Friday, 29 March 2024

Η κληρονομιά μιας δικτατορίας: Πολιτική κρίση και κατάρρευση του κοινωνικού συμβολαίου στη Χιλή

Πολλοί Χιλιανοί πιστεύουν ότι η χώρα τους έχει χάσει τον προσανατολισμό της. Οι μαζικές διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις και η απόφαση κήρυξης της χώρας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, υπογραμμίζουν την ανάγκη για μια πολιτική μεταρρύθμιση μέσω της οποίας θα δωθεί προτεραιότητα στην καθολική υγειονομική περίθαλψη, και σε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, αντιστοίχο των αναπτυγμένων χωρών του ΟΟΣΑ. Υπενθυμίζεται ότι η Χιλή έχει την υψηλότερη εισοδηματική ανισότητα μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ, μεγαλύτερη ακόμη και από το Μεξικό και την Τουρκία.

Οι αυξήσεις των τιμών του μετρό πυροδότησαν ένα ευρύτατο δημόσιο ακτιβισμό στο Σαντιάγκο και σε ολόκληρη τη χώρα, αναγκάζοντας τη Χιλή να μη διοργανώσει τη διάσκεψη κορυφής για το κλίμα και τη σύνοδο κορυφής οικονομικής συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού. Τα δύο αυτά γεγονότα έχουν φέρει τις κοινωνικές ανισότητες στην πιο εύπορη χώρα της Λατινικής Αμερικής στην πρώτη γραμμή του παγκόσμιου ενδιαφέροντος.

Πως φθάσαμε όμως στις μαζικές αντίδρασεις των πολιτών; Η άνευ κριτικής αξιολόγησης υιοθέτηση της πιο ακραίας εκδοχής της ελεύθερης αγοράς από τη δικτατορία Pinochet στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, οδήγησε στην κατάρρευση του κοινωνικού συμβολαίου και στην ιδιωτικοποίηση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης. Ένα νέο σύστημα προσωπικών λογαριασμών συνταξιοδότησης ήταν υποχρεωτικό για τους νέους εργαζόμενους, ενώ οι υπόλοιποι θα μπορούσαν να αποχωρήσουν από τα υπάρχοντα δημόσια συστήματα. Η φιλοσοφία των προσωπικών λογαριασμών αντιπροσώπευε μια νεοφιλελεύθερη στρατηγική, αναδεικνύοντας το ρόλο του ατόμου πάνω από κάθε σύστήμα αναδιανομής και αλληλεγγύης.

Το σύστημα ασφάλισης και παροχών λόγω αναπηρίας ιδιωτικοποιήθηκε, ενώ η εκπαίδευση και η υγεία υπέστησαν τη δραστική εφαρμογή της επικουρικότητας. Το κράτος παρεμβαίνει μόνο όταν ο ιδιωτικός τομέας δεν ενδιαφέρεται να επενδύσει. Ο βασικός ρόλος της δημόσιας εκπαίδευσης στην ενίσχυση της δημοκρατίας, συμβάλλοντας έτσι στην πολυφωνία και την κοινωνική συνοχή, απορρίφθηκε. Τέλος, επετράπη σε όσους ασφαλισμένους θέλουν να αποχωρήσουν από το κρατικό σύστημα ασφάλισης υγείας (Fondo Nacional de Salud, FONASA) και να συμμετάσχουν σε ιδιωτικες ασφαλίσεις υγείας (Instituciones de Salud Previsional, ISAPREs). Αυτό ήταν και το τελικό χτύπημα στο κοινωνικό κράτος και το τέλος του εθνικού συστήματος υγείας που θεμελιώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1950 με βάση τις προτάσεις του Salvador Allende. Το 'σύστημα υγείας δύο βαθμίδων' ενσωματώθηκε στο Σύνταγμα της Χιλής το 1980. Κατά ειρωνικό τρόπο, το Σύνταγμα ορίζει ότι κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να επιλέγει μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής ασφάλισης. Ωστόσο, οι πολίτες που επίλεγουν την ιδιωτική ασφάλιση χαίρουν υψηλότερης κοινωνικοοικονομικής κατάστασης, είναι νεότεροι και υγιέστεροι. Γιατί γίνεται αυτό; Οι ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες χρεώνουν ασφάλιστρα που αντιστοιχούν στον ασφαλιστικό 'κίνδυνο' του κάθε ασφαλισμένου (οι πολίτες με χρόνια νοσήματα πληρώνουν περισσότερα) και διατηρούν το δικαίωμα να απορρίψουν τους αιτούντες με προϋπάρχουσες παθήσεις. Επίσης, τα ασφάλιστρα είναι ιδιαίτερα περιοριστικά για άτομα με χαμηλό εισόδημα. Το 2015, το μέσο ιδιωτικό ασφάλιστρο ισοδυναμούσε με το 45% του κατώτατου μισθού.

Επιπρόσθετα αρκετοί πολίτες που έχουν καταβάλλει εισφορές στην ιδιωτική ασφάλιση για πολλά χρόνια όταν είναι υγιείς, χωρίς να χρησιμοποιήσουν την ασφάλεια υγείας, μπορούν να επιστρέψουν στη δημόσια ασφάλιση υγείας εάν είναι άνεργοι, πάσχουν από πολλαπλά νοσήματα ή έαν έχουν συνταξιοδοτηθεί και πρέπει να πληρώσουν υψηλά ασφάλιστρα, για να αποφύγουν το κόστος σημαντικών ιατρικών δαπανών. Η πολιτική των κυλιόμενων θυρών ευνοεί τους εύπορους και αποδυναμώνει το δημόσιο σύστημα. Η επίπτωση αυτής της πολιτικής είναι η σημαντική απώλεια πόρων και η έλλειψη πολιτικών αναδιανομής για τον δημόσιο τομέα, που είναι στην ουσία ένα φτωχο σύστημα για τους μη προνομιούχους.

Στην πράξη μόνο το 17-18% του πληθυσμού επιλέγει την ιδιωτική ασφάλιση. Αντίθετα, το δημόσιο σύστημα επιβαρύνεται με ευάλωτους ασθενείς υψηλού κόστους και επιπλέον καλύπτει τους πολίτες χωρίς εισόδημα. Οι περισσότερες ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες έχουν μεγάλη κερδοφορία, της τάξεως του 23% επί των εσόδων τους, για το 2017. Έχουν επίσης μεγάλες διοικητικές δαπάνες που αντιστοιχούν στο 11% των εσόδων τους, 12,67 φορές υψηλότερες ανά ασφαλισμένο σε σύγκριση με το δημόσιο σύστημα. Το μεγαλύτερο μέρος των διοικητικών δαπανών διατίθεται σε διαφήμιση και πολιτικές μάρκετινγκ. Ο στόχος των ιδιωτικών εταιρειών είναι να προσελκύσουν τους εύπορους, τους νέους και τους υγιείς.

Επιπρόσθετα, η πλειονότητα των ανθρώπινων πόρων και ειδικά οι γιατροί είναι δυσανάλογα κατανεμημένοι μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Η σημαντική πλειοψηφία των ιατρών επιλέγουν να εργαστούν στον ιδιωτικό τομέα και να παρέχουν φροντίδα στο μικρό ποσοστό του πληθυσμού που είναι ιδιωτικά ασφαλισμένοι. Μόνο το 44% των γιατρών έχει συμβόλαια (αρκετοί με μερική απασχόληση) με το δημόσιο τομέα. Ο δημόσιος τομέας είναι υποχρηματοδοτημένος και ανεπαρκώς εξοπλισμένος για να παρέχει φροντίδα στην πλειοψηφία του πληθυσμού που επιλέγει να παραμείνει στο δημόσιο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, λόγω της σημαντικής διαφοράς κόστους της ιδιωτικής ασφάλισης. Ως αποτέλεσμα, οι ανισότητες στην πρόσβαση των υπηρεσιών υγείας για τους χρόνια ασθενείς, τους ηλικιωμένους και τους φτωχούς είναι έντονες. Οι λίστες αναμονής για εξειδικευμένες ιατρικές συμβουλές και χειρουργικές επεμβάσεις είναι συνηθισμένο φαινόμενο στα δημόσια νοσοκομεία και τα τμήματα επειγόντων περιπτώσεων κατακλύζονται από ασθενείς.

Η κληρονομιά της δικτατορίας είναι διάχυτη. Το αποτέλεσμα του νεοφιλελεύθερου κοινωνικού συμβολαίου που εισήγαγε ο José Piñera, ένα από τα Chicago boys και υπουργός εργασίας του Pinochet, ήταν η άδικη κατανομή πόρων και μια περίοδος 40 ετών έντονων κοινωνικών ανισοτήτων. Σήμερα, ο αδελφός του Sebastián Piñera, ο πρόεδρος της Χιλής, πρέπει να αποφασίσει εάν έχει έρθει η ώρα για μια βαθιά διαρθρωτική αλλαγή στο κοινωνικό κράτος βασισμένη σε ένα διαφορετικό αξιακό πλαίσιο.

*Δημοσιεύτηκε στα "Νέα" στις 23/11/2019. 

Add comment


Security code
Refresh