Παρασκευή, 19 Απρίλιος 2024
Θα αρχίσω με την αποστροφή του ιστορικού Τόνι Τζαντ όταν μιλούσε για μερικούς ηγέτες της Δύσης: «Ανεξάρτητα από τις πολιτικές τους πεποιθήσεις, ο Λεόν Μπλουμ και ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, ο Λουίτζι Εϊναούντι και ο Βίλι Μπραντ, ο Λόιντ Τζορτζ και ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ αντιπροσώπευαν μια πολιτική τάξη που αντιμετώπιζε με βαθιά ευαισθησία τις ηθικές και κοινωνικές της ευθύνες.
Παραμένει ανοιχτό το ερώτημα αν ήταν οι περιστάσεις που γέννησαν τους πολιτικούς ή αν ήταν η κουλτούρα της εποχής που ώθησε ανθρώπους τέτοιου αναστήματος να μπουν στην πολιτική. Σήμερα κανένα από τα δύο κίνητρα δεν ισχύει. Οσον αφορά την πολιτική, η εποχή μας είναι εποχή πυγμαίων» (Τόνι Τζαντ, «Τα δεινά που μαστίζουν τη χώρα», Αλεξάνδρεια, 2012).
Ενδεχομένως, τα ίδια θα λέγαμε για τους ηγέτες που ακολούθησαν το ευρωπαïκό όραμα του Ρομπέρ Σουμάν και του Ζαν Μονέ και έμειναν στην ιστορία ως οι «Πατέρες της Ε.Ε.»: Κόνραντ Αντενάουερ (Γερμανία), Γιόζεφ Μπεχ (Λουξεμβούργο), Αλτσίντε ντε Γκάσπερι και Αλτιέρο Σπινέλι (Ιταλία), Πολ Ανρί Σπάακ (Βέλγιο) κ.ά. Στην εποχή τους, ίσχυε η αρχή του Σπινόζα: «Η διά της λογικής κατανόηση της ζωής και του κόσμου».
Θα μπορούσαν να ισχύουν τα ίδια για τους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης στη σύνοδο κορυφής της Ρώμης της 25ης Μαρτίου 2017; Θα γιορταστούν τα 60 χρόνια της Συνθήκης της Ρώμης, χωρίς την πρωθυπουργό της Βρετανίας Τερέζα Μέι. Καθώς δείχνουν τα πράγματα, θα είναι μια γιορτή για μια παλιά υπόθεση, με αναπολήσεις, αυτοεπιβεβαιώσεις, ανέκδοτα και αυτοσυγχαρητήρια και όχι ευκαιρία να σκεφτούν αυτό που πραγματικά χάνεται.
Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ε.Ε.;
Η αβεβαιότητα των ευρωατλαντικών σχέσεων με την έλευση του Τραμπ. Η αντιμετώπιση του προσφυγικού-μεταναστευτικού αλλά και οι σχέσεις με την Τουρκία του νεο-σουλτάνου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή και η εξαγωγή της ισλαμιστικής τρομοκρατίας. Η διαχείριση του Brexit που ήδη έχει κατεδαφίσει μια από τις ιδρυτικές υποθέσεις της Ευρώπης. Η έξαρση του ακροδεξιού εθνικισμού και του ευρωσκεπτικισμού που διχάζει την Ευρώπη και απειλεί το έργο των προηγούμενων έξι δεκαετιών.
Η γήρανση του πληθυσμού, δεδομένου ότι η μεταπολεμική έκρηξη των γεννήσεων (baby boom) αντικαθίσταται από μείωσή τους (baby crash), με μελλοντικά δημοσιονομικά ζητήματα σχετικά με τη χρηματοδότηση των συντάξεων – χώρια η μεγάλη ανεργία. Η εξωτερική πολιτική στο ασταθές παγκόσμιο περιβάλλον, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αλλά και η αντιμετώπιση ανθρωπιστικών ζητημάτων. Οι εκλογές στη Γαλλία και τη Γερμανία. Οι σχέσεις ευρωπαϊκού Βορρά και Νότου.
Αφήνω τελευταίο το θέμα της Ελλάδας και τον κίνδυνο του Grexit που -τόσα χρόνια μετά- βρίσκεται σε εκκρεμότητα όχι μόνο με ευθύνη των ελληνικών κυβερνήσεων.
Ηδη η «Λευκή Βίβλος για το Μέλλον της Ευρώπης» του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ με πέντε πιθανά σενάρια για την Ευρώπη: από μια απλή τελωνειακή ενιαία αγορά μέχρι την ολοκλήρωση της ομοσπονδοποίησης.
Σε κάθε περίπτωση, προοικονομεί μια -φαινομενικά αναπόφευκτη (;)- οικοδόμηση Ευρώπης πολλών ταχυτήτων. Εδώ, συμφωνούν οι τέσσερις στις Βερσαλλίες (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία και Ισπανία), με την Ομάδα Βίζεγκραντ (Τσεχία, Ουγγαρία, Πολωνία και Σλοβακία) να αισθάνεται παραγκωνισμένη και τις χώρες της Μπενελούξ (Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο) να εκφράζουν επιφυλάξεις για ένα μέλλον που θα τις αφήνει έξω από διαδικασίες λήψης αποφάσεων - φοβούμενες επανάληψη μιας γερμανικής Ευρώπης.
Με τα παραπάνω σε εκκρεμότητα, η Ε.Ε. φαντάζει «χώρα» χωρίς πολιτική και σοφία, με συμπιεσμένους ανθρώπους, ανίσχυρους ηγέτες, ανασφαλείς. Δείχνει σαν να μετεωρίζεται ανάμεσα στο εθνικό κράτος και την εποχή του παγκόσμιου διακυβερνητισμού. Ομως, με τα λόγια του Αντόνιο Γκράμσι, «... οι εποχές που το παλιό δεν μπορεί ακόμη να πεθάνει και το νέο δεν μπορεί ακόμη να προκύψει είναι οι χρόνοι των τεράτων».
Αυτή είναι περίπου η κατάσταση της Ε.Ε. σήμερα. Για τους περισσότερους Ελληνες, η Ευρώπη της κρίσης είναι ένα αργοκίνητο γραφειοκρατικό τέρας που κατοικεί στις Βρυξέλλες: ένα υβριδικό πλάσμα σαν χίμαιρα, που συνεπικουρείται από τις Ευμενίδες.
Η γραφειοκρατία των Βρυξελλών ασκεί μια απρόσωπη, αποξενωμένη, εν πολλοίς αντιδημοκρατική ηγεμονία, σιτίζεται με ντροπιαστικά υψηλούς μισθούς και έχει μεγαλύτερη εξουσία από τα εθνικά κοινοβούλια. Και όσο αποσιωπά τα λάθη, φαίνεται πως τα χρειάζεται.
Η ιδέα της Ευρώπης στη Ρώμη θα κινηθεί ανάμεσα σε δύο υπερβολές - χαρακτηριστικές της πολιτικής ιστορίας, της νοοτροπίας, των αγκυλώσεων, των δογμάτων και της ιδεολογίας της: να αποκλείει τον Λόγο και να αποδέχεται μόνον τον Λόγο. Οι Βρυξέλλες βρίσκονται μεν στην Ευρώπη, αλλά η Ευρώπη δεν βρίσκεται μόνον στις Βρυξέλλες.
Η Ευρώπη θέλει να ξεπεράσει την κρίση της, αλλά, από την άλλη, είναι σαν να επιλέγει μόνιμη κρίση, ευρισκόμενη στο εξωφρενικό σημείο να καταστρέφει τους λαούς της με πρόσχημα τη διάσωσή τους.
Πολλά αποσιωπούνται και τίποτα δεν είναι σίγουρο πως θα προκύψει σε ένα υποθηκευμένο μέλλον.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 23/3/2017.
