Tuesday, 23 April 2024
Τα άρθρα Μελών και Φίλων της Παρέμβασης, όπως δημοσιεύτηκαν στον ελληνικό και διεθνή τύπο.
Για να δείτε τα άρθρα ανά συγγραφέα, πατήστε εδώ .
Μια ακόμη κολοβή και εν πολλοίς ανούσια αναθεώρηση είναι πλέον επί θύραις, για να επιβεβαιώσει, με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο, ότι τα δύο μεγάλα κόμματα ήταν τελικά όχι μόνον ανέτοιμα αλλά και απρόθυμα για έναν ώριμο, απροκατάληπτο και εποικοδομητικό συνταγματικό αναστοχασμό. Αντί να ξεκινήσουν από τις θεσμικές δυσλειτουργίες που ανέδειξε ή μεγέθυνε η κρίση –παρά την αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα του ισχύοντος Συντάγματος– και να επεκταθούν και σε κάποια άλλα χρονίζοντα προβλήματα της σύγχρονης Δημοκρατίας μας, αρχικά μεν επιδόθηκαν σε άγονους μαξιμαλισμούς και στη συνέχεια περιχαρακώθηκαν πεισματικά στις θέσεις τους, τόσο στην πρώτη όσο και στην δεύτερη Βουλή. Το αποτέλεσμα ήταν να απορριφθούν όλες σχεδόν οι ενδιαφέρουσες προτάσεις, ένθεν κακείθεν, και να καταλήξουμε, εν τέλει, σε έναν ελάχιστο κοινό παρονομαστή.
Θα μπορούσε βέβαια να πει κανείς ότι έστω και έτσι θα αναθεωρηθούν κάποιες σημαντικές διατάξεις. Αυτό όμως, δυστυχώς, είναι μόνον η μισή αλήθεια, διότι ακόμη και οι συγκεκριμένες διατάξεις αναθεωρούνται εν πολλοίς με λάθος τρόπο. Ειδικότερα:
Α. Το να γίνεται η εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας χωρίς την μεσολάβηση εκλογών είναι κατ'αρχήν ορθό. Αρκεί όμως να διασφαλισθεί με άλλους τρόπους –που έχουν προταθεί– η ευρεία δημοκρατική του νομιμοποίηση, ως απαρέγκλιτη προϋπόθεση για την άσκηση του ρυθμιστικού του ρόλου. Ωστόσο, η λύση που επελέγη, δηλαδή να μπορεί ο Πρόεδρος να εκλέγεται ακόμη και με σχετική πλειοψηφία, κινείται προδήλως στην αντίθετη κατεύθυνση. Μήπως λοιπόν θα ήταν τελικά προτιμότερο η διάταξη να παραμείνει ως έχει και να προβούν απλώς τα τρία μεγαλύτερα κόμματα σε μια επίσημη πολιτική δέσμευση ότι δεν θα ξαναπαρεκτραπούν (διότι και τα τρία έχουν παρεκτραπεί από μία φορά...) χρησιμοποιώντας προσχηματικά την εκλογή του προέδρου για να προκαλέσουν εκλογές;
Β. Η αναθεώρηση του άρθρου 86, περί ευθύνης υπουργών, ασφαλώς και ήταν επιβεβλημένη. Ωστόσο, τα όσα συμβαίνουν στην «προανακριτική» για την υπόθεση Παπαγγελόπουλου αποδεικνύουν περίτρανα ότι ο περιορισμός της τροποποίησης μόνο στην –ορθή– κατάργηση της αποσβεστικής προθεσμίας είναι τεράστιο λάθος. Η Βουλή έπρεπε να απεμπλακεί συνολικά από την άσκηση ποινικής δίωξης κατά υπουργών, για τον απλούστατο λόγο ότι είναι πολιτικό και άρα εξ ορισμού μεροληπτικό σώμα. Παρότι λοιπόν δεν έχω ιδιαίτερη εμπιστοσύνη –και από προσωπική πείρα– στην πολιτική δικαιοσύνη, θεωρώ ότι ένα πολυπληθές δικαστικό όργανο (πχ η Ολομέλεια Εφετών της Αθήνας) θα ήταν απείρως προτιμότερο... Όσο δε για τη Βουλή, θα έπρεπε να περιορισθεί μόνο στον κοινοβουλευτικό έλεγχο, μέσω των εξεταστικών επιτροπών. Αυτό άλλωστε έπρεπε να κάνει και στην υπόθεση Novartis, ώστε να έχουν ήδη διερευνηθεί οι πολιτικές ευθύνες πριν οδηγηθεί σε αναζήτηση οποιωνδήποτε ποινικών ευθυνών...
Γ. Μιας δε και αναφερθήκαμε στις εξεταστικές επιτροπές, πρέπει να επισημανθεί ότι ναι μεν η τροποποίηση της σχετικής διάταξης (άρθρο 68 παρ. 2), είναι θετική, καθώς επιτρέπει την σύστασή τους ακόμη και με απόφαση 120 βουλευτών, πλην όμως είναι επίσης ελλιπής. Το κρισιμότερο πρόβλημα με αυτές τις Επιτροπές δεν είναι η απαιτούμενη πλειοψηφία αλλά το ότι στο τέλος κατατίθενται τόσα πορίσματα όσες και οι κοινοβουλευτικές ομάδες που συμμετέχουν –αναλογικά– σε αυτές. Θέτω λοιπόν ξανά το ερώτημα: γιατί να μην προβλεφθεί ότι το πόρισμα θα το συντάσσουν προσωπικότητες υπεράνω πάσης πολιτικής υποψίας, που θα εκλέγονται από τα 3/5 της Εξεταστικής Επιτροπής; Το παράδειγμα της Ισλανδίας, όπου ο πρωθυπουργός της χώρας παραπέμφθηκε σε δίκη με βάση ένα τέτοιο πόρισμα, είναι εξόχως διδακτικό...
Δ. Αξιοπρόσεκτος είναι και ο περιορισμός της πλειοψηφίας που απαιτείται στην Διάσκεψη των Προέδρων (από 4/5 σε 3/5) για την επιλογή των μελών των Ανεξάρτητων Διοικητικών Αρχών (άρθρο 101). Τα 4/5 ήταν όντως μια υπερβολική πλειοψηφία, που είχε βραχυκυκλώσει αρκετές φορές την λειτουργία τους. Ωστόσο, είναι νομίζω απαραίτητη και μια πρόσθετη ασφαλιστική δικλείδα: η σύμπραξη, για την επίτευξη αυτής της πλειοψηφίας, τουλάχιστον τριών κοινοβουλευτικών ομάδων. Επιπλέον, βέβαια, θέτω και εδώ ξανά το ερώτημα: γιατί να μην εκλέγεται με την ίδια πλειοψηφία και η ηγεσία της ΕΡΤ;
Ε. Στα συν αυτής της αναθεώρησης θα μπορούσε να είναι και η απόφαση της πλειοψηφίας για συνταγματική κατοχύρωση του εγγυημένου επιπέδου αξιοπρεπούς διαβίβασης. Ωστόσο, παρότι είμαι ο πρώτος που το πρότεινα (βλ. Σύνταγμα και Δημοκρατία στην εποχή της Παγκοσμιοποίησης, Αθήνα 2000), θεωρώ ατυχή και «ευνουχισμένη» την σχετική διατύπωση, διότι αντί να κατοχυρώνει ένα συνολικότερο κοινωνικό δίκτυ προστασίας, που θα καθιστά δεσμευτική την πραγμάτωση των κοινωνικών δικαιωμάτων, περιορίζεται αποκλειστικά στο –νεοφιλελεύθερης έμπνευσης– «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα»...
ΣΤ. Και καταλήγουμε στην πλέον προβληματική τροποποίηση, που ανέκυψε πρόσφατα και αφορά την ψήφο των εκτός επικρατείας πολιτών (οι οποίοι δυστυχώς αντιμετωπίσθηκαν –με επιμερισμό βέβαια ευθυνών– κατά τρόπο μικροπολιτικό, μικρόψυχο και ενίοτε προσβλητικό...). Υπό την πίεση κομμάτων της αντιπολίτευσης, η κυβέρνηση πείσθηκε τελικά όχι μόνον να εγκαταλείψει την επιστολική ψήφο, στην οποία αναφέρεται ρητά το ισχύον Σύνταγμα, αλλά και να προχωρήσει σε μια συνταγματικά ανεπίτρεπτη αναθεωρητική πρωτοβουλία: να επιβάλει πρόσθετες προϋποθέσεις (ΑΦΜ και χρόνος παραμονής), ως προς την άσκηση του δικαιώματος του εκλέγειν, που οδηγεί σε πολίτες δύο ταχυτήτων.
Τις προϋποθέσεις όμως ως προς το δικαίωμα του εκλέγειν τις ρυθμίζει αποκλειστικά η παρ. 3 του άρθρου 51, που κατοχυρώνει την αρχή της καθολικής ψηφοφορίας και ως εκ τούτου αποκλείει κάθε άλλο προσόν, πλην της ηλικιακής ωριμότητας. Επειδή λοιπόν η διάταξη αυτή ούτε περιλήφθηκε στις αναθεωρητέες αλλά ούτε και μπορεί να τροποποιηθεί, διότι εξειδικεύει την –μη αναθεωρήσιμη– λαϊκή κυριαρχία του άρθρου 1 του Συντάγματος, επελέγη ένα άλλο άρθρο, το 54, που είχε κριθεί αναθεωρητέο για διαφορετικούς λόγους (εκλογικό σύστημα και εκλογικές περιφέρειες), για να επιχειρηθεί μέσω αυτού ένα πρωτοφανές αναθεωρητικό bypass. Και αυτό βέβαια θα ελεγχθεί από το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο (ως Εκλογοδικείο), παρότι «προειδοποιήθηκε», από επίσημα και αρμόδια φευ χείλη, ότι δεν μπορεί να διανοηθεί καν έναν τέτοιο «δικαστικό ακτιβισμό», αν η διάταξη ψηφισθεί από την συντριπτική πλειοψηφία της Βουλής...
Αυτές λοιπόν οι έξι προβληματικές τροποποιήσεις –συν την απρόθυμη υιοθέτηση, τελευταία στιγμή, της λαϊκής νομοθετικής πρωτοβουλίας– αποτελούν όλη κι όλη την «προίκα» της εν εξελίξει αναθεώρησης. Και εύλογα αναρωτιέται κανείς: άξιζε όντως να σπαταληθεί και αυτή η ευκαιρία, όπως το 2008, για ένα πουκάμισο σχεδόν αδειανό;
*Δημοσιεύτηκε στα "ΝΕΑ" στις 23/11/2019.
Την συλλέξαμε την διατύπωση περί «επιστροφής στο μέλλον» από κυβερνητική αναφορά στην οικονομική πολιτική, μετά την κατάθεση του Προϋπολογισμού 2020 και την προώθηση ρυθμίσεων στα πλαίσια της ενισχυμένης μεταΜνημονιακής παρακολούθησης υπό το βλέμμα του Eurogroup.
Αν καλά το καταλάβαμε, πρόθεση υπήρξε να φανεί ότι λογική της Κυβέρνησης ήταν – αφού ολοκληρώνει στην ουσία μια διαχείριση εκκρεμοτήτων παρελθόντος, καθώς με την εξαίρεση π.χ. της μείωσης ΕΝΦΙΑ 2019 που προέταξε ευθύς με την ανάληψη της εξουσίας βασικά έμεινε σε εξαγγελίες τομών όπως π.χ. στο Ασφαλιστικό ή τα φορολογικά που ενσωματώνει τώρα ο Προϋπολογισμός, πλην διαχειριζόμενη μακροοικονομικά όποια ισορροπία παρέλαβε και προσθέτοντας την διεκδίκηση βελτίωσης «του κλίματος»/των προσδοκιών – να στρέψει την έμφαση, τώρα, στο αύριο. Και τούτο ενώ πολλά, και βασικά, μέτωπα της πολιτικής αντιπαράθεσης ουσιαστικά έχουν μείνει στην επίσκεψη και «εκκαθάριση» του παρελθόντος: Προσφυγικό/Μεταναστευτικό, θέματα ασφάλειας...
Συζητώντας όμως το θέμα, εισπράξαμε και μιαν άλλη ερμηνεία του «επιστροφή στο μέλλον» όσον αφορά ειδικά την διαχείριση της οικονομίας. Πρόκειται για μιαν αντίληψη που θέλει τα χρόνια τα οποία προηγήθηκαν – πάντως από το 2017 και μετά, τότε που ουσιαστικά εξασφαλίσθηκε η ισορροπία και δρομολογήθηκε η οικονομία προς έξοδο από τα Μνημόνια στα μέσα του 2018 – να υπήρξαν χρόνια πεισματικά προσδεδεμένα σε λογικές παρελθόντος: τόσο η διάσταση της εφεξής φορολογίας, όσο και εκείνη τους συνολικού υποστρώματος για επενδύσεις, εκεί δηλαδή όπου η Κυβέρνηση Μητσοτάκη επιχειρεί να οικοδομήσει το δικό της αφήγημα, θεωρείται ότι στρέφει ξανά προς το μέλλον. Όχι μόνον πολιτικά/προγραμματικά, όμως, αλλά και με την επιδίωξη θεμελίωσης μιας οικονομικής πολιτικής με αποτέλεσμα (η διαφορά politics με policy).
Λέει, δηλαδή, αυτή η προσέγγιση ότι με την έμφαση στην φορολόγηση για την επίτευξη υπερπλεονασμάτων – ώστε να επιτευχθεί η «ειρήνευση» με τους δανειστές, όπως όντως την είδαμε με το κλίμα του 2018-19, αλλά και να προχωρήσουν κινήσεις αναδιανομής, που κι αυτές τις είδαμε από την προηγούμενη Κυβέρνηση... - κρατήθηκε η οικονομία πίσω ως προς τις επιδόσεις της. «Στερήθηκε το μέλλον της» είναι η κωδική ονομασία. Αυτό/κάτι τέτοιο εξέφρασε, «ερμηνευτικά», και δη σε κομματικό περιβάλλον – στο Συνέδριο της Ν.Δ. – ο Κυριάκος Μητσοτάκης το περασμένο Σάββατο με το «μας κράτησαν πολύ πίσω, για να μην κινηθούμε γρήγορα προς τα εμπρός». Ενώ τώρα, με την επιδίωξη «μεταρρυθμιστικής απελευθέρωσης» (αυτή η κωδική ονομασία είναι εν μέρει εισαγόμενη ...) και με την υποχώρηση της φορολογικής πίεσης, το στοίχημα είναι ότι θα ανακτηθεί η στροφή προς το μέλλον. Άρα επενδύσεις, άρα ρυθμός ανάπτυξης, ο γνώριμος ενάρετος κύκλος – στην πράξη, όχι πλέον στον πολιτικό λόγο μόνο.
Διόλου περίεργο, λοιπόν, που ως βασικό θετικό στοιχείο του Προϋπολογισμού προβάλλεται ότι «δεν εισάγεται, για πρώτη φορά, κανένας νέος φόρος». Και αυτό ενώ υπάρχει με το νέο, νομοθετημένο φορολογικό πλαίσιο σειρά ελαφρύνσεων και στα φυσικά πρόσωπα – στον εισαγωγικό συντελεστή από 22% , σε 9% (κάτω των 10.000 ευρώ) συν 1% μείωση στα ανώτερα κλιμάκια – με κόστος 250 εκατ. ευρώ. αλλά και στην φορολόγηση των επιχειρήσεων (με την μείωση του φόρου των εταιρειών από 28%, στο 24% και μερισμάτων από 10% στο 5% , συν την μείωση στην προκαταβολή φόρου, με κόστος σχεδόν 500 εκατ. ευρώ). κι ακόμη περισσότερο στην φορολογική μεταχείριση του ακινήτου (εδώ «γράφει» το μέλλον του ΕΝΦΙΑ, η αναστολή ΦΠΑ στα νεόδμητα και του φόρου υπεραξίας αλλά και στο κίνητρο φορολογικής έκπτωσης 40% για επισκευές και ενεργειακή αναβάθμιση). Αν προσθέσει κανείς, εδώ, τις παρεμβάσεις στο Ασφαλιστικό σε επίπεδο μείωσης εισφορών – και με την διαρρύθμιση του τρίτου πυλώνα και, αντίστοιχα, της επικουρικής ασφάλισης – βλέπει όντως μια διαφορετική προσέγγιση.
Εδώ, όμως, η «επιστροφή στο μέλλον» κάνει ένα μικρό στοπ! ακριβώς για να μην ταράξει πολύ την ισορροπία – και να μην βρεθεί με προβλήματα στην μεταΜνημονισακή παρακολούθηση και εν τέλει στο Eurogroup... - ναι μεν οι ελαφρύνσεις των εταιρειών αφορούν φετινά εισοδήματα (άρα αισθητές το 2020), όμως εκείνες των ιδιωτών τα εισοδήματα 2020 (άρα αισθητές το 2021). Συν, η ήδη ταλαιπωρημένη υπόθεση της διεύρυνσης της φορολογικής βάσης με τις ψηφιακές πληρωμές για να αναγνωρίζεται η μείωση φόρου, όπου πολλά μπρος-πίσω. Συν, η ένταξη νέων περιοχών – εκατοντάδων – στον αντικειμενικό προσδιορισμό αξιών ακινήτων για ΕΝΦΙΑ. ίσως και με... ΕΝΦΙΑ στον μη εξαντλημένο οικοδομικό συντελεστή, πράγμα που θα σημάνει ηλεκτροσόκ σε μονοκατοικίες και μεσοαστικά διώροφα, αν – ΑΝ – προχωρήσει όντως.
Δεν διαταράσσει κανείς εύκολα μιαν ισορροπία για να φανεί διαφορετικός.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 7/12/2019.
Μια ιδιότυπη – για τα Ελληνικά μας δημόσια πράγματα, τουλάχιστον – επιφυλακτικότητα, που θα την ονομάσουμε σωφροσύνη, χαρακτηρίζει την σημερινή ηγεσία του ΥΠΟΙΚ και πάντως τον Χρήστο Σταϊκούρα ως υπουργό, στην τελική ευθεία πριν την οριστικοποίηση του Προϋπολογισμού 2020, αλλά και προς το Eurogroup της 4ης Δεκεμβρίου.
Έτσι όπως μάθαμε τα τελευταία χρόνια να ινδαλματοποιούμε την επίτευξη των στόχων πρωτογενούς πλεονάσματος, και μάλιστα τα υπερπλεονάσματα (που οδηγούσαν στην παροχή κοινωνικών επιδομάτων «τέλους του έτους», όπως εκείνα που και φέτος τροφοδότησαν την δημόσια συζήτηση) τα οποία το 2017 είχαν προκύψει υπερδιπλάσια κι από τα συμφωνημένα με τους «εταίρους» (θυμηθείτε: για το 2017 είχε τεθεί στόχος 1,75% του ΑΕΠ σε πρωτογενές πλεόνασμα, ως προεισαγωγικό βήμα στο 3,5% του 2018-22, ενώ τελικά ξεπεράστηκε και το 4%!...), έτσι και στην φετεινή μηντιακή συζήτηση πολύς χώρος διατέθηκε στο αν φέτος θα πιάσουμε το 3,7% ή «μόνο» 3,6% - κι αν διαθέσιμα για κοινωνικό μέρισμα θα είναι 435 εκατομμύρια ευρώ ή 415. συν πώς/πού θα κατανεμηθούν.
Εκείνο που καταγράψαμε ως επιφυλακτικότητα του Χρ. Σταϊκούρα – και που χαρακτηρίσαμε σωφροσύνη – έγκειται στο ότι όσο κι αν ερωτάται και πιέζεται μηντιακά για δεσμεύσεις στο «πού θα πάνε τα λεφτά», αλλά και για τροφοδότηση της συζήτησης γύρω από την τακτική στο Eurogroup «για την δυναμική διεκδίκηση μείωσης των πρωτογενών πλεονασμάτων», παραμένει για την ώρα στην στάση: πρώτα να διαβάζουμε τα νούμερα που όντως επιτυγχάνονται, κι ύστερα να μιλάμε για κατανομές κονδυλίων και για κινήσεις τακτικής.
Στο εσωτερικό, αυτό αφήνει χώρο στον Κυριάκο Μητσοτάκη να μιλάει ο ίδιος για προθέσεις τέλους του έτους (και για αναζήτηση του πώς η κοινωνική συνείδηση ΝΔ θα διαφοροποιηθεί απ' εκείνην ΣΥΡΙΖΑ στην ίδια επιδοματική κατεύθυνση...). στο εξωτερικό/στο Eurogroup επιτρέπει να χτιστεί μέχρι την τελευταία στιγμή εικόνα επιχειρηματολόγησης με βάση στοιχεία (πού θα διαμορφωθεί το κόστος χρήματος για την Ελλάδα, για το οποίο ήδη ο Πρόεδρος του Eurogroup Μάριο Σεντένο σημείωσε – απαντώντας στον Γιώργο Κύρτσο, στο Ευρωκοινοβούλιο – ότι κινείται πλέον χαμηλότερα από τον επιτυγχανόμενο ρυθμό ανάπτυξης/το «ενάρετο crossover») και επιτεύξεις στόχων. Όχι απλώς προσδοκίες.
Υπ' αυτήν την έννοια, ο Χρ. Σταϊκούρας αρχίζει να λειτουργεί σαν συνεχιστής κατ' ουσίαν του Ευκλείδη Τσακαλώτου, χωρίς την ροπή προς το βρετανικό χιούμορ ειν' αλήθεια. δηλαδή επιχειρεί να συγκρατεί την συζήτηση στο εσωτερικό, μαζεύοντας έρμα για την πορεία του καραβιού στην Ευρωθάλασσα. Όπου όχι μόνον οι συζητήσεις για το πρωτογενές πλεόνασμα υπόσχονται/απειλούν να κινούνται με τους ληθαργικούς ρυθμούς που γνωρίσαμε και στο παρελθόν, αλλά και η μεταβατική «ελευθέρωση» της χρήσης των κονδυλίων από επιστροφές ANFAs/SMPs ώστε να φέρουν έμμεση δημοσιονομική χαλάρωση μέσω ΠΔΕ δεν είναι όσο εύκολη αφέθηκε να πιστεύεται.
Όμως αν μείνουμε λίγο περισσότερο στον Προϋπολογισμό 2020 που, αυτός, δεν χαρακτηρίζεται από περισσή επιφυλακτικότητα! Για μας, το λιγότερο πειστικό στοιχείο του είναι η παραδοχή ότι η ιδιωτική κατανάλωση θα τρέξει το 2020 με ανοδικό ρυθμό 1,8% - έναντι αντίστοιχης αύξησης της δημόσιας με 0,6% . Τι στηρίζει αυτήν την πρόβλεψη (διότι δικαίως η ιδιωτική κατανάλωση δεν παύει να θεωρείται βασικός πυλώνας της κατά την Ελληνική εκδοχή ανάπτυξης/μεγέθυνσης...), όταν το 2019 δεν πιάνουμε παρά 0,6% αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης, και τούτο παρά την χορήγηση της «13ης σύνταξης» την άνοιξη, παρά και την πιο πρόσφατη μείωση του ΕΝΦΙΑ; Άλλωστε η υστέρηση του ρυθμού της ιδιωτικής κατανάλωσης , σε επίπεδο σχεδόν στο μισό της αύξησης της αμέσως προηγούμενης χρονιάς (1,1% η αύξηση του 2018...) είναι που προσγείωσε συνολικά τον φετινό ρυθμό ανάπτυξης.
Η αισιοδοξία για τον ρυθμό αύξησης των επενδύσεων (από 8,8% φέτος σε 13,4% ελπιζόμενο για το 2020) είναι μια παραδοσιακή αισιοδοξία Προϋπολογισμού. Αρχίζει να προβληματίζεται λίγο κανείς, άμα θυμηθεί ότι η αμέσως προηγούμενη χρονιά – το 2018 – είχε πάει πίσω, σε αρνητικό πρόσημο -12,2%, οπότε η φετινή άνοδος ξεκινούσε από σχετικά χαμηλή βάση. (Βέβαια γενικώς αυτή η καταγραφή είναι περιορισμένης χρησιμότητας όταν προσβλέπει κανείς σε ανάπτυξη, καθώς συμπεριλαμβάνει «μέσα μεταφοράς»=πλοία, που μπαίνουν διαφορετικά στην εξίσωση...). Πάντως η πρόβλεψη για εξέλιξη των εξαγωγών είναι μετριοπαθής – στα επίπεδα της φετινής χρονιάς (5,1% έναντι 4,9%) . Συνεπώς προσπαθεί να προεξοφλήσει το ενδεχόμενο σοκ από την διεθνή εμπορική αναταραχή, με Brexit και ΗΠΑ-Κίνα, αλλά και από την αποεπιτάχυνση Γερμανίας-Ιταλίας (κι ας γλύτωσε η πρώτη την τεχνική ύφεση).
Αυτές οι επιφυλάξεις, και λιγότερο η συζήτηση για το αν θα πιάσουμε συνολικά ανάπτυξη/μεγέθυνση 2,8% (Προϋπολογισμός) ή 2,4-2,5% (ΤτΕ) ή 2,3% (ΔΝΤ,ΕΕ) θα μας συνοδεύουν.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 29/11/2019.
Σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας αποτελεί ο επαγγελματικός καρκίνος, που σύμφωνα με τον πρόεδρο της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας Ευάγγελο Φιλόπουλο, αγγίζει το 4- 7% όλων των καρκίνων, και στο 54% των περιπτώσεων αφορά κακοήθεια του πνεύμονα. Όπως δηλώνει ο χειρουργός μαστού στο Πρακτορείο Fm και στην εκπομπή της Τάνιας Η. Μαντουβάλου «104,9 ΜΥΣΤΙΚΑ ΥΓΕΙΑΣ» που θα μεταδοθεί το Σάββατο 23/11, στον επαγγελματικό καρκίνο εμπίπτουν επίσης αιματολογικές κακοήθειες, κακοήθειες που αφορούν στο ανώτερο αναπνευστικό, το κατώτερο πεπτικό, καθώς επίσης κακοήθειες των νεφρών, του προστάτη και της ουροδόχου κύστης.
Ο κ. Φιλόπουλος δίνει συνέντευξη στο Πρακτορείο Fm, με αφορμή την ομιλία του με τίτλο «Επαγγελματικός καρκίνος, μια αποτρέψιμη νόσος» στο 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία, που διοργάνωσε το Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας στο Μέγαρο Μουσικής 18-19 Νοεμβρίου.
Σύμφωνα με στοιχεία του ΠΟΥ τα καινούργια περιστατικά κάθε χρόνο που οφείλονται σε επαγγελματικό καρκίνο ανέρχονται διεθνώς σε 660.000 και οι θάνατοι σε 215.000, ενώ στην ΕΕ τα αντίστοιχα περιστατικά ανέρχονται σε 120.000 ετησίως και οι θάνατοι σε 80.000. Όπως αναφέρει ο πρόεδρος της ΕΑΕ, είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι υπάρχει η δυνατότητα ο επαγγελματικός καρκίνος να αποτραπεί, «εάν εξαλείψουμε τους καρκινογόνους παράγοντες από το εργασιακό περιβάλλον και λάβουμε τα κατάλληλα μέτρα ασφαλείας για να μειώσουμε τις επιπτώσεις από τη νόσο».
Ο απαγορευμένος αμίαντος που είναι ακόμη εδώ, απόλυτη αιτία για μεσοθηλίωμα
Ιδιαίτερη ανησυχία δημιουργεί το γεγονός ότι ενώ ξέρουμε πως ο πιο επικίνδυνος από όλους τους παράγοντες είναι ο αμίαντος και έχει απαγορευθεί η χρήση του, δυστυχώς αυτή τη στιγμή υπάρχουν εκατομμύρια τόνοι αμίαντου στη χώρα μας, που δεν έχουν καταστραφεί και αποτελούν σκεπές από ελενίτ, μονώσεις, ψευδοροφές κλπ, αναφέρει ο κ. Φιλόπουλος. «Η ίνα του αμίαντου ξεφεύγει, αιωρείται στην ατμόσφαιρα και εισπνέεται. Είναι η απόλυτη αιτία για μεσοθηλίωμα (σσ. δυσίατη μορφή καρκίνου της εσωτερικής επένδυσης του θώρακα ή του κοιλιακού τοιχώματος) που είναι σπάνιο, καθώς επίσης αποτελεί μία σημαντική αιτία για τον καρκίνο του πνεύμονα. Ακόμα και η απομάκρυνση των ήδη υπαρχόντων τμημάτων, θέλει πολύ προσοχή και ειδική φροντίδα. Και εδώ υπάρχει ένα μεγάλο κενό που η Πολιτεία επειγόντως πρέπει να καλύψει: Δηλαδή πρέπει κάποια αρμόδια αρχή να οργανώσει το πώς θα φύγει ο αμίαντος από τα σπίτια, και θα μεταφερθεί, ενταφιαστεί, αποθηκευθεί με τρόπο, ώστε να γίνει ακίνδυνος».
Να απαγορευθεί η κίνηση πετρελαιοφόρων οχημάτων στο Λεκανοπέδιο
Ο επαγγελματικός καρκίνος σκοτώνει 20 φορές περισσότερους ανθρώπους από τα εργατικά ατυχήματα, τονίζει ο πρόεδρος της ΕΑΕ, χαρακτηρίζοντας παράλληλα έγκλημα τα καυσαέρια ντίζελ. «Δεν θα έπρεπε να επιτρέπεται η κίνηση πετρελαιοφόρων οχημάτων στο Λεκανοπέδιο Αττικής. Οι άνθρωποι δηλητηριάζουν και τον εαυτό τους και την ατμόσφαιρα δίνοντας παράταση ζωής σε παλαιούς ντιζελοκινητήρες, όπως συμβαίνει σε ταξί και λεωφορεία. Το κράτος θα πρέπει να δώσει κίνητρα να αλλαχθούν. Να γίνουν πχ υβριδικά ή με μπαταρία. Αυτά είναι πολιτικές αποφάσεις».
Καρκινογόνα η σκόνη από το κόψιμο ξύλων και το άναμμα του τζακιού
Καρκινογόνος είναι ο καπνός από τα τζάκια και από το ψήσιμο στα κάρβουνα, αλλά όσο και αν φαίνεται περίεργο ακόμα και η σκόνη από το κόψιμο των ξύλων, λέει ο κ. Φιλόπουλος. Και το ερώτημα εύλογο. Να σταματήσουμε να κόβουμε ξύλα ή να κάνουμε τα τζάκια διακοσμητικά; « Όχι. Να μην σταματήσουμε να κόβουμε ξύλα. Αλλά χρειάζεται πολύ καλή προστασία, μάσκες για τους εργαζόμενους και ειδικοί αποροφητήρες εκεί που κόβονται τα ξύλα και γίνεται η επεξεργασία τους. Όσον αφορά τα τζάκια δεν πρέπει ο κόσμος να τα ανάβει στις πόλεις που έχουν πρόβλημα με την ατμοσφαιρική ρύπανση, γιατί προκαλούνται αναπνευστικά προβλήματα, αλλά και καρκίνος πνεύμονα, όχι μόνο σε όσους τα έχουν σπίτι τους, αλλά και στους γύρω τους, αφού ο καπνός βγαίνει από την καμινάδα».
Περισσότερες από 60 οι καρκινογόνες ουσίες για τον άνθρωπο
Περισσότερες από εξήντα είναι οι αποδεδειγμένα καρκινογόνες ουσίες για τον άνθρωπο, προσθέτει ο κ. Φιλόπουλος και επισημαίνει ότι ιδιαίτερα προσεχτικοί θα πρέπει να είναι όσοι εργάζονται στο δρόμο και στρώνουν την άσφαλτο, αυτοί που δουλεύουν σε συνεργεία, σε βιομηχανίες καουτσούκ και γενικά όσοι έχουν να κάνουν με άνθρακα, πρέπει να είναι προστατευμένοι με ειδικές μάσκες, γιατί ελλοχεύει ο κίνδυνος καρκίνου πνεύμονα ή δέρματος. Επικίνδυνες είναι και οι αναθυμιάσεις από τη συγκόλληση.
Οι προτάσεις της ΕΑΕ για να αποτραπεί ο επαγγελματικός καρκίνος
Σε ερώτηση για το ποιες είναι οι προτάσεις της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας για να αποτραπεί ο επαγγελματικός καρκίνος ο κ. Φιλόπουλος απαντά:
«Προτείνουμε να υπάρξει ένα αρχείο και μελέτη του επαγγελματικού καρκίνου, -κάτι που προϋποθέτει και σωστή λειτουργία ενός αρχείου νεοπλασιών. Να υπάρξει συνεργασία με την ΕΕ και προώθηση των οδηγιών της. Να θέσουν οι εργοδότες μέτρα προστασίας στους εργαζόμενους, καθώς επίσης να χρησιμοποιήσουν εναλλακτικά υλικά στην παραγωγική διαδικασία ή μεθόδους που μειώνουν την επίδραση του τοξικού παράγοντα. Από την άλλη πλευρά να λάβουν οι ίδιοι οι εργαζόμενοι μέτρα και συλλογικά να διεκδικήσουν την προστασία και την ασφάλεια στην εργασία τους. Οι ελεγκτικοί μηχανισμοί να λειτουργούν αξιόπιστα και να μην υπεισέρχονται ελληνικές ιδιαιτερότητες».
*Δημοσιεύτηκε στο "Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων" στις 22/11/2019.
«Κοινωνικοί εταίροι, Πολιτεία, ακαδημαϊκή κοινότητα να συνεργαστούμε εποικοδομητικά με αμοιβαία εμπιστοσύνη και σεβασμό και να δημιουργήσουμε από κοινού τις απαραίτητες συνέργειες για ένα ασφαλές και υγιές μέλλον για όλους»
Ξεκίνησε το 2ο Συνέδριο στο Μέγαρο Μουσικής με τη συμμετοχή περισσότερων από 100 Ομιλητών και παρουσία περισσοτέρων των 600 Συνέδρων.
«Στόχος του συνεδρίου, είπε η κ Μπαρδάνη, είναι να ενεργοποιήσει και να φέρει κοντά όλες αυτές τις δυνάμεις της εργασίας και της κοινωνίας που πιστεύουν και εργάζονται ώστε να βελτιώνονται συνεχώς οι συνθήκες εργασίας και διαβίωσης, όλες αυτές τις δυνάμεις που δημιουργούν το μέλλον με γνώση, εμπειρία και αξίες.
Οι αλλαγές τις οποίες θα συζητήσουν εξαιρετικοί εισηγητές από διάφορους επιστημονικούς και επιχειρηματικούς χώρους και θα αναλύσουν, είναι ποικίλες, συνεχείς και έρχονται με μεγάλη ταχύτητα.
Οι αλλαγές όμως είναι απόδειξη ζωής και πρέπει να αποτελέσουν πηγή δημιουργίας.
Οι αλλαγές δεν αντιμετωπίζονται μέσα στα λιγότερο ή περισσότερο στενά πλαίσια του καθενός ή της κάθε ομάδας. Οι αλλαγές απαιτούν συνεργασίες, συνέργειες και συντονισμένες δράσεις. Απαιτούν δυναμικές πρωτοβουλίες που στηρίζονται στη συμπληρωματικότητα μέσα σε ένα πλαίσιο ανταλλαγής, προσφοράς και ανοιχτών διαύλων επικοινωνίας.
Στην συνέχεια η Πρόεδρος του ΕΛΙΝΥΑΕ επισήμανε με έμφαση ότι συντεχνιακές αντιλήψεις, μικροπολιτικές συμπεριφορές, ξεπερασμένες από την πραγματικότητα αντιλήψεις δεν έχουν θέση στο μέλλον που οφείλουμε να δημιουργήσουμε. Διλήμματα και διχαστικές νοοτροπίες είναι έξω από τις προσπάθειες αυτές.
Το όραμα μας είναι η προαγωγή της ασφάλειας και της υγείας στην εργασία και η εμπέδωση της νοοτροπίας πρόληψης με την συνέργεια και προς όφελος επιχειρήσεων, εργαζομένων και της κοινωνίας».
Απευθυνόμενη στον Υπουργό Εργασίας τόνισε ότι «στο νέο εργασιακό τοπίο που διαμορφώνεται μπροστά μας, και στο οποίο όλοι συμμετέχουμε, οι προκλήσεις για την Υγεία και την Ασφάλεια είναι μεγάλες.
Το ΕΛΙΝΥΑΕ τα τελευταία χρόνια εντατικοποίησε τις προσπάθειες για ταχύτερη και ποιοτική ανταπόκριση στις σύγχρονες προκλήσεις, με ανάπτυξη καινοτόμων εργαλείων, βελτίωση εσωτερικής οργάνωσης, ενίσχυση εξωστρέφειας και προγραμματισμό νέων δράσεων και συνεργασιών. Είμαστε έτοιμοι να συμβάλλουμε στη προσπάθεια της Πολιτείας ώστε η κινητοποίηση που άρχισε μερικές δεκαετίες πριν, με την υποστήριξη σύγχρονου κανονιστικού πλαισίου, να ριζώσει και να αποδώσει καρπούς.
Παραφράζοντας τη γνωστή φράση του Χόκινς «Δεν φοβόμαστε την αλλαγή, αλλά την αξιοποιούμε προς όφελός μας» ανταποκρινόμαστε στην αλλαγή, ενεργούμε προ-δραστικά, με διορατικότητα, επιδιώκουμε την δραστηριοποίηση όλων των επιχειρήσεων: μικρών, μεσαίων και μεγάλων, όλων των εργαζομένων: νέων και ατόμων με μεγαλύτερη εμπειρία.
«Είναι λοιπόν σημαντικό όλοι εμείς, κοινωνικοί εταίροι, Πολιτεία, ακαδημαϊκή κοινότητα να συνεργαστούμε εποικοδομητικά με αμοιβαία εμπιστοσύνη και σεβασμό και να δημιουργήσουμε από κοινού τις απαραίτητες συνέργειες για ένα ασφαλές και υγιές μέλλον για όλους».
Δύσκολα θα θεωρούσε κανείς ότι ένα βιβλίο που επιλέγει ως υπότιτλο (είναι γνωστό ότι συνήθως στους υποτίτλους βρίσκει κανείς την πρόθεση των συγγραφέων) να μιλήσει για την «Ελληνική οικονομική κατάθλιψη» μπορεί να περικλείει τελικώς αισιόδοξο μήνυμα. Και όμως: το βιβλίο που παρουσίασαν προχθές Γιάννης Στουρνάρας και Στέλιος Πέτσας, το «Οικονομικός Πόλεμος και Νομισματική Ειρήνη» του Κωνσταντίνου Γκράβα, ακόμη κι αν την Great Depression των ΗΠΑ του Μεσοπολέμου την μεταφέρει ως Ελληνική κατάθλιψη, καθώς σ' εμάς η κρίση της δεκαετίας που πέρασε «είναι πολυδιάστατη και υπερβαίνει την οικονομική σφαίρα», ενώ σε βάθος και διάρκεια/η επαναφορά υπήρξε χειρότερη κι από την Great Depression, κατορθώνει να έχει κατάληξη εποικοδομητική – αν όχι αισιόδοξη.
Για τον Γιάννη Στουρνάρα, η πρωτοτυπία του βιβλίου Γκράβα βρίσκεται στο ότι προσεγγίζει την κρίση μέσα (και) από τα μάτια των Κεντρικών Τραπεζών, εγγυητριών της οικονομικής ειρήνης, χωρίς όμως να ξεφεύγει από την γλώσσα που μπορεί να κατανοήσει ο μέσος άνθρωπος. Ο μέσος ενδιαφερόμενος, ο μέσος μη-προκατειλημμένος άνθρωπος εννοείται. Και μάλιστα με προσφυγή όχι μόνο στους οικονομολόγους και τους ιστορικούς της οικονομίας, αλλά και οι εκφραστές άλλων χωρών της σκέψης: άλλωστε, μην ξεχνούμε ότι τα Οικονομικά στο ξεκίνημά τους ήταν Πολιτική Οικονομία. Έτσι μόνον με μια ευρύτερη κοινωνική προσέγγιση «οι κόποι των Ελλήνων πολιτών μέσα στην κρίση θα βρουν ανταμοιβή» με την έξοδο απ 'αυτήν - υπό συνθήκες όμως συνεχιζόμενης σταθερότητας. Και, σ' αυτήν την βάση, θα ξεκινήσει η διεκδίκηση της μείωσης των πρωτογενών πλεονασμάτων.
Για τον Στέλιο Πέτσα, το ζητούμενο σήμερα είναι να λειτουργήσει η συνειδητοποίηση του τι συνέβη, του πώς φθάσαμε στην κρίση ως εγγενής άμυνα στο να μην ξαναβρεθούμε στα λάθη, την επανάπαυση, τους εγκλωβισμούς του παρελθόντος. Η αμφιθυμία γύρω από την ανάλυση της Ελληνικής κρίσης - πρόβλημα δημοσιονομικό η ανταγωνιστικότητας; - δεν έπαψε να τραυματίζει σ' όλη την διάρκειά της.
Μιλήσαμε προηγουμένως για το πόσο πολυδιάστατη, πέραν και του οικονομικού, υπήρξε η Ελληνική κρίση. Το έβλεπε αυτό ήδη, με την ματιά του ιστορικού, ο Κώστας Κωστής όταν κατέγραφε το πώς «στην διαμόρφωση των συνθηκών που οδήγησαν στην κρίση, σημαντικό ρόλο έπαιξαν πολλοί παράγοντες , που μόνον στον συνδυασμό τους μπορούν να μας επιτρέψουν να την κατανοήσουμε σ' όλη τους την πολυπλοκότητα». Μικρό δείγμα αυτής της πολυπλοκότητας – ιδιαίτερα πικρό για όσους θυμούνται την πορεία προς και μέσα στην ΟΝΕ – η παρατήρηση του Τάσου Γιαννίτση, ότι «το Ασφαλιστικό υπήρξε σημαντικός γενεσιουργός παράγοντας της κρίσης [...] τα αθροιστικά ελλείμματα και οι συνολικές δαπάνες για το Ασφαλιστικό αντιπροσώπευαν το 83% των αθροιστικών δημοσιονομικών ελλειμμάτων της περιόδου 2006-2009».
Κανείς δεν θα κατηγορούσε τον Κ. Γκράβα για αντιμνημονιακότητα, πολύ λιγότερο για αντιΕυρωπαϊσμό/αντιΔυτικισμό. Όμως δεν διστάζει να κάνει λόγο για «ανήθικη» διαπραγμάτευση, για υπογραφή του πρώτου (τουλάχιστον) Μνημονίου με την πλάτη στον τοίχο, καθώς «στην ουσία είναι μάλλον αμφίβολο αν υπήρξαν διαπραγματεύσεις, ή αν [η τότε Κυβέρνηση] κλήθηκε να υπογράψει συμφωνία που δεν ήταν σε θέση να διαπραγματευθεί»
Δεν στέκεται ο Κ. Γκράβας – ούτε άλλωστε ο Γ. Στουρνάρας – στην επισήμανση της προαναγγελθείσας αστοχίας του δημοσιονομικού πολλαπλασιαστή που αναγνώρισε άλλωστε ο Ολιβιέ Μπλανσάρ, αλλά αρκετά εκ των υστέρων... στην «συνταγή» ΔΝΤ. Δίνει το ιδιότυπο ελαφρυντικό του Λούντβιχ ντε Μίζες, ότι «τα πειράματα που πραγματοποιούνται σε εργαστήριο, δεν μπορούν να εκτελεσθούν και να εφαρμοσθούν στην οικονομία». (Μόνο που, εδώ, στην ελληνική περίπτωση πειράματα εκτελέσθηκαν. Με μόνον βαθμιαία φθίνουσα αυταρέσκεια – και των πειραματιστών και, συχνά, του πειραματόζωου, που θεώρησε ότι το ύφος ευπειθούς συμμόρφωσης θα βοηθούσε στην αποτελεσματικότητας της θεραπείας!).
Πάντως στο ιδιότυπο αυτό βιβλίο ο συγγραφέας ενσωματώνει ανάγνωση των πολιτικών συσχετισμών, διδάγματα της οικονομικής ιστορίας, ακόμη-ακόμη και ζεύγματα όπως Θουκυδίδη/Hobbes ή και Αριστοτέλη/Κομφουκιανού Μάο Τσε-Τουνγκ. Υπ' αυτήν την έννοια ακολούθησε την Κεϋνσιανή σύσταση, να προσλαμβάνει ο οικονομολόγος «το παρόν υπό το φως του παρελθόντος για τους σκοπούς του μέλλοντος [όντας] μαθηματικός, ιστορικός, πολιτικός, φιλόσοφος».
Δεν είναι εύκολο να συμμερισθεί κανείς την αισιοδοξία του συγγραφέα ότι ο ρόλος των Κεντρικών Τραπεζών (η «νομισματική ειρήνη») θα αρκέσει για να φέρει το τέλος εκείνου που εύστοχα διαγιγνώσκει ως «οικονομικό πόλεμο». Και ότι, κάπως σαν συνέπεια αυτής της θεσμικής αισιοδοξίας , ότι η Ελλάδα-«ειδική περίπτωση» θα συνεχίσει να πλέει προς μια Καντιανή διηνεκή ειρήνη. Όμως υποχρεώνει τον αναγνώστη να δει τις ίδιες του τις προκαταλήψεις, να ξαναδεί την πολυπλοκότητα – και, ίσως-ίσως, να καταπολεμήσει την αντίληψη αδιεξόδου που άφησε πίσω η «οικονομική κατάθλιψη».
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 23/11/2019.
Το 8ο Διεθνές Συνέδριο 'Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Διασφαλίζοντας την Δημοκρατία και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στην Ψηφιακή Εποχή" λαμβάνει χώρα στις 12-13 Δεκεμβρίου 2019, στην Αθήνα (www.edemocracy2019.eu). Επικεντρώνει τη θεματολογία του στην προάσπιση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην ψηφιακή εποχή, από διεπιστημονική σκοπιά. Θα μιλήσουν διακεκριμένες προσωπικότητες, όπως ο Καθηγητής Γεώργιος Μητακίδης (τίτλος ομιλίας: "Reinventimng Democracy in the Digital Era"), καθώς και εκπρόσωποι της ακαδημαϊκής κοινότητας.
Θα παρουσιαστούν 15 ερευνητικές εργασίες, όπου Έλληνες και ξένοι ειδικοί πληροφορικής, νομικής και άλλων επιστημονικών πεδίων που ασχολούνται με σχετικά θέματα στον ακαδημαϊκό χώρο, τις επιχειρήσεις και τον δημόσιο τομέα, θα παρουσιάσουν το ερευνητικό έργο τους, θα συζητήσουν ενδιαφέροντα θέματα και θα ενημερώσουν για σημαντικές εξελίξεις στα σχετικά ζητήματα. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται σε θέματα δημοκρατίας, προστασίας δεδομένων, ασφάλειας πληροφοριών και ηθικής σε σχέση με τις σημαντικές για τον ψηφιακό μετασχηματισμό τεχνολογίες, όπως την τεχνητή νοημοσύνη, το μελλοντικό διαδίκτυο και τις τεχνολογίες 'blockchain'.
Επίσης, θα λάβουν χώρα και 2 παράλληλες εκδηλώσεις. Η πρώτη θα παρουσιάσει αποτελέσματα από ερευνητικά έργα που χρηματοδοτούνται από την Ε. Ένωση σχετικά με την υποστήριξη της συμμόρφωσης με τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων (ΓΚΠΔ). Η δεύτερη εκδήλωση, στα ελληνικά, αφορά στην 3η Ημερίδα για τον ΓΚΠΔ, όπου θα παρουσιαστούν θέματα διακυβέρνησης της εποπτείας συνεκτικής εφαρμογής του ΓΚΠΔ, τεχνολογικών μέσων ενίσχυσης της προστασίας δεδομένων (ψευδωνυμοποίηση, ανωνυμοποίηση, κρυπτογράφηση), αυτοματοποιημένης λήψης αποφάσεων και δημιουργίας προφίλ, διαχείρισης περιστατικών παραβίασης δεδομένων, κ.ά.
*To 8o Διεθνές Συνέδριο "Ηλεκτρονική Δημοκρατία" θα γίνει στις 12-13 Δεκεμβρίου 2019 στο Divani Caravel Hotel, Λεωφ. Βασ. Αλεξάνδρου 2, Αθήνα.
Πολλοί Χιλιανοί πιστεύουν ότι η χώρα τους έχει χάσει τον προσανατολισμό της. Οι μαζικές διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις και η απόφαση κήρυξης της χώρας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, υπογραμμίζουν την ανάγκη για μια πολιτική μεταρρύθμιση μέσω της οποίας θα δωθεί προτεραιότητα στην καθολική υγειονομική περίθαλψη, και σε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, αντιστοίχο των αναπτυγμένων χωρών του ΟΟΣΑ. Υπενθυμίζεται ότι η Χιλή έχει την υψηλότερη εισοδηματική ανισότητα μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ, μεγαλύτερη ακόμη και από το Μεξικό και την Τουρκία.
Οι αυξήσεις των τιμών του μετρό πυροδότησαν ένα ευρύτατο δημόσιο ακτιβισμό στο Σαντιάγκο και σε ολόκληρη τη χώρα, αναγκάζοντας τη Χιλή να μη διοργανώσει τη διάσκεψη κορυφής για το κλίμα και τη σύνοδο κορυφής οικονομικής συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού. Τα δύο αυτά γεγονότα έχουν φέρει τις κοινωνικές ανισότητες στην πιο εύπορη χώρα της Λατινικής Αμερικής στην πρώτη γραμμή του παγκόσμιου ενδιαφέροντος.
Πως φθάσαμε όμως στις μαζικές αντίδρασεις των πολιτών; Η άνευ κριτικής αξιολόγησης υιοθέτηση της πιο ακραίας εκδοχής της ελεύθερης αγοράς από τη δικτατορία Pinochet στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, οδήγησε στην κατάρρευση του κοινωνικού συμβολαίου και στην ιδιωτικοποίηση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης. Ένα νέο σύστημα προσωπικών λογαριασμών συνταξιοδότησης ήταν υποχρεωτικό για τους νέους εργαζόμενους, ενώ οι υπόλοιποι θα μπορούσαν να αποχωρήσουν από τα υπάρχοντα δημόσια συστήματα. Η φιλοσοφία των προσωπικών λογαριασμών αντιπροσώπευε μια νεοφιλελεύθερη στρατηγική, αναδεικνύοντας το ρόλο του ατόμου πάνω από κάθε σύστήμα αναδιανομής και αλληλεγγύης.
Το σύστημα ασφάλισης και παροχών λόγω αναπηρίας ιδιωτικοποιήθηκε, ενώ η εκπαίδευση και η υγεία υπέστησαν τη δραστική εφαρμογή της επικουρικότητας. Το κράτος παρεμβαίνει μόνο όταν ο ιδιωτικός τομέας δεν ενδιαφέρεται να επενδύσει. Ο βασικός ρόλος της δημόσιας εκπαίδευσης στην ενίσχυση της δημοκρατίας, συμβάλλοντας έτσι στην πολυφωνία και την κοινωνική συνοχή, απορρίφθηκε. Τέλος, επετράπη σε όσους ασφαλισμένους θέλουν να αποχωρήσουν από το κρατικό σύστημα ασφάλισης υγείας (Fondo Nacional de Salud, FONASA) και να συμμετάσχουν σε ιδιωτικες ασφαλίσεις υγείας (Instituciones de Salud Previsional, ISAPREs). Αυτό ήταν και το τελικό χτύπημα στο κοινωνικό κράτος και το τέλος του εθνικού συστήματος υγείας που θεμελιώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1950 με βάση τις προτάσεις του Salvador Allende. Το 'σύστημα υγείας δύο βαθμίδων' ενσωματώθηκε στο Σύνταγμα της Χιλής το 1980. Κατά ειρωνικό τρόπο, το Σύνταγμα ορίζει ότι κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να επιλέγει μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής ασφάλισης. Ωστόσο, οι πολίτες που επίλεγουν την ιδιωτική ασφάλιση χαίρουν υψηλότερης κοινωνικοοικονομικής κατάστασης, είναι νεότεροι και υγιέστεροι. Γιατί γίνεται αυτό; Οι ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες χρεώνουν ασφάλιστρα που αντιστοιχούν στον ασφαλιστικό 'κίνδυνο' του κάθε ασφαλισμένου (οι πολίτες με χρόνια νοσήματα πληρώνουν περισσότερα) και διατηρούν το δικαίωμα να απορρίψουν τους αιτούντες με προϋπάρχουσες παθήσεις. Επίσης, τα ασφάλιστρα είναι ιδιαίτερα περιοριστικά για άτομα με χαμηλό εισόδημα. Το 2015, το μέσο ιδιωτικό ασφάλιστρο ισοδυναμούσε με το 45% του κατώτατου μισθού.
Επιπρόσθετα αρκετοί πολίτες που έχουν καταβάλλει εισφορές στην ιδιωτική ασφάλιση για πολλά χρόνια όταν είναι υγιείς, χωρίς να χρησιμοποιήσουν την ασφάλεια υγείας, μπορούν να επιστρέψουν στη δημόσια ασφάλιση υγείας εάν είναι άνεργοι, πάσχουν από πολλαπλά νοσήματα ή έαν έχουν συνταξιοδοτηθεί και πρέπει να πληρώσουν υψηλά ασφάλιστρα, για να αποφύγουν το κόστος σημαντικών ιατρικών δαπανών. Η πολιτική των κυλιόμενων θυρών ευνοεί τους εύπορους και αποδυναμώνει το δημόσιο σύστημα. Η επίπτωση αυτής της πολιτικής είναι η σημαντική απώλεια πόρων και η έλλειψη πολιτικών αναδιανομής για τον δημόσιο τομέα, που είναι στην ουσία ένα φτωχο σύστημα για τους μη προνομιούχους.
Στην πράξη μόνο το 17-18% του πληθυσμού επιλέγει την ιδιωτική ασφάλιση. Αντίθετα, το δημόσιο σύστημα επιβαρύνεται με ευάλωτους ασθενείς υψηλού κόστους και επιπλέον καλύπτει τους πολίτες χωρίς εισόδημα. Οι περισσότερες ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες έχουν μεγάλη κερδοφορία, της τάξεως του 23% επί των εσόδων τους, για το 2017. Έχουν επίσης μεγάλες διοικητικές δαπάνες που αντιστοιχούν στο 11% των εσόδων τους, 12,67 φορές υψηλότερες ανά ασφαλισμένο σε σύγκριση με το δημόσιο σύστημα. Το μεγαλύτερο μέρος των διοικητικών δαπανών διατίθεται σε διαφήμιση και πολιτικές μάρκετινγκ. Ο στόχος των ιδιωτικών εταιρειών είναι να προσελκύσουν τους εύπορους, τους νέους και τους υγιείς.
Επιπρόσθετα, η πλειονότητα των ανθρώπινων πόρων και ειδικά οι γιατροί είναι δυσανάλογα κατανεμημένοι μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Η σημαντική πλειοψηφία των ιατρών επιλέγουν να εργαστούν στον ιδιωτικό τομέα και να παρέχουν φροντίδα στο μικρό ποσοστό του πληθυσμού που είναι ιδιωτικά ασφαλισμένοι. Μόνο το 44% των γιατρών έχει συμβόλαια (αρκετοί με μερική απασχόληση) με το δημόσιο τομέα. Ο δημόσιος τομέας είναι υποχρηματοδοτημένος και ανεπαρκώς εξοπλισμένος για να παρέχει φροντίδα στην πλειοψηφία του πληθυσμού που επιλέγει να παραμείνει στο δημόσιο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, λόγω της σημαντικής διαφοράς κόστους της ιδιωτικής ασφάλισης. Ως αποτέλεσμα, οι ανισότητες στην πρόσβαση των υπηρεσιών υγείας για τους χρόνια ασθενείς, τους ηλικιωμένους και τους φτωχούς είναι έντονες. Οι λίστες αναμονής για εξειδικευμένες ιατρικές συμβουλές και χειρουργικές επεμβάσεις είναι συνηθισμένο φαινόμενο στα δημόσια νοσοκομεία και τα τμήματα επειγόντων περιπτώσεων κατακλύζονται από ασθενείς.
Η κληρονομιά της δικτατορίας είναι διάχυτη. Το αποτέλεσμα του νεοφιλελεύθερου κοινωνικού συμβολαίου που εισήγαγε ο José Piñera, ένα από τα Chicago boys και υπουργός εργασίας του Pinochet, ήταν η άδικη κατανομή πόρων και μια περίοδος 40 ετών έντονων κοινωνικών ανισοτήτων. Σήμερα, ο αδελφός του Sebastián Piñera, ο πρόεδρος της Χιλής, πρέπει να αποφασίσει εάν έχει έρθει η ώρα για μια βαθιά διαρθρωτική αλλαγή στο κοινωνικό κράτος βασισμένη σε ένα διαφορετικό αξιακό πλαίσιο.
*Δημοσιεύτηκε στα "Νέα" στις 23/11/2019.
Να παρουσιάσουμε μιαν ιδιότυπη εμπειρία, πριν 30 χρόνια, από την – κατά κάποιον τρόπο – πλαισίωση του μεγάλου, εμβληματικού για τον βηματισμό της Ιστορίας στην περιοχή αυτή του κόσμου (την πολυτραυματία Ευρώπη, που σήμερα πορεύεται με σχετικά ευπρεπή μελαγχολία τον δρόμο της εγκατάστασης στην λειτουργία πολυ-Μουσείου για την θορυβώδη ανθρωπότητα: άλλη συζήτηση αυτή...) γεγονότος της πτώσης του Τείχους. Που έζησε 40τόσα χρόνια, όμως σημάδεψε πολύ σοβαρά τις συνειδήσεις. Και συμβόλισε την μετάβαση της Ευρώπης, αλλά και του διεθνούς συστήματος σε ένα αύριο που ζούμε σήμερα.
Πτώσης που δεν έφερε τα «ανθισμένα τοπία» το οποίο ο Χέλμουτ Κολ υποσχόταν στους Ανατολικογερμανούς, ούτε και τους γεωπολιτικούς κινδύνους που ο Φρανσουά Μιτεράν διαισθανόταν για την υπόλοιπη Ευρώπη όταν προσπάθησε να αναστείλει την επανένωση των Γερμανιών (και κατέληξε να ποντάρει στην πλαισίωσή της με την προώθηση της ΟΝΕ/της Ευρωζώνης, που όμως οδήγησε στην άλλη, οικονομικοπολιτική αυτή, κυριάρχηση – και βλέπουμε). Όμως, 30 χρόνια αργότερα, έφερε την πυκνή διερώτηση που μαρτυρεί το πλήθος των αναλύσεων, αναστοχασμών, προβολών που διαβάσαμε όλον αυτόν τον καιρό για την πτώση του Τείχους.
Ιδού, λοιπόν, μια μαρτυρία που ξεκινάει τέλη Ιανουαρίου αρχές Φεβρουαρίου του 1989, μήνες πριν αρχίσει το θεαματικό ξήλωμα του Τείχους. Η σκηνή στο Νταβός, την (ακόμη, τότε) κλειστή σύναξη πεφωτισμένων (κατά την δική τους άποψη) επιχειρηματιών, που, μαζί με εκπροσώπους της πανεπιστημιακής ελίτ, ανθρώπους των think tanks, υψηλά κυβερνητικά στελέχη, διπλωμάτες, ανθρώπους του Τύπου κοκ επιχειρούσαν «να δουν στην κρυστάλλινη σφαίρα», τι θα φέρει το μέλλον, γεωπολιτικό/τεχνολογικό/οικονομικό.
Εκείνη λοιπόν την χρονιά, που η Ρωσική αντιπροσωπεία ξεδίπλωνε την λογική της Περεστρόικα, η οποία είχε ξεκινήσει πριν 3-4 χρόνια αλλά κορυφωνόταν τότε, είχε διακινηθεί και από Αμερικανούς και από ΚεντρΕυρωπαίους συμμετέχοντες η αίσθηση/πρόβλεψη ότι σύντομα σημαντικά γεγονότα/momentous events θα άλλαζαν την χάρτη στην Ευρώπη. Ρώσοι και Ανατολικοί, αντιθέτως, εξηγούσαν ότι το λειώσιμο των πάγων της Περεστρόικα και της Γκλάσνοστ θα οδηγούσαν σε βαθμιαία μετάβαση σε ένα προβλεπτό αύριο. Την νευρικότητα Γάλλων αλλά και Άγγλων την έβλεπες. την αισθανόσουν. Όσο για τους κυρίαρχους στο σκηνικό του Νταβός οικονομικούς παράγοντες, αυτοί θεωρούσαν ότι η εξέλιξη των πραγμάτων θα έφερνε προβλεπτή και χωρίς κραδασμούς ανάπτυξη μέσα από συνεργατικά ιδίως σχήματα. Μάλιστα ένας από τους συμμετέχοντες, Γερμανός αλλ' επικεφαλής Ελβετικής πολυεθνικής, πρότεινε σε ομάδα συμμετεχόντων (μεταξύ τους και δημοσιογράφοι) να πάνε με το προσωπικό του αεροπλάνο επιτόπου, στο Βερολίνο, να αισθανθούν την ένταση/vibrancy των διεργασιών. [Λίγους μήνες αργότερα, με το άνοιγμα των συνόρων στην Ουγγαρία/Αυστρία, η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει...].
Πέρασαν κάποιοι μήνες, και τον Νοέμβριο του 1989 στις Βρυξέλλες διεξαγόταν Σεμινάριο – αυτό πιο πανεπιστημιακό, αλλά και πάλι με δημοσιογραφική παρουσία – όταν έφθασε η έκρηξη, ανέβηκαν οι εικόνες από την πτώση του Τείχους. Αυτή την φορά οι συμμετέχοντες οργάνωσαν μόνοι τους «πορεία» ενημέρωσης προς Βερολίνο, ενώ ήδη τα 10 σημεία Κολ για την επανένωση των Γερμανιών συζητιούνταν ανοιχτά. Με τις διεθνείς τις Ευρωπαϊκές θεσμικές διαστάσεις τους. Στους Γερμανούς του Συνεδρίου, το κλίμα ήταν ευθέως εορταστικό (λεπτομέρεια: περισσότερο στους μεγαλύτερους παρά στην νεότερη γενιά) στους Γάλλους και Βρετανούς είχε πλέον επικρατήσει η αίσθηση της νομοτέλειας – με μουρμουριστή την συζήτηση για τις συνέπειες και τις μετέπειτα ισορροπίες.
Πάλι λίγους μήνες αργότερα, στο Νταβός του 1990, έβλεπε κανείς πώς η πορεία προς την επανένωση είχε ήδη ξεκινήσει, δρομολογηθεί: ακόμη και λεπτομέρειες της διαδικασίας επανένωσης και της αντιμετώπισης των προβλημάτων που διαγράφονταν στον ορίζοντα – από την σχέση ανταλλαγής νομισμάτων 1:1 μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Γερμανίας που εθεωρείτο δυνητικά καταστροφική, ή πάλι την μετάβαση της κρατικοκεντρικής οικονομίας σε Δυτικά πρότυπα (μέχρι και η λογική Treuhand είχε αναφερθεί) - ήταν αντικείμενο συζήτησης. Σε αντίθεση όμως με το τι θα ανέμενε κανείς, οι ενθουσιασμοί είχαν κάνει πίσω.
Περισσότερο οι συζητήσεις στρέφονταν στα σχήματα γεωπολιτικών ισορροπιών, στην λογική και τις συνέπειες του σχήματος 4+2 για την διεθνή διάσταση της διαρρύθμισης της «καρδιάς της Ευρώπης». Κάποιοι, δανειζόμενοι σχήματα παρελθόντος αναφέρονταν σε αναβίωση Mittleuropa. Ενώ στο επιχειρηματικό σκέλος, δυο φυλές/προσεγγίσεις ήδη αναμετριούνταν: οι αισιόδοξοι/ υπεραισιόδοξοι που έβλεπαν ευκαιρία εκρηκτικής ανάπτυξης, και οι επιφυλακτικοί/απαισιόδοξοι που αναζητούσαν ποια αποσταθεροποιητική επίπτωση θα προέκυπτε – και πώς/πότε θα κατορθωνόταν η απορρόφησή της.
Τριάντα χρόνια μετά την πτώση του Τείχους, πολλά από τα τότε ερωτήματα δεν έχουν ακόμη βρει απάντηση – ικανοποιητική τουλάχιστον.
*Δημοσιεύτηκε στην "Ναυτεμπορική" στις 16/11/2019.
Τα έθνη είναι σαν τους ενήλικους ανθρώπους. Ο λόγος δε που μερικοί ενήλικοι μοιάζουν περισσότερο μεταξύ τους δεν είναι επειδή ζουν στην ίδια γειτονιά ή εργάζονται στο ίδιο επαγγελματικό περιβάλλον. Είναι διότι οι συνθήκες μέσα στις οποίες γεννήθηκαν και μεγάλωσαν υπήρξαν σχετικά κοινές με αποτέλεσμα να διαμορφώσουν παρόμοιους ατομικούς χαρακτήρες.
Με τον ίδιο τρόπο, εξαιτίας της διαφορετικής ιστορικής πορείας που ακολούθησε η Ελλάδα από τα όμορά της βαλκανικά έθνη και την Τουρκία κατά τους δύο τελευταίους αιώνες, οι μεταξύ τους διαφορές είναι συχνά εντονότερες από τις επιμέρους ομοιότητες. Σημαντικές ανομοιότητες επίσης υπήρξαν ανέκαθεν, και συνεχίζουν να υπάρχουν, ανάμεσα στην Ελλάδα και στις δυτικές ευρωπαϊκές χώρες – και τούτο παρά την κοινή τους συμμετοχή σε διάφορους υπερεθνικούς οργανισμούς, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ενωση και το ΝΑΤΟ. Ακόμη και με τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου (Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία), με τις οποίες η Ελλάδα παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες, οι διαφορές φαίνεται να υπερισχύουν, πράγμα που άλλωστε φάνηκε καθαρά από τον ιδιόμορφο τρόπο με τον οποίο η Ελλάδα στάθηκε απέναντι στην οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας.
Ωστόσο η σύγχρονη Ελλάδα κάθε άλλο παρά αποτελεί ιστορική ιδιαιτερότητα, όπως συχνά μας αρέσει να πιστεύουμε. Η διαδρομή που ακολούθησε η χώρα κατά τους δύο τελευταίους αιώνες παρουσιάζει μεγάλη συγχρονία και εντυπωσιακή ομοιότητα με τις διαδρομές που ακολούθησαν οι χώρες της Λατινικής Αμερικής.
Παρακολουθήστε επί τροχάδην:
Οπως η τουρκοκρατούμενη Ελλάδα επαναστάτησε για την ανεξαρτησία της στις αρχές του 19ου αιώνα, το ίδιο έπραξαν ταυτοχρόνως και οι χώρες της Λατινικής Αμερικής, επίσης επηρεασμένες από τη γαλλική και την αμερικανική επανάσταση. Η αρχή έγινε το 1810 στο Μεξικό και διήρκεσε μέχρι το 1825, όταν η Βολιβία και η Ουρουγουάη απελευθερώθηκαν τελευταίες από την ισπανική αποικιοκρατία. Η πιο σημαντική χρονιά ήταν το 1821. Τότε, επτά χώρες της περιοχής απέκτησαν την εθνική τους ανεξαρτησία: η Κόστα Ρίκα, η Δομινικανή Δημοκρατία, η Γουατεμάλα, η Ονδούρα, η Νικαράγουα, ο Παναμάς και το Περού. Η Βραζιλία, πρώην πορτογαλική αποικία, έγινε ανεξάρτητο κράτος με αναίμακτο τρόπο το 1820.
Όπως το νεοσσό ανεξάρτητο αλλά ανίσχυρο βασίλειο της Ελλάδας βρέθηκε αμέσως σε θέση πλήρους οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής εξάρτησης από τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, έτσι και τα νεαρά έθνη της Λατινικής Αμερικής δεν μπόρεσαν να αποφύγουν παρόμοιες σχέσεις εξάρτησης από χώρες με ιμπεριαλιστικές βλέψεις, κυρίως τις Ηνωμένες Πολιτείες. Καθώς η οικοδόμηση εθνικών κρατών απαιτούσε σημαντικούς οικονομικούς πόρους για στρατό, διοίκηση, εκπαίδευση και οικονομική ανάπτυξη, όλες οι χώρες αναγκάστηκαν να καταφύγουν σε εξωτερικό δανεισμό που σύντομα κατέληξε σε σχεδόν πλήρη οικονομική εξάρτηση.
Οπως στην Ελλάδα του 19ου αιώνα αναπτύχθηκε ένα ολιγαρχικό πολιτικό σύστημα, το οποίο όμως διέθετε έναν μικρό πυρήνα αστών με φιλελεύθερες ιδέες φερμένες από τη Γαλλία και άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, έτσι και στις χώρες της Λατινικής Αμερικής ολιγάριθμες αστικές ελίτ μετέφεραν τον ευρωπαϊκό φιλελευθερισμό, με έντονη ωστόσο δόση εθνικισμού, στις δικές τους χώρες. Παντού σχεδόν τα νεαρά έθνη καθιέρωσαν δημοκρατικά συντάγματα εμπνευσμένα από το φιλελεύθερο πνεύμα των συνταγμάτων της Γαλλίας, των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ισπανίας. Παντού, επίσης, ο στρατός επενέβη ενεργά στην πολιτική και συχνά στρατιωτικοί αξιωματούχοι εξελίχθηκαν σε σημαντικούς πολιτικούς ηγέτες.
Οπως στην Ελλάδα, όπου, προς τις αρχές του 20ού αιώνα, το πολιτικό σύστημα είχε ήδη διαιρεθεί ανάμεσα σε δύο αντίπαλα πολιτικά στρατόπεδα, έτσι και στις χώρες της Λατινικής Αμερικής δημιουργήθηκαν οι παρατάξεις των Συντηρητικών, με στόχο τη διατήρηση της παραδοσιακής κοινωνικής ιεραρχίας με την ευλογία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, και των Φιλελευθέρων, που επιδίωκαν προοδευτικές μεταρρυθμίσεις και το άνοιγμα των χωρών τους στην παγκόσμια αγορά. Πολύ συχνά, όμως, όταν καμία παράταξη δεν ήταν σε θέση να ικανοποιήσει τις αγροτικές μάζες, το αποτέλεσμα ήταν ο κοινωνικός ριζοσπαστισμός. Το ελληνικό Κιλελέρ ήταν το αντίστοιχο των επαναστατημένων Πάντσο Βίλα και Εμιλιάνο Ζαπάτα στο Μεξικό.
Οπως η μεταπολεμική Ελλάδα βρέθηκε στο επίκεντρο του Ψυχρού Πολέμου ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Σοβιετική Ενωση, έτσι και η Λατινική Αμερική υποχρεώθηκε να ενταχθεί στο παγκόσμιο αντικομμουνιστικό μπλοκ και μάλιστα για παρόμοιους λόγους: η μεν Ελλάδα αποτελούσε τον προμαχώνα της Δύσης στα Βαλκάνια ενώ η δημιουργία μιας δεύτερης Κούβας στο νότιο ημισφαίριο της αμερικανικής ηπείρου έπρεπε οπωσδήποτε να αποκλειστεί. Σε κάθε άλλη περίπτωση, η επιβολή στρατιωτικής δικτατορίας με την υποστήριξη των ΗΠΑ ήταν η μόνη λύση. Και αυτό ακριβώς συνέβη στις δεκαετίες του '60 και του '70, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Αργεντινή, στη Χιλή, στη Βραζιλία, στη Βολιβία, στον Ισημερινό, στον Παναμά, στο Περού και στην Ουρουγουάη.
Οπως στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης άνθησε ο λαϊκισμός, έτσι και στις περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής λαϊκιστές ηγέτες, τόσο στα αριστερά όσο και στα δεξιά του πολιτικού φάσματος, μπόρεσαν να κινητοποιήσουν τους λαούς υποσχόμενοι κοινωνική ισότητα και οικονομική ευημερία μέσω πελατειακών εξυπηρετήσεων και αυθαίρετων παρεμβάσεων στη συνταγματική νομιμότητα. Σε όλες τις περιπτώσεις επικράτησαν χαρισματικοί ηγέτες που, επικεφαλής προσωπικών κομμάτων, έφτασαν στην εξουσία και κατόπιν τη διατήρησαν για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Η περίπτωση του Ανδρέα Παπανδρέου έχει το αντίστοιχό της στις περιπτώσεις των Χουάν Περόν στην Αργεντινή, Αλμπέρτο Φουτζιμόρι στο Περού, Ούγκο Τσάβες στη Βενεζουέλα, Ραφαέλ Κορέα στον Ισημερινό.
Οπως η Ελλάδα, που τους δύο τελευταίους αιώνες ταλαιπωρείται από περιοδικές χρηματοπιστωτικές κρίσεις, οι οποίες, όχι σπάνια, οδηγούν σε κρατική χρεοκοπία, έτσι και οι περισσότερες χώρες της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής κάνουν πρωταθλητισμό σε αθετήσεις πληρωμών χρέους και αναγκαστικής προσφυγής στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Οι χρεοκοπίες της Αργεντινής (2001) και της Ελλάδας (2015) είναι απλώς τα πιο πρόσφατα επεισόδια μιας μακράς αλυσίδας μεγάλων οικονομικών και χρηματοπιστωτικών κρίσεων που ξεκινούν από τη δημιουργία των εθνικών κρατών σε Ελλάδα και Λατινική Αμερική και φτάνουν μέχρι τις ημέρες μας.
Με τόσες ομοιότητες που παρουσιάζει με τα έθνη της Λατινικής Αμερικής, η νεότερη ελληνική ιστορία κάθε άλλο παρά ως ιδιαιτερότητα μπορεί να γίνει αντιληπτή. Το μόνο πραγματικό παράδοξο είναι ότι η Ελλάδα ακολούθησε το ίδιο μονοπάτι ιστορικής εξέλιξης που πήραν οι χώρες μιας μακρινής και άγνωστης ηπείρου, παρά ένα από τα μονοπάτια που ακολούθησαν τα κοντινότερα και περισσότερο γνωστά μας ευρωπαϊκά έθνη.
*Δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" στις 3/11/2019.
