε στα πόδια του το Πρόγραμμα PSPP – για να καταλήξει ότι η ΕΚΤ, undeterred /απτόητη, θα συνεχίσει την γραμμή της νομισματικής στήριξης. Και πάντως ενόσω φόβος πληθωρισμού δεν δείχνει να διαγράφεται στον ορίζοντα.
Όμως αυτά τα προβλήματα – «των μεγάλων» – ασφαλώς βρίσκονται μπροστά μας, μπροστά στην Ελληνική οικονομία, μπροστά στις Ελληνικές Κυβερνήσεις των επομένων (αρκετών...) ετών, μπροστά στην ΤτΕ. Και η αντίστοιχα μεγάλη πολιτική αναμέτρηση, υπό την βίαιη πίεση της αιτιολογίας του Γερμανικού Συνταγματικού και των απαιτήσεων για νέα/ab initio αιτιολόγηση της πολιτικής του Προγράμματος PSPP, εν τέλει του Q.E. με το οποίο η ΕΚΤ έσωσε την κατάσταση, όπως επεσήμανε ο Βαγγέλης Βενιζέλος και προσπάθησε να υπαγάγει στην πείρα του Ευρωδικαστηρίου ο Βασίλης Σκουρής, είναι μια αναμέτρηση της οποίας την έκβαση απλώς θα υποστούμε. Για παράδειγμα στην ωρίμανση τώρα της «Q.E. του κορωνοϊού», αλλά πολύ περισσότερο στην προσπάθεια απαρχής συζήτησης για αμοιβαιοποίηση του χρέους στην ΕΕ μετά την «νάρκη στα νομισματικά θεμέλια της ΕΕ» (Βενιζέλος).
Όμως, άμα προσγειωθούμε στα μικρά/στα δικά μας – καθώς η σημερινή Κυβέρνηση δείχνει να αποφεύγει να συμβάλει στην μεγάλη συζήτηση, όσο κι αν μηντιακά διακινείται το αντίθετο – ο Διοικητής της ΤτΕ θα κληθεί να μετάσχει σε δύσκολες ασκήσεις διάσωσης. Μπορεί με τεχνική ευγένεια να έδωσε η Τράπεζα στόχους ύφεσης για φέτος 4%-8% (έναντι 5%-9% του ΙΟΒΕ, ή πάλι 9,7% της ΕΕ), όμως ο Γ. Στουρνάρας γνωρίζει από το 2012-13 ότι όταν αρχίζει να ανοίγει η ρουφήχτρα της ύφεσης, δεν ρωτάει κανέναν. Ενώ η «μετάφραση» των όσων θα ακολουθήσουν στην πραγματική οικονομία στους ισολογισμούς των Ελληνικών τραπεζών, όσο κι αν οι διαβεβαιώσεις για την πέραν πάσης υποψίας κεφαλαιακή τους βάση (με τον καημένο τον αναβαλλόμενο φόρο...) συνεχίζονται, όσο κι αν τα stress tests έχουν πάει λόγω του φίλου μας Covid-19 για το 2021, δεν θα είναι απλή υπόθεση.
Διόλου τυχαία, πρωτοβουλιακά – και ενώ είχε ήδη υποδειχθεί/ορισθεί εκ νέου Διοικητής, αλλά η είδηση δεν είχε κυκλοφορήσει – ο Γ. Στουρνάρας ανεκίνησε εκ νέου ζήτημα bad bank (μέσω CNN), ώστε να επιπλεύσει νέου τύπου σωσίβιο για τα «κόκκινα δάνεια» τώρα που οι τιτλοποιήσεις του «Ηρακλή» φρενάρουν.
Ο παλαιός και νέος Διοικητής δεν αποφεύγει τα δύσκολα. σχεδόν τα τραβάει επάνω του. Οι αντιπαραθέσεις του με την Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – της οποίας την επιβίωση οι τεχνικές παρεμβάσεις του στήριξαν στην πράξη, στις πιο δύσκολες στροφές της οικονομίας και την αποφυγή Grexit – το δείχνουν. Ομοίως η συστράτευσή του με Λουκά Παπαδήμο και Νίκο Χριστοδουλάκη προκειμένου να περάσει η Ελλάδα από την χαραμάδα και να μπει στην Ευρωζώνη.
Η συνέχεια υπόσχεται σασπένς.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 15/5/2020.
Με τον καταιγισμό προβλέψεων για την πορεία των ρυθμών ανάπτυξης (σωστότερα: μεγέθυνσης) της Ελληνικής οικονομίας «υπό την σκιά του κορωνοϊού», δηλαδή το 2020-21 και με προβολή στο 2022, διεθνείς οργανισμοί, επίσημοι φορείς και μελετητικοί βραχίονες χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων προσπάθησαν να κάνουν την κρυστάλλινη σφαίρα να μιλήσει. Όμως, με το άνοιγμα και πάλι της οικονομίας είχαμε δυο όσο-γίνεται-πιο-επίσημες προβλέψεις – εκείνης του ΥΠΟΙΚ στο Πρόγραμμα που απέστειλε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και εκείνην του ΣΕΒ στα πλαίσια του Μηνιαίου Δελτίου του.
Μια τελευταία στάση: τόσο του ΥΠΟΙΚ, όσο και του ΣΕΒ οι προβλέψεις ακολουθούν την λογική (δηλαδή: διατυπώνουν την προσδοκία) για μια κρίση που θα ακολουθήσει υποδειγματικά την γραμμή του λατινικού V: μεγάλη κάμψη φέτος, περίπου ίση αναπήδηση το 2021, καλές ελπίδες για την συνέχεια. Θυμίζουμε ότι – γενικότερα, σε διεθνές επίπεδο – οι προγνώσεις για V είναι περιορισμένες: περισσότεροι είναι εκείνοι που βλέπουν U, δηλαδή βύθιση και παραμονή για ένα διάστημα χαμηλά, ύστερα μόνον σταδιακή ανάκαμψη. Καθώς κανείς δεν αποκλείει δεύτερο (ή και τρίτο...) κύμα του Covid-19, οι οπαδοί του V θυμίζουν ότι υπάρχει στην αλφάβητο και το W, με ύφεση/ανάκαμψη τώρα, αλλά και δεύτερη ύφεση – με ελπιζόμενη πάλι ανάκαμψη σε περίπτωση επανόδου της πανδημίας.
Και βέβαια, δεν λείπουν εκείνοι που θυμούνται ότι κάπου στο μέσον της (λατινικής) αλφαβήτου ελλοχεύει το L: σημαντική ύφεση τώρα, με παραμονή των οικονομιών σε επίπεδο αισθητά χαμηλότερο από το σημερινό τους.
Μιλήσαμε ξεκινώντας για κρυστάλλινή σφαίρα, δηλαδή για σύγχρονη μαντική. Αν πάντως την θέλουμε την συζήτηση σοβαρά στην ωραία μας χώρα, χρειάζεται να μην ξεχνούμε ότι η προηγούμενη κρίση «μας», η χρηματοπιστωτική/κρίση χρέους που εξελίχθηκε σε πλήρες οικονομικό ξήλωμα με κοινωνικές συνέπειες που φθάνουν μέχρι σήμερα, ενώ πλειστάκις ελπίσθηκε ότι θα ήταν σε λογική V (ή έστω W με τα διαδοχικά Μνημόνια), κατέληξε σ' ένα μεγαλόπρεπο L. Μια οικονομία των 240 δις ευρώ έγινε – και έμεινε, εν τέλει, παρά ηρωικές απόπειρες ανάκαμψης κάποια στιγμή το 2014, πιο σταθερά μετά το 2017 – μια οικονομία των 180 δις. Με την καταστροφή θέσεων εργασίας και την αποεπένδυση, σταθερά, της οικονομίας. Δηλαδή με την καταστροφή μέλλοντος-οικονομικού και κοινωνικού.
Με αυτά δεδομένα, ας πούμε τώρα τι θεωρεί επισήμως το ΥΠΟΙΚ ότι θα ισχύσει. Εκεί που «προ-Covid» η πρόβλεψη ήταν για ανάπτυξη 2,3% το 2020, 2,1% το 2020 και 1,8% εν συνεχεία (με το ιερό πρωτογενές πλεόνασμα στο 3,5% του ΑΕΠ, σταθερά μέχρι το 2022), τώρα ως βασικό σενάριο δέχεται ύφεση 10% για φέτος και 13,2% για το 2021. Αυτά, αν δεν υπήρχαν πρόνοιες αντιστάθμισης με μέτρα ίσα προς 9,7% του ΑΕΠ , που δημοσιονομικά «διορθώνουν» σε 5,4% καθώς αναστολές υποχρεώσεων και επιστροφές σβήνουν σε βάθος χρόνου. Μαζί με την αντιστάθμιση, η προσδοκία του βασικού σεναρίου διαμορφώνεται σε 4,7% ύφεση, του δυσμενούς σε 7,9%. (Το δε πρωτογενές πλεόνασμα του 3,5% λειώνει σαν το χιόνι την άνοιξη: γίνεται έλλειμμα 1,9% στο βασικό, 2,8% στο δυσμενές σενάριο).
Του ΣΕΒ το αντίστοιχο γύμνασμα κινείται αρκετά κοντά σε αυτήν την λογική, αλλά στο ακόμη πιο αισιόδοξο αφού για φέτος αναμένεται ύφεση μεταξύ 4% και 7%, ενώ για το 2021 η ψαλίδα είναι σε ανάπτυξη μεταξύ 6% και 9%. Αυτό όχι μόνον αφήνει καθαρό αποτέλεσμα της διετίας 2020-21 κάπου στο +2%, αλλά επιτρέπει στους μελετητές του Συνδέσμου να λένε ότι «ενίσχυση του ρυθμού ανάπτυξης προς το +3% το 2022 θα πρέπει να θεωρείται εφικτή». Πάντως ο ΣΕΒ δεν παραλείπει να καταγράψει αισθητή υποχώρηση του οικονομικού κλίματος (και της καταναλωτικής εμπιστοσύνης, για την οποία πάντως ο Χρ. Σταϊκούρας ανέφερε ότι η κάμψη υπήρξε πιο ήπια στην Ελλάδα απ' ότι στην Ευρώπη γενικότερα), καθώς και τα προβλήματα που αναμένονται σε επίπεδο αποταμίευσης παρά την παρατηρούμενη βελτίωση ακριβώς πριν τον Covid.
Μήπως όμως προσγειωθούμε; Όταν το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο «ξηλώνει» την νομιμοποιητική βάση των νομισματικών χειρισμών της ΕΚΤ – όχι για τώρα, για την κρίση κορωνοϊού, αλλά για την ευρύτερη λειτουργία της ποσοτικής χαλάρωσης – και όταν σ' εμάς ο Διοικητής της ΤτΕ Γιάννης Στουρνάρας επαναφέρει ζήτημα δημιουργίας bad bank ακριβώς επειδή βλέπει παγόβουνο να έρχεται στις τράπεζες, γαλήνια και ωραία ενόσω εμείς ζούμε στο πέλαγος της αυτεπιβράβευσης για την συγκράτηση της πανδημίας, το να προσπαθούμε να ζήσουμε με προβλέψεις δεν κάνει και πολύ νόημα.
Όμως, άμα η δημόσια συζήτηση αυτό επιλέγει, καλό είναι να έχουμε κατά νουν όλα τα γράμματα της (λατινικής) αλφαβήτου.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 8/5/2020.
Με τον Πρωθυπουργό να έχει σηκώσει – αυτοπροσώπως, διαγγελματικά – το βάρος της ανακοίνωσης για μερική έστω άρση των απαγορεύσεων που απετέλεσαν την καθημερινότητα του πρώτου κύματος του Covid-19, είμαστε ήδη στην επόμενη μέρα. Με δημοσκοπικά (MetronAnalysis/διαΝΕΟσις) καταγεγραμμένη αισιοδοξία, μετά την (δημοσκοπικά μετρημένη) ευρεία αποδοχή των μέτρων περιορισμού, αλλά και με πλήθος προειδοποιήσεων για τους κινδύνους που βρίσκονται μπροστά.
Περιμένοντας την εφεξής πορεία, μια τελευταία ματιά σ' εκείνο που – πάλι – ακούστηκε ως «μην αφήνεις ποτέ μια κρίση να πάει χαμένη». Ή, τις θετικές αλλαγές που άφησε πίσω η ανάγκη.
Αληθινά «ένα μικρό θαύμα» συντελέσθηκε στην εισαγωγή και χρήση των ψηφιακών λειτουργιών - «η επιτυχία Πιερρακάκη». Η αλήθεια είναι ότι ποτέ, μα ΠΟΤΕ!, δεν θα επέτρεπε η αθάνατη Ελληνική γραφειοκρατία των σφραγίδων και των υπογραφών και των άλλων σφραγίδων ούτε η άυλη συνταγογράφηση να προχωρήσει, ούτε το γνήσιο υπογραφής να καθιερωθεί και οι εξουσιοδοτήσεις να δίνονται χωρίς αυτοπρόσωπη προσέλευση στα ΚΕΠ, ούτε η εξ αποστάσεως έκδοση πιστοποιητικών προσωπικής κατάστασης να γενικευθεί από ληξιαρχεία/δημοτολόγια. Βέβαια ήδη στα αδήλωτα τετραγωνικά και τις τακτοποιήσεις πολεοδομικών παρατυπιών είχαν γίνει βήματα. όμως και εδώ η μαζική αλλαγή και – κυρίως – η εμπέδωση είναι εκείνο που έχει σημασία, καθώς από την αρχή της εποχής των Μνημονίων κυοφορούνταν όλα αυτά.
Στον ακόμη πιο σημαντικό τομέα της απονομής συντάξεων μέσω διαδικτυακών αιτήσεων/ελέγχων της διαδικασίας – εδώ, ενδιάμεση στάση: η ίδια η έκφραση «απονομή» συντάξεων έχει μέσα της ένα χαριστικό στοιχείο, λες και το δικαίωμα στην σύνταξη είναι κάτι που η συγκαταβατική εξουσία παρέχει ex gratia! – η κατάρριψη του άστρου του Γιάννη Βρούτση λόγω της υποθέσεως των διαβόητων vouchers των 600 ευρώ υπόσχεται μιαν ευκαιρία παρέλκυσης. Στο δε κεντρικό ζήτημα της (γενικευμένης) αναγνώρισης της ψηφιακής υπογραφής, κινούνται πάλιν ενστάσεις.
Σε κάθε βήμα, θα χρειαστεί πρακτική σοφία. Και να φρεσκάρεται συνεχώς μια προειδοποίηση: να μην καταλήξουμε – και η γραφειοκρατία, τον έχει πάντα τον τρόπο της! – να ξαναφυτρώσουν απαιτήσεις και προϋποθέσεις στον ψηφιακό πλέον κόσμο, επαναφέροντας εμπόδια και διαδικασίες. Δηλαδή... γραφειοκρατία.Το επισήμαινε αυτό ο Νίκος Βέττας του ΙΟΒΕ, χαιρετίζοντας την πρόοδο που έγινε στην ψηφιοποίηση της Διοίκησης, αλλά βλέποντας πού ελλοχεύει η επόμενη παγίδα.
Μένοντας λίγο ακόμη στην διάσταση των ψηφιακών δυνατοτήτων που αναδείχθηκαν, μια λέξη για την (κατ' ανάγκην) ψηφιακή διδασκαλία/e-learning, άλλη μια για την τηλε-εργασία /teleworking. Στην πρώτη, θετικό ότι τα Ελληνάκια προσήλθαν – ΚΑΙ οι δάσκαλοι/καθηγητές δέχθηκαν να δοκιμάσουν. όμως το e-learning δεν θα αντικαταστήσει την μάτια-με-μάτια επαφή. Ποτέ. Η δε τηλε-εργασία, προσοχή! μήπως ανοίξει ορέξεις για υποχώρηση των εργασιακών σχέσεων. Μεγάλες και βαριές συζητήσεις και στα δυο πεδία.
Ένα τελευταίο: οι προοπτικές στον τουρισμό. Η σχετικά πολύ καλή επίδοση της Ελλάδας στον υγειονομικό τομέα αντιμετώπισης του κορωνοϊού έφερε στην δημόσια συζήτηση την προσδοκία για (αντίστοιχη) σχετική ελκυστικότητα της χώρας ως τουριστικού προορισμού για την περίπτωση και τον χρόνο (if and when) που «ανοίξει» μέσα στην φετινή σαιζόν – δηλαδή Ιούλιο έως Σεπτέμβριο/Οκτώβριο – ένα περιορισμένο έστω παράθυρο. Έχει αυτή η προσδοκία περιεχόμενο; Φαίνεται πως ναι. Μεγάλοι τουριστικοί οργανισμοί, τύπου TUI ή Neckermann, ακυρώνουν κατά εκατοντάδες χιλιάδες κρατήσεις σε Τουρκία και Ισπανία. Από μόνο του, αυτό, δεν σημαίνει τίποτε – όμως ήδη ασκείται πίεση σε Ελληνικούς προορισμούς να «δώσουν καλύτερες τιμές». Λειτουργεί λοιπόν μια μετακίνηση, έστω και διστακτική;
Η έκβαση αυτού του επανασχεδιασμού – κάτι αντίστοιχο δεν ακούγεται από τον χώρο της Μεσογειακής κρουαζιέρας, όμως ακούγεται από τον χώρο του θαλάσσιου τουρισμού/γιώτινγκ – θα κριθεί από το αν και κατά πόσον οι δικοί μας ξενοδόχοι δειχθούν ρεαλιστές, χωρίς να λιώσουν. Αλλά και πόσο θα μπορέσουν να υποσχεθούν/εξασφαλίσουν όρους λειτουργίας ταυτόχρονα καθησυχαστικούς και πειστικούς. Προηγείται, βέβαια, ως προϋπόθεση ότι αυτοκαταστροφικές ιδέες όπως η μονομερής καθιέρωση «υγειονομικού διαβατηρίου» δεν θα διακινηθούν στις χώρες προέλευσης (μετεξέλιξη του φετφά φον ντερ Λάϊεν για αποφυγή προγραμματισμού διακοπών για φέτος: ήδη τον πήρε πίσω), ούτε όμως θα σπαρθούν άκριτα στις χώρες προορισμού (όπως είχε σπεύσει να προαναγγείλει ο ημέτερος Χάρης Θεοχάρης, μιλώντας για την 3μηνη φετινή τουριστική σαιζόν).
Άλλο να υπάρξουν διαδικασίες προφύλαξης, άλλο να διαμορφωθούν υγειονομικά πρωτόκολλα λειτουργίας, τελείως άλλο να ιδεολογικοποιηθεί μια λογική εσωτερικών διαβατηρίων στην Ευρώπη, όπως στην αλήστου μνήμης ΕΣΣΔ. Και – βαθύτερη ακόμη προϋπόθεση – να μην αναδειχθεί στους τόπους προορισμού μια νοοτροπία «μείνετε μακριά, εσείς οι επικίνδυνοι άνθρωποι των πόλεων!», που είδαμε ήδη στα νησιά.
Θα χρειαστεί μετριοπάθεια και σοφία, αν είναι να επιπλεύσει κάτι – συγκριτικά – στον τουρισμό.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 2/5/2020.
Άρχισε βαθμιαία η λειτουργία – και, συνεπώς, η αξιολόγηση – του πλέγματος μέτρων που, κλιμακωτά, λαμβάνονται για την αντιμετώπιση της οικονομικής επίπτωσης από το lock-down που υπήρξε (και, δημοσκοπικά, επιβραβεύθηκε) η βασική άμυνα κατά της πανδημίας του κορωνοϊού. Πάντως οι αγορές, μετά το τολμηρό 7ετές με το αλμυρό επιτόκιο του 2%, πήγαν πίσω τις αποδόσεις του Ελληνικού χαρτιού: ενθαρρυντικό.
Εν τω μεταξύ ξεπέρασαν το 1.200.000 μετά τις διαδοχικές επεκτάσεις ΚΑΔ οι εργαζόμενοι των (άνω των 205.000, επί συνόλου 1,4 εκατομμυρίων) επιχειρήσεων που βρίσκονται σε αναστολή λειτουργίας – συνεπώς η έναρξη της εκταμίευσης των 800 ευρώ (supportemployees.yeka) για στήριξή τους ακριβώς πριν το Πάσχα, μετά και το άνοιγμα παραθύρου για πρόσθετα κύματα αιτήσεων, συν η παράταση για τον Μάϊο (το αρχικό 800άρι κάλυπτε μέσα Μαρτίου με τέλους Απριλίου) έφερε την πρώτη ένεση. Ας προστεθούν οι 160.000 σε ελεύθερους επαγγελματίες/επιτηδευματίες. Μαζί με την 40% ελάφρυνση για το κόστος των ενοικίων (ο μηχανισμός αυτός θα χρειαστεί καιρό για να ομαλοποιηθεί, αλλά... υπάρχει) και με το διώξιμο στο μέλλον φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων, προκύπτει σημαντικό πλέγμα μέτρων. Παραδίπλα η «επιστρεπτέα προκαταβολή» 5ετους διάρκειας (aade/myBusinessSupport) για επιχειρήσεις, που συγκεκριμενοποιήθηκε ΜεγάληΠέμπτη – δυνητικά πιο σημαντική.
Επίσης, άργησε αλλά προχωράει το 400άρι στους 155.000 μακροχρόνια ανέργους (οι εγγεγγραμμένοι στον ΟΑΕΔ πριν την κρίση ήταν 1.138.000, οι επιδοτούμενοι 250.000, οι άνω του έτους 508.000). Εδώ το ερώτημα είναι πόσοι θα προκύψουν οι – διπλάσιοι από τους λαμβάνοντες του 400άρι; – νέοι άνεργοι. Καθώς και πόσες από τις επιχειρήσεις που ανέστειλαν, ή που έχουν τραυματισθεί βαρύτατα, δεν θα ξαναλειτουργήσουν: να πούμε 1 στις 5; «Εξαρτάται από την διάρκεια των μέτρων», άλλωστε γι αυτό διακινείται ήδη πριν το Πάσχα η φιλολογία για προσεκτική, σταδιακή, ελεγχόμενη χαλάρωση (η διατύπωση Τσιόδρα).
Όσο για την λειτουργία των vouchers των 600 ευρώ για «κατάρτιση» επιστημόνων/ελεύθερων επαγγελματιών (e-learning.yeka), υπήρξε τέτοια η κατακραυγή για την τραγική ποιότητα ορισμένων προγραμμάτων ΚΕΚ (κοντά στα ξερά, καίγονται και τα χλωρά), ώστε ευτυχώς το άγαρμπο αυτό μέτρο έχει ημερομηνία λήξεως/αντικατάστασης.
Εκείνο όμως που δεν θα πρέπει να εκφεύγει της προσοχής, όσο θα συμπληρώνονται (και θα αξιολογούνται στην εφαρμογή) τα μέτρα αυτά – τα μέτρα στο περιεχόμενό τους, όχι στην πολιτική τους επένδυση – είναι ότι η Ελληνική οικονομία βρισκόταν ήδη σε υποχώρηση. Σε αισθητή υποχώρηση, προτού καν ξεκινήσει η επίπτωση από την κρίση και δη από το lock-down και το μαύρισμα της ψυχής των ανθρώπων (Μην παραξενεύει η αναφορά στο μαύρισμα της ψυχής από τις απειλές και τα αντίστοιχα, ως μη-οικονομικό μέγεθος. Η ροπή προς κατανάλωση, που μετατρέπεται σε ζήτηση, κάπως έτσι οικοδομείται).
Ήδη, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδας το α' 3μηνο της φετεινής χρονιάς (δηλαδή με μόλις ένα 15θήμερα Covid-19), από πρωτογενές πλεόνασμα 320 εκατομμυρίων ευρώ που προέβλεπε ο Προϋπολογισμός περάσαμε σε πρωτογενές έλλειμμα 840 εκατ. Πιο σημαντικό – μέρες που ζούμε – το ταμιακό αποτέλεσμα 3μήνου ήταν έλλειμμα 3,47 δις ευρώ, έναντι 1,17 δις της ίδιας περιόδου του 2019 , με μικρή υποχώρηση των εσόδων, αλλά μεγάλη αύξηση των δαπανών (εδώ ίσως «δάγκωσε» κάπως η κρίση των πρώτων εβδομάδων). Και ας θυμηθούμε τις ανακοινώσεις ΥΠΟΙΚ τέλους Μαρτίου: ήδη το 2μηνο Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου είχε επιδείνωση.
Ακόμη περισσότερο, το ΙΟΒΕ στην 3μηνιαία Έκθεσή το για το ξεκίνημα του 2020, επεσήμανε ότι στο δ΄3μηνο του 2019 ήδη καταγραφόταν – τώρα πλέον γίνεται πρόδηλη – «νέα επιβράδυνση της ανάπτυξης». Τελικώς το 2019 έκλεισε με κάτω του 2%, στο 1,9% όπως και το 2018. Οι εξαγωγές φρέναραν, με ένα 4,9% αύξηση (έναντι 8,7% του 2018), αλλά κυρίως από τις εξαγωγές υπηρεσιών – τουρισμό και διεθνείς μεταφορές (δηλαδή ακριβώς τους κλάδους που, τώρα, περιέρχονται σε απότομη υποχώρηση): οι εξαγωγές προϊόντων είχαν ενισχυθεί κατά μόλις 2,2% (έναντι 8,4% το 2018). Σε επίπεδο κατανάλωσης – εκείνο δηλαδή που συνεχίζει να «φέρει» την Ελληνική οικονομία, που τώρα καλείται να λειτουργήσει στην αρνητική δυναμική του lock-down – η ιδιωτική είχε κλείσει το 2019 με +0,8% (λίγο πιο κάτω απ' ό,τι το 2018, με +1%). Το 3μηνο είχε αρχίσει να ανεβαίνει – όμως το σύνολο της χρονιάς κρατήθηκε κυρίως από την δημόσια κατανάλωση, (+2,2%, κυρίως λόγω ενός +1,8% του β' 3μήνου). Θυμάται κανείς τι είχαμε το β' 3μηνο; «Αύξηση καταναλωτικών δαπανών λόγω εκλογικού κύκλου», επεσήμαινε το ΙΟΒΕ. Α, ναι, και «στασιμότητα επενδύσεων, έναντι μικρής ανόδου πρόπερσι».
Μετά το Πάσχα, αλλά με το άμεσο παρελθόν να είναι πολύ-πολύ παρόν, έτσι πορευόμαστε.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 23/4/2020.
Στις Βρυξέλλες λοιπόν – βέβαια μέσω τηλεδιάσκεψης, δηλαδή με έναν εξαρχής βαθμό εικονικότητας... - επιχειρείται να ανευρεθεί η τόσον αναμενόμενη Ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, αφού επικρατήσει κάτι σαν συναίνεση [Άνγκελα Μέρκελ: «Η Γερμανία όχι μόνο θέλει να δείξει αλληλεγγύη, αλλά και ΘΑ ΔΕΙΞΕΙ αλληλεγγύη [...] Αρχή μας είναι: η Γερμανία θα προκόψει μόνον άμα η Ευρώπη πάει καλά»]. Η πρόταση που «ανέβηκε» μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με αντιγραφή της λογικής του Σχεδίου Γιουνκέρ και με κεντρική προσέγγιση την μόχλευση δια των αγορών, διατηρεί την διατύπωση «Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας» (Μακρόν), επίσης όμως το ότι θα είναι ως λύση προσωρινό και ότι η διαχείριση θα γίνει μέσω υφιστάμενων μηχανισμών – του Κοινοτικού Προϋπολογισμού/Πολυετούς Προγράμματος (Μέρκελ). Αυτά, ενώ ο ρόλος των αγορών και η από κοινού εκμετάλλευση της πιστοληπτικής ισχύος των βορείων Χωρών της ΕΕ παραπέμπει μεν σε Ευρωομόλογο χωρίς όμως το ταμπού της αμοιβαιοποίησης χρέους/της Ένωσης μεταβιβάσεων. Α, ναι, και ο χρονικός ορίζοντας μορφοποίησης θα είναι κατ' ανάγκην άνω του 6μήνου, άρα θα επιτρέψει να διαμορφωθούν ουσιαστικές συναινέσεις μιας Ευρώπης που κινείται επί ξυρού ακμής.
Όμως στην μικρή μας Ελλάδα οι συναινέσεις αρχίζουν και προκύπτουν με έναν διαφορετικό τρόπο μπροστά στην κρίση. Συναινέσεις με αρνητικό πρόσημο πρώτα.
Είχε βέβαια προηγηθεί το χαμήλωμα των κεντρικών αντιπολιτευτικών τόνων (τόσο από την Αξιωματική Αντιπολίτευση, δια του Αλέξη Τσίπρα, όσο και από την ελάσσονα, δια της Φώφης Γεννηματά). Πάντως, εκεί όπου «απογειώθηκαν» οι επικρίσεις για τα μέτρα πολιτικής που ξεκίνησαν να εφαρμόζονται – στην υπόθεση των Προγραμμάτων Ασύγχρονης Τηλεκατάρτισης/voucher των 600 ευρώ, υπόθεση που προκάλεσε σάλο λόγω της κάκιστης ποιότητας πολλών Προγραμμάτων που προτάθηκαν από ΚΕΚ – η Κυβέρνηση αναδιπλώθηκε. Τα προγράμματα των 600 ευρώ καταργήθηκαν με «εντολή Πρωθυπουργού» (πώς αλλιώς;), ενώ η σχετική ενίσχυση θα δοθεί (χωρίς διαδικασίες, χωρίς «ένδυμα» προγράμματος κατάρτισης ή άλλο σχετικό) στους δικαιούχους ελεύθερους επαγγελματίες.
Κανείς βέβαια δεν θα το παραδεχθεί, αλλά η συναίνεση στο ξήλωμα ενός λάθους αξίζει ήδη να καταγραφεί. Εν τω μεταξύ, ενώ όλοι είχαν σημειώσει το πόσο πετυχημένη υπήρξε η επιστράτευση του Ηλία Μόσιαλου – εκπροσώπου Τύπου και υπουργού ΜΜΕ επί ΓΑΠ, με μεγάλες διασυνδέσεις στα θέματα Υγείας ανά τον κόσμο – να βοηθήσει στην υπόθεση του κορωνοϊού τους χειρισμούς της Κυβέρνησης /του Πρωθυπουργικού τημ, λιγότερη σημασία δόθηκε στα υπόλοιπα θέματα που ο ίδιος ανακινεί ως προς την αντιμετώπιση της συνέχειας της κρίσης. Επεσήμαινε ο Ηλ. Μόσιαλος (εξ αγχιστείας συγγενής του Γιώργου Χουλιαράκη, σημείωναν οι προσεκτικότεροι) ότι ανά την Ευρώπη οι κοινωνικοί εταίροι εξαρχής επιστρατεύθηκαν στην προσπάθεια δημιουργίας συναινέσεων σχετικά με την αντιμετώπιση των οικονομικών συνεπειών του κλεισίματος – και, τώρα, του ανοίγματος – των οικονομιών. (Όντας μάλλον Αγγλοσάξωνας, δεν παρέπεμψε στο πώς στην Γερμανία, το εντελώς πρώτο βήμα στις μεγάλες επιχειρήσεις ήταν να συμφωνηθούν από τα συνδικάτα τα μέτρα ελάφρυνσης του κόστους, όμως με διατήρηση της απασχόλησης).
Μελαγχολικά, λοιπόν, νομιμοποιείται να διερωτηθεί κανείς: πού; μα πού; βρίσκεται σε όλη αυτή την αναστάτωση – στην Ελληνική μας περίπτωση – η ΓΣΕΕ και ο ΣΕΒ; Όταν ξαναστηθεί από το πάγωμα του lock-down κάτι σαν παραγωγή μετά από μια υποχώρηση του ΑΕΠ κατά 4%-11% για το 2020(αν πάρουμε ακραίες τιμές) και με ανεργία άνω του 22% (συνειδητοποιεί κανείς τι σημαίνει αυτό σε ανθρώπινο κόστος, μετά την ξεθεμελιωτική 10ετία 2009-2018;) τι εσωτερικές διεργασίες συναίνεσης θα έχουν εξασφαλισθεί; Ασφαλώς σημειώθηκε και του ΥΠΟΙΚ Χρ. Σταϊκούρα η εξαρχής τοποθέτηση ότι όλοι θα πρέπει να συμβάλουν, και του Πρωθυπουργού Κ. Μητσοτάκη η έκκληση προς τους επιχειρηματίες να προβούν και σε αυξήσεις κεφαλαίου, δηλαδή να φέρουν κεφάλαια στις επιχειρήσεις τους. Όμως, χωρίς μια ευρύτερη πλατφόρμα διαμόρφωσης στήριξης και συναίνεσης, τι θα μείνει απ' αυτά;
Όταν δε προκύψει το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ή όπως βαφτιστεί, ΑΝ προχωρήσει στην Κορυφή των «27») και όταν θα ανοιχτούν μπροστά μας οι δυνατότητες επενδυτικής επανεκκίνησης – προσοχή! με μόχλευση και μέσω δομημένων επενδυτικών προγραμμάτων! – χωρίς ένα μίνιμουμ συναίνεσης με ορίζοντα το 2021, θα μείνουμε στην πάγια Ελληνική πρακτική: της συναίνεσης στο ξήλωμα και την καταγγελία.
Στο δίδυμο Σωτήρη Τσιόδρα – Νίκου Χαρδαλιά που κατέληξε να συμβολίζει συνολικά την εμπειρία των Ελλήνων από τον Covid-19, με τον πρώτο να συνδυάζει την προσπάθεια επεξήγησης των επιστημονικών δεδομένων και την παρακολούθηση των διεθνών τάσεων με την ενσυναίσθηση για το τι βιώνουν οι καθημερινοί άνθρωποι, τον δεύτερο να αντιπροσωπεύει το στοιχείο οργανωτικότητας με το αίτημα επιβολής που αποδεικνύεται ότι η μεγάλη πλειοψηφία δέχεται σήμερα αδιαμαρτύρητα, ήρθε και προστέθηκε η φιγούρα του 60άρη Ηλία Μόσιαλου. Ο οποίος, με προέλευση από τον «Ρήγα Φεραίο», εδώ και χρόνια καθηγητής Πολιτικής της Υγείας στο LSE στην έδρα Brian Abel-Smith (και ιδρυτής του διεπιστημονικού κέντρου ερευνών LSE Health, με έμφαση στις διεθνείς πτυχές της Πολιτικής Υγείας καθώς και στα Οικονομικά της Υγείας) τις τελευταίες δυο δεκαετίες υπήρξε κορυφαίος – κυριολεκτικά – σύμβουλος πολιτικής τόσο στην Ευρώπη όσο και (πιο σημαντικό) στην Κίνα.
Από το ξεκίνημα της κρίσης του Covid-19, με συνεχή παρουσία του στα social media (και εν συνεχεία του με συνδέσεις σε διάφορα ραδιοτηλεοπτικά μέσα) τοποθετήθηκε διεξοδικά σχετικά με την πολιτική ανάσχεσης του ιού που θάπρεπε να ακολουθήσει η Ελλάδα – και η Μεγ. Βρετανία, άλλωστε. Οι απόψεις του, ιδίως για το κλείσιμο των σχολείων, προξένησαν εντύπωση, ενώ πολλοί εισηγήθηκαν στον Κυριάκο Μητσοτάκη να χρησιμοποιήσει την εμπειρία του. Την ίδια μέρα (στις 26 Μαρτίου) δέχθηκε υπό τον μεν Έλληνα Πρωθυπουργό μεν την πρόταση να λειτουργήσει «ως εκπρόσωπος της Κυβέρνησης στους διεθνείς οργανισμούς για Covid-19», από δε τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας /Ευρώπη να μετάσχει στην (10μελή) ομάδα εμπειρογνωμόνων /Senior Strategic Advisors «για την ανάπτυξη των δημοσίων συστημάτων υγείας για την αντιμετώπιση της πανδημίας».
Την δημόσια προσοχή τράβηξε η πρότασή του να αγοράσουν οι Κυβερνήσεις – οι Ευρωπαϊκές – τα δικαιώματα ευρεσιτεχνίας για το εμβόλιο κατά του Covid-19 από τους φορείς που τώρα συναγωνίζονται ποιος πρώτος θα αναπτύξει το εμβόλιο, ώστε εφόσον προκύψει να διανεμηθεί έγκαιρα (και σε βάση ίσης μεταχείρισης...) στους πληθυσμούς, πριν το τρίτο κύμα της επιδημίας (το δεύτερο μάλλον δεν προλαβαίνεται). Με την πρόταση Μόσιαλου – αρκετά ρομαντική, αφού σήμερα δυο ντουζίνες εταιρείες και ινστιτούτα «τρέχουν» έρευνα, αρκετές με άμεση στήριξη των Κυβερνήσεών «τους» ή και μεγιστάνων της φιλανθρωπίας – ευθυγραμμίστηκε ο Έλληνας Πρωθυπουργός.
Έως εδώ, η ιστορία μάλλον γνωστή. Όμως ο Η. Μόσιαλος υπήρξε κεντρική φιγούρα (και αμφιλεγόμενη, κατά την Ελληνική μας παράδοση) στην Κυβέρνηση Γιώργου Παπανδρέου. Όπου, ως εκπρόσωπος Τύπου και υπουργός ΜΜΕ, δεν σήκωσε απλώς το βάρος της δημόσιας υπεράσπισης του Μνημονίου-1 αλλά και υπέβαλε πρωτοποριακή πρόταση εκσυγχρονισμού/διάσωσης της ΕΡΤ που συνάντησε βίαιες αντιδράσεις (Υπενθύμιση: επί Μνημονίου-2, η ΕΡΤ έκλεισε). Μεγάλο μέρος των αντιδράσεων, που «απέκλεισαν» την παραμονή Μόσιαλου στην μετέπειτα Οικουμενική Παπαδήμου, προήλθαν (φυσικά!) από το παραδοσιακό ΠΑΣΟΚ.
Και αυτή η διάσταση Μόσιαλου σχετικά γνωστή – αν και κάπως λησμονημένη. Λιγότεροι όμως θυμούνται το παλιότερο ξεκίνημα της διαδρομής. Αρχές της δεκαετίας του ΄90 διοργανώνεται στο Λονδίνο ένα μεγάλο συνέδριο – με θέμα εκείνο που στην συνέχεια έγινε γνωστό ως κίνημα του Εκσυγχρονισμού, και έδωσε λίγα χρόνια αργότερα την Κυβέρνηση Σημίτη. (Τότε, ο Κώστας Σημίτης διέβαινε την πολιτική έρημο και λειτουργούσε τον ΟΠΕΚ/ «Οργανισμό Προβληματισμού για τον Εκσυγχρονισμό της Κοινωνίας μας» ως πλατφόρμα ύπαρξης). Στο Συνέδριο λοιπόν του Εκσυγχρονισμού, με Κωνσταντίνο Τσουκαλά στην έναρξη, με Νίκο Μουζέλη εμβληματική φιγούρα λόγω LSE (όποιος θέλει, μπορεί να ανατρέξει στο «Λαϊκισμός και Πολιτική» των Μουζέλη-Λίποβατς-Σπουρδαλάκη στις Εκδ. Γνώση), το κουπί της διοργάνωσης τράβηξε ποιος; Ο Ηλίας Μόσιαλος, τότε ανερχόμενο αστέρι στο LSE!
(Κατακλείδα: όταν η εποχή Σημίτη επικράτησε στην Ελληνική πολιτική σκηνή, ο Η. Μόσιαλος παρέμεινε/αφέθηκε «εκτός», πλην της επαφής με Αλέκο Παπαδόπουλο στο πέρασμα από το Υπουργείο Υγείας).
Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ο ΣΥΡΙΖΑ/η Κυβέρνηση Τσίπρα/η διαπραγματευτική προσέγγιση Βαρουφάκη έχει αναζητήσει ρίζες στον ιδιαίτερο συμβολιστή ποιητή Αντόνιο Ματσάδο.
Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ο ΣΥΡΙΖΑ/η Κυβέρνηση Τσίπρα/η διαπραγματευτική προσέγγιση Βαρουφάκη έχει αναζητήσει ρίζες στον ιδιαίτερο συμβολιστή ποιητή Αντόνιο Ματσάδο. Όμως, έτσι, όπως επενδύθηκαν - με πολύ σώου, με πληθωρικές δηλώσεις, με πενιχρό πολιτικό περιεχόμενο πλην της διάθεσης κόντρας και τα κάποια στοιχεία αναδίπλωσης - οι ημέρες μετά το ξεκίνημα των Ευρωπαϊκών περιπλανήσεων Τσίπρα και (κυρίως!) Βαρουφάκη, αληθινά θυμίζουν το Se hace camino al andar/ Ο δρόμος χαράζεται περπατώντας.
Έτσι, με αναζήτηση ενός κάποιου περιεχομένου για την πληθωρική φόρμα, φθάσαμε στις Προγραμματικές Δηλώσεις, που κινδυνεύουν να είναι το πιο αστραπιαία μεταφραζόμενο κείμενο στην διεθνή σκηνή! Με το καημένο το "Πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης" να επιχειρείται να αποκτήσει αποτύπωση που και τους "έξω" να μην συνταράξει περισσότερο, κι εμάς τους "μέσα" να κρατήσει σε ενθουσιασμό.
Ενώ όμως φαίνεται ότι τελικά θα καταλήξουμε και με Φόρο Επιδεικτικής Κατανάλωσης (αντί του πεζού Φόρου Πολυτελείας: ο Ανδρέας Παπανδρέου θα δάκρυζε, βλέποντας υλοποίηση Thorstein Verblen) και με Ταμείο Εθνικού Πλούτου (αντί για ΤΑΙΠΕΔ: σοφή η ιδέα να συνδυαστεί η εκποίηση/αξιοποίηση με την υπόσχεση για διάσωση του Ασφαλιστικού), συν μια καμπάνια κατά των ολιγαρχών και της ("μεγάλης") φοροδιαφυγής, τα διαβολεμένα τα νούμερα δεν εμφανίζονται στο προσκήνιο. Στο EuroWorkingGroup η εξήγηση ήταν... οι Προγραμματικές που δεν είχαν αναγνωσθεί! Στο δίδυμο Eurogroup της 11ης/16ης Φεβρουαρίου, το ζήτημα κινδυνεύει να είναι σαφώς πιο δυσάρεστο (η Κορυφή της 12ης είναι ούτως ή άλλως "πολιτική"). Στην σταθερή πίεση των "εταίρων" για νούμερα, για ποσοτικοποίηση των πολιτικών όχι απλώς συγκεκριμένη αλλά και πειστική, η Ελληνική στάση είναι Βαρουφακική: "Give us time and give us space". Που στην πραγματικότητα έχει την ακόλουθη απόδοση: "Δώστε μας χρόνο να σκεφθούμε τι θέλουμε/Δώστε μας περιθώρια μέχρις ότου εσείς (οι "εταίροι") σκεφθείτε τι θα μπορούσατε να δώσετε/πού και πώς θα μπορούσατε να χαλαρώσετε ένα κακοσχεδιασμένο και εκ του αποτελέσματος αποτυχημένο Πρόγραμμα, στο οποίο εμείς ζούμε και πνιγόμαστε (και το βλέπετε) εδώ και 5 χρόνια".
Στην πιεστική απαίτηση των "εταίρων" για νούμερα, για στοιχεία , η Ελληνική πλευρά αντιπαρατάσσει ενδιαφέρουσες διαβεβαιώσεις, όπως για δημοσιονομική ισορροπία, ή πάλι για (ήπιο) πρωτογενές πλεόνασμα. Το πρόβλημα πού είναι; Έρχεται η δική μας διαβεβαίωση, π.χ. του τύπου: "Η αύξηση του κατώτατου μισθού θα διαρρυθμιστεί χρονικά, αλλά δεν έχει και δημοσιονομική επίπτωση, άσε που θα σημάνει πρόσθετες ασφαλιστικές εισφορές, άρα... μείωση των απαιτήσεων του Ασφαλιστικού από τον Προϋπολογισμό". Η άλλη πλευρά σπεύδει να παρατηρήσει: "Ωραία, όμως έχετε υπολογίσει πόσο η αύξηση κατωτάτων θα σημάνει σε αύξηση π.χ. του επιδόματος ανεργίας; Και πόσο στα επιδόματα μητρότητας; Πόσο και πώς θα "περάσει" στον υπολογισμό των συντάξεων; Α, ναι, και με τις υψηλότερες ασφαλιστικές εισφορές, πώς την βλέπετε την εισπραξιμότητα;"
Αυτού του είδους την προσέγγιση, πάτε την τώρα και απλώστε την σ' όλο το φάσμα των Προγραμματικών όπως θα μεταφράζονται σε Πρόγραμμα - όχι πλέον "Θεσσαλονίκης", αλλά "ηπίως ψαλιδισμένο" ώστε να φαντάζει συμβατό με μια συζήτηση Eurogroup...
Ή δείτε πάλι, την προσέγγιση να ζητηθεί η συμβολική αντικατάσταση της Τρόικας - η οποία και μισήθηκε, αλλά και απέτυχε ως "ελεγκτής" - με κάτι "άλλο". Σαν στοιχείο αυτού του "άλλου" κάποια στιγμή συζητήθηκε (όχι δε μόνον στην Αθήνα) και ο ΟΟΣΑ. Τον οποίο, βέβαια, γνώρισε πρόσφατα η ελληνική κοινή γνώμη ως εμπνευστή του διαβόητου toolkit/της εργαλειοθήκης: έκανε περισσότερο κακό η συζήτηση γύρω από το ζήτημα αυτό, έτσι όπως έγινε, παρά ο,τιδήποτε άλλο στο μέτωπο των μεταρρυθμίσεων.
Ο ΟΟΣΑ, οργανισμός με εγγενώς διακρατική υφή, ενώ έχει και γνώση και λόγο - και δεν διστάζει να εκφραστεί με σαφήνεια και ένταση - δεν έχει συσχετισθεί με την γεύση επιβολής του ΔΝΤ και των Βρυξελλών. Εχει δε πρόσφατα "γνωρίσει" (με αφορμή το toolkit) την Ελληνική πραγματικότητα απο κοντά, έχει παίξει ρόλο υποβοήθησης των συνεννοήσεων ο Γενικός Διευθυντής του Ανχελ Γκουρία, που θάναι (στις 11 Φεβρουαρίου, κι αυτός!) στην Αθήνα.
Όμως , με εμάς να αναζητούμε τον όποιο δρόμο περπατώντας, χρειάζεται παρόμοιες τομές να τις προωθήσει η "άλλη πλευρά". Καθώς και να παρατείνει (με δική της πρωτοβουλία;) τον χρόνο που τελειώνει.
This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Το κείμενο του Α.Δ.ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΗ δημοσιεύτηκε στη ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ 9.2.2015
