Thursday, 28 March 2024

55+ και θέλεις να δουλέψεις;

Είστε 55+ και θέλετε να δουλέψετε; Ξεχάστε το, εκτός κι αν το δείτε αλλιώς...

Στο διάγραμμα αυτό βλέπουμε τα ποσοστά απασχόλησης ατόμων που βρίσκονται στο ηλικιακό φάσμα 55-64 στις χώρες του Ο.Ο.Σ.Α (2016). Η Ελλάδα είναι η τελευταία στην κατάταξη. Το περιεχόμενο που ακολουθεί σχετίζεται άμεσα με το παρόν διάγραμμα. To ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο έχει καταστήσει σχεδόν αδύνατον το να εργαστεί ένας συνταξιούχος.

Εσείς που διαβάζετε με ενδιαφέρον εκείνα τα κείμενα που αναφέρονται με νοσταλγία στη δεκαετία του εξήντα «όπου όλα ήταν καλύτερα», μη διαβάσετε αυτό το άρθρο. Ωστόσο, εγώ θέλω να το αφιερώσω στους σημερινούς πενηντάρηδες και εξηντάρηδες, δηλαδή στους ανθρώπους της γενιάς μου. Δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια καταγραφή των προσπαθειών μου να βρω δουλειά, που να έχει νόημα για μένα και να δίνει εισόδημα, μέσα στα χρόνια της κρίσης, ως πρόωρη συνταξιούχος με 30 χρόνια εργασίας στο βιογραφικό μου.

Ξεκίνησα να δουλεύω ήδη από τα φοιτητικά μου χρόνια, στην αρχή πιο χαλαρά, ως δασκάλα αγγλικών -με πρώτους μαθητές τους αδελφούς Λεωνίδα και Νικόλα Καβάκο, καλή αρχή, ε;-, μετά ως γραμματέας σε δικηγορικό γραφείο και εντέλει ως ιδιαιτέρα γραμματέας του προέδρου μεγάλης κρατικοποιημένης Τράπεζας. Θέση που εγκατέλειψα με την άνεση του ανθρώπου που βλέπει τη ζωή να του ανοίγει κι άλλες πόρτες. Ήμουν τυχερή με όλους τους ανθρώπους που με προσέλαβαν τότε. Ήταν άνθρωποι που εκτίμησαν τη δουλειά μου και κατάλαβαν τις ανάγκες μου. Ακολούθησαν μεταπτυχιακά και, μετά την επιστροφή μου, πρόσληψη σε μεγάλο ιδιωτικό σχολείο. Τα είκοσι εννέα χρόνια που εργάστηκα εκεί, είτε ως καθηγήτρια είτε σε διοικητικές ή ακαδημαϊκές θέσεις, διαμόρφωσαν την επαγγελματική μου ταυτότητα. Όταν μου δόθηκε η δυνατότητα της πρόωρης συνταξιοδότησης, το 2013, ήμουν 54 ετών και ήξερα ότι στο εξής θα βάδιζα σε γλιστερή πίστα. Γι' αυτήν θέλω να μιλήσω.

Δεν ήμουν ανυποψίαστη, διανύαμε ήδη τον τέταρτο χρόνο της κρίσης. Δεν φανταζόμουν όμως ότι θα αντιμετώπιζα προσβλητική συμπεριφορά στο κοινωνικό περιβάλλον. Συνομήλικος επιχειρηματίας, κληρονόμος οικογενειακής επιχείρησης, χωρίς λαμπρές επαγγελματικές περγαμηνές, μου είπε, μας συνέστησαν, ότι «κάποιοι σαν κι εμένα έχουν ρίξει έξω τα σφαλιστικα ταμεία». Αρκέστηκα να του απαντήσω ότι είχα πληρώσει για πάνω από τριάντα χρόνια εισφορές κι ότι, ως μισθωτή, δεν είχα φοροδιαφύγει. Παράλληλοι μονολογοι.

Μια ΜΚΟ με ωφελούμενους παιδιά από οικογένειες μεταναστών, στο κέντρο της Αθήνας μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρων χώρος, όπου θα μπορούσα να αξιοποιησω και την εμπειρία μου ως προς την εκπαίδευση και τα παιδιά, αλλά και την διοικητική μου εμπειρία, καθώς και τις γνώσεις και τις γνωριμίες μου στον εκπαιδευτικό χώρο. «Αξιοποιήθηκα», λοιπόν, για να απασχολώ μια ομάδα νηπίων, μια φορά την εβδομάδα. Μου ζητηθηκε να παρακολουθώ ως εκπαιδεύομενη την μικρή ομάδα των έμμισθων υπαλλήλων να κάνει την καθημερινή διαχείριση και τέλος είχα τη μοναδική ευκαιρία να εκπαιδευθώ στη διδακτική πράξη από μια ψυχολόγο, που δεν είχε διδάξει ούτε μια ώρα. Το αντικείμενο ήταν ένα μάθημα-διαδραστική εμπειρία για εφήβους-που ήταν το αντικείμενο της ειδικότητάς μου για 30 χρόνια. Επίσης διδάχθηκα τη συγγραφή επιστολών για την επικοινωνία με φορείς. Η δυσφορία μου για την αναποτελεσματική χρήση του χρόνου μου και την μη αξιοποίηση όσων μπορούσα να προσφέρω, στο όνομα μιας εσωτερικής γραφειοκρατίας, αποτέλεσε την αιτία του γρήγορου διαζυγίου. Το ότι μίλησα σε ακροατήριο δασκάλων ή χορηγών, επικοινώνησα με χορηγούς ή εκπαιδευτικούς φορείς, παρουσίασα την οργάνωση σε διαφορετικά ακροατήρια, όπως μου ζητήθηκε, μάλλον δυσκόλεψαν την παραμονή μου εκεί. Το ότι συμμετείχα σε μπαζάρ, διοργανώσεις πάσης φύσεως και ότι ήμουν ικανή και στις μεταφορές δεν με διέσωσε. Η επαφή μου με ένα άλλο σωματείο, μεικτού χαρακτήρα, εκπαιδευτικού και κοινωνικού, κατέληξε σε αποτυχία, διδάσκοντάς μου ότι, όσο κι αν αγαπάς τους φίλους σου, είναι δύσκολο να συνεργαστείς μαζι τους. Αυτό ήταν πολύτιμο μάθημα και δεν αισθάνομαι ευγνώμων σε αυτούς που μου το έδωσαν. Έκτοτε κανείς/καμιά από γνωστούς και φίλους που δραστηριοποιούνται στον εθελοντισμό δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημά μου να συνδράμω παιδιά, ζώα, ηλικιωμένους. Η απορία μου «πώς να το καταφέρω;» έχει μείνει αναπάντητη.

Ήμουν πια απόλυτως βέβαιη ότι είχα τελειώσει με τον εθελοντισμό. Τότε είναι που συνάντησα την εξαίρεση. Η εξαίρεση ονομάζεται ΝΕΟΝ και πράγματι φέρνει κάτι ολότελα νέο ως προς την αντιμετώπιση των ανθρώπων 55+ που θέλουν να εργαστούν. Εργάστηκα σε δυο πρότζεκτ του Οργανισμού, προσλήφθηκα και πληρώθηκα νόμιμα και με διαφάνεια και είχα την ευκαιρία να δουλέψω με νέους ανθρώπους, κάτω από την ευθύνη τους, αλλά και μεγαλύτερους χωρίς καμία διάκριση ηλικίας. Σήμερα, με αφορμή μια φωτογραφία της Μαντόνα τόπλες, είδα μεταφρασμένο στα ελληνικά τον όρο ageism, ως ηλικιοφοβία. Δεν είμαι καλλιτέχνης κι έτσι δυστυχώς δεν μπορώ να δουλεύω πάντα εκεί και να απολαμβάνω τον αέρα ελευθερίας, ισότητας και απουσίας καθε είδους διάκρισης που έζησα εκεί.

Με γνωριμίες και επαφές φίλων άρχισα να εργάζομαι ως επιμελήτρια εκδόσεων.Παράλληλα, έδινα βιογραφικά, όπου μου ζητούσαν ή όπου έβλεπα ότι μπορούσα να ταιριάζω σε αυτό που ζητιόταν. Σε μεγάλο εκδοτικό οίκο που ζητούσαν κάποιον/α να έρχεται σε επαφή με τον τύπο και να συντονίζει τη δραστηριότητα που είχε σχέση με την εξωστρέφεια, να γράφει και να προβάλλει τη δραστηριότητά τους, δεν πέρασα καν στο πρώτο στάδιο της επιλογής, παρά τις δυο θερμές συστατικές επιστολές που είχα επισυνάψει στο βιογραφικό μου, όπως ζητούσε η αγγελία. Ηλικία; Μάλλον.

Η συνεργασία με τους εκδοτικούς οίκους δεν είναι χωρίς εμπόδια, εκτός του γεγονότος ότι είναι κακοπληρωμένη. Όταν ρωτήθηκα, μετά τη δεύτερη επιμελητική συνεργασία μου, πόσο θα ήθελα να πληρωθώ και είπα «όσα μου δώσατε και την προηγούμενη», η συνεργάτις του εκδότη επέμενε ότι είχε την εντολή να με ρωτήσει. Απάντησα κι εγώ, υπολογίζοντας τα χρήματα που είχα πάρει την προηγούμενη φορά, και το μέγεθος του βιβλίου,και δήλωσα ένα ποσόν, για να μου προτείνουν στο τέλος 30% κάτω. Η συνεργασία τελείωσε άδοξα. Σε επόμενη συνεργασία, με άλλον φορέα, μεταφραστική αυτή τη φορά, στάθηκε αδύνατον να βρεθεί ένας νόμιμος τρόπος πληρωμής, που να είναι και ελάχιστα συμφέρων.

Η κορυφαία, ως τώρα, στιγμή αυτής της πορείας αναζήτησης εργασίας ήρθε την προηγούμενη εβδομάδα κι ήταν αυτή που με έκανε να γράψω το τόσο προσωπικό κείμενο. Βρέθηκα με τρεις ανθρώπους που έχουν προσληφθεί από έναν φορέα του ευρύτερου δημοσίου τομέα για να φέρουν εις πέρας συγκεκριμένο πρότζεκτ διαρκείας ενός έτους. Παρόντες στη συνάντηση ήταν ο διευθυντής, η διευθύντρια του έργου και μια τρίτη, διευθύντρια κι αυτή, του κάτι τι, που δεν το θυμάμαι. Με υποδέχτηκαν με πολλή χαρά, αφού θα αναλάμβανα για ένα χρόνο τη γραμματειακή υποστήριξη και την παρακολούθηση των επί μέρους δράσεων, με αντάλλαγμα ένα γραφείο, όχι το έπιπλο, κι ένα μέιλ του οργανισμού. Τον προϋπολογισμό, όπως μου εξήγησαν, τον είχαν ήδη μοιράσει μεταξύ τους, «είναι και περιορισμένος, άλλωστε». Ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι που τολμούν να ζητούν από «εθελοντές»να κάνουν δωρεάν τη δική τους δουλειά; Ευτυχώς η συνάντηση κράτησε μόνο δέκα λεπτά. Ευχαρίστησα κι έφυγα κι είπα να γράψω τις περιπέτειές μου, γιατί φαντάζομαι δεν είμαι κι η μοναδική. Ίσως όμως να αποτελεί κι ενα ρεκόρ, πρόταση ΔΩΡΕΑΝ γραμματειακής υποστήριξης για ένα χρόνο!

Θα ήμουν άδικη, αν δεν ανέφερα, τη συνάντησή μου με την υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων του Pierce College, η οποία μετά από μια αναλυτική και ουσιαστική συζήτηση μου είπε ότι η πολιτική είναι να παίρνουν αποφοίτους του σχολείου τους, αυτή τη δύσκολη εποχή. Για να κλείσω αυτό το επίπονο αλλά και life changing οδοιπορικό, θέλω να πω ότι η λύση, η προοπτική βρέθηκε για μένα σε ένα σχέδιο που εκπονήθηκε από την αρχή από έναν ´Ελληνα που άλλαξε επαγγελματική πορεία και μια Αμερικανοκινέζα που σκέφτηκαν να οργανώνουν μαθήματα ελληνικού πολιτισμού σε κινέζους μαθητές που επισκέπτονται την Ελλάδα. Μια επαγγελματική προοπτική που φτιάχτηκε από την αρχή, πρωτότυπα κι ευέλικτα, χωρίς στεγανά και περιορισμούς, άλλους από αυτούς που θέτει η ελληνική νομοθεσία, που δεν είναι και λίγοι.

Φιλόξενο χώρο στην πορεία αυτή μου έδωσε το διαδικτυακό συνδρομητικό μέσο ερευνητικής δημοσιογραφίας, insidestory.gr, όπου αρθρογράφησα για θέματα εκπαιδευτικά και βέβαια η Athens Voice που φιλοξενεί με δημοκρατική άνεση τους κοινωνικούς αλλά και επαγγελματικούς προβληματισμούς μου.

Με ποιες λέξεις θα απέδιδα την εμπειρία μου; Αποκλεισμός, δυσπιστία, ηλικιοφοβία, κρυμμένες ατζέντες και στον αντίποδα πρωτοτυπία, δημιουργικότητα, τόλμη, άνοιγμα, ανοχή της διαφορετικότητας. Η λύση, για όσους αναζητούν στην ηλικία αυτή επαγγελματική προοπτική είναι να φτιάξουν κάτι από τη αρχή, που θα το θεωρήσουν δικό τους, θα έχουν λόγο στη διαμόρφωσή του. Κάτι καινοτόμο που να αξιοποιεί τη γνώση και την εμπειρία τους. Κάτι, όπως λέμε στα ελληνικά, out of the box.

*Δημοσιεύτηκε στο athensvoice.gr στις 11/2/2018. 

Το «προοίμιο» της συμφωνίας το διάβασε κανείς;

Δυστυχώς, η δημοκρατία δεν φαίνεται να αποτελεί συνειδητή επιλογή στην κοιτίδα της, ούτε ιστορικό προορισμό. Ο λόγος ξανά για τα συλλαλητήρια και την ένδεια επιχειρημάτων εκ μέρους της Ν.Δ. για το ονοματολογικό των γειτόνων αλλά και τη νομιμοποίηση της νεοφασιστικής οργάνωσης που –με κάθε τρόπο– θέλει «ξιφολόγχες στα πεζοδρόμια». Στην πραγματικότητα, πίσω από τους αντικυβερνητικούς τακτικισμούς της αντιπολίτευσης βρίσκεται η εθνικιστική αναδίπλωση της ελληνικής συντήρησης.

Το «προοίμιο» της Συμφωνίας των Πρεσπών κάνει λόγο για «πνεύμα και αρχές δημοκρατίας, για σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων...»∙ μιλάει για «την υποχρέωση των κρατών να απέχουν στις διεθνείς σχέσεις τους από την απειλή ή χρήση βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οποιουδήποτε κράτους»∙ τονίζει «τις αρχές του απαραβίαστου των συνόρων και της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών που έχουν ενσωματωθεί στην Τελική Πράξη του Ελσίνκι του 1975».

Μιλάει για «την ενίσχυση της ειρήνης, της σταθερότητας, της ασφάλειας και την περαιτέρω προώθηση της συνεργασίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη», για «κλίμα εμπιστοσύνης και σχέσεις καλής γειτονίας στην περιοχή και να τερματίσουν οριστικά οιεσδήποτε εχθρικές συμπεριφορές... μορφές αλυτρωτισμού και αναθεωρητισμού...»∙ για διεύρυνση μιας στρατηγικής εταιρικής σχέσης στους τομείς της γεωργίας, της πολιτικής προστασίας, της άμυνας, της οικονομίας, της ενέργειας, του περιβάλλοντος, της βιομηχανίας, των υποδομών, των επενδύσεων, των πολιτικών σχέσεων, του τουρισμού, του εμπορίου, της διασυνοριακής συνεργασίας και των μεταφορών, αξιοποιώντας επίσης τα υπάρχοντα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης κ.λπ., κ.λπ.

Αυτά ποιος τα διάβασε; Πάντως, όχι ο πανελίστας που έλεγε «Εύχομαι να γίνει πόλεμος και να πάτε να πολεμήσετε, κύριε», ούτε ο Πάνος Καμμένος που διαβλέπει –το εύχεται μήπως;– «μελλοντικούς πολέμους στα Βαλκάνια»∙ ούτε όσοι επινοούν σκοτεινές πτυχές της περιώνυμης συμφωνίας.

Προφανώς, τα διάβασε μόνον ο Τρυγαίος του Αριστοφάνη στην «Ειρήνη» (ανέβηκε το 421 π.Χ. στα Μεγάλα Διονύσια). Ποιοι δεν ήθελαν τότε την Ειρήνη; Ο Πόλεμος, που την κρατούσε φυλακισμένη. Και ποιοι άλλοι; Ολοι οι έμποροι –όπως και οι σημερινοί– που σιτίζονταν από τον Πόλεμο. Κι όμως, εκείνοι που ήξεραν τι είναι η Ειρήνη κατάφεραν να την ελευθερώσουν μαζί με την Οπώρα και τη Θεωρία που κι αυτές ήταν φυλακισμένες: την Οπώρα για να την παντρευτεί ο Τρυγαίος, τη Θεωρία για να τη χαρίσουν στη Βουλή. Τη βλέπουμε αυτή την κληρονομιά ή βλέπουμε μόνο «Power of love»;

Και μιλώντας για θεωρία, αλήθεια, πώς φαντάζονται οι «πολέμιοι της συμφωνίας» τη θρυλούμενη ανάπτυξη και τις επενδύσεις, όταν η ανάπτυξη των Βαλκανίων σε κλίμα ειρήνης (και όχι εχθρότητας) είναι άμεση συνισταμένη της δικής μας εθνικής ανάπτυξης; Ας το πούμε για πολλοστή φορά: όσοι εμμένουν σε μη επίλυση του Μακεδονικού με το επιχείρημα «Δεν μας ενδιαφέρει τι κάνουν οι άλλοι, αρκεί εμείς να μην τους αναγνωρίσουμε», κινούνται εις βάρος των εθνικών συμφερόντων.

Ο Ιμάνουελ Καντ, πάνω από διακόσια χρόνια πριν, με το «Προς την αιώνια ειρήνη» (εκδ. Πόλις, 2006), είχε υπερασπιστεί, με υπεραισιοδοξία, ένα διεθνές δίκαιο με σκοπούμενο τον τερματισμό κάθε πολέμου και την ειρηνική αδιάσπαστη κοινότητα όλων των λαών. Δεν εννοούσε «συμμαχίες που θα αποσοβούν τον πόλεμο, με μόνιμο τον κίνδυνο της έκρηξής του». Στην «αιώνια ειρήνη» είχε κάνει, επίσης, διάκριση –σημαντικό σήμερα θέμα– μεταξύ «ηθικού πολιτικού» και «πολιτικού ηθικολόγου».

Ο ηθικός πολιτικός, έλεγε, είναι εκείνος που υποτάσσει τα δημόσια ενεργήματά του σε ασφαλή ηθικά και έλλογα κριτήρια∙ είναι αυτός που πιστεύει ότι οι κανόνες της πολιτικής και της ηθικής μπορούν να συνυπάρξουν ώστε η πολιτική του να διέπεται από δίκαιες και έλλογες αρχές. Αντίθετα, ο πολιτικός ηθικολόγος είναι κυνικός και ιδιοτελής∙ χρησιμοποιεί σοφιστικέ αξιώματα για την, εκ των υστέρων, δικαιολόγηση άδικων πράξεων εναντίον του λαού του ή εναντίον κάποιου γειτονικού κράτους· αποποιείται τις ευθύνες του για το κακό που διαπράττει και χρησιμοποιεί στρατηγικές «διαίρει και βασίλευε».

Πολλοί θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι ο Καντ υπερτίμησε την ισχύ του Λόγου και υποτίμησε τη δύναμη των παθών. Αλλά ακόμα και αυτοί –όπως ο Γιούργκεν Χάμπερμας– που θεώρησαν ότι ο φιλόσοφος της «αιώνιας ειρήνης» έσφαλε και, εν μέρει, διαψεύστηκε ιστορικά ως προς την εμπέδωση της διεθνούς ειρήνης ένεκα του αναπτυσσόμενου «εμπορικού πνεύματος», είναι πεπεισμένοι ότι, κατά βάθος, ο Καντ εξακολουθεί να έχει δίκιο (όσο και ο αντιπολεμικός Αριστοφάνης).

Ο Τζον Ρολς στο «Το Δίκαιο των Λαών» (εκδ. Ποιότητα, 2002) το είχε πει αλλιώς: «...αν δεν είναι εφικτή μια λογική και δίκαιη Κοινωνία των Λαών που τα μέλη της να υποτάσσουν τις δυνάμεις τους σε εύλογους σκοπούς, αλλά αντίθετα οι άνθρωποι είναι σε μεγάλο βαθμό ανήθικοι, κυνικοί και εγωκεντρικοί, θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί μαζί με τον Καντ, αν αξίζει τον κόπο αυτοί οι άνθρωποι να βρίσκονται πάνω στη γη». Ποια είναι επιτέλους τα συνεκτικά στοιχεία που ενώνουν τους Έλληνες; Η φτώχεια, η τυχαιότητα και η εχθρότητα; Μας αξίζει;

*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 25/1/2019. 

Ανεβάζει ταχύτητα η γεωργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Πώς θα μοιάζει το μέλλον της γεωργίας στην ΕΕ; Ποια είδη θα καλλιεργούνται; Σε τίνος τραπέζι θα καταλήξουν τα Ευρωπαϊκά προϊόντα; Τί ρόλο θα παίξει η τεχνολογία; Πως θα κινηθεί το αγροτικό εισόδημα; Αυτά είναι τα ερωτήματα που απάντησε ο Τάσος Χανιώτης, διευθυντής της Διεύθυνσης Στρατηγικής, Απλοποίησης και Αναλύσεων Πολιτικής στη Γενική Διεύθυνση Γεωργίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σε παρουσίασή του στο Συνέδριο για τις Προοπτικές της Γεωργίας που έλαβε χώρα στις Βρυξέλλες τον προηγούμενο μήνα αλλά και σε συνέντευξη που έδωσε στη συνέχεια στο Agro24. Στο Συνέδριο παρουσιάστηκαν αναλυτικά οι προοπτικές ανά κύριο γεωργικό κλάδο, περιεγράφηκαν οι κύριες κινητήριες δυνάμεις πίσω από τις εξελίξεις και ανακοινώθηκαν οι προβλέψεις της Κομισιόν για τις αλλαγές που αναμένονται να συντελεστούν στις διεθνείς αλλά και στις αγορές των χωρών της ΕΕ μες την ερχόμενη δωδεκαετία.

Κλάδοι με δυνατή ανάπτυξη

Όπως φαίνεται από τα στοιχεία της ετήσιας ανάλυσης της Κομισιόν ο γεωργικός κλάδος της ΕΕ αναμένεται να ανεβάσει ταχύτητα κατά την επόμενη δωδεκαετία. 'Η συνολική αξία της γεωργικής παραγωγής της ΕΕ προβλέπεται ότι θα αυξηθεί τόσο σε όρους όγκου όσο και αξίας ανάμεσα στο 2019-2030' είπε ο κ. Χανιώτης. 'Οι κλάδοι που περιμένουμε να δούμε αύξηση είναι τα δημητριακά και τα γαλακτοκομικά προϊόντα προϊόντα καθώς και τα πουλερικά. Η παραγωγή ελαιούχων σπόρων θα αυξηθεί δυναμικά στην περίοδο των προβλέψεων, αλλά παραμένουν μικρό ποσοστό στη συνολική παραγωγή αροτραίων καλλιεργειών στην ΕΕ. Αυτό που θα ανεβάσει την αξία της παραγωγής είναι η αύξηση των τιμών. Το πιο σημαντικό ποσοστό αύξησης της αξίας της παραγωγής αναμένεται να σημειώσουν τα γαλακτοκομικά προϊόντα κι αυτό γιατί η ζήτηση για προϊόντα προστιθέμενης αξίας αναμένεται να αυξηθεί', ανέφερε ο ίδιος.

Χωρίς αντίπαλο η ΕΕ στις παγκόσμιες αγορές

Βασική διαπίστωση της ανάλυσης της Κομισιόν όπως ανέφερε στην παρουσίασή του ο κ. Χανιώτης είναι ότι η ΕΕ θα εξακολουθήσει να έχει ουσιαστικά την ηγεμονία στις παγκόσμιες αγορές τροφίμων υψηλής τελικής αξίας. 'Η ΕΕ δεν έχει ουσιαστικά αντίπαλο όσον αφορά στα τρόφιμα με υψηλές προδιαγραφές ποιότητας και ασφάλειας και ακριβώς γι΄αυτό το λόγο προβλέπουμε ότι τα προϊόντα που έχουν ιδιαίτερη ταυτότητα και συνδέονται με τον Ευρωπαϊκό τρόπο ζωής όπως δηλαδή είναι τα προϊόντα γεωγραφικής ένδειξης και ΠΟΠ ΠΓΕ θα συνεχίσουν να έχουν υψηλή ζήτηση'. Σύμφωνα με τον κ. Χανιώτη οι αλλαγές τις οποίες πρέπει να έχει υπόψιν του ο παραγωγός στον μελλοντικό προγραμματισμό της αγροτικής εκμετάλλευσης είναι οι μεταβολές στις προτιμήσεις των καταναλωτών καθώς αυτές καθορίζουν το ρυθμό των εξελίξεων 'Αυτό που αλλάζει τα πράγματα και πρέπει να αποτελεί πυξίδα για τον παραγωγό είναι η αλλαγή στη ζήτηση των καταναλωτών γιατί αυτή ορίζει τις μελλοντικές τάσεις της αγοράς και όχι οι αλλαγές στην παραγωγή των τροφίμων. Εντός της ΕΕ όπου θα εξακολουθούν να καταναλώνονται το μεγαλύτερο μέρος της Ευρωπαϊκής αγροτικής παραγωγής δεν περιμένουμε σημαντικές αλλαγές. Αυτό διότι ο πληθυσμός μεν σταθεροποιείται και αφετέρου δεν έχεις πολλές αλλαγές στις προτιμήσεις των καταναλωτών πέρα από την ανάδειξη τάσεων προς πιο υγιεινά πρότυπα διατροφής. Εκεί όμως που συντελούνται συνεχώς σημαντικές αλλαγές είναι εκτός ΕΕ όπου ενισχύεται αισθητά η επιρροή των καταναλωτικών προτύπων του Ευρωπαϊκού μοντέλου. Η αγορά της Ασίας διευρύνεται εντυπωσιακά καθώς υπάρχει έντονη στροφή προς μια σειρά προϊόντων που συνδέονται με το λεγόμενο δυτικό τρόπο ζωής όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Η αγορά της Βόρειας Αμερικής επίσης διευρύνεται κυρίως επειδή στις δύο ακτές, δυτική και ανατολική, αναπτύσσονται καταναλωτικά πρότυπα που προσαρμόζονται στα Ευρωπαϊκά δεδομένα διατροφής'.

Το στοίχημα της σταθεροποίησης κερδίζει η ΚΑΠ

Για σταθεροποίηση του εισοδήματος του γεωργού έκανε λόγο ο κ. Χανιώτης τονίζοντας ότι αποτελεί απόδειξη των ευκαιριών που δίνει η ΚΑΠ στον αγροτικό τομέα. 'Στην ΕΕ όπως και σε άλλες αναπτυγμένες οικονομίες η πρόοδος σημαίνει ταυτόχρονα και συρρίκνωση του γεωργικού τομέα. Η αξία της γεωργίας μειώνεται έναντι άλλων οικονομικών κλάδων και γι' αυτό το λόγο τα εισοδήματα του γεωργού υστερούν σε σχέση με άλλα πιο προσοδοφόρα επαγγέλματα. Όμως παρότι το χάσμα εξακολουθεί να είναι μεγάλο, το χάσμα αυτό κλείνει, ενώ τα εισοδήματα των γεωργών σε ολόκληρη την ΕΕ συγκλίνουν. Με άλλα λόγια, η ΚΑΠ βοηθά εξομαλύνοντας το μετασχηματισμό της οικονομίας στηρίζοντας και συγκρατώντας το εισόδημα του γεωργού σε ένα γενικά σταθερό επίπεδο', είπε ο κ. Χανιώτης. Και συμπλήρωσε ότι 'το αγροτικό εισόδημα αναμένεται να παραμείνει σταθερό σε γενικούς όρους κατά την επόμενη δωδεκαετία. Την αύξηση στηρίζει από τη μια πλευρά η άνοδος της αξίας της γεωργικής παραγωγής και η έξοδος του εργατικού δυναμικού που συνεχίζει να μετακινείται σε άλλους κλάδους. Από την άλλη πλευρά την αύξηση του αγροτικού εισοδήματος συγκρατεί η άνοδος στα κόστη παραγωγής που εκτιμάται ότι ανέρχεται σε επίπεδα της τάξης του 2% ως το 2030 κυρίως λόγο του αυξανόμενου κόστους της ενέργειας η οποία οδηγεί σε άνοδο στις τιμές των λιπασμάτων και καυσίμων'.

Μονόδρομος οι νέες τεχνολογίες

Όπως ανέφερε ο κ. Χανιώτης στην τόνωση του γεωργικού εισοδήματος αναμένεται να παίξουν θετικό ρόλο και οι τεχνολογίες γεωργίας ακριβείας που προσφέρουν δυνατότητες διεύρυνσης της παραγωγικότητας. 'Οι τεχνολογίες αυτές για πρώτη φορά προσφέρουν την ευκαιρία για διπλά οφέλη τόσο στο επίπεδο της παραγωγικότητας όσο και στην προστασία του περιβάλλοντος, ενώ βελτιώνουν την ασφάλεια των τροφίμων και παράλληλα μπορούν να διευκολύνουν το έργο του παραγωγού', θα πει ο κ Χανιώτης. Η επίδραση των νέων τεχνολογιών δεν περιορίζεται μόνο στο στάδιο της παραγωγής όμως αλλά προσδιορίζει και νέες συνθήκες στο επίπεδο της ζήτησης δίνοντας στον καταναλωτή πληροφορίες για την προέλευση της τροφής 'Η τεχνολογίες μπλοκτσέην για παράδειγμα δίνουν την ευκαιρία στον καταναλωτή να αποκτήσει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στα τρόφιμα που επιλέγει. Με ένα σκανάρισμα της ετικέτας από το κινητό τηλέφωνο στο μέλλον ο καταναλωτής μπορεί να δει τα πλήρη στοιχεία για την προέλευση του προϊόντος, τον χρόνο, τον τόπο και τον τρόπο καλλιέργειας ή εκτροφής, το όνομα του παραγωγού. Οι τεχνολογίες αυτές ενισχύουν λοιπόν τη διαφάνεια σε όλη τη διαδικασία της παραγωγής', θα πει ο κ. Χανιώτης.

Είναι όμως ρεαλιστική η προοπτική εφαρμογής των νέων τεχνολογιών στο άμεσο χρονικό διάστημα; Ο κ. Χανιώτης παραδέχεται ότι υπάρχουν εμπόδια στην άμεση υιοθέτηση των πρωτοπόρων τεχνολογιών γεωργίας. 'Υπάρχει ένα χάσμα γνώσης που χρειάζεται για την εφαρμογή των τεχνολογιών γεωργίας ακριβείας, στις αντιλήψεις για την αξία τους αλλά και στην ωριμότητα των νέων τεχνολογιών. Ένα πράγμα είναι όμως είναι σαφές: οι τεχνολογίες αυτές ήρθαν για να μείνουν. Δεν συζητάμε σήμερα για το αν θέλουμε να πάμε προς ένα μέλλον που θα περιλαμβάνει τη γεωργία ακριβείας γιατί είναι βέβαιο ότι προοριζόμαστε να κινηθούμε σε αυτή την κατεύθυνση. Η συζήτηση σήμερα αφορά το αν και πως η πολιτική θα μπορέσει να διευκολύνει τη μετάβαση προς ένα νέο παραγωγικό μοντέλο που ενσωματώνει τις νέες τεχνολογίες'. Επιπλέον όπως υποστηρίζει ο ίδιος η ταχύτητα με την οποία ενδέχεται να υιοθετηθούν οι τεχνολογίες γεωργίας ακριβείας είναι μεγάλη 'Κάθε φορά που υπάρχει μια καινούρια εξέλιξη μοιάζουν όλα φουτουριστικά αλλά εκτιμώ ότι τα πράγματα θα εξελιχθούν πολύ γρήγορα. Υπάρχουν άλλωστε και πρόσφατα εμπειρία όσον αφορά στη γεωργία ακριβείας που εξαπλώνεται ραγδαία. Όπως πληροφορήθηκα σε επίσκεψή μου στην Αμερική για παράδειγμα στις μεσοδυτικές πολιτείες η διάδοση της χρήσης νέων τεχνολογιών στην παραγωγή σόγιας και καλαμποκιού αυξήθηκε από 10% σε 60% μέσα σε μια πενταετία. Στις σημερινές κοινωνίες ακριβώς επειδή οι τεχνολογίες πληροφορικής αυξάνει όχι μόνο τον όγκο των πληροφοριών αλλά και την ταχύτητα διάδοσης τους βλέπουμε ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις διαδίδονται με μεγάλη ταχύτητα', καταλήγει.

*Δημοσιεύτηκε στο agro24.gr. Την συνέντευξη στον κ. Τάσο Χανιώτη πήρε η Σοφία Σπύρου

Συνέντευξη με τον οικονομικό αναλυτή, Γιάννη Αγγελή

Να ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας από τον έπαινο της κ. Μέρκελ για την οικονομία. Σημείωσε ότι «με την ολοκλήρωση του τρίτου προγράμματος προσαρμογής τον περασμένο χρόνο η Ελλάδα έχει σημειώσει μεγάλη πρόοδο».

Το σχόλιο της κας Μέρκελ για την ελληνική οικονομία έχει μια αλήθεια κι ένα ψέμα. Η αλήθεια είναι ότι πράγματι, πλέον, η οικονομία είναι εκτός του τρίτου προγράμματος, με ολοκληρωμένο αυτό το πρόγραμμα και τα μέτρα που προέβλεπε και το ψέμα είναι ότι έχει βγει από τον κίνδυνο. Ο κίνδυνος έχει να κάνει με το αν μπορεί αυτή η οικονομία να λειτουργήσει στο διεθνές περιβάλλον. Η αλήθεια είναι ότι ακόμη δεν μπορεί να λειτουργήσει φυσιολογικά και αυτό φαίνεται σε μέτρα που έχουν ληφθεί από τον καιρό των προγραμμάτων και εξακολουθούν να ισχύουν. Υπεύθυνη γι' αυτό είναι η ΕΚΤ π.χ., τα capital controls ή ο εξωστρακισμός της ελληνικής οικονομίας από όλα τα μέτρα στήριξης της οικονομίας που έχει πάρει και εξακολουθεί παρά το τέλος της ποσοτικής χαλάρωσης, η ΕΚΤ.

Δάνεια ειδικού σκοπού και η ελληνική περίπτωση

Διάβασα στη «Ναυτεμπορική» ότι η ΕΚΤ ετοιμάζει το μέτρο της χορήγησης φθηνών δανείων μακράς διάρκειας για ενίσχυση της ρευστότητας του τραπεζικού συστήματος. Θα ισχύει και για την Ελλάδα;

Πρόκειται για ένα μέτρο ανανέωσης των δανείων ειδικού σκοπού που είχε δώσει η ΕΚΤ, τα περιβόητα T-L TROS, τα οποία ήταν δάνεια μηδενικού κόστους προς ευρωπαϊκές τράπεζες, με την προϋπόθεση ότι ένα μέρος τους θα διοχετευτεί στη χρηματοδότηση της οικονομίας, δηλαδή των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Θα ανανεωθούν το 2019, καθώς μερικά από αυτά λήγουν το 2020 και το 2021 αλλά χρειάζεται να ανακοινωθεί νωρίτερα για να μπορούν να προγραμματίσουν οι τράπεζες. Κανονικά θα πρέπει αυτό να αφορά και την Ελλάδα, αλλά ακόμη δεν έχει γίνει γνωστό. Να τονίσουμε εδώ πως οι ελληνικές τράπεζες εξακολουθούν να υφίστανται τον περιορισμό της ΕKT από την άνοιξη του 2015, που τους απαγορεύει να ξεπεράσουν ένα ελάχιστο όριο, 8 δισ. ευρώ, αγοράς κρατικών ομολόγων.

Έτσι δεν μπορεί να διαφοροποιηθεί και η σύνθεση του ελληνικού χρέους, με σοβαρές συνέπειες για την οικονομία.

Το ένα είναι ότι δεν μπορούν να απολαμβάνουν τα υψηλά, σχετικά επιτόκια που έχουν τα ελληνικά κρατικά ομόλογα, να στηρίζουν έτσι την κερδοφορία τους και το δεύτερο είναι ότι αποκλείονται μ΄ αυτό τον τρόπο από τη διαμόρφωση τιμών από τα ελληνικά ομόλογα. Πέρα από την ισχύ των capital controls που κρατούν την ελληνική οικονομία απομονωμένη από τις ελεύθερες συναλλαγές της από το εξωτερικό.

Αναχρηματοδότηση του χρέους

Φαίνεται ότι υπάρχει ένα κλίμα στήριξης της ελληνικής οικονομίας από έξω όπως είδαμε και σε σχόλιο κοινοτικού αξιωματούχου για τη δήλωση Σημίτη και την αναφορά Μέρκελ στην έξοδο στις αγορές.

Πρέπει, νομίζω, να πούμε εδώ το εξής. Η επιστροφή της Ελλάδας στις αγορές δεν είναι κάτι που θα εξαρτηθεί από το πόσο ψηλότερο ή χαμηλότερο είναι το επιτόκιο που θα της ζητηθεί. Έχει να κάνει με κάτι άλλο το οποίο είναι πολύ πιο βασικό και ουσιώδες, αλλά δεν έχει μπει στη συζήτηση. Η ελληνική οικονομία έχει ένα χρέος που εξυπηρετείται με περίπου 15 δισ. ευρώ το έτος, όσον αφορά τους δανειστές της. Είναι ένα χαμηλό ποσοστό στο ΑΕΠ, αν το συγκρίνεις με άλλες χώρες. Από την άλλη όμως αυτά τα χρήματα, ακριβώς επειδή αφορούν ξένους δανειστές –το ΔΝΤ, την ΕΚΤ, το διακρατικό δάνειο κ.ά.– βγαίνουν όλα έξω. Και αυτή η έξοδος, ως εκροή κεφαλαίων δεν μπορεί να καλυφθεί με τα υπάρχοντα δεδομένα της οικονομίας ούτε από τον τουρισμό ούτε από τις εξαγωγές. Το υπόλοιπο, δηλαδή, που απομένει, γύρω στα 10 δισ. είναι μια τρύπα η οποία δεν μπορεί παρά να καλυφθεί μέσω δανεισμού. Διαφορετικά θα είναι μια περαιτέρω αφαίμαξη της εσωτερικής ρευστότητας η οποία είναι ήδη συρρικνωμένη. Την οποία δεν μπορεί να καλύψει το τραπεζικό σύστημα για τους γνωστούς λόγους. Κατά συνέπεια ναι μεν η Ελλάδα έχει εξασφαλίσει την κάλυψη του χρέους της μέχρι το 2032, αλλά αυτή η κάλυψη -ακριβώς επειδή αφορά εκροή κεφαλαίων- πρέπει να γίνει με αναχρηματοδότηση του χρέους από τις αγορές. Γι' αυτό θα είναι λάθος να προσεγγίσει κανείς την έξοδο στις αγορές μόνο από το ύψος του επιτοκίου. Έτσι κι αλλιώς, στην τρέχουσα συγκυρία είναι χαμηλότερο από αυτό άλλων ομολόγων που λήγουν τους επόμενους μήνες. Π.χ., εάν αυτή τη στιγμή βγει στις αγορές η Ελλάδα και πληρώσει για ένα πενταετές ομόλογο 3,6%-3,7% αυτό είναι περίπου μια μονάδα λιγότερο από το αντίστοιχο πενταετές δάνειο της άνοιξης του 2014, την περίοδο του success story. Κατά συνέπεια ναι μεν έχουμε επιτόκιο υψηλότερο των άλλων χωρών της Ευρωζώνης, αλλά είναι πολύ φθηνότερο από όσα ήδη πληρώνει η Ελλάδα. Άρα η αναχρηματοδότηση αυτού του κομματιού του χρέους φαίνεται συμφέρουσα, αν και είναι ακριβή.

Αναμένεται η έκθεση για την ελληνική οικονομία που απορρέει από το καθεστώς αυξημένης εποπτείας. Πολλά, απαισιόδοξα, έχουν γραφτεί. Εσύ τι λες;

Νομίζω ότι το κλίμα που θα συνταχθεί η έκθεση είναι το ίδιο με το οποίο μίλησε η κ. Μέρκελ στο ταξίδι της στην Αθήνα ή εκφράζουν τελευταία κοινοτικοί αξιωματούχοι, ειδικά ο κ. Μοσκοβισί που θα έρθει την επόμενη εβδομάδα στην Αθήνα. Δηλαδή, παρά τις επιμέρους παρατηρήσεις θα είναι μια θετική έκθεση και θα οδηγήσει, εκτός απροόπτου, στην εκταμίευση των 600 εκατ. ευρώ από τα κέρδη των ελληνικών ομολόγων που θα αξιοποιηθούν για την κάλυψη χρέους.

Ευνοϊκότερο περιβάλλον στις αγορές

Αναμένεται και αξιολόγηση από τους τρεις οίκους το επόμενο διάστημα.

Ναι, η πρώτη είναι στις 18 Ιανουαρίου, η δεύτερη στις 8 Φεβρουαρίου και η τρίτη την 1η Μαρτίου. Δεν φαίνεται πιθανό να υπάρξει κάποια δραματική βελτίωση. Θα προσεγγίζουν, βαθμιαία, την καλύτερη βαθμολογία που είναι της Moodys, BB– όμως θα απέχουν από το όριο που η ΕΚΤ δέχεται κρατικά ομόλογα ως ενέχυρα. Και εδώ ίσως είναι ένα δεύτερο λεπτό σημείο που αφορά την ΕΚΤ. Από την 1-1-2019 και λόγω του τέλους της ποσοτικής χαλάρωσης η ΕΚΤ είναι υποχρεωμένη να επανεπενδύει όλη την ρευστότητα που αποκτά καθώς πωλεί τους τίτλους που έχει αγοράσει στο πλαίσιο της ποσοτικής χαλάρωσης. Όμως είναι σαφές, ήδη ότι δεν υπάρχει πληθώρα τίτλων προς αγορά και ενδεχομένως η ΕΚΤ να μπει σε μια συζήτηση για διεύρυνση των τίτλων που μπορεί να αγοράσει. Μπορεί αυτό να ακουμπήσει και τα ελληνικά ομόλογα; Πιθανότατα όχι προς το παρόν, αλλά σίγουρα δημιουργεί ένα περιβάλλον πιο ευνοϊκό στις αγορές.

Είναι και τα επικείμενα μέτρα, στα οποία αναφέρθηκε και ο Πρωθυπουργός στην συνέντευξή του. Πως αυτά θα επιδράσουν στην οικονομία;

Όλα σχεδόν έχουν ένα αποτύπωμα στην κατανάλωση. Είναι κυρίως κοινωνικά μέτρα που οδηγούνται στην κατανάλωση, διότι δημιουργούν εισοδήματα που οι άνθρωποι θέλουν για την επιβίωσή τους όχι για αποταμίευση. Είναι πολύ πιθανόν ότι θα έχουμε μια αποτύπωση στην αύξηση του ΑΕΠ. Είναι σαφές ότι η σύνθεσή τους συνδέεται και με τις επερχόμενες εκλογές αλλά έτσι κι αλλιώς φαίνεται ότι η υπεραπόδοση των μέτρων, φορολογικών και μη, αφήνουν ένα σημαντικό περιθώριο για να επιστρέψουν κατά ένα μέρος στα χαμηλά εισοδήματα και να περάσουν στην κατανάλωση.

*Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Εποχή" στις 13/1/2019. Την συνέντευξη πήρε ο Παύλος Κλαυδιανός.

Τοπία του χειμώνα, εδώ και στην Ευρώπη

Το πρώτο αυταπόδεικτο είναι ότι η επιτυχία για την Ελλάδα δεν εξαρτάται από αυτό που βλέπουμε στα δελτία ειδήσεων. Ούτε από τις ευαρέσκειες της καγκελαρίου Μέρκελ προς την κυβέρνηση για το έργο της, ούτε από την αναγνώριση των θυσιών του ελληνικού λαού εκ μέρους των δανειστών, ούτε καν από τα παραδεδεγμένα λάθη τους. Εξαρτάται από το πόσο ευτυχισμένοι και αισιόδοξοι είναι οι Ελληνες –και ως Ελληνες και ως Ευρωπαίοι.

Το δεύτερο μείζον έχει να κάνει με το ευρωπαϊκό τοπίο. Για όσο διάστημα οι ευρωπαϊκοί θεσμοί θα λειτουργούν σε πολιτικό κενό με αποκλειστικό γνώμονα την ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς προς όφελος των μεγάλων επιχειρήσεων, δεν θα είναι ο λαϊκισμός και η ακροδεξιά που θα απειλεί την Ε.Ε., αλλά η ίδια η Ε.Ε. που θα δημιουργεί και θα διογκώνει τον ευρωπαϊκό λαϊκισμό. Η συνέπεια είναι ήδη ορατή: φαύλος κύκλος σε εθνικά επίπεδα που επιτίθεται συνεχώς στις ποιότητες της δημοκρατίας, στον χώρο μιας Ηπείρου που απέτυχε να κάνει τη δημοκρατία χειροπιαστή στο ευρωπαϊκό επίπεδο.

Το 1989 η πτώση του Τείχους του Βερολίνου υποσχόταν άνοιξη και νέα περίοδο για την Ευρώπη το μέλλον της οποίας φάνταζε διαφορετικό, όπως διαφορετικό έδειχνε για κείνη την παγκόσμια στιγμή και το παρελθόν της ‒ παρά το γεγονός ότι το τελευταίο προέκυπτε ματωμένο από τα συντρίμμια του 1945 αλλά και από διαχωρισμούς που, εν τω μεταξύ, παγιώθηκαν στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου και επικυρώθηκαν με την ανέγερση του Τείχους το 1961. Υστερα από τρεις δεκαετίες πολλά έχουν αλλάξει στον «ελεύθερο ευρωπαϊκό κόσμο».

Ομως, παρά το γεγονός του πολιτικού χειμώνα, η ευρωπαϊκή ιδέα παραμένει στο τραπέζι. Ο ιστορικός Τόνι Τζαντ αρχίζοντας τις πρώτες κι όλας σελίδες του magnum opus του «Η Ευρώπη μετά τον πόλεμο» (εκδ. Αλεξάνδρεια) με σκέψεις και παρατηρήσεις γύρω από τις μεταβολές του 1989, είχε εκφράσει ορισμένες επιφυλάξεις απέναντι στην άκρατη υπεραισιοδοξία που συνόδευε την πλανητική κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου ευρωατλαντισμού, για τις οποίες, δυστυχώς, δεν διαψεύστηκε: «Αν η Ευρώπη ακολουθήσει "γερμανική" πορεία... θα παραμείνει απλώς και μόνο το άθροισμα και ο υψηλότερος κοινός παρονομαστής των ξεχωριστών συμφερόντων των μελών της».

Παρ' όλα αυτά, ως κεντροαριστερός, υποδείκνυε ως μείζον για την προοδευτική ευρωπαϊκή παρακαταθήκη, αυτό που συμβατικά αποκαλούσαμε «ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο». Το μοντέλο αυτό, η δική μας τουλάχιστον γενιά Ευρωπαίων, το αντιπαρέθετε στον αμερικανικό τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας και οικονομίας.

Αυτό το μοντέλο είναι που ενώνει τους Ευρωπαίους, ακόμη και όταν αμφισβητούν κριτικά τη μια ή την άλλη πλευρά του. Και αυτό το μοντέλο υπερασπίζεται αυτή τη στιγμή η Αριστερά. Εκ τούτου, η ενσωμάτωση της ευημερίας δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνον με απλή αναδιανομή εισοδημάτων από τους πλούσιους στους φτωχούς ή από τα πιο παραγωγικά τμήματα της οικονομίας σε λιγότερο παραγωγικούς τομείς.

Η ενάρετη πολιτική οικονομία του 21ου αιώνα, για να προχωρήσει, δεν θα πρέπει να έχει παγίδες ανισότητας. Κάποτε –όχι πριν από πολλά χρόνια‒ το σύνθημα στα ευρωπαϊκά γραφεία ήταν το «Εver closer union» (στενότερη Ενωση), μάλλον με την έννοια της διεύρυνσης – η οποία συνεχίζεται στις μέρες μας, ειδικότερα στις χώρες της γειτονιάς μας.

Σήμερα, προεκλογικά, στο κτίριο που βρίσκεται απέναντι από τα γραφεία της Κομισιόν στις Βρυξέλλες, κυριαρχεί με μεγάλα γράμματα το σύνθημα «The Future Is Europe» (Το μέλλον είναι η Ευρώπη). Πρόκειται περί πίστης σε έναν τύπο συλλογικής διακυβέρνησης που, στο πρόσφατο παρελθόν, δεν επέδειξε υψηλά επίπεδα πολιτικής υπευθυνότητας – ίσως επειδή, όπως και οι μεγάλες εταιρείες, δεν είναι υπόλογη κυρίως στους λαούς της Ευρώπης.

Αντίθετα, όπως φάνηκε με την Ελλάδα, με το Brexit, όπως φαίνεται με το κίνημα διαμαρτυρίας των «κίτρινων γιλέκων» στη Γαλλία, αλλά και με το θέμα του προϋπολογισμού στην Ιταλία, οι γραμμές που αποκόπτουν τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και γεννούν τον εθνικισμό πυκνώνουν και δεν μπορούν πλέον να αγνοούνται. Τούτων δοθέντων, δεν μένει άλλο παρά αυτή η πίστη να αποτυπωθεί στην πραγματική ευημερία και αυτό το μέλλον να συνοδευτεί από χειροπιαστές δράσεις τόσο στα εθνικά συμφραζόμενα όσο και στο κοινοτικό επίπεδο, σε πλαίσιο δημοκρατίας.

Ούτως ή άλλως, όπως έχουν εξελιχθεί τα πολιτικά πράγματα, πολλοί στην Ευρωπαϊκή Ένωση ξυπνούν και νυχτώνουν σε τοπία πολιτικού χειμώνα, με κυρίαρχη την αίσθηση της εγκατάλειψης∙ νοιώθουν άβολα∙ αισθάνονται ευάλωτοι απέναντι στις αυξανόμενες περιβαλλοντικές, οικονομικές και πολιτικές απειλές, με αποτέλεσμα το σύνθημα «The Future Is Europe» να μοιάζει κούφιο και να αμφισβητείται, όσο ποτέ άλλοτε, από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους. Και τι θα μείνει τελικά στα τοπία της Ευρώπης όταν η δημοκρατία θα σταματήσει πρακτικά να είναι μια πολιτική επιλογή; Δυστοπίες και εθνικιστικές φαντασιώσεις. Οι Βρετανοί –και δεν μιλάμε για κάποιο τελείως ανυπόληπτο έθνος-κράτος‒ βασανίζονται αρκετά στις μέρες μας από την ιδέα ότι «θα είμαστε καλύτεροι μόνοι μας»!

*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 11/1/2019. 

Τα καλύτερα και τα χειρότερα για το 2019

Πάντως, από τα μηνύματα για το έτος 2019 το πιο στρογγυλεμένο ήταν του Προέδρου της Δημοκρατίας. Για την Προεδρία, οι μεγάλοι στόχοι μας για το 2019 είναι η πρόοδος του τόπου, η υπεράσπιση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και η θωράκιση των εθνικών μας θεμάτων και δικαίων – με την υπόμνηση «να μην επαναλάβουμε επώδυνα λάθη του παρελθόντος, απώτερου και πρόσφατου».

Από κει και πέρα, ωσάν να απουσιάζει η νεότερη πολιτική και κοινωνική θεωρία περί «ορθών» κοινωνικοοικονομικών διευθετήσεων, τα μηνύματα των αρχηγών και οι σημειολογίες διέφεραν∙ θα περίμενε κάποιος πως, από τη διαφορετικότητα, θα μπορούσε να προκύψει μια σύνθεση – μια, έστω, αποδεκτή από όλους και αισιόδοξη για όλους. Συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Ανέλπιδες ευχές, εγωισμοί, αυταρέσκειες με... ελάχιστη έως καθόλου πολιτική.

Ο μεν πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας, έκανε θετική αποτίμηση για το 2018, αφού «οι αγώνες και οι θυσίες του λαού έπιασαν τόπο». Εκτίμησε ότι το 2019 θα είναι «μία χρονιά ελπίδας, αισιοδοξίας, προσδοκίας και δημιουργικότητας», εφόσον «κερδίσαμε ήδη τη μάχη της επιστροφής της κανονικότητας με 350.000 νέες θέσεις εργασίας...». Μίλησε για χρονιά των μεγάλων και αναγκαίων θεσμικών τομών και μεταρρυθμίσεων που κανείς δεν τόλμησε και για χρονιά μεγάλης αναβάθμισης του διεθνούς κύρους και του διεθνούς ρόλου της Ελλάδας στο ευρωπαϊκό και στο διεθνές στερέωμα.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης επανήλθε στη δική του αφήγηση του χειρότερου για το 2018: «... Πολλοί είδαν τη ζωή τους να γίνεται χειρότερη... πολλοί συμπολίτες μας έχασαν άδικα τη ζωή τους από την ανικανότητα του κράτους, οι φόροι εξακολουθούν να πνίγουν τους Ελληνες και ότι η ανομία γεμίζει με ανασφάλεια την καθημερινότητά τους...». Και έκλεισε με το προεκλογικό ότι «η χώρα δεν χρειάζεται άλλους διχασμούς, ούτε άλλη πόλωση. Χρειάζεται ενότητα, αλληλεγγύη και σχέδιο για το αύριο και ότι το 2019 θα πάμε μπροστά.

Το αξίζουμε και το μπορούμε» – υπονοώντας, με το κόμμα του στην εξουσία. Το ΚΚΕ, λ.χ., με την ίδια πίστη ότι για όλα ευθύνεται το προπατορικό αμάρτημα, μας θύμισε πως όλα τα δεινά είναι δημιούργημα του καπιταλισμού που θα εξαφανιστούν με την κατάργησή του.

Αυτά παθαίνει όποιος, από τα πρωτόκολλα και το επάγγελμά του ως παράγοντας της δημόσιας ζωής, είναι υποχρεωμένος να πει δυο ευχές στους συμπολίτες του∙ να πει πράγματα που δεν τα πολυπιστεύει και όταν, μάλιστα, αυτά τα δυο πράγματα δεν βγαίνουν από την καρδιά του ούτε καν από τη δική του σκέψη.

Τα λόγια και οι ευχές του καταλήγουν σε κοινοτοπίες. Τίποτα για τον φθίνοντα ελληνικό πληθυσμό και τις προβολές του, τίποτα για το περιβάλλον, τίποτα για την ανεργία, τίποτα για τη φτωχοποίηση και τον κοινωνικό αποκλεισμό, τίποτα για την πολιτισμική έκπτωση. Τίποτα για τα δύσκολα, αλλά και τίποτα για τα θεμελιώδη: τι χρειαζόμαστε τον πλούτο; Πόσα χρειαζόμαστε για να ζούμε μια καλή ζωή;

Και ενώ τα καταστήματα ήταν γεμάτα από λογής εμπορεύματα, ενώ υπήρξε πληρότητα στους δημοφιλείς χειμερινούς προορισμούς και ενώ οι ειδήσεις είπαν κάτι για αναθέρμανση της αγοράς, ακούμε μαζί και τα παράπονα των εμπόρων για δουλειές που δεν πάνε καλά, ή ότι οι εφημερίδες έχουν χαμηλές πωλήσεις κ.λπ. κ.λπ, σε μια αγορά που ξέρει καλά ότι για να είναι κάποιος αγοραστής, θα πρέπει να έχει δουλειά και μισθό, να ζεσταίνεται και να χορταίνει.

Αλλά γι' αυτά ούτε κουβέντα, σαν να μην υπήρξαν πτήσεις από το «Δικαίωμα στην τεμπελιά» του Λαφάργκ στην Λευκή Βίβλο της ΕΟΚ (για την ευέλικτη απασχόληση κατά της ανεργίας), και από το φουτουριστικό «Οικονομικές δυνατότητες για τα εγγόνια μας» του Τζον Μέιναρντ Κέινς το 1930, στη φτώχεια και την απλήρωτη εργασία της σημερινής κρίσης.

Σε ένα διάσημο ποίημα του 20ού αιώνα –επηρεασμένο από το Τρίτο Ασμα της «Κόλασης» του Δάντη και εξίσου διάσημο όσο και η «Ερημη Χώρα»–, στο «Οι Κούφιοι Ανθρωποι», ο νομπελίστας Τ.Σ. Ελιοτ μιλάει για εκείνους που μένουν ξεροί μπροστά σε ηθικά προβλήματα∙ αναφέρεται στον θάνατο του ευρωπαϊκού πολιτισμού από αυτούς που καθόρισαν τη Συμφωνία των Βερσαλλιών, τους τραπεζίτες του Σίτι του Λονδίνου και τους δήθεν προοδευτικούς χωρίς ριζώματα στην κοινωνία. Οι τελευταίοι στίχοι του είναι και οι πιο γνωστοί στίχοι οποιουδήποτε αγγλόφωνου ποιητή: «Ετσι τελειώνει ο κόσμος / Οχι με έναν βρόντο / μα μ' ένα λυγμό».

Όμως, τελειώνει ο κόσμος; Μα και βέβαια όχι. Η ζωή συνεχίζεται μεταξύ αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας, μεταξύ προσδοκιών και διαψεύσεων –όπως τότε στον Μεσοπόλεμο. Αλλά όπως έλεγε ο φιλόσοφος Καρλ Πόπερ «οι απαισιόδοξοι έχουν συνήθως δίκιο∙ αν όμως η ανθρωπότητα έφτασε ώς εδώ αυτό το χρωστάει στους αισιόδοξους» και, όπως έλεγε και κάποιος άλλος, «ας είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον της απαισιοδοξίας». Το βέβαιο είναι ότι το 2019 θα έχει και τα καλύτερα και τα χειρότερα κι ας σταθούμε εδώ.

*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 4/1/2019.

Η παρακμή του δημόσιου διανοούμενου

Κληρονόμος της κριτικής θεωρίας της Σχολής της Φρανκφούρτης, ο 89χρονος σήμερα Γιούργκεν Χάμπερμας θεωρείται δίκαια ένας από τους σημαντικότερους ζώντες φιλοσόφους. Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα συνέντευξης που έδωσε ο Χάμπερμας τον περασμένο Μάιο στην ισπανική εφημερίδα El Pais.

Καθηγητή Χάμπερμας, θεωρείτε ότι η παρακμή της μορφής του δημόσιου διανοούμενου είναι μια πραγματικότητα ή είναι απλώς ένα θέμα συζήτησης μεταξύ διανοουμένων; Δεν υπάρχει μια ορισμένη δόση μελαγχολίας όταν γίνεται λόγος γι' αυτήν;

Η μορφή του διανοούμενου, όπως τη γνωρίζουμε παραδειγματικά στη Γαλλία, από τον Ζολά ώς τον Σαρτρ και τον Μπουρντιέ, αναδύθηκε σε μια δημόσια σφαίρα της οποίας οι εύθραυστες δομές σήμερα διαλύονται.
Κακώς τίθεται το νοσταλγικό ερώτημα «γιατί δεν υπάρχουν πλέον διανοούμενοι;». Δεν μπορούν πλέον να υπάρχουν, αφού δεν υπάρχει ένα κοινό αναγνωστών στο οποίο να απευθυνθούν με τα επιχειρήματά τους.

Θεωρείτε ότι το διαδίκτυο έχει αποδυναμώσει εκείνη τη δημόσια σφαίρα την οποία εξασφάλιζαν τα παραδοσιακά μεγάλα μέσα επικοινωνίας και ότι αυτό είχε «πραγματικές» (και όχι προσωρινές ή φαινομενικές) επιπτώσεις στους φιλοσόφους, τους στοχαστές κ.λπ.;

Ναι, η ιστορική μορφή του διανοούμενου αναπτύχθηκε, από τον καιρό του Χάινριχ Χάινε, με την κλασική διαμόρφωση ενός φιλελεύθερου κοινού. Αυτή η μορφή όμως ζει υπό δυσεύρετες πολιτισμικές και κοινωνικές προϋποθέσεις. Αυτές περιλαμβάνουν ένα ολόκληρο σύστημα θεσμών, αλλά κυρίως την ύπαρξη μιας δημοσιογραφίας που επαγρυπνεί, αξιόπιστων μέσων επικοινωνίας και ενός μαζικού τύπου ικανού να προσανατολίζει το ενδιαφέρον της μεγάλης πλειονότητας των πολιτών προς τα λίγα θέματα που είναι σημαντικά για τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης.

Περιλαμβάνουν επίσης ένα κοινό που ενδιαφέρεται για την πολιτική, καλά μορφωμένο, εκπαιδευμένο στη συγκρουσιακή διαδικασία διαμόρφωσης της κοινής γνώμης, ένα κοινό που διαθέτει χρόνο για να διαβάζει τις ανεξάρτητες και ποιοτικές εφημερίδες. Σήμερα αυτή η υποδομή δεν είναι πλέον ακέραιη. Ο κατακερματισμός που προκαλεί το διαδίκτυο έχει περιθωριοποιήσει τον ρόλο των παραδοσιακών μέσων, τουλάχιστον στις νεότερες γενιές.

Ήδη προτού εκδηλωθούν οι κεντρόφυγες και διαλυτικές τάσεις των νέων μέσων, η αποδιάρθρωση του πολιτικού κοινού είχε αρχίσει με την εμπορευματοποίηση της δημόσιας προσοχής. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, με την αποκλειστική κυριαρχία της ιδιωτικής τηλεόρασής τους, είναι ένα προειδοποιητικό παράδειγμα. Στο μεταξύ, τα νέα μέσα επιδιώκουν μια πολύ πιο δόλια εμπορευματοποίηση. Ο στόχος δεν είναι ευθέως η προσοχή των καταναλωτών, αλλά η οικονομική εκμετάλλευση των ιδιωτικών προφίλ των χρηστών. Από τους «πελάτες», χωρίς αυτοί να το συνειδητοποιούν, κλέβουν τα προσωπικά τους δεδομένα, έτσι ώστε να μπορούν να τους χειραγωγούν καλύτερα, μερικές φορές ακόμη και για πολιτικά «μαφιόζικους» σκοπούς, όπως μάθαμε πρόσφατα από το σκάνδαλο του Facebook.

Δεν νομίζετε ότι το διαδίκτυο, πέρα από τα αναμφισβήτητα πλεονεκτήματά του, ευνόησε μια νέα μορφή αναλφαβητισμού;

Εννοείτε τις πομφόλυγες και τα fake news των tweets του Ντόναλντ Τραμπ. Δεν μπορούμε καν να πούμε ότι αυτό το πρόσωπο είναι κάτω από το επίπεδο πολιτικής κουλτούρας της χώρας του. Απλώς αυτός καταστρέφει διαρκώς αυτό το επίπεδο. Ωστόσο, από την εφεύρεση της τυπογραφίας, που κατέστησε όλα τα πρόσωπα δυνητικούς αναγνώστες, χρειάστηκαν αιώνες προκειμένου να μάθει να διαβάζει όλος ο πληθυσμός.

Το διαδίκτυο, που μας μετατρέπει όλους σε δυνητικούς συγγραφείς, υπάρχει εδώ και λίγες δεκαετίες. Είναι πιθανό με τον καιρό να μάθουμε να διαχειριζόμαστε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με πολιτισμένο τρόπο. Το διαδίκτυο έχει ήδη ανοίξει εκατομμύρια χρήσιμους ιστότοπους, όπου είναι δυνατό να ανταλλάσσονται αξιόπιστες πληροφορίες και τεκμηριωμένες γνώμες.

Σκεφτείτε τα blogs επιστημόνων που εντατικοποιούν με αυτόν τον τρόπο την ακαδημαϊκή τους εργασία, αλλά και τους πάσχοντες από μια σπάνια ασθένεια που επικοινωνούν με άλλους ομοιοπαθείς από τη μια ήπειρο στην άλλη, για να βοηθηθούν με την ανταλλαγή συμβουλών και εμπειριών. Πρόκειται αναμφίβολα για σημαντικά επικοινωνιακά πλεονεκτήματα, που δεν χρησιμεύουν μόνο για να αυξάνουν την ταχύτητα των συναλλαγών και της κερδοσκοπίας στις χρηματιστηριακές αγορές.

Το διαδίκτυο αυτό καθεαυτό είναι μια πρόοδος. Με την επινόηση της γραφής γεννήθηκαν αναπτυγμένοι πολιτισμοί, με την επινόηση της τυπογραφίας η προτεσταντική Μεταρρύθμιση, η γενική εκπαίδευση και η αστική δημόσια σφαίρα. Είμαι πολύ γέρος για να κρίνω την πολιτισμική ώθηση που θα πυροδοτήσουν τα νέα μέσα. Αυτό που με ενοχλεί είναι το γεγονός ότι αυτή είναι η πρώτη μιντιακή επανάσταση στην ιστορία της ανθρωπότητας που υπηρετεί κυρίως οικονομικούς και όχι πολιτισμικούς σκοπούς.

Ποια ίχνη απομένουν από την παλιά μαρξιστική σας ένταξη; Ο Γιούργκεν Χάμπερμας θεωρεί ακόμα τον εαυτό του αριστερό;

Η πολιτική οικονομία δεν είναι το θέμα των ερευνών μου, αλλά εργάστηκα και πάλεψα υποστηρίζοντας αριστερές θέσεις στο πανεπιστήμιο και στη δημόσια σφαίρα επί εξήντα πέντε χρόνια.

Αν εδώ και είκοσι πέντε χρόνια υποστηρίζω μια πολιτική εμβάθυνση της Ευρωπαϊκής Ενωσης, το κάνω με την ιδέα ότι μόνον αυτό το ηπειρωτικό καθεστώς θα μπορούσε σοβαρά να αποκτήσει τη δύναμη να δαμάσει έναν καπιταλισμό που έχει γίνει άγριος.

Δεν εγκατέλειψα ποτέ την κριτική του καπιταλισμού, αλλά διατηρούσα πάντα την επίγνωση ότι οι γενικευτικές διαγνώσεις της εποχής μας, που διατυπώνονται μάλιστα αβασάνιστα, δεν αρκούν. Δεν είμαι ένας από εκείνους τους διανοούμενους που πυροβολούν χωρίς να σκοπεύουν.

Βρίσκω θαυμαστή τη δική σας υπεράσπιση του «συνταγματικού πατριωτισμού». Με αυτή την έννοια εσείς θεωρείτε τον εαυτό σας πατριώτη;

Αισθάνομαι πατριώτης μιας χώρας η οποία, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, επιτέλους εγκαθίδρυσε μια σταθερή δημοκρατία και στη διάρκεια των επόμενων δεκαετιών πολιτικής πόλωσης εδραίωσε μια φιλελεύθερη πολιτική κουλτούρα. Το λέω με δισταγμό και το κάνω για πρώτη φορά, αλλά με αυτή την έννοια είμαι ένας Γερμανός πατριώτης.

Θα μου προξενούσε έκπληξη αν, στο εξωτερικό, δεν αναγνωριζόμουν εκ πρώτης όψεως ως ένα προϊόν της γερμανικής κουλτούρας, με τη δική μου διανοητική σφραγίδα και όλες τις πνευματικές μου συνήθειες. Είμαι μάλιστα υπερήφανος γι' αυτή την κουλτούρα, όταν η δεύτερη ή η τρίτη γενιά Τούρκων, Ιρανών, Ελλήνων ή όποιας άλλης εθνικής προέλευσης μεταναστών εμφανίζονται ξαφνικά στη δημόσια σφαίρα ως οι μεγαλύτεροι σκηνοθέτες, δημοσιογράφοι και τηλεοπτικοί παρουσιαστές, ως οι πιο ικανοί ηγέτες και γιατροί ή οι καλύτεροι συγγραφείς, πολιτικοί, μουσικοί ή δάσκαλοι.

Πρόκειται για μια χειροπιαστή απόδειξη της δύναμης και της αναγεννητικής ικανότητας της κουλτούρας μας. Μια κουλτούρα παραμένει ζωντανή μόνον όσο πείθει τις μελλοντικές γενιές ότι αξίζει τον κόπο να οικειοποιηθούν ερμηνευτικά το παρελθόν και να την προεκτείνουν στο μέλλον.

Παίρνοντας υπόψη μας τις αμοιβαίες αδιαλλαξίες, έχουμε μια (νέα) σύγκρουση πολιτισμών;

Νομίζω ότι αυτή είναι μια εντελώς εσφαλμένη θέση. Οι αρχαιότεροι και ισχυρότεροι πολιτισμοί διαμορφώθηκαν από τη μεταφυσική και από τις παγκόσμιες θρησκείες, που μελέτησε ο Μαξ Βέμπερ.

Όλοι τους διέθεταν ένα οικουμενικό δυναμικό και επομένως ασπάζονταν το άνοιγμα και τη συμπερίληψη. Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός είναι ένα νεότερο φαινόμενο και ανάγεται στον κοινωνικό ξεριζωμό που συντελέστηκε -και συνεχίζεται ακόμα- εξαιτίας της αποικιοκρατίας, της αποαποικιοποίησης και της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης. 

*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 15/12/2018. (Απόδοση: Θανάσης Γιαλκέτσης). 

Να φτιάξουμε ανάχωμα στην Ακροδεξιά...

Μαζί με το Brexit είναι οι κίνδυνοι που εγκυμονούν για την εξέλιξη της Ευρώπης - Πολ Μέισον: Χρειάζεται ευρεία συνεργασία του τόξου της Αριστεράς στην Ευρώπη - Στρατηγικός στόχος θα πρέπει να είναι η μεταρρύθμιση της Συνθήκης της Λισσαβώνας.

Υπέρ της ανάγκης για συγκρότηση μιας ευρείας συνεργασίας των κομμάτων του τόξου της Αριστεράς στην Ευρώπη (από τους σοσιαλιστές και τους ριζοσπάστες αριστερούς έως τους πράσινους) με στόχο τη μεταρρύθμιση του Συμφώνου της Λισσαβώνας τάχθηκε ο γνωστός Βρετανός δημοσιογράφος και πολιτειολόγος Πολ Μέισον σε συνέντευξή του στην ισπανική ιστοσελίδα ctxt.es, υποστηρίζοντας πως μια τέτοια κίνηση θα μεταμόρφωνε την Ε.Ε. και θα ύψωνε ένα ανάχωμα στην άνοδο της Ακροδεξιάς.

Ο γνωστός για την υποστήριξή στον αγώνα της Ελλάδας κατά των Μνημονίων δημοσιογράφος και εκ των συντακτών του προγράμματος του ηγέτη των Βρετανών Εργατικών Τζέρεμι Κόρμπιν στη μακροσκελή συνέντευξή του αναφέρθηκε στις νέες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη όχι μόνο από την επέλαση των νέων μορφών εργασίας και οικονομικής απορρύθμισης που μεταφέρουν στην εξάπλωσή τους η παγκοσμιοποίηση και χρηματοοικονομικοποίηση (financialization) της πολιτικής, αλλά και από τους κινδύνους που εγκυμονούν για την εξέλιξη της ηπείρου το Brexit και η άνοδος της Ακροδεξιάς - αμφότερα απόρροιες της άφρονος οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής που ακολούθησαν οι Βρυξέλλες στα χρόνια της κρίσης όπως λέει.

Οι Εργατικοί και το Brexit

Αναφορικά με την ερώτηση για το εάν η Ε.Ε. δυνητικά θα αντιστρατευόταν με κάθε δύναμη τα μέτρα που θα λάμβανε μια υποθετική κυβέρνηση του Τζέρεμι Κόρμπιν, με εθνικοποιήσεις και αποκατάσταση της δημόσιας περιουσίας και του κοινωνικού κράτους, ο Μέισον επεκτάθηκε τονίζοντας πως μια νίκη του Κόρμπιν, σε συνδυασμό με τη στήριξη των προοδευτικών κυβερνήσεων της Ισπανίας, της Ελλάδας και της Πορτογαλίας, θα μπορούσε να οδηγήσει στη μεταρρύθμιση της Συνθήκης της Λισσαβώνας και σε έναν μετασχηματισμό της Ε.Ε. με περισσότερο κοινωνικό προσανατολισμό.

Συγκεκριμένα, ο Π. Μέισον τόνισε: «Υπάρχουν ψηφοφόροι των Εργατικών που υποστηρίζουν το Lexit (ένα είδος Brexit της Αριστεράς), όμως ο Τζέρεμι Κόρμπιν δεν είναι ένας από αυτούς. Εκείνος αντιλήφθηκε γρήγορα πως μια έξοδος από την Ε.Ε. θα ευνοούσε τους δεξιούς -που είναι υπέρ της απορρύθμισης, των κερδοσκοπικών κεφαλαίων και φιλοατλαντιστές- για να οδηγήσουν τη Βρετανία υπό τον αμερικανικό μανδύα προστασίας. Αυτό θα ήταν ένα αντιδραστικό αποτέλεσμα.

Σχέδιο για δεύτερο δημοψήφισμα

"Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας πως το ένα τρίτο των ψηφοφόρων μας στήριξαν το Brexit και πως εξακολουθούν να το στηρίζουν. Οι πενήντα έδρες που έχει ανάγκη η Αριστερά για να κατακτήσει την εξουσία ψήφισαν υπέρ του Brexit. Αυτό είναι το πρόβλημά μας. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε είναι να πούμε: Ναι, θα κάνουμε το Brexit. Δεν μας αρέσει, όμως εσείς το ψηφίσατε. Αυτό θα τους ανοίξει την πόρτα.

Θα πάμε σε μια έξοδο που θα αφήσει ανέγγιχτες τις θέσεις εργασίας και τη βιομηχανία, αρκετά ηπιότερη από εκείνο που σχεδιάζει η Τερέζα Μέι. Αυτή δεν είναι ικανή να κλείσει μια συμφωνία με το Κοινοβούλιο, πράγμα που θα προκαλέσει επανάσταση στους κόλπους της Δεξιάς όταν θα χρειαστεί να συμπήξουν με την Ε.Ε. μια συμφωνία στα πρότυπα της Νορβηγίας, με ελεύθερη διακίνηση. Αυτή η διαίρεση θα προκαλέσει ένα δεύτερο δημοψήφισμα, όπου θα ψηφίσουμε να παραμείνουμε".

Συμμαχία για αναθεώρηση της Λισσαβώνας

"Εάν καταφέρουμε να φέρουμε εις πέρας τούτο το σχέδιο, το επόμενο βήμα θα είναι να πάμε στις Βρυξέλλες και να ζητήσουμε τη μεταρρύθμιση του Συμφώνου της Λισσαβώνας. Κι ευελπιστώ πως και η κυβέρνηση της Ισπανίας, εάν συνεχίσει να υφίσταται η άτυπη συμμαχία του πρωθυπουργού Πέδρο Σάντσεθ με τον ηγέτη των Unidos Podemos Πάμπλο Ιγκλέσιας, θα μας στηρίξει. Εάν υπολογίσουμε τον Κόρμπιν, ελπίζοντας και στον Σάντσεθ και αναμφίβολα αν οι Πορτογάλοι του Αντόνιο Κόστα και η Ελλάδα του Αλέξη Τσίπρα ζητήσουν τη μεταρρύθμιση του Συμφώνου, τότε θα έχουμε μια διαφορετική Ευρώπη».

Κύριος αντίπαλος η Ακροδεξιά

Ερωτηθείς για το ποια είναι η γνώμη του σχετικά με την ευρωπαϊκή πρόταση της Diem25 του Γ. Βαρουφάκη ως εναλλακτική παρουσία της Αριστεράς στις επερχόμενες ευρωεκλογές, ο Πολ Μέισον απάντησε: «Είναι μια ενδιαφέρουσα χειρονομία, αλλά δεν με ενθουσιάζει. Αυτό που πραγματικά θα με ενθουσίαζε θα ήταν μια συμμαχία της Αριστεράς του Ευρωκοινοβουλίου (GUE/NGL) με τα σοσιαλιστικά κόμματα και τους Πράσινους.

Ο κύριος αντίπαλος δεν είναι πλέον ο παγκοσμιοποιημένος νεοφιλελευθερισμός. Είναι η
Ακροδεξιά. Και σε ορισμένες χώρες υπάρχει κίνδυνος να υπερισχύσουν. Κι όπως έχω πει, είναι ορατός ο κίνδυνος η Ακροδεξιά να συμμαχήσει με τους συντηρητικούς. Επίσης, είναι σύμμαχοι και με τη Ρωσία του Πούτιν, συνεπώς υπάρχει αυξημένη πιθανότητα να χρησιμοποιηθούν μέθοδοι για τη χειραγώγηση των ευρωεκλογών προκειμένου να δοθεί ώθηση στη Δεξιά και να προκληθεί θεσμική κρίση εάν ούτε το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα ούτε και οι Ευρωπαίοι Σοσιαλιστές επιτύχουν αυτοδυναμία. Εκείνο που εγώ θα πρότεινα στους Σάντσεθ, Ιγκλέσιας, στον Κόρμπιν, στο Σιν Φέιν στην Ιρλανδία και στο Ολλανδικό Εργατικό Κόμμα -που έχει δύναμη μόλις 4%-, είναι να συμπήξουν μια κόκκινο/πράσινη συμμαχία».

*Δημοσιεύτηκε στην "Αυγή" στις 18/12/2018. 

Ένα Μανιφέστο για τον εκδημοκρατισμό της Ευρώπης. Μία πρωτοβουλία του Τομά Πικετί

Ο Τομά Πικετί και μια ομάδα Ευρωπαίων ακαδημαϊκών, διανοουμένων και ερευνητών καταθέτουν μια πρόταση-μανιφέστο για τον εκδημοκρατισμό των ευρωπαϊκών θεσμών και των ασκούμενων πολιτικών, με στόχο την ενίσχυση της κοινωνικής δικαιοσύνης, τον δικαιότερο καταμερισμό των δημοσιονομικών βαρών και την αποτελεσματική αντιμετώπιση της προσφυγικής και περιβαλλοντικής κρίσης.

To Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ αναδημοσιεύει μεταφρασμένη την εισαγωγή του 50σέλιδου κειμένου, που μπορεί να διαβαστεί σαν μια ενδιαφέρουσα συμβολή στον ευρύτερο διάλογο για το παρόν και το μέλλον της Ευρώπης.

Το ΕΝΑ επικοινώνησε με το Γάλλο Aναπληρωτή Καθηγητή του Berkeley και έναν εκ των υποστηρικτών του Μανιφέστου, Gabriel Zucman. «Εάν θέλουμε να σώσουμε τα ευρωπαϊκά ιδεώδη, τότε πρέπει να εκδημοκρατίσουμε τώρα την Ευρώπη. Αυτό το Μανιφέστο περιλαμβάνει πολύ συγκεκριμένες προτάσεις προς αυτή την κατεύθυνση. Διαβάστε το, σκεφτείτε και υπογράψτε το!» ήταν το μήνυμα που έστειλε.

Μανιφέστο για τον Εκδημοκρατισμό της Ευρώπης

Εμείς, οι Ευρωπαίοι πολίτες, με διαφορετικό υπόβαθρο και από άλλες χώρες, εκκινούμε σήμερα αυτή την έκκληση για τη σε βάθος αναμόρφωση των ευρωπαϊκών θεσμών και πολιτικών. Αυτό το Μανιφέστο περιέχει συγκεκριμένες προτάσεις, ειδικότερα ένα σχέδιο Συνθήκης Εκδημοκρατισμού (Democratization Treaty) και ένα Σχέδιο Προϋπολογισμού (Budget Project), τα οποία μπορούν να υιοθετηθούν και να εφαρμοστούν από τις χώρες που το επιθυμούν, χωρίς καμία να μπορεί να μπλοκάρει όσες θέλουν να προχωρήσουν. Μπορεί να υπογραφεί διαδικτυακά (www.tdem.eu) από όλους τους Ευρωπαίους πολίτες που ταυτίζονται με αυτό. Μπορεί να τροποποιηθεί και να βελτιωθεί από οποιοδήποτε πολιτικό κίνημα.

Μετά το Brexit και την εκλογή αντιευρωπαϊκών κυβερνήσεων ως επικεφαλής αρκετών κρατών-μελών, δεν είναι πλέον δυνατόν να συνεχίσουμε όπως πριν. Δεν μπορούμε απλώς να περιμένουμε τις επόμενες αποχωρήσεις ή την περαιτέρω διάλυση χωρίς να κάνουμε θεμελιώδεις αλλαγές στη σημερινή Ευρώπη.

Σήμερα η ήπειρός μας βρίσκεται ανάμεσα, από τη μία, σε πολιτικά κινήματα των οποίων το πρόγραμμα περιορίζεται στην εκδίωξη αλλοδαπών και προσφύγων, ένα πρόγραμμα που έχουν αρχίσει να θέτουν σε ισχύ, και, από την άλλη, σε κόμματα τα οποία ισχυρίζονται ότι είναι ευρωπαϊκά αλλά στην πραγματικότητα συνεχίζουν να θεωρούν ότι ο σκληρός πυρήνας του νεοφιλελευθερισμού και η διάδοση του ανταγωνισμού παντού (κράτη, επιχειρήσεις, επικράτειες και άτομα) αρκούν για να καθορίσουν ένα πολιτικό σχέδιο. Δεν αναγνωρίζουν με κανέναν τρόπο ότι ακριβώς αυτή η έλλειψη κοινωνικής προοπτικής οδηγεί στο αίσθημα της εγκατάλειψης.

Υπάρχουν κάποια κοινωνικά και πολιτικά κινήματα που προσπαθούν να σταματήσουν αυτόν το θανάσιμο διάλογο, κινούμενα στην κατεύθυνση ενός νέου πολιτικού, κοινωνικού και περιβαλλοντικού θεμελίου για την Ευρώπη. Έπειτα από μια δεκαετία οικονομικής κρίσης δεν λείπουν αυτές οι κρίσιμες, ειδικά ευρωπαϊκές, καταστάσεις: Ανεπαρκείς διαρθρωτικές επενδύσεις στον δημόσιο τομέα -ιδιαίτερα στους τομείς της κατάρτισης και της έρευνας, αύξηση της κοινωνικής ανισότητας, επιτάχυνση της υπερθέρμανσης του πλανήτη και κρίση στην υποδοχή μεταναστών και προσφύγων. Αυτά τα κινήματα όμως έχουν συχνά δυσκολία στο να διαμορφώσουν ένα εναλλακτικό εγχείρημα και να περιγράψουν το πώς θα ήθελαν να οργανώσουν την Ευρώπη του μέλλοντος, καθώς και τη συγκεκριμένη υποδομή λήψης αποφάσεων γι' αυτή.

Εμείς, οι Ευρωπαίοι πολίτες, δημοσιεύοντας αυτό το Μανιφέστο, τη Συνθήκη και τον Προϋπολογισμό, προχωρούμε σε συγκεκριμένες προτάσεις, δημόσια διαθέσιμες σε όλους. Δεν είναι τέλειες, αλλά έχουν την αξία της ύπαρξης. Το κοινό μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτές και να τις βελτιώσει. Βασίζονται σε μια απλή πεποίθηση: Η Ευρώπη πρέπει να χτίσει ένα πρωτότυπο μοντέλο που να διασφαλίζει τη δίκαιη και διαρκή κοινωνική ανάπτυξη των πολιτών της. Ο μόνος τρόπος για να τους πείσει είναι να εγκαταλείψει τις αόριστες και θεωρητικές υποσχέσεις. Εάν η Ευρώπη θέλει να αποκαταστήσει την αλληλεγγύη με τους πολίτες της, μπορεί να το κάνει μόνο παρέχοντας συγκεκριμένες αποδείξεις ότι είναι σε θέση να καθιερώσει μια συνεργασία μεταξύ των Ευρωπαίων, κάνοντας αυτούς που έχουν κερδίσει από την παγκοσμιοποίηση να συμβάλουν στη χρηματοδότηση δημόσιων αγαθών που λείπουν σήμερα από την Ευρώπη. Αυτό σημαίνει να κάνουν τις μεγάλες επιχειρήσεις να εισφέρουν περισσότερα προς τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και τους πλουσιότερους φορολογούμενους να πληρώνουν περισσότερα από τους φτωχότερους. Αυτό δεν συμβαίνει σήμερα.

Οι προτάσεις μας βασίζονται στη δημιουργία ενός Προϋπολογισμού για τον εκδημοκρατισμό ο οποίος θα συζητηθεί και θα ψηφιστεί από μια κυρίαρχη Ευρωπαϊκή Συνέλευση (European Assembly). Αυτό θα επιτρέψει επιτέλους στην Ευρώπη να εξοπλιστεί με ένα δημόσιο θεσμικό όργανο που θα είναι σε θέση να αντιμετωπίζει άμεσα τις κρίσεις και να δημιουργεί ένα σύνολο θεμελιωδών δημόσιων και κοινωνικών αγαθών και υπηρεσιών στο πλαίσιο μιας διαρκούς και βασισμένης στην αλληλεγγύη οικονομίας. Με αυτόν τον τρόπο, η υπόσχεση που έχει δοθεί ήδη από τη Συνθήκη της Ρώμης για «βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας» θα αποκτήσει τελικά νόημα.

Αυτός ο Προϋπολογισμός, εάν το επιθυμεί η Ευρωπαϊκή Συνέλευση, θα χρηματοδοτηθεί από τέσσερις βασικούς ευρωπαϊκούς φόρους, έμπρακτες ενδείξεις αυτής της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης. Οι φόροι αυτοί θα ισχύουν για τα κέρδη των μεγάλων επιχειρήσεων, για τα υψηλότερα εισοδήματα (άνω των 200.000 ευρώ ετησίως), τους ιδιοκτήτες/κατόχους του μεγαλύτερου πλούτου (άνω του 1 εκατ. ευρώ) και τις εκπομπές άνθρακα (με κατώτατη τιμή 30 ευρώ ανά τόνο).

Εάν καθοριστεί στο 4% του ΑΕΠ, όπως προτείνουμε, ο Προϋπολογισμός αυτός θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει την έρευνα, την κατάρτιση και τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, ένα φιλόδοξο επενδυτικό πρόγραμμα για την αλλαγή του μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης, καθώς και την υποδοχή και ενσωμάτωση των μεταναστών και των συμμετεχόντων στη λειτουργία του μετασχηματισμού. Θα μπορούσε να δώσει επίσης κάποιο περιθώριο στα κράτη-μέλη ώστε να μειώσουν την αντίστροφα προοδευτική φορολόγηση (regressive taxation) που επιβαρύνει τους μισθούς ή και την κατανάλωση.

Το ζήτημα εδώ δεν είναι η δημιουργία μιας «Ευρώπης μεταβιβαστικών πληρωμών», η οποία θα επιδίωκε να πάρει χρήματα από τις «ενάρετες» χώρες για να τα δώσει στις λιγότερο ενάρετες. Το εγχείρημα για μια Συνθήκη Εκδημοκρατισμού (www.tdem.eu) το εκφράζει αυτό ρητά, περιορίζοντας τη διαφορά ανάμεσα στις εκπίπτουσες δαπάνες και στο εισόδημα που καταβάλλεται από μια χώρα στο όριο του 0,1% του ΑΕΠ της. Αυτό το όριο μπορεί να αυξηθεί μόνο στην περίπτωση που υπάρξει συναίνεση για το σκοπό αυτό, αλλά το πραγματικό ζήτημα είναι αλλού: Είναι πρωτίστως ζήτημα περιορισμού των ανισοτήτων στις διάφορες χώρες και επένδυσης στο μέλλον όλων των Ευρωπαίων, αρχίζοντας βεβαίως από τους νεότερους, χωρίς να προτιμάται κάποια συγκεκριμένη χώρα. Αυτός ο υπολογισμός αποκλείει τις δαπάνες που ωφελούν εξίσου όλες τις χώρες, όπως οι πολιτικές για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Επειδή θα χρηματοδοτεί ευρωπαϊκά δημόσια αγαθά προς όφελος όλων των χωρών, ο Προϋπολογισμός για τον εκδημοκρατισμό ενισχύει de facto τη σύγκλιση μεταξύ αυτών.

Επειδή πρέπει να δράσουμε γρήγορα αλλά και να βγάλουμε την Ευρώπη από το σημερινό τεχνοκρατικό αδιέξοδο, προτείνουμε τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Συνέλευσης. Αυτή θα επιτρέψει στους νέους ευρωπαϊκούς φόρους να συζητηθούν και να ψηφιστούν, όπως και ο Προϋπολογισμός για τον εκδημοκρατισμό. Η Ευρωπαϊκή αυτή Συνέλευση μπορεί να ιδρυθεί χωρίς να αλλάξουν οι ισχύουσες ευρωπαϊκές Συνθήκες.

Θα πρέπει ασφαλώς να επικοινωνεί με τα σημερινά θεσμικά όργανα λήψης αποφάσεων (ιδιαίτερα με το Eurogroup, στο πλαίσιο του οποίου οι Υπουργοί Οικονομικών της Ευρωζώνης συνεδριάζουν άτυπα κάθε μήνα). Αλλά σε περιπτώσεις διαφωνίας, η Συνέλευση θα έχει τον τελικό λόγο. Σε διαφορετική περίπτωση, η ικανότητά της να αποτελέσει τόπο για έναν νέο διεθνικό, πολιτικό χώρο, όπου κόμματα, κοινωνικά κινήματα και ΜΚΟ θα μπορέσουν επιτέλους να εκφραστούν, θα ετίθετο σε κίνδυνο. Θα διακυβευόταν εξίσου η πραγματική αποτελεσματικότητά της, δεδομένου ότι το ζήτημα είναι να εξαλείψουμε από την Ευρώπη την αιώνια αδράνεια των διακυβερνητικών διαπραγματεύσεων. Πρέπει να έχουμε κατά νου ότι ο κανόνας της δημοσιονομικής ομοφωνίας που ισχύει στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εμποδίσει εδώ και χρόνια την υιοθέτηση οποιουδήποτε ευρωπαϊκού φόρου και διατηρεί την αιώνια καταφυγή στο δημοσιονομικό ντάμπινγκ από τους πλουσίους και τους πιο ευέλικτους, μια πρακτική που συνεχίζεται μέχρι σήμερα, παρ' όλες τις διακηρύξεις. Αυτό θα συνεχιστεί εάν δεν δημιουργηθούν άλλοι κανόνες λήψης αποφάσεων.

Με δεδομένο ότι αυτή η Ευρωπαϊκή Συνέλευση θα έχει την ικανότητα να υιοθετεί φόρους και να μπαίνει στον πυρήνα του δημοκρατικού, οικονομικού και κοινωνικού συμβολαίου των κρατών-μελών, είναι σημαντικό να εμπλέξουμε πραγματικά τα μέλη των εθνικών και του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου. Παρέχοντας κεντρικό ρόλο στα εθνικά εκλεγμένα μέλη, οι εθνικές βουλευτικές εκλογές θα μετατραπούν de facto σε ευρωπαϊκές. Τα εθνικά εκλεγμένα στελέχη δεν θα μπορούν πλέον να αποδίδουν την ευθύνη στις Βρυξέλλες και δεν θα έχουν άλλη επιλογή από το να εξηγήσουν στους ψηφοφόρους τα σχέδια και τους προϋπολογισμούς που προτίθενται να υπερασπιστούν στη Συνέλευση. Συγκεντρώνοντας τους βουλευτές των εθνικών κοινοβουλίων και τους ευρωβουλευτές σε μία Συνέλευση, θα δημιουργηθεί μια κουλτούρα συγκυβέρνησης, η οποία αυτή τη στιγμή υπάρχει μόνο μεταξύ των αρχηγών κρατών και των Υπουργών Οικονομικών.

Γι' αυτό προτείνουμε στη Συνθήκη Εκδημοκρατισμού, που είναι διαθέσιμη διαδικτυακά (www.tdem.eu), το 80% των μελών της Ευρωπαϊκής Συνέλευσης να προέρχεται από μέλη των εθνικών αντιπροσωπειών των χωρών που θα υπογράψουν τη Συνθήκη (σε αναλογία με τον πληθυσμό των χωρών και των πολιτικών ομάδων) και το 20% από το σημερινό Ευρωκοινοβούλιο (αναλογικά προς τις πολιτικές ομάδες). Αυτή η επιλογή αξίζει περαιτέρω συζήτηση. Συγκεκριμένα, το σχέδιό μας θα μπορούσε να λειτουργήσει με μικρότερο ποσοστό εθνικά εκλεγόμενων βουλευτών (π.χ. 50%). Αλλά κατά την άποψή μας, η υπερβολική μείωση του ποσοστού αυτού θα μπορούσε να περιορίσει τη νομιμοποίηση της Ευρωπαϊκής Συνέλευσης να περιλαμβάνει όλους τους Ευρωπαίους πολίτες στην κατεύθυνση ενός νέου Κοινωνικού και Δημοσιονομικού Συμφώνου, ενώ οι συγκρούσεις δημοκρατικής νομιμοποίησης μεταξύ εθνικών και ευρωπαϊκών εκλογών γρήγορα θα υπονόμευαν το εγχείρημα.

Τώρα πρέπει να δράσουμε γρήγορα. Παρόλο που θα ήταν επιθυμητό όλες οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης να συμμετάσχουν χωρίς καθυστέρηση στο εγχείρημα και ενώ θα ήταν προτιμότερο οι τέσσερις μεγαλύτερες χώρες της Ευρωζώνης (οι οποίες, μαζί, αντιπροσωπεύουν πάνω από το 70% του ΑΕΠ και του πληθυσμού) να το υιοθετήσουν ολοκληρωτικά, το εγχείρημα στο σύνολό του έχει σχεδιαστεί ώστε να είναι νομικά και οικονομικά αποδεκτό και να εφαρμόζεται από οποιοδήποτε υποσύνολο χωρών το επιθυμεί. Αυτό το σημείο είναι σημαντικό, επειδή επιτρέπει σε χώρες και κοινωνικά κινήματα που το επιθυμούν να εκφράσουν την προθυμία τους να σημειώσουν πολύ συγκεκριμένη πρόοδο, υιοθετώντας το εγχείρημα ή μια βελτίωσή του, αυτή τη στιγμή. Καλούμε κάθε άνδρα και κάθε γυναίκα να αναλάβει τις ευθύνες του/της και να συμμετάσχει σε μια ενδελεχή και εποικοδομητική συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης.

* Το Μανιφέστο δημοσιεύθηκε στις 9/12/2018, παράλληλα σε Guardian, Le Monde, Der Spiegel, La Vanguardia, Gazeta Wyborcza, La Repubblicaκαι Politiken.

** Το παρόν κείμενο δημοσιεύτηκε στο tvxs.gr στις 14/12/2018. 

Η επάνοδος στην εργασία μετά τον καρκίνο. Τι μπορεί να γίνει;

Η υποστήριξη των ασθενών που έχουν νοσήσει από καρκίνο κατά την επάνοδο στην εργασία τους γίνεται πλέον ένα μαζικό διακύβευμα για το σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κάθε χρόνο, οι διαγνώσεις νέων περιστατικών καρκίνου στην Ευρώπη εκτιμάται ότι ανέρχονται σε 3,4 εκατομμύρια. Περίπου το ήμισυ των ατόμων που διαγιγνώσκονται με καρκίνο βρίσκεται σε ηλικία εργασίας.

Την ίδια στιγμή, έχουμε ραγδαία μείωση της θνησιμότητας, καθώς ο καρκίνος μετατρέπεται σταδιακά σε μια χρόνια πάθηση και κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις (έγκαιρη διάγνωση) αποκτά ιάσιμη μορφή, ιδίως στις περιπτώσεις του καρκίνου του μαστού για τις γυναίκες, και του καρκίνου του προστάτη για τους άντρες. Όσον αφορά ειδικότερα στον καρκίνο του μαστού, που είναι ο πιο κοινός καρκίνος στις γυναίκες σε όλο τον κόσμο και αντιπροσωπεύει περίπου το 12% των νέων περιπτώσεων και το 25% των συνολικών περιπτώσεων καρκίνου στις γυναίκες, έχει ποσοστό επιβίωσης 87% τα πρώτα 5 έτη από τη διάγνωση.

Αυτά ακριβώς τα θέματα πραγματεύεται μια πρόσφατη έρευνα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (EU-OSHA), με τίτλο «Αποκατάσταση και επιστροφή στην εργασία μετά τον καρκίνο — εργαλεία και πρακτικές» / «Rehabilitation and return to work after cancer — instruments and practices» (2018). Η έρευνα παρέχει μια εικόνα των ζητημάτων που αφορούν την αποκατάσταση και την επιστροφή στην εργασία έπειτα από διάγνωση καρκίνου, καθώς και των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τόσο οι εργαζόμενοι που έχουν προσβληθεί από καρκίνο όσο και οι εργοδότες τους. Επιπλέον, η έκθεση παρουσιάζει συστάσεις για μέσα, πρακτικές, πολιτικές και παρεμβάσεις για την επιτυχή υποστήριξη της επιστροφής στην εργασία των εργαζομένων που έχουν προσβληθεί από καρκίνο.

Μια περίπλοκη και πολυεπίπεδη σχέση

Παρότι η διαχείριση του καρκίνου έχει βελτιωθεί και ο συνολικός αριθμός ατόμων που επιβιώνουν από τον καρκίνο αυξάνεται, οι εργαζόμενοι που έχουν προσβληθεί από καρκίνο αναφέρουν ότι ο καρκίνος και η θεραπεία του έχουν διάφορες επιπτώσεις στην υγεία τους, συμπεριλαμβανομένων ψυχολογικών, νοητικών και σωματικών που μπορούν να επηρεάσουν την ικανότητα εργασίας τους, δυσχεραίνοντας περισσότερο την παραμονή ή την επανένταξή τους στην αγορά εργασίας. Είναι σημαντικό να διευκολυνθεί η αποκατάσταση τους, τόσο για την προώθηση της ευημερίας αυτής της ευάλωτης ομάδας όσο και για τη μείωση των σχετικών κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων. Στην έρευνα του EU-OSHA διαπιστώθηκε ότι, ενώ υπάρχουν μέτρα για τις μυοσκελετικές παθήσεις και τα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με το στρες, υπάρχουν λιγότερα μέτρα επανένταξης στην εργασία για τους εργαζομένους που πλήττονται από καρκίνο.

Μετα-αναλύσεις διεθνών μελετών από τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και άλλες χώρες έδειξαν ότι το ποσοστό ανεργίας μετά από καρκίνο αυξάνεται και μάλιστα, όσο αφορά στις γυναίκες που έχουν νοσήσει από καρκίνο του μαστού, το ποσοστό είναι υψηλότερο μετά τον καρκίνο του μαστού από ό, τι μετά άλλους καρκίνους (35,6 vs 31,7%). Ακόμη, ένας σημαντικός αριθμός από τις γυναίκες που πέτυχαν να επιστρέψουν στην εργασία, βιώνουν έλλειψη υποστήριξης από τους συναδέλφους ή τον εργοδότη τους και διακρίσεις, καθώς στιγματίζονται μετά τον καρκίνο με μείωση των ευθυνών τους, στασιμότητα μισθού, ανακοπή της εξέλιξης της σταδιοδρομίας τους.

Η επιστροφή των εργαζομένων στην εργασία μετά από έναν καρκίνο είναι ύψιστης σημασίας, διότι ενισχύει την ποιότητα ζωής, την οικονομική ανεξαρτησία και τη μείωση του κοινωνικού κόστους. Όμως, είναι μια περίπλοκη διαδικασία, η οποία απαιτεί μια σειρά βημάτων που πρέπει να ακολουθηθούν, και κυρίως, συνδυασμένη δράση και συνεργασία.
Γι' αυτό το λόγο, το αναδυόμενο ζήτημα της αποκατάστασης και της επανόδου στην εργασία των εργαζομένων με καρκίνο αποκτά πολυεπίδεδα χαρακτηριστικά, αφορώντας από ιδέες για διευκολύνσεις εργασιακού χαρακτήρα για τη σταδιακή πλαισίωση του ωραρίου εργασίας, την παροχή κατάρτισης και σχεδίων επιστροφής, τη βελτίωση της επικοινωνίας με τους συναδέλφους, την παροχή ενημέρωσης μέσω τηλεφώνου, διαδικτυακά ή με τη μορφή έντυπου υλικού, μέχρι τη δυνατότητα αλλαγής πόστου και θέσης στην εταιρία και κυρίως, την απάλειψη φαινομένων άμεσης ή έμμεσης διάκρισης στα εργασιακά καθήκοντα.

Ανάγκη συνεργασίας των επιχειρήσεων με τους ενδιαφερομένους

Η συνεργασία των επιχειρήσεων με τον εργαζόμενο που έχει νοσήσει και την οικογένειά του, τους προϊσταμένους τμημάτων και τους συναδέλφους, τα αρμόδια τμήματα ανθρώπινου δυναμικού, τους γιατρούς εργασίας και τους ειδικούς σε θέματα επαγγελματικής αποκατάστασης, τους επαγγελματίες του τομέα της υγείας, τους συλλόγους ασθενών με καρκίνο και άλλες ΜΚΟ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο και έχει θετικές επιπτώσεις στη διαδικασία της επιστροφής στην εργασία.

Η ευαισθητοποίηση των εμπλεκομένων στην ανάπτυξη και την εφαρμογή ενός συστήματος αποκατάστασης και επανόδου στην εργασία αποτελεί μείζονα πρόκληση, καθώς τα συμφέροντα, οι ανάγκες και οι ρόλοι τους διαφέρουν σημαντικά. Είναι, ωστόσο, ένας κρίσιμος παράγοντας επιτυχίας. Ο χώρος εργασίας πρέπει να είναι το κεντρικό σημείο κάθε συστήματος επιστροφής στην εργασία μετά τον καρκίνο. Η νοοτροπία και ο πολιτισμός της εταιρείας διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις της επιστροφής.

Σε μια εποχή που πολλές επιχειρήσεις προβάλλουν τις πρωτοβουλίες κοινωνικής υπευθυνότητας, η οργάνωση της επανόδου στην εργασία των εργαζομένων που έχουν νοσήσει από καρκίνο αναδεικνύεται σε ένα πεδίο όπου όλες οι εμπλεκόμενες πλευρές κερδίζουν. Κοστίζει ελάχιστα και ακτινοβολεί στην κοινωνία μια θετική αύρα πραγματικής υποστήριξης και ενδυνάμωσης των εργαζομένων. Οι επιχειρήσεις έχουν άμεσο συμφέρον, είτε οι εργαζόμενοί τους έχουν νοσήσει, είτε όχι, να προωθήσουν τέτοιου είδους μέτρα θετικής πλαισίωσης που σε λίγα χρόνια θα φαντάζουν αυτονόητα. Άλλωστε, με τη συνεχή άνοδο του προσδόκιμου ζωής στις δυτικές χώρες και την Ιαπωνία, οι ειδικοί ογκολόγοι και οι βραβευθέντες ερευνητές στα βραβεία Νόμπελ Ιατρικής 2018 τονίζουν ότι βαδίζοντας προς την «κοινωνία των 100 χρόνων προσδόκιμου βίου», η πλειονότητα των ανθρώπων θα παρουσιάσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ένα καρκινικό συμβάν. Αυτό σημαίνει επίσης ότι, περισσότεροι εργαζόμενοι θα αρρωστήσουν και έτσι, οι πολιτικές επανόδου στην εργασία θα είναι κρίσιμης σημασίας για να κρατήσουν οι επιχειρήσεις τους εργασιακούς χώρους βιώσιμους.

*Δημοσιεύτηκε στο tvxs.gr στις 15/12/2018.