Η Ευρώπη μιλάει πολλές γλώσσες, αλλά η γλώσσα της παγκόσμιας ισχύος δεν είναι μία από αυτές. Χειρότερα από πολιτική αδυναμία, αυτό συνιστά ιστορική αμέλεια.
Η νέα Κομισιόν, υπό την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, έθεσε ψηλά τον πήχυ της διεθνούς φιλοδοξίας, αυτοπροσδιοριζόμενη ως «γεωπολιτική». Η προηγούμενη Επιτροπή Γιούνκερ ήταν «πολιτική», υπονοώντας μια ευφυέστερη διαχείριση των πολλαπλών κρίσεων της Ε.Ε. – με κυριότερη τότε την κρίση της Ελλάδας. Η «πολιτική» Επιτροπή Γιούνκερ ήταν επιτυχής, και τα χειρότερα αποσοβήθηκαν. Θα είναι εξίσου επιτυχής η παρούσα Επιτροπή;
Το ξεκίνημα δεν ήταν το καλύτερο δυνατό. Με το καλημέρα σας, η Ε.Ε. είχε να διαχειριστεί τις συνέπειες των μονομερών πρωτοβουλιών Τραμπ: την εγκατάλειψη των Κούρδων και την εισβολή της Τουρκίας στη Συρία, την κρίση της Λιβύης, όπου η Τουρκία επίσης στέλνει στρατό. Και βέβαια την τυχοδιωκτική δολοφονία του στρατηγού Σουλεϊμανί από αμερικανικό drone, που κονιορτοποίησε ό,τι είχε απομείνει από τη συμφωνία JCPOA για τον έλεγχο των πυρηνικών του Ιράν – από τα σημαντικότερα κοινά επιτεύγματα εξωτερικής πολιτικής της Ε.Ε. με την κυβέρνηση
Ομπάμα. Τώρα το Ιράν βαίνει ακάθεκτο προς ολοκλήρωση του πυρηνικού του προγράμματος, και η Μέση Ανατολή κυλάει σε νέο κύκλο έντασης.
Σε όλα αυτά, η ευρωπαϊκή αντίδραση ήταν υποτονική, όταν δεν ήταν ανύπαρκτη. Ελλείψει συναπόφασης, η Ε.Ε. έχει υποκατασταθεί από σχηματισμούς τύπου Ε3 (Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία), που προσπαθούν να διασώσουν κάποια προσχήματα ευρωπαϊκής πολιτικής.
Αυτό είναι κρίμα, γιατί η Ευρώπη παραμένει δύναμη καλού στον πλανήτη. Σε κορυφαία ζητήματα, όπως η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, η Ε.Ε. έχει ηγετικό ρόλο. Η ευρωπαϊκή πράσινη συμφωνία είναι το πιο φιλόδοξα αρθρωμένο πρόγραμμα που έχει διατυπωθεί, εξακτινώνεται σε κάθε τομέα πολιτικής, απαντά στις αγωνίες των Ευρωπαίων πολιτών, κινητοποιεί τις αγορές. Είναι ένα σχέδιο για το οποίο η Ευρώπη δικαιούται να είναι υπερήφανη. Ομως, κατά πολλά άλλα, όπως συχνά συμβαίνει, οι ευγενείς φιλοδοξίες των Βρυξελλών γειώνονται στις άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
Κεντρικός ανασταλτικός παράγοντας, η δυσλειτουργική πλέον σχέση Παρισιού - Βερολίνου. Η στενή γαλλογερμανική συνεργασία ήταν πάντα η καρδιά της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Κανένα ευρωπαϊκό άλμα δεν πραγματοποιήθηκε χωρίς οι δύο χώρες να συνεργάζονται στενά.
Ο πρόεδρος Μακρόν, ο μόνος ηγέτης με ευρωπαϊκό όραμα, έχει μείνει χωρίς συνομιλητή. Το Βερολίνο τον κατηγορεί για σπασμωδικές κινήσεις εντυπωσιασμού, αλλά οι ευθύνες ανήκουν κυρίως στο Βερολίνο. Ο Μακρόν προχώρησε σε εσωτερικές μεταρρυθμίσεις, αλλά η Γερμανία τον άφησε εκκρεμή στην Ευρωζώνη. Ο προϋπολογισμός της Ευρωζώνης είναι μόνο κατ' όνομα. Η τραπεζική ενοποίηση και το κοινό σύστημα εγγύησης καταθέσεων σέρνεται. Η υιοθέτηση ενός κοινού ευρω-τίτλου (safe asset) βρίσκεται σε βαθιά ψύξη.
Χωρίς περισσότερη ενοποίηση στο ευρώ, η Ε.Ε. θα αδυνατεί να μετατρέψει το εμπορικό της εκτόπισμα σε πολιτική επιρροή και το κοινό της νόμισμα σε εργαλείο οικονομικής ισχύος. Θα μένει ανυπεράσπιστη απέναντι σε κράτη που μεταφράζουν την οικονομική τους υπεροχή σε μοχλό εκβιασμού και το παγκόσμιο νόμισμά τους σε όπλο.
Στη ρίζα του προβλήματος, η αδυναμία της γερμανικής κυβέρνησης. Πρώτον, διότι μετά μακρά περίοδο ανάπτυξης, η οικονομία της επιβραδύνεται. Δεύτερον, διότι η άλλοτε κυρίαρχη του παιχνιδιού καγκελάριος Μέρκελ βρίσκεται σε πορεία εξόδου, με την πολιτική απίσχνανση που αυτό συνεπάγεται. Τρίτον, λόγω αδυναμίας του κυβερνητικού εταίρου, που το μόνο που τον κρατάει είναι ο φόβος ότι μια αποχώρηση θα οδηγούσε σε νέα δεινή ήττα στις εκλογές.
Ακόμα βαθύτερα, πηγή της γερμανικής αδυναμίας είναι το γερμανικό μοντέλο οικονομικής ανταγωνιστικότητας. Βασίζοντας την ανάπτυξή της στον δυναμισμό των εξαγωγών της, η Γερμανία κατέστησε εαυτήν εξαιρετικά ευάλωτη σε εξωτερικές πιέσεις και διακυμάνσεις του παγκόσμιου εμπορίου. Το τεράστιο εμπορικό πλεόνασμα, σύμβολο του οικονομικού δυναμισμού της Γερμανίας, είναι παραδόξως η πηγή της αδυναμίας της. Και μαζί και ολόκληρης της Ευρώπης.
Οι γερμανικές εξαγωγές και τα εργοστάσια αυτοκινήτων στην Κίνα καθιστούν τη Γερμανία επιρρεπή στην πίεση της Κίνας για το 5G. Το Πεκίνο την απειλεί πως εάν το θεωρήσει κίνδυνο ασφάλειας, θα θεωρήσει κι εκείνο επικίνδυνα τα γερμανικά αυτοκίνητα. Οι τεράστιες εξαγωγές γερμανικών προϊόντων στις ΗΠΑ καθιστούν το Βερολίνο ευάλωτο στους εκβιασμούς Τραμπ, όσο η Γερμανία έχει τα περισσότερα να χάσει από έναν εμπορικό πόλεμο. Και το μέγεθος των γερμανικών εξαγωγών και επενδύσεων στην Τουρκία καθιστούν τη Γερμανία διστακτική σε αυστηρότερες κυρώσεις προς την Αγκυρα, ακόμη κι όταν αυτές απαιτούνται για να ανασχεθεί ο τουρκικός μιλιταρισμός στην περιοχή. Η οικονομική ευρωστία ενίοτε παράγει πολιτική εξάντληση.
*Δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" στις 19/1/2020.