Wednesday, 09 October 2024
Ο Ηρόδοτος ως πατέρας της Ιστορίας ήταν ο πρώτος συγγραφέας που χρησιμοποίησε τη λέξη «μύθος» με την έννοια της «απίθανης ιστορίας». Οι μύθοι ήταν και παραμένουν δημοφιλείς επειδή έχουν κάποια εκφραστική δύναμη, χωρίς να εμπεριέχουν διαλεκτικό συλλογισμό. Σε κάθε περίπτωση, αποτελούν μη ορθολογικές προσεγγίσεις της πραγματικότητας.
Είναι κοινός τόπος ότι η αντίληψη σχετικά με τη βιομηχανία στη χώρα μας δεν είναι τέτοια που να υποστηρίζει αυτή τη μορφή του επιχειρείν. Πέραν των προβλημάτων ρυθμιστικού χαρακτήρα, υπάρχουν ριζωμένες αντιλήψεις που δεν ευνοούν την εμπέδωση της βιομηχανίας ως σημαντικού παράγοντα ανάπτυξης για τον τόπο μας. Οι αντιλήψεις αυτές έχουν τον χαρακτήρα του μύθου μιας και βασίζονται σε εμφανώς ανορθολογικές ερμηνείες ή σε απλουστευτικές προσεγγίσεις του ζωτικού αυτού για την οικονομία μας κλάδου. Τέσσερις είναι οι βασικοί μύθοι που περιβάλλουν τη βιομηχανία στη χώρα μας.
Η Ελλάδα δεν παράγει τίποτα
Πέραν του 8% του ΑΕΠ προέρχεται από τη μεταποίηση, η οποία άρχισε να εξελίσσεται στην Ελλάδα αμέσως μετά το τέλος της δεκαετίας του '40. Το υψηλότερο ποσοστό συμβολής της στο ΑΕΠ κατεγράφη στα τέλη της δεκαετίας του '80, ξεπερνώντας το 12%, όταν παράλληλα διαδοχικές παρεμβάσεις μείωσαν την ισχύ του εθνικού νομίσματος. Στην Ελλάδα παράγονται –μεταξύ άλλων– με αυξημένο ρυθμό ανάπτυξης εκλεκτά βαμβακονήματα, δομικά υλικά, ειδικά κράματα για τη ναυτιλία και την αυτοκινητοβιομηχανία, καλώδια υψηλής τάσεως για υποθαλάσσιες συνδέσεις, ειδικά επεξεργασμένα ορυκτά υψηλής αξίας, ρομποτικά συστήματα για αυτοματισμούς, μετασχηματιστές, εξαρτήματα συνδέσεων υδραυλικών δικτύων, πίνακες ασύρματων δικτύων, προϊόντα αμυντικών εφαρμογών και αντικεραυνικά συστήματα. Τα περισσότερα από τα ανωτέρω προϊόντα όταν δεν βασίζονται στην απλή μεταποίηση πρώτων υλών, που βρίσκονται στην Ελλάδα ή εισάγονται, εμπεριέχουν κατεργασία υψηλής προστιθέμενης αξίας που συνεισφέρει στην εθνική οικονομία, ενώ αξιοποιεί τεχνολογίες αιχμής και απασχολεί το πλέον καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό. Υπάρχουν συγκεκριμένοι κλάδοι όπως ο εξορυκτικός και ο μεταλλουργικός στους οποίους η χώρα μας πρωταγωνιστεί σε διεθνές επίπεδο ενώ υπήρξαν μέχρι πρόσφατα και κλάδοι όπως η κλωστοϋφαντουργία και η υποδηματοποιία που είχαν ιδιαίτερη διεθνή παρουσία. Η μεταποιητική δραστηριότητα συνεχίζει να υφίσταται στην Ελλάδα και μάλιστα κυρίως στηριζόμενη από τους Ελληνες επιχειρηματίες εν μέσω πολλαπλών κανονιστικών, πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών μεταβαλλόμενων συνθηκών που δεν ευνοούν την εν γένει ανάπτυξή της.
Η βιομηχανία εξαντλεί τους φυσικούς πόρους και μολύνει
Η αντίληψη αυτή αγνοεί πλήρως ότι οι φυσικοί πόροι αποτελούν μέρος του πλούτου κάθε κράτους και συνεπώς όχι μόνο ενδείκνυται αλλά και επιβάλλεται να υπάρχει η ορθολογική αξιοποίησή τους υπό βιώσιμες προοπτικές. Οι υδρογονάθρακες, τα ορυκτά, τα μεταλλεύματα, η ξυλεία όπως και το νερό αποτελούν φυσικούς πόρους η αξιοποίηση των οποίων είναι παράγοντας ευμάρειας των λαών. Η θέσπιση και η τήρηση κανονιστικών διατάξεων, που αποσκοπούν στην αποφυγή ανορθολογικής χρήσεως των πόρων και στη διατήρηση της περιβαλλοντικής ισορροπίας ως δημοσίου αγαθού, επαφίονται στη μέριμνα και την αποτελεσματικότητα των διοικητικών αρχών, οι οποίες στην Ελλάδα σε πολλές περιπτώσεις έχουν θέσει όρια μετρήσεων συγκεκριμένων δεικτών αυστηρότερα και από τα ευρωπαϊκά. Οι σύγχρονες επιχειρήσεις λειτουργούν με βάση συγκεκριμένα συστήματα διαχείρισης περιβάλλοντος, κάτι που πιστοποιείται με ISO 14001 και EMAS – που προσδιορίζει καλύτερα το περιβαλλοντικό ρίσκο. Στη χώρα μας, δε, υπάρχει σχετική μνεία στη νομοθεσία όπου η ύπαρξη ISO 14001 είναι κριτήριο ανανέωσης μιαw περιβαλλοντικής άδειας. Παράλληλα, οι δημόσιες αρχές έχουν την ευθύνη να απαιτούν τη λειτουργία όλων των επιχειρήσεων σύμφωνα με τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές (best practices), οι οποίες εξασφαλίζουν συνθήκες λειτουργίες συμβατές με τις εγγενείς απαιτήσεις. Η εγχώρια βιομηχανία, συγκεντρωμένη κατά κύριο λόγω σε άτυπες βιομηχανικές περιοχές, ζητεί επιτακτικά την ουσιαστική ανακήρυξή τους σε επίσημες βιομηχανικές ζώνες, κάτι που θα ελαχιστοποιήσει περαιτέρω την πιθανότητα περιβαλλοντικών εκτροπών που μπορούν να παρατηρηθούν εντός ενός άναρχου τοπίου. Πέραν των ρυθμιστικών διατάξεων, όμως, οι ίδιες οι βιομηχανικές επιχειρήσεις επιθυμούν την αρμονική συνύπαρξη με τις τοπικές κοινωνίες εντός του πλαισίου εταιρικής κοινωνικής ευθύνης που διέπει τις περισσότερες εξ αυτών, μιας και κάθε διατάραξη της περιβαλλοντικής ισορροπίας εξαιτίας τους είναι απολύτως ανεπιθύμητη και θα έχει, επιπρόσθετα, καταστροφικά αποτελέσματα για τη φήμη τους. Το φαινόμενο του να γίνονται αντικείμενο αλόγιστης χρήσης αναντικατάστατοι φυσικοί πόροι αφορά κυρίως αγαθά υπό δημόσιο έλεγχο όπως το νερό.
Η βιομηχανία δεν συνάδει με σύγχρονες συνθήκες εργασίας
Το στερεότυπο πίσω από την αντίληψη αυτή βρίσκεται στις απαρχές της βιομηχανικής επανάστασης. Η μεταποίηση ως παραγωγική διαδικασία έχει αλλάξει πάρα πολύ έκτοτε και μέρος αυτής της αλλαγής οφείλεται στο νέο τεχνολογικό συσχετισμό που απαιτεί αυτοματοποίηση ιδιαίτερα μετά και την εισαγωγή της πληροφορικής ως τρίτο βιομηχανικό κύμα. Στην Ελλάδα οι περισσότερες βιομηχανικές επιχειρήσεις, και σίγουρα όλες όσες έχουν διεθνή δραστηριότητα, ελέγχονται πέραν των διοικητικών αρχών και από τους ίδιους τους πελάτες τους οι οποίοι θέλουν να διασφαλίσουν μακροχρόνιες συνεργασίες με βιώσιμους προμηθευτές που ακολουθούν συγκεκριμένα πρότυπα λειτουργίας υγιεινής και ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένων των δεικτών ατυχημάτων και της πρόληψής τους. Αρκετές επιχειρήσεις έχουν πιστοποιηθεί με OHSAS 18001, ενώ η τήρηση σύγχρονων συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας είναι πολλές φορές εσωτερικές απαιτήσεις των επιχειρήσεων και λόγω της φύσεως της δραστηριότητάς τους. Στην πραγματικότητα, η βιομηχανία απασχολεί ένα ευρύ φάσμα ανθρώπινου δυναμικού διαφορετικών εκπαιδευτικών αφετηριών και γνωστικών δεξιοτήτων, ενώ παράλληλα αμείβει κατά μέσον όρο καλύτερα τους εργαζομένους της από κάθε άλλο σημαντικό κλάδο στην Ελλάδα και συνεισφέρει τις μεγαλύτερες ανά τομέα της οικονομίας εργοδοτικές εισφορές, αποτελώντας τον πλέον αξιόπιστο εργοδότη με συνεχή έμφαση στα θέματα ασφαλών συνθηκών εργασίας.
Η βιομηχανία είναι παρωχημένη
Η αντίληψη αυτή έρχεται σε ευθεία αντίθεση με την αντικειμενική παρατήρηση ότι οι ισχυρότερες οικονομικά χώρες του κόσμου (ΗΠΑ, Κίνα, Ιαπωνία και Γερμανία) είναι και αυτές με τη μεγαλύτερη βιομηχανική παραγωγή. Παράλληλα, αντιπαρέρχεται τη στόχευση της Ε.Ε. ώστε η μεταποίηση να ανέλθει από το 15% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ στο 20% έως και το 2020. Επιπλέον, αγνοεί την αντικειμενική πραγματικότητα στη χώρα μας, όπου το 40% της φορολογίας νομικών προσώπων προέρχεται από τη μεταποίηση ενώ συμβάλλει καθοριστικά στην εμπέδωση της έννοιας της βιώσιμης ανάπτυξης εντός του πλαισίου της κυκλικής οικονομίας. Οι υπηρεσίες έχουν μεν σημειώσει σημαντική αύξηση ως ποσοστό του ΑΕΠ σε όλο τον κόσμο μετά το τέλος της δεκαετίας του '40, βασίζονται όμως στη χρήση ή διακίνηση βιομηχανικών προϊόντων τα οποία γίνονται όλο και πιο σύνθετα, ενώ αξιοποιούν τις υπηρεσίες στο πλαίσιο ενός ενάρετου κύκλου ανατροφοδοτούμενης ανάπτυξης. Η βιομηχανία σήμερα συνεισφέρει στο 87% της συνολικής αξίας των εξαγωγών της χώρας μας και δεδομένου ότι οι εξαγωγές είναι παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης, η περαιτέρω αύξηση της βιομηχανικής δραστηριότητας με εξωστρεφή χαρακτήρα διευκολύνει την επίτευξη των μακροοικονομικών επιδιώξεων. Η στόχευση για περαιτέρω ανάπτυξη της βιομηχανίας ως τομέα της εγχώριας οικονομίας εμπεριέχει, μεταξύ των άλλων, και εθνικές αναγκαιότητες συνδεόμενες με τη γεωστρατηγική θέση της χώρας, η οποία απαιτεί τη μεγαλύτερη δυνατή αυτονομία ή και αυτάρκεια ακόμη και στο πλαίσιο μιας αναπόφευκτα παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.
Οι μύθοι, ως ιδιόμορφα είδη απλουστευτικών σχημάτων, άρχισαν ιστορικά να υποχωρούν στο πλαίσιο της ανάπτυξη μιας διαλεκτικής ορθού λόγου. Η ιστορία της εγχώριας βιομηχανίας, αλλά πολύ περισσότερο το παρόν της και οι αναγκαιότητες του μέλλοντος απαιτούν να επαναπροσεγγιστεί ρεαλιστικά και ορθολογικά η σκοπιμότητα της ύπαρξης βιομηχανίας στον τόπο μας πέραν των μύθων και των στερεοτυπικών αντιλήψεων που τη συνοδεύουν.
*Δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" στις 24/9/2018.
Παραθέτω αυτούσια τα λόγια του γνωστού δημοτικού τραγουδιού με τον τίτλο «Ένα καράβι από τη Χιό», το οποίο, στη συλλογή «Αρίων» του 1917 υπό Α. Ρεμαντά και Π.Δ.Ζαχαριά επιγράφεται, δηλώνοντας την αλήθεια που περιγράφει το ποιητικό κείμενο, «Η αξία του φιλιού»:
Ένα καράβι από τη Χιό έρχεται το γιαλό γιαλό
και έχει μέσα Χιώτισσες και του φιλιού μαστόρισσες.
Έχει μαστόροι Τηνιακοί, που μαστορεύουν το φιλί,
και λογαριάζουν την τιμή, πόσο πουλιέται το φιλί,
πόσο πουλιέται το φιλί στη δύση, στην ανατολή.
Στο μώλο τις αράξανε και τις εδιαμοιράσανε
κι εξετιμιώσαν το φιλί πασαμιανής με την τιμή.
- Γεια σας, μαστόροι, Τηνιακοί. Πόσο πουλάτε το φιλί;
Πόσο πουλάτε το φιλί στη δύση, στην ανατολή;
- Της παντρεμένης τέσσερα, της χήρας δεκατέσσερα
και το κλεμμένο στα κρυφά, από σαραντατέσσερα.
- Του μπυρισμένου κοριτσιού, χίλια φλουριά βενέτικα,
του κοριτσιού του λεύτερου, ένα φλουρί βενέτικο,
ένα φλουρί βενέτικο κι εκείνο κασαβέτικο.
Το κείμενο περιγράφει, με τρόπο αλληγορικό, μια οικονομική πράξη, στην οποία το υποκείμενο της διαπραγμάτευσης έχει εκτιμηθεί, από τους «Τηνιακούς μαστόρους» που γνωρίζουν πόσο «πουλιέται το φιλί», κατηγοριοποιείται και αναμένει το αποτέλεσμα της πώλησης-μεταβίβασής του, δεδομένου ότι βρίσκεται σε θέση υπήκοη, ήτοι ανάγκης, για διαφόρους λόγους, όπως αναφέρονται, που το έχουν φέρει σε δεινή ή – αν αναγνώσουμε διαφορετικά – στην επιθυμητή για το ίδιο θέση.
Η αλήθεια, παρότι εξαιρετικώς σκληρή, είναι ότι οι ίδιες ανταλλακτικές-συναλλακτικές πράξεις επαναλαμβάνονται σε κάθε εποχή. Μπορούμε να τις αναγνωρίσουμε διαβάζοντας, κάθε φορά, τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: αυτού που αντιπροσωπεύει την τιμή και δίδεται ως αντάλλαγμα, τα χαρακτηριστικά του οποίου, όπως το υλικό κατασκευής, οι απεικονίσεις, το σχήμα, το βάρος αποτελούν την εικόνα του ήθους που επιδιώκεται να διακρίνει τη χρήση του χρήματος.
Η ιστορία των νομισμάτων, των συναλλαγών, της δημιουργίας και λειτουργίας των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, ήτοι των τραπεζών, αποτελεί πολύτιμο οδηγό για την αξία των διαπραγματεύσεων, που οδηγούν σε ευδόκιμη ανάπτυξη και πραγματική πρόοδο. Εκείνο που υπερισχύει πάντοτε σε κάθε πράξη, σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους της κοινωνίας, και το οποίο υμνεί το τραγούδι, και από τις δύο πλευρές, είναι το ήθος του προσώπου: για το αποτέλεσμα, ήτοι την αξία, δηλαδή την ποιότητα, τον πρώτο λόγο έχει ο μάστορας.
Κηφισιά, 24 Σεπτεμβρίου 2018
* μπυρισμένου: πυριφλεγούς, ευρισκομένου εν "ερωτική πυρά"
** κασαβέτικο: αυτό που δεν έχει αγοραστική αξία
*** Πηγή: "Από τον Πουνέντη" - Τραγούδια του Αιγαίου Πελάγους, συνέκδ. ΚΕΝΤΡΟ ΑΙΓΑΙΑΚΩΝ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΩΝ & ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΤΡΑΠΕΖΗΣ ΚΥΠΡΟΥ, Αθήνα 2001
Μπορεί να παρεμβαίνει το κράτος και μέχρι που; Κλασικό ερώτημα από συστάσεως των κρατών-εθνών που πήρε διαστάσεις τις τελευταίες δεκαετίες με την κρίση του κράτους-πρόνοιας, την ανάδυση και την κατίσχυση του νεοφιλελευθερισμού. Οι λόγοι των αρχηγών των κομμάτων στην τελευταία έκθεση της Θεσσαλονίκης είναι μία ευκαιρία να ξαναθέσουμε το ερώτημα.
Τρεις αντιλήψεις- ιδεολογίες, καθόρισαν εν πολλοίς τις στάσεις απέναντι στο κράτος. Η πρώτη, η φιλελεύθερη, στέκεται εχθρικά στον κρατικό παρεμβατισμό, επιδιώκει να περιορίσει την κρατική ισχύ μέσω του ελέγχου από αντίρροπες εξουσίες, όπως η νομοθετική, η δικαστική ή «ανεξάρτητες αρχές». Ακόμη πιο αρνητική στο κράτος και την εξουσία είναι, αρχικά τουλάχιστον, η ριζοσπαστική ιδεολογία και οι μαρξιστές, οι οποίοι θεωρούν το κράτος ως το μηχανισμό επιβολής των συμφερόντων της άρχουσας τάξης. Έτσι, στη αταξική κοινωνία το κράτος νεκρώνεται.
Στον αντίποδα των δύο πρώτων ιδεολογιών είναι η συντηρητική. Στα πρώτα της βήματα πριμοδοτεί θεσμούς όπως η παράδοση και η οικογένεια. Με το χρόνο, όμως, το κράτος θωρείται, ιδιαίτερα στην ακροδεξιά, ως ο βασικός βραχίονας αποκάθαρσης της κοινωνίας από οτιδήποτε βλαβερό, από την ηθική τάξη μέχρι τους «ξένους» που μολύνουν το έθνος και τις παραδόσεις του.
Οι διαμάχες αυτές αμβλύνθηκαν δραστικά μετά την ηγεμονία της σοσιαλδημοκρατίας, από τη δεκαετία του 1930 ως αυτή του 1970. Το «κράτος-πρόνοιας», με οδηγό το σοσιαλδημοκρατικό συμβόλαιο, μπήκε σε όλους τους τομείς, μετατράπηκε στον εργοδότη του ενός τετάρτου των εργαζομένων στις περισσότερες δυτικές χώρες και λειτούργησε ως μηχανισμός αναδιανομής και εξισορρόπησης των κοινωνικών ανισοτήτων. Η συνδυασμένη κριτική κυρίως από δεξιά (σε ζητήματα κυρίως αξιών), η οικονομική κρίση του 1973, και η κριτική για την προνομιακή θέση ορισμένων κρατικοδίαιτων ομάδων (η κριτική περί νεοκορπορατισμού) αποδυνάμωσαν το μοντέλο.
Το υποκατέστησαν δύο νέες ιδεολογίες, που έχουν κοινά αλλά δεν είναι ταυτόσημες: την τεχνοκρατική και τη νεοφιλελεύθερη. Βασική αρχή της πρώτης, οι ρίζες της ανέρχονται στον 19ο αιώνα, είναι ότι η λήψη των αποφάσεων προϋποθέτει τεχνογνωσία. Οι πολιτικοί-αιρετοί που δεν τη διαθέτουν δεν είναι σε θέση να αποφασίζουν για τους άλλους. Τυπική έκφραση της αντίληψης, που έχει μπολιάσει τις σύγχρονες φιλελεύθερες δημοκρατίας, είναι οι λεγόμενες επιτροπές «σοφών» που γνωμοδοτούν, ουσιαστικά αποφασίζουν, για «τεχνικά» ζητήματα. Η αντίληψη αυτή δεν στρέφεται ενάντια στο κράτος, αλλά του αφαιρεί μέρος της ισχύος του καθώς εστιάζει σε δύο κομβικά ζητήματα: ποιος παίρνει τις αποφάσεις; ουσιαστικά ποιος κυβερνά;
Πολύ πιο ρηξικέλευθος σε επίπεδο λόγου είναι ο νεοφιλελευθερισμός. Αρχή του είναι ότι οι κοινωνίες συντίθεται από άτομα, απολύτως ελεύθερα να ελέγχουν το προϊόν της εργασίας τους ή την κληρονομημένη ιδιοκτησία τους, χωρίς το κράτος να έχει «δικαιώματα» ελέγχου-αναδιανομής της. Το κράτος στέκεται εμπόδιο στη δημιουργική τους διαδρομή. Αιτούμενο συνεπώς είναι η ακύρωση με κάθε τρόπο κάθε τι κρατικού (ή δημόσιου που εκλαμβάνεται ως ταυτόσημου).
Μέχρι που, όμως, φτάνει η απόσυρση του κράτους; Οι φιλελεύθεροι έκαναν λόγο για ελάχιστο κράτος. Οι νεοφιλελεύθεροι; Εδώ εντοπίζονται τα όρια της εν λόγω ιδεολογίας. Μία κοινωνία δεν είναι άτομα χωρίς δεσμούς μεταξύ τους και χωρίς συλλογικότητες. Οι νεοφιλελεύθεροι το γνωρίζουν καλά. Η απόσυρση του κράτους επέτρεψε τη γιγάντωση εταιριών που λειτουργούν ως οιονεί κοινωνίες και μικροκράτη. Ενδεικτικά, το ενεργητικό κεφάλαιο εταιρειών, όπως η apple, φτάνει το ΑΕΠ «μεσαίων» χωρών όπως η Ισπανία. Από την άλλη πλευρά, ο νεοφιλελευθερισμός, χωρίς να ταυτίζεται με αυτά, προέρχεται ή συνδέθηκε με συντηρητικά κινήματα «τη νέα δεξιά», που δίνουν έμφαση σε παραδοσιακούς δεσμούς και αξίες του τύπου ασφάλεια, πατρίς, θρησκεία, οικογένεια.
Έτσι, μπορούμε να κατανοήσουμε το διπλό λόγο των νεοφιλελεύθερων. Αντικρατικός στην οικονομία, βαθιά συντηρητικός, νεοσυντηρητικός σύμφωνα με τον J. Habermas, στο κοινωνικό πεδίο. Υπέρ του ατόμου στην οικονομία αλλά υπέρ αρχών όπως η παράδοση και η τάξη στην κοινωνία χωρίς την ανάλογη ευαισθησία για τους δημοκρατικούς θεσμούς. Ενάντια στο κράτος στην οικονομία αλλά υπέρ του κράτους θεματοφύλακα των αξιών όπως ακριβώς οι συντηρητικοί στο παρελθόν. Εδώ έγκειται και μία μεγάλη διαφορά των νεοφιλελεύθερων από τους φιλελεύθερους που είχαν ενιαίο λόγο για όλα τα ζητήματα.
Οι προοδευτικές δυνάμεις οφείλουν να ξεφύγουν από αγκυλώσεις του παρελθόντος για να κατανοήσουν τα όρια τους κράτους. Θα πρόσθετα, ότι μέσα από νέες συμβολαιακού τύπου αντιλήψεις οφείλουν να επινοήσουν μορφές δράσης που προάγουν τη Δημοκρατία και συντελούν στην ευημερία των πολλών.
*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 24/9/2018.
Η ΕΡΤ όχι μόνο δεν είναι αυτή που θέλουμε αλλά είναι ακόμα χειρότερη και από αυτή που δεν φανταζόμασταν. Και είναι να απορείς: πως το υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής και ο ίδιος ο Νίκος Παππάς τα πήγαν τόσο καλά στην ιδιωτική τηλεόραση με τις τηλεοπτικές άδειες (τις πρώτες με τίμημα από γενέσεως ιδιωτικής τηλεοράσεως!) αλλά απέτυχαν στην ΕΡΤ...
Μία ΕΡΤ που διαθέτει στελέχη (όχι τον... Αλαφογιώργο) αλλά δεν διαθέτει υπόσταση. Χωρίς πρόγραμμα, χωρίς ιδιαίτερη αξιοπιστία, μία ΕΡΤ ακυβέρνητη με τους καπεταναίους της να βρίσκονται στα χαρακώματα. Και είναι απορίας άξιο -επαναλαμβάνω- πως ο Νίκος Παππάς δεν έβαλε σε τάξη τη Δημόσια Ραδιοτηλεόραση όταν το κατάφερε στην ιδιωτική τηλεόραση, σε ένα πεδίο μάχης δηλαδή πολύ πιο δύσκολο και σαφώς πιο εχθρικό.
Φαίνεται πως η υπόθεση ΕΡΤ, το καθεστώς ΕΡΤ θα έλεγα καλύτερα, είναι πιο ισχυρό απ΄ όλα τα ιδιωτικά κανάλια μαζί. Κάστρο απόρθητο. Με τις λογικές και πρακτικές Καλφαγιάννη να ζουν και να βασιλεύουν.
Και χάθηκε μία χρυσή ευκαιρία για μία νέα, ανεξάρτητη, δημιουργική ΕΡΤ. Μία ΕΡΤ πέραν από κόμματα και κυβερνήσεις. Και ήταν ευκαιρία γι αυτή την κυβέρνηση που πήρε μία ΕΡΤ κλειστή, έτοιμη για επανεκκίνηση. Μία ΕΡΤ για την οποία κανένας νεοφιλελεύθερος (αυτή η μάστιγα...) δεν θα μπορούσε να ζητήσει λουκέτο.
Καταλαβαίνω, ήταν δύσκολο να φτιάξεις κάτι πάνω στα αποκαΐδια της ΝΕΡΙΤ, πάνω σε αυτό το άρρωστο και ιογενές μόρφωμα των Σαμαρά-Βενιζέλου. Αλλά από τότε έχουν περάσει και τρία χρόνια, αρκετός χρόνος για να γίνουν πράγματα.
Ήταν λανθασμένες και οι επιλογές προσώπων. Στην πρώτη περίοδο τσακώνονταν μεταξύ τους ο πρόεδρος της ΕΡΤ Διονύσης Τσακνής και ο Διευθύνων Σύμβουλος Λάμπης Ταγματάρχης και στη δεύτερη τσακώνονται ο Διευθύνων Σύμβουλος Βασίλης Κωστόπουλος και ο Αναπληρωτής Διευθύνων Σύμβουλος Γιώργος Θαλασσινός. Τέτοια δίδυμα είναι δύσκολο να τα πετύχεις ακόμα και αν το προσπαθήσεις...
Υπάρχει χρόνος να παρουσιάσει (μέχρι τις εκλογές) το υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής μία καινούργια ΕΡΤ όπως αυτή πρέπει να είναι; Υπάρχει, αλλά απαιτούνται ριζικές αποφάσεις. Μπορούν να τις πάρουν; Δεν το πιστεύω...
Έτσι η ΕΡΤ θα γίνει βορά στους εχθρούς της. Και είναι πολλοί. Με υστεροβουλία και προσωπικές επιδιώξεις. Γιατί τους κάνουν τη χάρη;
*Δημοσιεύτηκε στο e-tetradio.gr στις 13/9/2018.
Ενόψει των συζητήσεων για την αναθεώρηση του Συντάγματος και πέρα από τα βαρετά και γνωστά κομματικά παιχνίδια, αξίζει να συνδεθεί η όλη προβληματική με την υπέρβαση του σημερινού αδιεξόδου. Ας δούμε τι έχουμε και τι ενδεχομένως μπορούμε.
Τα βασικά οικονομικά μεγέθη της χώρας οριοθετούν τις δυνατότητές μας και τις αδυναμίες μας.Οι δεσμεύσεις μας έναντι των δανειστών μέχρι το 2060 είναι δεδομένες και η υποθήκευση της δημόσιας περιουσίας για τα επόμενα 100 χρόνια έχει υπογραφεί. Για κάθε μικρή αλλαγή, θα γίνεται σκληρή συζήτηση για τα περίφημα ισοδύναμα μέτρα. Το ισοζύγιο εμπορικών συναλλαγών, οι εισαγωγές, η αποπληρωμή του δημοσίου χρέους, η κατάσταση του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας, η εξάρτηση των ελληνικών τραπεζών και πολλά άλλα μεγέθη, ειδικά αυτά των νοικοκυριών, δεν προκαλούν αισιοδοξία. Φτάσαμε από την παγίδα του χρέους (190% του ΑΕΠ σήμερα, με πλέον δυσοίωνες προβλέψεις λόγω και του δημογραφικού), στην παγίδα της στασιμότητας.
Αν στα βασικά και δύσκολα μεγέθη προστεθούν οι γνωστές παθογένειες της διοίκησης και οι εμπεδωμένες νοοτροπίες μας, το τοπίο γίνεται αποκαρδιωτικό. Γι αυτό και η νεολαία κυρίως ψάχνει λύση εκτός χώρας και όσοι μένουν εδώ στρέφονται συχνά στην παραοικονομία.
Κι όμως δυνατότητες μια βιώσιμης ανάπτυξης υπάρχουν.Εχουμε ανθρώπινο κεφάλαιο υψηλού επιπέδου, πολλές πλουτοπαραγωγικές πηγές, παρακαταθήκες λαμπρού πολιτισμού, ιδανικό κλίμα και περιβάλλον, εξαιρετική αγροτική παραγωγή με πολλές τοπικές ιδιομορφίες, μεσογειακή διατροφή και ποιοτική γαστρονομία που συνδυάζει πολλές παραλλαγές. Ο συνδυασμός αγροτικής παραγωγής, τουρισμού και βιώσιμης ανάπτυξης μπορεί και πρέπει να στηρίζει ένα νέο μοντέλο βιώσιμης ευημερίας, κι όχι απλά το παλιό μοντέλο της μεγέθυνσης του ΑΕΠ.
Τι δεν έχουμε;
Δεν έχουμε ένα σύγχρονο λειτουργικό πολιτικό σύστημα, που να θέτει στόχους και να αξιοποιεί τις δυνατότητες, ένα σύστημα που θα αποπνέει εμπιστοσύνη, σοβαρότητα, προγραμματισμό.
Η ανεπάρκεια της πολιτικής ηγεσίας στις δύσκολες συνθήκες της εποχής, εσωτερικές και εξωτερικές, επιτάχυνε τις εξελίξεις. Δέκα χρόνια μετά την εκδήλωση της βαθιάς κρίσης, δεν διαθέτουμε σχέδιο εξόδου, ψάχνουμε άλλοθι, παρατάσεις, αποφεύγουμε να υλοποιήσουμε τις μεταρρυθμίσεις, ακόμα και τα συμφωνηθέντα. Η διοίκηση παραπαίει, η γραφειοκρατία διογκώνεται , κανένας δεν παίρνει την ευθύνη για λύσεις. Ούτε μακροπρόθεσμες, ούτε άμεσες, απλές λύσεις για την βελτίωση της καθημερινότητας. Ακόμα και τα απλούστατα πράγματα, εδώ γίνονται περίπλοκα με τη νομοθεσία, τις άπειρες εγκυκλίους, με τις ΚΥΑ, με τις Ανεξάρτητες Αρχές και τις απίστευτες συναρμοδιότητες.
Το έλλειμμα μεταρρυθμίσεων είναι πλέον παγκοσμίως γνωστό:«Η πραγματική αποτυχία του ελληνικού προγράμματος έγκειται στο ότι, παρά τα εννέα χρόνια εντατικής διεθνούς βοήθειας, το ελληνικό κράτος όχι μόνο δεν έχει μεταρρυθμιστεί, αλλά η πολιτική τάξη παρουσιάζει σημάδια υπαναχώρησης απ'ό,τι έχει επιτευχθεί, εγείροντας αμφιβολίες για το αν μπορεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα του χρέους» (The Times, Καθημερινή 31 Αυγ. ΄18).
Το κοινωνικό αδιέξοδο είναι χειροπιαστό. Είναι φανερό ότι το υπάρχον πολιτικό σύστημα παράγει και διασφαλίζει για τους ωφελημένους κάποια κέρδη: κομματικά, συντεχνιακά, θεσμικά, προσόδους μέσω των διαφόρων αδειοδοτήσεων, εκατοντάδες φόρους και παράβολα, αναρίθμητες εισφορές και τέλη χωρίς ανταπόδοση υπηρεσιών προς τους πολίτες. Τελικά το κόστος για τη χώρα είναι διπλό, δηλ. το ακριβό κι αναποτελεσματικό κράτος και η πρόσθετη ατομική και η οικογενειακή δαπάνη για πρόσβαση στα βασικά δημόσια αγαθά. Δίπλα σε κάθε επίσημη δραστηριότητα υπάρχει και η αντίστοιχη ανεπίσημη: παιδεία, υγεία, φορολογία, κοκ., ας μην συνεχίσω τον θλιβερό κατάλογο.
Αυτό που με απασχολεί είναι τούτο: αφού ως λαός έχουμε τα μυαλά, τους επιστήμονες που διαπρέπουν και μας κάνουν περήφανους εδώ και στο εξωτερικό, αφού η ιστορική μας εμπειρία είναι πλούσια, αφού διαχρονικά ο πολιτισμός μας έλαμψε, αφού η γη μας, το κλίμα, η γεωγραφική μας θέση, όλα συντείνουν προς κάτι το ξεχωριστό, το ενδιαφέρον, το δημιουργικό κι αυτό εκδηλώθηκε πολλές φορές στην ιστορία μας, αφού η επιχειρηματικότητα, όπου διαπρέπουμε διεθνώς ως λαός, αποτελεί τη λεωφόρο του μέλλοντος, αφού, αφού, αφού όλα αυτά... πώς ζούμε τη σημερινή στασιμότητα και κυρίως πώς θα ζήσουμε χωρίς προοπτική; Γιατί μέσα σε αυτές τις συνθήκες που ζει ο τόπος δεν υπάρχει μέλλον, δεν υπάρχει προοπτική κι αυτό είναι χειρότερο κι από τη φτώχεια.
Τι πρέπει να γίνει;
Είναι φανερό ότι χωρίς ένα ριζικά νέο πολιτικό σύστημα δεν υπάρχει διέξοδος. Η χώρα θα σέρνεται για χρόνια χωρίς φιλοδοξίες, χωρίς πρωτοβουλίες. Η κοινωνία απογοητευμένη και γονατισμένη από τα σκληρά μέτρα λιτότητας και την υπερφορολόγηση, θα ενδιαφέρεται για την επιβίωση, ενώ η νέα εποχή ζητά υπερβάσεις. Τα κόμματα βολεύτηκαν με τα προνόμιά τους και δεν θέλουν αλλαγές. Οι ισχυρές συντεχνίες που απομυζούν το κράτος, ομοίως. Χρειάζεται επομένως κάτι υπεράνω των κομμάτων, ένας θεσμός που όσο κι αν επηρεάζεται από το επίπεδο πολιτικής που υπάρχει, δημιουργεί εκ συστήματος μια νέα πολιτική λογική και μια νέα δυναμική. Αναφέρομαι σε ένα νέο Πολίτευμα, το σημερινό δεν αξίζει σχολίων, αφού δεν λειτουργεί στην πράξη, επιμένω στην ανάγκη δημιουργίας πολιτεύματος Προεδρικής Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, με βάση τα ισχύοντα αλλού και ειδικά τις εμπειρίες εξισορρόπησης των εξουσιών στις δημοκρατικές χώρες (π.χ. ΗΠΑ, Γαλλία, Κύπρος). Αυτό προϋποθέτει ριζική αλλαγή του ισχύοντος Συντάγματος, όπως έγινε εξ ανάγκης στην απαρχή της Μεταπολίτευσης και θέσπιση άμεσης εκλογής του ανωτάτου άρχοντα από το εκλογικό σώμα. Η αναδιάταξη της χώρας θα αρχίσει από εκεί, όλα τα άλλα θα ακολουθήσουν.
Μια τέτοια πρωτοβουλία, χωρίς υστεροβουλίες και συνηθισμένες θεσμικές τρικλοποδιές, μπορεί, αφενός μεν να προκαλέσει αναδιάταξη του πολιτικού σκηνικού, αφετέρου, να γίνει αφετηρία μιας νέας ιστορικής περιόδου προσανατολισμένης στο μέλλον. Αυτό θα δώσει νόημα στην πολιτική ζωή και θα δώσει ταυτόχρονα ισχυρό μήνυμα προς το εξωτερικό, αφού εταίροι, επενδυτές και δανειστές, που έχουν κι αυτοί έχουν μεγάλη ευθύνη για την σημερινή κατάσταση, θα κληθούν να επαναξιολογήσουν την νέα πραγματικότητα.
Ο καθηγητής Λουκάς Τσούκαλης γράφει σχετικά:«Μια Ελλάδα που αλλάζει θα μπορεί επίσης πιο πειστικά να διαπραγματευθεί με τους Ευρωπαίους εταίρους ένα ευνοϊκότερο πλαίσιο για την οικονομική πολιτική και περισσότερους βαθμούς ελευθερίας» (Καθημερινή, 2 Σεπτ. 2018).
Αναφέρομαι σε μια νέα πρωτοβουλία ολκής κι όχι σε συνήθη κομματικά παίγνια. Με την εκδήλωση μιας νέας ενωτικής εθνικής δυναμικής όλα μπορεί να είναι διαφορετικά, ελπιδοφόρα, αξιοπρεπή. Οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν σήμερα μεγάλες και εύκολες υπερβάσεις, ας επωφεληθούμε με σχέδιο, με στόχους, με ενεργό παρουσία μας στα ευρωπαϊκά δρώμενα. Εχουμε ιστορική εμπειρία, έχουμε άξιους επιστήμονες, ας αξιοποιήσουμε συστηματικά και με σύγχρονα μέσα, τα μεγάλα πλεονεκτήματά μας: γεωστρατηγικά, πολιτιστικά, παραγωγικά. Η ριζική αναδιάταξη του κράτους, η ουσιαστική ανεξαρτησία των εξουσιών, ο έλεγχος των αποτελεσμάτων της διοίκησης, όλα αυτά θα ανοίξουν τον δρόμο για μια παραγωγική οικονομία και αποκατάσταση της εμπιστοσύνης, στοιχείο απαραίτητο για τον πολίτη, τον επενδυτή, τους διεθνείς εταίρους. Το κύρος της χώρας θα ανεβαίνει, αφού θα αποδειχθεί ότι εμπεδώσαμε τα μαθήματα της κρίσης και θέτουμε τα θεμέλια για ένα μέλλον ασφάλειας, παραγωγής και ενισχυμένης δημοκρατίας.
Ενα είναι βέβαιο: όταν δεν λαμβάνονται πρωτοβουλίες, τότε κυριαρχεί η απογοήτευση, η απραξία και η δημαγωγία κάθε μορφής. Ο τόπος γνώρισε αρκετές απογοητεύσεις και τραγωδίες, ήρθε η ώρα μιας θετικής, δημιουργικής πρωτοβουλίας. Η Ελλάδα την έχει απολύτως ανάγκη, η Ευρώπη την περιμένει, περιμένει την αλλαγή του νοήματος της πολιτικής από την κοιτίδα της.
Οι πολίτες ζητούν ελπίδα κι όσοι έχουν την ευθύνη διαχείρισης των κοινών οφείλουν να ανταποκριθούν στα αιτήματα της κοινωνίας. Το μέλλον προετοιμάζεται με κόπο, σύνεση και γενναιότητα. Με υπερβάσεις κι όχι με προσκόλληση σε κεκτημένα, που συνήθως λειτουργούν σε βάρος του κοινού συμφέροντος. Η απάντηση στην σκληρή κι ατέρμονα κρίση που ζούμε είναι η χάραξη μιας νέας πορείας με απαρχή την θέσπιση ενός νέου σύγχρονου δημοκρατικού Πολιτεύματος, που θα εμπεριέχει και θα εκλύει μια νέα κοινωνική βούληση δημιουργικότητας, αποτελεσματικότητας και βιώσιμης ευημερίας.
Υπάρχουν ήδη πολλές προτάσεις σχετικά με την αναθεώρηση του Συντάγματος. Αξίζει όμως να συζητηθεί και η πρόταση αλλαγής του σημερινού Πολιτεύματος, αφού τέτοιες ιστορικές ευκαιρίες δεν παρουσιάζονται συχνά. Η εκ των προτέρων απόρριψη της πρότασης, με όποιο επιχείρημα ή πρόσχημα, δεν αρμόζει σε εποχές έντασης και γενικής κρίσης. Και στη σημερινή εποχή βιώνουμε μια γενικευμένη κρίση, δεν είναι μόνο οικονομικό ή δημοσιοοικονομικό το πρόβλημα. Οι συμπεριφορές μας, το δημογραφικό, η ουσιαστική διοικητική αποκέντρωση είναι εξίσου σημαντικά θέματα όπως το φορολογικό, οι επενδύσεις, οι διεθνείς σχέσεις.
Σε ένα βιβλίο μου, με ευχαριστίες προς τον δραστήριο ισπανό φιλέλληνα καθηγητή Αριστείδη Μιγκέθ, (βλ. «Σ'ευχαριστούμε Αριστείδη», Μεταμεσονύκτιες εκδόσεις) κατέληγα με τα ελπιδοφόρα λόγια του Γιώργου Σεφέρη: Όλα μπορούν λοιπόν να είναι διαφορετικά, αρκεί να το θέλουμε, αρκεί να επιμείνουμε. Μέχρι το τελικό αποτέλεσμα. Οι Έλληνες μπορούμε, το έχουμε αποδείξει πολλές φορές, η Ελλάδα δεν είναι ούτε έρημη, ούτε άμοιρη χώρα. Πίστη, ελπίδα, σχέδιο κι εργασία χρειάζονται και το παρόν και το μέλλον.
*Δημοσιεύτηκε στην huffingtonpost.gr στις 4/9/2018.
Αλλαγές και στην Ιστορία καθώς και στη Γλώσσα και Λογοτεχνία προγραμματίζει ο υπουργός Παιδείας Κώστας Γαβρόγλου από το 2019, ύστερα από την εισαγωγή νέων προγραμμάτων σπουδών για τα Θρησκευτικά κατά την τριετία διακυβέρνησης των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. «Ο στόχος μας είναι να αποκτούν οι μαθητές συνείδηση της ιστορικότητας, να καταλαβαίνουν πώς ένα συμβάν "μετατρέπεται" σε ιστορικό γεγονός», λέει ο κ. Γαβρόγλου στη συνέντευξή του στην «Καθημερινή».
Οι αλλαγές αυτές σε συνδυασμό με το νέο σχέδιο για το λύκειο και το σύστημα εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση εάν ολοκληρωθούν παρά τις αντιδράσεις –ήδη είναι οξύτατες για την πρόβλεψη να καταργηθούν τα Λατινικά και να αντικατασταθούν από την Κοινωνιολογία– θα αποτελέσουν σαφή ιδεολογικοπολιτική παρέμβαση στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Μάλιστα, ο κ. Γαβρόγλου εμφανίζεται με επιθετικό λόγο υπέρ των αλλαγών που προωθεί. «Χύνουν κροκοδείλια δάκρυα όσοι αντιδρούν σήμερα για τα Λατινικά. Πότε υπέβαλαν προτάσεις για το μάθημα;» σχολιάζει. Παράλληλα, απαντά με ειρωνικό τόνο στην κριτική που του γίνεται ότι προτείνει το μόνο μάθημα γενικής παιδείας στη «νέα» Γ΄ Λυκείου να είναι τα Θρησκευτικά και όχι π.χ. η Ιστορία.
Ο υπουργός Παιδείας δηλώνει ότι μετά μία χρονική περίοδο διαβούλευσης, το σχέδιο για τη Γ΄ Λυκείου και το εξεταστικό σύστημα θα οδεύσει προς τη Βουλή περί τα τέλη του έτους. Εκεί θα κριθούν πολλά. Ο προκάτοχος του κ. Γαβρόγλου, Νίκος Φίλης, είχε αναφέρει στη Βουλή ότι δεν μπορεί να ψηφιστεί ένα νέο εξεταστικό σύστημα χωρίς τη συναίνεση των δύο μεγαλύτερων κομμάτων...
Γιατί επιλέγετε να καταργήσετε τα Λατινικά και να τα αντικαταστήσετε με την Κοινωνιολογία, με το επιχείρημα ότι το μάθημα παπαγαλίζεται από τους μαθητές, αντί να βελτιώσετε τη διδασκαλία του;
Έχετε κάποια εμπειρία για το πώς διδάσκεται το μάθημα; Έχετε εμπειρία για το ότι το μόνο που κάνουν τα παιδιά είναι να παπαγαλίζουν ώστε να πάρουν τον υψηλότερο βαθμό στις εξετάσεις; Θα μπορούσαν βέβαια να διορθωθούν αυτά, αλλά το μάθημα αυτό δεν χρειάζεται για πάρα πολλά γνωστικά πεδία. Από την άλλη μεριά υπάρχει μία έκρηξη νέων ιδεών και προσεγγίσεων στην Κοινωνιολογία που «μιλάει» πολύ περισσότερο στα νέα παιδιά.
Ως προς τις αντιδράσεις υπέρ των Λατινικών, όλοι όσοι αντιδρούν, πότε υπέβαλαν προτάσεις για τη βελτίωση του μαθήματος; Χύνουν κροκοδείλια δάκρυα τώρα.
Επίσης, τα γνωστικά πεδία δεν έχουν ιδεολογικό πρόσημο, όπως υπαινίσσεται ο αντιπρόεδρος της Ν.Δ. Άδωνις Γεωργιάδης. Να θυμίσω ότι οι ναζί υποστήριζαν τέτοιες απόψεις. Έτσι, απαγόρευσαν τη διδασκαλία της θεωρίας της σχετικότητας του Αϊνστάιν, διότι θεωρήθηκε ότι είναι εβραϊκή και όχι αρειανή θεωρία. Μήπως ο κ. Γεωργιάδης ξεθάβει τέτοιες θεωρίες; Δηλαδή η Κοινωνιολογία είναι αριστερή, τα Θρησκευτικά κεντρώα και τα Λατινικά δεξιά;
Η ομάδα των ιστορικών, πανεπιστημιακών και εκπαιδευτικών σε σχολεία, που είχε συσταθεί, κατέθεσε πρόταση για αλλαγές στα προγράμματα σπουδών από το Δημοτικό έως και την Α΄ Λυκείου. Την κατέθεσε τον Ιούνιο του 2017 και έκτοτε έχουν περάσει 15 μήνες. Διαφωνείτε πολιτικά με την προώθησή τους;
Ακριβώς το αντίθετο, η ομάδα αυτή έχει κάνει εξαιρετική δουλειά γι' αυτό και έχω συνάντηση μαζί τους τις επόμενες ημέρες για να προετοιμασθεί η εισαγωγή των νέων μαθημάτων στα σχολεία.
Στη Β΄ και στη Γ΄ Λυκείου θα αλλάξει το μάθημα της Ιστορίας; Υπάρχει η πληροφορία ότι η ομάδα των ιστορικών αρνήθηκε να καταθέσει πρόταση, διότι η οδηγία που πήρε ήταν το μάθημα να μην αποτελεί απλή παράθεση γεγονότων, αλλά να οδηγεί στην κοινωνιολογική ερμηνεία τους. Δηλαδή, η Ιστορία να ενταχθεί σε ένα γενικότερο μάθημα με τα χαρακτηριστικά της εισαγωγής στις κοινωνικές επιστήμες.
Η οδηγία που πήρε ήταν όντως να μην είναι γεγονοτολογική ιστορία. Τα υπόλοιπα δεν ισχύουν, γιατί ο στόχος μας είναι να αποκτούν οι μαθητές συνείδηση της ιστορικότητας, να καταλαβαίνουν πώς ένα συμβάν «μετατρέπεται» σε ιστορικό γεγονός, τι σημαίνει ότι το μάθημα Ιστορία δεν είναι μία εγκυκλοπαίδεια, αλλά ένα μάθημα όπου συγκρούονται διαφορετικές ερμηνείες, όπου η ερμηνεία των πηγών δεν είναι μονοσήμαντη, και όπου η αντικειμενικότητα εξασφαλίζεται μέσα από τη σύνθεση τέτοιων διαφορετικοτήτων.
Θα υπάρξουν αλλαγές και στο μάθημα της Γλώσσας και Λογοτεχνίας;
Το μάθημα της Γ΄ Λυκείου που θα αρχίσει να διδάσκεται από του χρόνου στο πλαίσιο του νέου συστήματος, θα είναι ένα καινούργιο μάθημα και έχουν ολοκληρωθεί οι διαδικασίες από το ΙΕΠ.
Καθώς έχουν προωθηθεί τα νέα προγράμματα σπουδών των Θρησκευτικών, με τις αλλαγές σε Ιστορία και Γλώσσα επιχειρείτε μία παρέμβαση στα μαθήματα που έχουν άμεση συνάφεια με την ταυτότητα του Έλληνα;
Εγώ θα έλεγα ότι η ταυτότητα δεν εξαρτάται από τα μαθήματα! Και κυρίως δεν εξαρτάται από μαθήματα με ξεπερασμένο και παλιομοδίτικο περιεχόμενο. Ας μη φοβόμαστε τον εκσυγχρονισμό του περιεχομένου και των τρόπων διδασκαλίας των μαθημάτων.
Από πότε σκοπεύετε να εισαχθούν στο σχολείο αυτές οι αλλαγές;
Οι προετοιμασίες έχουν γίνει, και με κριτήριο την ωρίμανσή τους εκτιμώ ότι οι πρώτες αλλαγές θα εισαχθούν από τον Σεπτέμβριο του 2019.
Ονομάσατε το σχέδιο για τη δομή της Γ΄ Λυκείου και το νέο σύστημα εισαγωγής στα ΑΕΙ «Ριζοσπαστικές λύσεις, προσεκτικά βήματα». Είναι ριζοσπαστικό το μόνο μάθημα γενικής παιδείας που διατηρείται στη Γ΄ Λυκείου να είναι τα Θρησκευτικά, ενώ απουσιάζουν η Ιστορία, ο Ευρωπαϊκός Πολιτισμός, η Βιολογία;
Το μάθημα που εισάγεται είναι οι 6 ώρες Γλώσσα και Γραμματεία. Τα υπόλοιπα τα έχουν διδαχθεί στην Α΄ και στη Β΄ Λυκείου, όπου και ολοκληρώνεται ο κύκλος των εγκύκλιων σπουδών. Ως προς τα Θρησκευτικά, ο τρόπος που διατυπώνετε την ερώτησή σας είναι σαν να ασκείτε κριτική. Με εντυπωσιάζει πόσο προχωρημένη είναι η εφημερίδα σας!
Γιατί χρειάζεται ακόμη μία αλλαγή στο εξεταστικό, η τεσσαρακοστή κατά τη μεταπολίτευση;
Η αλλαγή είναι επιτακτική, όχι γιατί το λέω εγώ ή η κυβέρνηση, το λέει η συντριπτική πλειονότητα των πανεπιστημιακών, των εκπαιδευτικών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά και της κοινωνίας μας. Σήμερα, έχουμε το λύκειο με ακυρωμένη τη Γ΄ Τάξη. Είναι δυνατόν να ανεχθούμε ως κοινωνία τη συνέχεια αυτής της παθογένειας; Η Γ΄ Λυκείου είναι ένα θέατρο με μαθητές που δεν παρακολουθούν και καθηγητές που, παρά τις προσπάθειές τους, αδυνατούν να κάνουν μάθημα. Αν λέγαμε στα παιδιά να έλθουν στο σχολείο στον αγιασμό του Σεπτεμβρίου για να δηλώσουν παρουσία και μετά να επιστρέψουν στο τέλος της σχολικής χρονιάς, για τη συντριπτική πλειοψηφία δεν θα έκανε καμία διαφορά ως προς το επίπεδο γνώσεων που λαμβάνουν. Την ίδια στιγμή τα μαθήματα γενικής παιδείας έχουν απαξιωθεί και τα απαξίωσε ένα εντελώς στρεβλό σύστημα εισαγωγής στα ΑΕΙ. Οι γονείς ξοδεύουν περίπου 2,5 δισ. ευρώ σε φροντιστήρια και ιδιαίτερα για κάθε φουρνιά υποψηφίων. Για τον λόγο αυτό, ακολουθώντας και συστήματα άλλων χωρών, αποφασίζουμε οι εγκύκλιες σπουδές να ολοκληρώνονται στη Β΄ Λυκείου και η Γ΄ Λυκείου να γίνει προπαρασκευαστικό έτος για την εισαγωγή στα ΑΕΙ και να αναβαθμιστεί το κύρος του απολυτηρίου.
Ωστόσο, η πρότασή σας ακυρώνει μία ολόκληρη τάξη. Ο πρόεδρος της ΟΛΜΕ διαμαρτύρεται ότι έτσι δεν ενισχύεται ο παιδευτικός ρόλος του λυκείου, αλλά αντίθετα υποβαθμίζεται.
Ακυρώνει την ήδη ακυρωμένη τάξη; Σας εξηγώ, ο χαρακτήρας της Γ΄ Λυκείου πρέπει να είναι και θα είναι προπαρασκευαστικός. Αυτό σημαίνει πολύ λιγότερα μαθήματα, πολύ περισσότερες ώρες. Ας αφήσει τις γενικολογίες ο πρόεδρος της ΟΛΜΕ και ας τοποθετηθεί επί των συγκεκριμένων προτάσεων. Διαφωνεί η ΟΛΜΕ ότι τα μαθήματα θα είναι εξάωρα με πλούσιο βοηθητικό υλικό, οι καθηγητές θα έχουν μεγάλη άνεση στη διδασκαλία της ύλης και η ύλη δεν θα αυξηθεί αναλογικά;
Ένα από τα σημεία για το οποίο επικρίνεται η πρότασή σας είναι ότι καθώς θα μετράει η βαθμολογία του εκπαιδευτικού, θα ενισχυθεί η πίεση των γονιών προς τους καθηγητές για 20άρια αλλά και, ίσως, τα ιδιαίτερα μαθήματα.
Έχω απόλυτη εμπιστοσύνη στους εκπαιδευτικούς, όπως νομίζω ότι πρέπει να έχουμε όλοι μας. Θεωρώ επίσης δεδομένο ότι κάποιοι γονείς θα επιχειρήσουν να ασκήσουν πίεση προς τους καθηγητές. Πιστεύω ότι οι ίδιοι οι καθηγητές είναι σε θέση να διαχειριστούν μια τέτοια κατάσταση όπου εμφανιστεί. Αυτήν την κριτική άσκησε και ο πρόεδρος της ΟΛΜΕ. Είναι δυνατόν να είσαι επικεφαλής των καθηγητών μέσης εκπαίδευσης και να προσβάλλεις τα μέλη σου με αυτόν τον τρόπο, γιατί δεν έχει να πει τίποτα σοβαρό εναντίον των ρυθμίσεων;
Δεν υπάρχει κίνδυνος μήπως διαρρεύσουν τα προτεινόμενα θέματα; Γιατί δεν οργανώνετε τράπεζα θεμάτων;
Η πρότασή μας προβλέπει τα θέματα των ενδοσχολικών εξετάσεων να επιλέγονται με κλήρωση, από εκείνα τα οποία θα έχουν προηγουμένως προταθεί από ομάδα καθηγητών του μαθήματος σε επίπεδο δήμου ή νομού. Η βαθμολόγηση των γραπτών θα γίνεται από καθηγητή άλλου σχολείου με κόλλες όπου θα είναι κλειστά τα ονόματα. Έτσι θα προστατεύουμε το αδιάβλητο των εξετάσεων. Εάν υπάρχει άλλη πρόταση, είμαστε ανοιχτοί. Ως προς την τράπεζα θεμάτων, όσοι την είχαν προτείνει και την υλοποίησαν για να την εξευτελίσουν, ας μην την προβάλλουν τώρα ως λύση. Την ακύρωσαν στην πράξη, και τώρα χύνουν και αυτοί δάκρυα γιατί δεν την επαναφέρουμε.
Γιατί πρέπει να υπάρξει ελεύθερη πρόσβαση των αποφοίτων λυκείου στα ΑΕΙ; Μήπως εγκλωβιστήκατε στην προεκλογική δέσμευση του ΣΥΡΙΖΑ, η οποία επί της ουσίας είναι μη ρεαλιστική; Διότι πάντα ένα είδος εξετάσεων θα υπάρχει.
Εμείς είμαστε που έχουμε πει σε κάθε τόνο ότι οι εξετάσεις είναι οργανικό μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας, αλλά πρέπει να μην είναι «ο μπαμπούλας». Ιδανικά ο απόφοιτος λυκείου θα έπρεπε να εισάγεται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με το απολυτήριο λυκείου όπως γίνεται και σε πολλές χώρες του εξωτερικού, μέσα από ένα μείγμα ενδοσχολικών και κεντρικά οργανωμένων εξετάσεων. Το ζητούμενο για εμάς είναι να προετοιμαστεί το σύστημα προοδευτικά για κάτι τέτοιο. Το πρώτο βήμα είναι να αποκτήσει κύρος το απολυτήριο. Κατ' αρχήν ο βαθμός του θα μετράει κατά 10% στην τελική βαθμολογία για την εισαγωγή στα ΑΕΙ. Το υπόλοιπο 90% θα είναι οι βαθμοί στις Πανελλαδικές Εξετάσεις. Σε δεύτερη φάση τα ποσοστά θα γίνουν 20%-80% και σταδιακά θα αυξάνεται η βαρύτητα του απολυτηρίου.
Οι εξετάσεις με βαθμολόγηση με κρυμμένα ονόματα και θέματα από ομάδες καθηγητών ενέχουν το ρίσκο να μην παίρνουν απολυτήριο χιλιάδες μαθητές. Το 1999, με τις Πανελλήνιες επί υπουργίας Γεράσιμου Αρσένη, το 30% των μαθητών έμεινε στην ίδια τάξη. Το 2014 με την τράπεζα θεμάτων επί Κωνσταντίνου Αρβανιτόπουλου το 33% των μαθητών έμεινε μετεξεταστέο στα Μαθηματικά. Μήπως εισάγετε εμμέσως τη βάση του 10;
Το αν θα πάρει κάποιος απολυτήριο ή όχι είναι μια καθαρά εκπαιδευτική διαδικασία με συγκεκριμένους κανόνες. Εμείς θέλουμε να ισχυροποιήσουμε το απολυτήριο και οι μαθητές θα πρέπει να προσπαθήσουν να το αποκτήσουν ώστε να έχουν ένα εφόδιο που θα έχει ένα εκπαιδευτικό και κοινωνικό κύρος. Και με αυτό θα μπορούν να έχουν τη δυνατότητα να φοιτήσουν σε πολλά τμήματα ελεύθερης πρόσβασης.
Με το νέο σύστημα, όσοι κάτοχοι απολυτηρίου επιθυμούν να μη δώσουν Πανελλαδικές Εξετάσεις για τμήματα υψηλής ζήτησης θα μπορούν να εισαχθούν σε λεγόμενα τμήματα χαμηλής ζήτησης, στα οποία οι αιτήσεις των υποψηφίων θα είναι λιγότερες από τις θέσεις. Έχετε υπολογίσει για πόσες συνολικά θέσεις μιλάμε;
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα προϋποθέτει μαντικές ικανότητες τις οποίες νομίζω ότι κανένας δεν διαθέτει. Είναι δυνατόν να γνωρίζουμε τις προτιμήσεις των μαθητών; Θα κληθούν τον Ιούλιο του 2019 να δηλώσει ο καθένας δέκα τμήματα προτίμησης. Ποιος μπορεί να προβλέψει τις προτιμήσεις αυτές;
Πώς προχωρεί η προετοιμασία της νέας σχολικής χρονιάς;
Για πρώτη φορά έγινε τέτοιος μεγάλος αριθμός προσλήψεων, περίπου 20.000 αναπληρωτές τόσο νωρίς, και όλα τα βιβλία είναι ήδη στα σχολεία. Μόνον οι κακοπροαίρετοι αμφισβητούν ότι εδραιώνεται η κανονικότητα ως προς το άνοιγμα των σχολείων.
Οι διορισμοί στην εκπαίδευση
Το υπουργείο Παιδείας ανακοίνωσε ότι θα λυθεί η εκκρεμότητα που υπήρχε με τους εκπαιδευτικούς οι οποίοι περιμένουν εδώ και δέκα χρόνια διορισμό, καθώς κατάφεραν να περάσουν στον διαγωνισμό του ΑΣΕΠ του 2008. Συνολικά πρόκειται για περίπου 350 άτομα, δικαιωθέντες του διαγωνισμού του ΑΣΕΠ του 2008 και οι οποίοι θεμελιώνουν δικαίωμα διορισμού. Αφού εξετάστηκαν από τα συναρμόδια υπουργεία τα νομικά προβλήματα που είχαν ανακύψει, θα δρομολογηθούν οι διαδικασίες διορισμού τους.
Έχετε υποσχεθεί διορισμούς στην εκπαίδευση. Γνωρίζετε τον αριθμό τους, τον χρόνο και το σύστημα με το οποίο θα πραγματοποιηθούν;
Τον Οκτώβριο θα ανακοινώσουμε τον αριθμό των διορισμών σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση για μία τριετία, και οι πρώτοι διορισμοί θα γίνουν τον Σεπτέμβριο του 2019.
Με ποιο σύστημα θα πραγματοποιηθούν; Υπάρχουν χιλιάδες απόφοιτοι παιδαγωγικών και «καθηγητικών» σχολών, όπως ονομάζονται οι φιλολογίες, τα τμήματα φυσικής, μαθηματικών κ.λπ. που περιμένουν να οργανωθεί διαγωνισμός του ΑΣΕΠ για διορισμούς στα σχολεία.
Επεξεργαζόμαστε το νέο σύστημα το οποίο θα θέσουμε σε διαβούλευση, ωστόσο πρέπει να αναγνωρίσουμε τη σημαντική προσφορά των αναπληρωτών και να συνεκτιμηθεί με σοβαρό τρόπο η πολύχρονη προϋπηρεσία.
*Η συνέντευξη του Κώστα Γαβρόγλου στον Απόστολο Λακασά δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" στις 10/9/2018.
Είδα πρόσφατα την ταινία «Ομίχλη τον Αύγουστο» (Nebel in August, του Kai Wessel, 2016). Πολύ δυνατή ταινία. Για το πρόγραμμα παιδικής ευθανασίας των ναζί. Βασισμένη σε ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα. Οι ναζί εξολόθρευαν παιδιά ασθενικά, ανάπηρα, τυφλά, κωφά, με επιληψία, αυτισμό, καθώς και παιδιά παραβατικά ή παιδιά πλανόδιων πληθυσμών (Γένις, Ρομά). Η υπόθεση εκτυλίσσεται σε ένα ίδρυμα όπου ο διευθυντής του, ένας γιατρός που θεωρούσε καθήκον του να «λυτρώνει» τα παιδιά από το σώμα τους και την κοινωνία από το βάρος της διατροφής τους, ανέπτυξε μια μέθοδο πώς να τα εξολοθρεύει ήσυχα, χωρίς δυνατότητα να αντιδράσουν. Τη διαφήμιζε μάλιστα ως την πλέον κατάλληλη για το πρόγραμμα ευγονικής.
Είδα την ταινία με δύο μικρά παιδάκια. Παρακολουθούσαν και τα δύο με ενδιαφέρον, αγωνία, σχεδόν ξαναμμένα. Δεν υπήρχε καλύτερη ευκαιρία και καλύτερος τρόπος για να τους εξηγήσεις τι είναι φασισμός. Χωρίς ακατάληπτη πολιτική ορολογία και μέσα στις γνωστικές τους δυνατότητες. Για να δείξεις επί της ουσίας πώς ο φασισμός ενσαρκώνει τη φιλοσοφία της εξόντωσης του αδύναμου, τη λογική του Καιάδα και πώς μεταμορφώνεται στην Ιστορία. Αν ήταν πιο μεγάλα, θα τους μιλούσα και για τον κοινωνικό δαρβινισμό, για τα πολλά πρόσωπά του.
Να λοιπόν ξανά το θέμα του κινηματογράφου στο σχολείο. Τα είχαμε πει και στον Διάλογο για την Παιδεία, είχαμε κάνει και ειδική επιτροπή που εισηγήθηκε προτάσεις. Δεν είναι δυνατόν στην εποχή της εικόνας να μη μιλάς με εικόνες. Δεν έχουν όλα τα παιδιά προδιάθεση να διαβάζουν βιβλία και να εκφράζονται με λέξεις. Κάντε προγράμματα με σειρές ταινιών, όπως έως τώρα με λογοτεχνικά έργα, και δοκιμάστε το πρόγραμμα στα πιο προβληματικά σχολεία, σε εκείνα που οι μαθητές δεν διαβάζουν και τα εγκαταλείπουν. Διαφοροποιήστε τα προγράμματα. Τίποτε.
Ας ξαναπιάσουμε όμως το νήμα του φιλμ. Σήμερα τα παιδιά με τις ειδικές ανάγκες δεν τα σκοτώνουμε. Τα εκπαιδεύουμε. Αλλά πού βρίσκεται η ειδική αγωγή στην Ελλάδα, που αφορά περίπου το 10% των παιδιών; Το Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ, ο μοναδικός οργανισμός σοβαρών και τεκμηριωμένων ερευνών της εκπαίδευσης, παρουσίασε την έκθεση 2017-18 «Βασικά μεγέθη Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης: Διακρίσεις και Ανισότητες στην Εκπαίδευση και στην Εργασία» (διαθέσιμη και στο διαδίκτυο). Η έκπληξη που περιμένει τον αναγνώστη της έκθεσης είναι όχι ως προς τα υπαρκτά προβλήματα της ειδικής αγωγής.
Αλλά ότι τα προβλήματα της ειδικής αγωγής στην Ελλάδα είναι τα συνολικά προβλήματα της εκπαίδευσης. Και δεν υπάρχει άλλο πεδίο για να τα δεις με τον πλέον διαυγή τρόπο. Οχι μόνο ως προς τις ελλείψεις της ειδικής εκπαίδευσης, αλλά και ως προς τη συνολική φιλοσοφία του συστήματος της γενικής εκπαίδευσης. Γιατί η εκπαίδευση των παιδιών με τις ειδικές ανάγκες θέτει ερωτήματα πάνω σε όσα θεωρούμε αυτονόητα και δεν αναρωτιόμαστε γι' αυτά. Θέτει δηλαδή συνολικά ερωτήματα για την ευφυΐα, την έννοια της δεξιότητας, της κίνησης, της έκφρασης, της αντίληψης, ζητήματα που δεν τα βλέπουμε υιοθετώντας την οπτική των μέσων όρων ή της λεγόμενης «αριστείας». Γιατί από την ειδική αγωγή προέρχονται οι παιδαγωγικές καινοτομίες, οι οποίες απαντούν στις προκλήσεις που θέτει το σύγχρονο σχολείο.
Και τι ακριβώς μας λέει αυτή η έκθεση; Οτι έχουμε δημιουργήσει και απλώσει πάνω από την εκπαίδευση έναν μανδύα ομοιομορφίας (προγραμμάτων, εξετάσεων, διαδρομών), η οποία εν ονόματι της ισότητας καλύπτει ανόμοιους πληθυσμούς παιδιών με διαφορετικές ανάγκες. Αποτέλεσμα; Κάτω από την κάλυψή της οι ανισότητες να γίνονται πολύ μεγαλύτερες και αποθαρρυντικές για την εκπαιδευτική πορεία των παιδιών. Είναι σαν να διαθέτεις ένα μέγεθος παπούτσια για όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά, εν ονόματι της ισότητας και της ομοιομορφίας. Θα καταλήξεις ότι κάποια παιδιά που μπορούν θα αγοράσουν τα δικά τους και μερικά που δεν μπορούν θα κυκλοφορούν ξυπόλυτα. Αυτό συμβαίνει με την ειδική αγωγή, αλλά αυτό συμβαίνει και με τη συνολική εκπαίδευση.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα; Το είδαμε πρόσφατα στις πανελλαδικές εξετάσεις. Στις εκπαιδευτικές διαδρομές τα 8 στα 10 παιδιά δεν μπαίνουν στις σχολές που θέλουν και η πλειονότητα των σχολών δεν παίρνει τα παιδιά που θέλει. Και γι' αυτά είχαμε μιλήσει στον Διάλογο. Η επαναλαμβανόμενη ένσταση γιατί να εισάγονται όσοι πήραν κάτω από τη βάση του 10, είναι ίδια με την απορία γιατί μερικά παιδιά να κυκλοφορούν ξυπόλυτα, ενώ υπάρχουν παπούτσια. Η πρόκληση επομένως για να αρχίσουμε να αναμορφώνουμε το σύστημα της εκπαίδευσης δεν είναι τι θα κάνουμε με τους «πρώτους», αλλά τι θα κάνουμε με τους «έσχατους».
Ο φοιτητής του 19 θα τα καταφέρει, δική μας έγνοια ο φοιτητής του 6. Τον περιμένει Καιάδας; Το προοδευτικό και ουσιαστικό σύγχρονο κριτήριο για τα εκπαιδευτικά συστήματα είναι αν μειώνουν στο εσωτερικό τους τις ανισότητες. Τους Φινλανδούς τούς θαυμάζουμε όχι γιατί έχουν τις καλύτερες επιδόσεις, αλλά γιατί έχουν τη μικρότερη ανισότητα.
*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 3/9/2018.
Πολλά επετειακά φέτος: πενήντα χρόνια από την Ανοιξη της Πράγας, εκατό χρόνια από τη λήξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Μαρξ... Και ένα σημαντικό πρόσφατο. Δέκα χρόνια από την κατάρρευση της Lehman Brothers, της 4ης επενδυτικής τράπεζας των ΗΠΑ (πίσω από τις Goldman Sachs, Morgan Stanley και Merrill Lynch) που λειτουργούσε από το 1850 στη Wall Street.
Πιο συγκεκριμένα, σαν σήμερα, η φούσκα των ακινήτων έσκασε και επίσημα. Στις 7 Σεπτεμβρίου 2008 –και ενώ έσκαγαν μικρά κανόνια από το 2007- πανικόβλητο το ομοσπονδιακό κράτος ανέλαβε τον έλεγχο των δύο μεγαλύτερων τραπεζών στεγαστικής πίστης, Fannie Mae και Freddie Mac, που κατείχαν περίπου το 50% από τα 12 τρισ. δολάρια των στεγαστικών δανείων των ΗΠΑ. Τα δάνεια αυτά έμειναν γνωστά στη χρηματοπιστωτική αργκό ως «δάνεια NINJA»: οι περισσότεροι δανειολήπτες ήταν «χωρίς εισόδημα, χωρίς δουλειά και χωρίς περιουσιακά στοιχεία» (No Income, No Job, Νo Assets).
Η Lehman είχε υψηλή έκθεση σε τιτλοποιημένα δάνεια, με αποτέλεσμα, χωρίς ρευστότητα, να κηρύξει πτώχευση στις 15 Σεπτεμβρίου 2008. Ακολούθησε η Μαύρη Εβδομάδα, όπως ονομάστηκε στην πρόσφατη οικονομική ιστορία (15-22 Σεπτεμβρίου 2008), με τον υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ, Χένρι Πόλσον, να ανακοινώνει ένα μνημειώδες σχέδιο σωτηρίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ύψους 700 δισ. δολαρίων.
Με τη χρεοκοπία της Lehman επιβεβαιώθηκε ο κανόνας. Μια υφεσιακή αναταραχή ποτέ δεν μένει μόνο στην εστία της. Εξαπλώνεται παντού, ταχύτατα. Αλλωστε η Lehman δεν ήταν κάτι στενά αμερικανικό. Λειτουργούσε σε πάνω από 40 χώρες, με περίπου 7.000 ξεχωριστά εταιρικά σχήματα. Εκδηλώθηκε η σχεδόν πιστή επανάληψη της Μεγάλης Κρίσης του 1929-30.
Η μακρινή χρηματιστηριακή φούσκα της δεκαετίας του 1920 επανερχόταν ως φούσκα των ακινήτων το 2008. Εκ των υστέρων αναγνωρίστηκε το διατλαντικό της άπλωμα διότι, όπως αποδείχθηκε, οι μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες (ιρλανδικές, αγγλικές, γερμανικές, γαλλικές κ.ά.) έπαιξαν ενεργό ρόλο στην ένταση της χρηματοπιστωτικής μόλυνσης: κερδοσκοπούσαν με τοξικά ομόλογα, χωρίς να ενδιαφέρονται για την έκβαση των επενδύσεών τους στην πραγματική οικονομία. Χωρίς επαρκείς κρατικές ρυθμίσεις επειδή αγόραζαν και τα δημόσια χρέη, λειτουργούσαν σαν πυραμίδες.
Η Ευρώπη του Βορρά ανακάλυψε στις τράπεζές της τα δημόσια χρέη του Νότου, όπως της Ελλάδας, της Πορτογαλίας κ.λπ. Αλλά και ένα νόμισμα χωρίς κράτος, το ευρώ, πιο εύθραυστο τελικά από όσο προβλεπόταν και λιγότερο «ουδέτερο»: η Γερμανία δανείζεται με σχεδόν μηδενικά επιτόκια, ενώ η Ελλάδα με 4,6%. Η Ε.Ε. ουδέποτε επινόησε ένα συνεκτικό μοντέλο για να βγει από την κρίση. Επινόησε «το υπόδειγμα του πειραματόζωου Ελλάδα».
Τι έγινε δέκα χρόνια μετά; Το χρέος αυξήθηκε. Από το 2007, ενώ το παγκόσμιο προϊόν αυξήθηκε από 58 τρισ. σε 80 τρισ. δολάρια ΗΠΑ (σε τρέχουσες τιμές) ή περίπου κατά 38%, το παγκόσμιο χρέος διογκώθηκε από 142 τρισ. σε σχεδόν 247 τρισ. δολάρια ΗΠΑ ή κατά 73%. Το ελληνικό χρέος αυξήθηκε από το 107% του ΑΕΠ στο περίπου 180% του ΑΕΠ.
Δέκα χρόνια μετά, οι τραπεζίτες αντεπιτίθενται. «Δεν προκαλέσαμε εμείς την κρίση. Κοιτάξτε τις κυβερνήσεις σας!». Το φτηνό χρήμα και η βουλιμία των κρατικών αρχών για φτηνά δάνεια -που θα μεταφράζονταν σε ψήφο στις εκλογές- δημιούργησαν τη φούσκα στις τιμές. Αλλά λένε τη μισή αλήθεια. Και οι δύο πλευρές –τραπεζίτες και κυβερνήσεις- ήταν άπληστες και απερίσκεπτες. Αλλά απερισκεψία και απληστία εξαπλώθηκαν και ευδοκίμησαν με πολιτικούς όρους. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές του 2000, οι κυβερνήσεις σε ΗΠΑ και Ευρώπη έκαναν μια σειρά από τέτοια θανατηφόρα λάθη.
Δέκα χρόνια μετά, κανείς δεν διδάχθηκε τίποτα. Τα ίδια λάθη συνεχίζονται. Οι ΗΠΑ, βέβαια, αντέδρασαν με έναν «lemon socialism» - έναν ψευδοσοσιαλισμό ιδιωτικοποίησης των κερδών για τους πλούσιους και κοινωνικοποίησης των ζημιών εις βάρος των πολλών. Οπως είχε πει ένας συνεργάτης του προέδρου Μπους (του νεότερου), «καπιταλισμός χωρίς χρεοκοπία είναι όπως ο χριστιανισμός χωρίς κόλαση».
Ομως, τι είχε συμβεί: «Αν δεν πληρώσεις τη δόση σου, χάνεις το σπίτι σου, αν φοροδιαφύγεις, πας φυλακή∙ αλλά αν οδηγήσεις μια τράπεζα σε χρεοκοπία, παίρνεις μπόνους». Απλώς, είχε επιβεβαιωθεί η περιβόητη ρήση του Μπ. Μπρεχτ: «Μεγαλύτερο αδίκημα και από αυτό της ληστείας μιας τράπεζας είναι η ίδρυσή της» - και η ανεξέλεγκτη λειτουργία της.
Η Ε.Ε. ακόμα δεν έχει κλείσει το θέμα της. Πολύ περισσότερο, η Ελλάδα. Υστερα από στερήσεις, αβεβαιότητες και εθνική ξεφτίλα, ολόκληρο το πολιτικό σύστημα προκαλεί σχεδόν τις αγορές να ξανακοσκινίσουν τα ταξίματα στη ΔΕΘ. Ανέχεται τους δανειστές και την Ε.Ε. να ξαναρχίσουν τους εκβιασμούς. Παρακινεί τον λαό να σέρνεται με μακεδονικές περικεφαλαίες, με κατάρες, με πανό και με σταυρούς στα χέρια. Αλήθεια, ποια σωτηρία να περιμένει κάποιος από τόσο χυδαίο πολωτικό κλίμα; Ποια σωτηρία με τα καπρίτσια της Ν.Δ. να κανιβαλίσει τον ασθενή που δημιούργησε; Ποια σωτηρία με παροχές; Αλλά είπαμε: Salus populi suprema lex!
*Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 7/9/2018.
Soren Brostrom, Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Υγειας της Δανίας, Hans Kluge, Διευθυντής συστημάτων υγείας της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ) και Ηλίας Μόσιαλος.
Οι αδυναμίες της ελληνικής δημόσιας διοίκησης είναι γνωστές, δεν χρειάζονται πρόσθετες επεξηγήσεις. Διαχρονικά το σύστημα διακυβέρνησης πάσχει, ο κομματισμός και η πελατοκρατεία κυριαρχούν, τα προγράμματα δεν τηρούνται, ο έλεγχος αποτελεσμάτων είναι ανύπαρκτος. Οι σχέσεις της κεντρικής κυβέρνησης με την Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι αντιφατικές και η έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους εκλεγμένους περιφερειάρχες οδήγησε στην δημιουργία παράλληλης αποκεντρωμένης (αυτο)διοίκησης. Οι αμέτρητοι οργανισμοί και οι δημόσιες υπηρεσίες λειτουργούν με εσωστρέφεια, δεν συνεργάζονται μεταξύ τους και το επίπεδο των παρεχομένων υπηρεσιών δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των πολιτών. Αποτέλεσμα: δίπλα σε κάθε επίσημη δραστηριότητα, υπάρχει και μια ανεπίσημη (υγεία, παιδεία, ασφάλεια, κοκ), το κόστος λειτουργίας του ελληνικού κράτους είναι αβάσταχτο και η κοινωνία παγιδευμένη.
Το πρωθυπουργικό σύστημα, έτσι όπως λειτούργησε μετά την Μεταπολίτευση, θα ήταν υποτίθεται η λύση για τα πολιτικά πράγματα της χώρας. Ο ισχυρός πρωθυπουργός θα συντόνιζε το κυβερνητικό έργο και τα πράγματα θα ήταν και θεσμικά ορθά και στην πράξη θα είχαμε ικανοποιητικά αποτελέσματα. Τελικά απεδείχθη ότι το πρωθυπουργικό σύστημα διασφαλίζει την κομματική παντοδυναμία και μέσω αυτής την πλειοψηφία στη Βουλή, αλλά κατοχυρώνει ουσιαστικά την αναρμοδιότητα του πρωθυπουργού να παρεμβαίνει στη διαμόρφωση της πολιτικής. Ο πρωθυπουργός της χώρας, με όλες σχεδόν τις κυβερνήσεις, έχει ένα τύποις μεν ισχυρό, στην ουσία δε απόμακρο ρόλο. Οι ειδικοί γνωρίζουν ότι δεν υπογράφει σχεδόν καμμία ουσιαστική πράξη... Όλα αφήνονται στους Υπουργούς, στους Οργανισμούς, με τα γνωστά αποτελέσματα, κι έτσι το μόνο όπλο είναι η επικοινωνιακή λειτουργία της κυβέρνησης.
Ο καθηγητής Π. Ιωακειμίδης μας θυμίζει με πρόσφατο άρθρο του στο ΒΗΜΑ (http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=1015793) . Γράφει σχετικά: "Από την πλευρά τους, οι καθηγητές K. Featherstone (LSE) και D. Papadimitriou (Manchester) σε μια εξαντλητική τους ανάλυση με τίτλο «Οι πρωθυπουργοί της Ελλάδας, το παράδοξο της εξουσίας» (Prime Ministers of Greece, the Paradox of Power, Oxford University Press), έχουν εντοπίσει με ενδελεχή εμπειρικό τρόπο τις παθογένειες, τις αδυναμίες και τα ελλείμματα του συστήματος διακυβέρνησης της χώρας. Πρόκειται, γράφουν, για ένα κατακερματισμένο σύστημα με κανένα τμήμα του ικανό να ασκήσει αποτελεσματικό έλεγχο και συντονισμό – ούτε ο Πρωθυπουργός, ούτε το Υπουργικό Συμβούλιο, κανένας. Τα κενά, οι αστάθειες και οι ακαμψίες υπονομεύουν την απόδοσή του. Πρόκειται για ένα σύστημα μοναδικό σε όλη την Ευρώπη".
Οι σύγχρονες νέες τεχνολογίες θα μπορούσαν να λύσουν πολλά από τα κενά της ελληνικής διακυβέρνησης. Κι όμως και εκεί δεν σημειώνεται πρόοδος. Με εξαίρεση τα απολύτως απαραίτητα, ως υποχρεώσεις απέναντι στην ΕΕ, οι περισσότεροι τομείς δεν προχωρούν σε αλλαγές. Ο Αν. καθηγητής του Παν/μίου του Αιγαίου Γιάννης Χαραλαμπίδης, σε συνέντευξή του στα ΝΕΑ (25-26 Αυγ. 2018) τονίζει μεταξύ άλλων: «...κάποια απολύτως απαραίτητα και σχετικά απλά μέτρα λαμβάνονται (εν. ΤΑΧΙS, ΓΕΜΗ, κλπ)...Αλλά εκτός του Υπ. Οικονομικών και ανάλογων Αρχών και κάποιων νησίδων στον υπόλοιπο κυβερνητικό ιστό, κανείς δεν ξέρει τι κάνει, πότε να το κάνει, πώς να συμβάλει, τι να μετρήσει, πώς να αλλάξει. Και φυσικά έτσι δεν μπορεί να λυθεί κανένα δύσκολο πρόβλημα με βέλτιστο τρόπο. Κάθε μέρα μένουμε όλο και πιο πίσω...»
Συνεπώς χωρίς ριζική αλλαγή του τρόπου λειτουργίας της πολιτικής και του κράτους δεν υπάρχει ελπίδα σωτηρίας. Τα προβλήματα της χώρας είναι πολύπλοκα, στην ουσία χρειαζόμαστε ένα νέο πολίτευμα, μια νέα αρχή που θα θέσει νέους στόχους και σύγχρονους όρους λειτουργίας της διοίκησης. Έτσι θα πείσει την κοινωνία και θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για μια νέα εθνική ανασυγκρότηση.
Είναι γνωστό ότι το πολίτευμα που μειώνει με δημοκρατικό τρόπο τον ρόλο των κομμάτων, αυξάνει τον ρόλο των πολιτών και βελτιώνει την θέση του κοινοβουλίου είναι αυτό της Προεδρικής Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές, αλλά για τα ελληνικά πολιτικά πράγματα και την ιστορική μας εμπειρία, το σύστημα της 5ης Γαλλικής Δημοκρατίας μπορεί να λειτουργήσει και εδώ αποτελεσματικά. Δυστυχώς η συζήτηση σχετικά με την εκάστοτε προτεινόμενη αναθεώρηση του Συντάγματος εξαντλείται συνήθως σε ανούσιες κομματικές αντιπαραθέσεις, αφού κανένα κόμμα δεν θέλει ουσιαστικές αλλαγές.
Κι όμως η Ελλάδα μέσα στην κρίση άλλαξε δραματικά, η Ευρώπη και ο κόσμος άλλαξαν. Η επόμενη μέρα προϋποθέτει πλήρη διάκριση των εξουσιών, νέα και αποτελεσματικά συστήματα διακυβέρνησης, υπευθυνότητα, λειτουργικό συντονισμό και έλεγχο αποτελεσμάτων όλων των βαθμίδων της διοίκησης. Το πρωθυπουργικό-κομματικό σύστημα απεδείχθη ανεπαρκές, δεν δίνει λύσεις, δεν διασφαλίζει ισονομία, δεν οργανώνει την διοίκηση ώστε να προκύψει ένα παραγωγικό μοντέλο για την χώρα. Συνεπώς πέρα από εκλογές και κομματικές συμμαχίες, πρέπει να συζητηθούν κι άλλα θέματα, και το πρώτο είναι η θεσμική αναδιοργάνωση της χώρας για τη νέα περίοδο.
Η 4η ελληνική δημοκρατία, με Προεδρικό σύστημα, με ευρωπαϊκές αρχές, με ικανή διοίκηση, με παραγωγικό πρότυπο και με κράτος δικαίου, είναι εφικτή, αν υπάρχει βεβαίως θέληση.
*Δημοσιεύτηκε στο metarithmisi.gr στις 29/8/2018.
