Πέμπτη, 25 Απρίλιος 2024
Ξέρουμε την ιστορία του τρελού που ψάρευε στην μπανιέρα. Ενας γιατρός με προχωρημένες ιδέες τον είχε ρωτήσει: «Τσιμπάει τίποτα;» και είχε δεχτεί την αυστηρή απάντηση: «Οχι, ανόητε, αφού ψαρεύω σε μπανιέρα».
Θα μπορούσε να είναι η επιτομή του παραλογισμού, όπως τη δίνει ο Αλμπέρ Καμί∙ αυτού που επανέκαμψε κυκλικά μετά τον πόλεμο – τέλη της δεκαετίας του 1970, αρχές του 1980. Από την παγκόσμια αρχιτεκτονική άρχισαν να λείπουν τα στοιχειώδη: ελπίδα, πίστη στην κοινωνική αλληλεγγύη, συνεννόηση, δίκαιη κατανομή βαρών, δημοκρατία.
Το 1989 ο οικονομολόγος Τζον Ουίλιαμσον είχε καταρτίσει έναν κατάλογο συνταγών πολιτικής που υπαγόρευαν το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα (τα παιδιά του Κέινς) και το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ.
Οι μεταρρυθμίσεις αυτές θεωρούνταν αναγκαίες για να προωθηθεί ένα πακέτο υποχρεωτικού δάνειου χρήματος και οικονομοτεχνικών –πολιτικών το δίχως άλλο– συμβουλών που έπρεπε να υιοθετήσουν, τότε, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής και ο υπερχρεωμένος Τρίτος Κόσμος για να μπουν στον παράδεισο της αρετής και της εξυγίανσης. Πρόκειται για τη «Συναίνεση της Ουάσινγκτον».
Ο όρος, έκτοτε, χρησιμοποιήθηκε στις αναλύσεις, πολλές φορές ως συνώνυμο του νεοφιλελευθερισμού, ως καταγγελτικός μιας «ανάπτυξης» προς όφελος των πλουσίων και εις βάρος των φτωχών. Είναι ακριβώς αυτό το μοντέλο που εγκαταστάθηκε στην Ευρώπη μέσω της «ειδικής περίπτωσης» της Ελλάδας. Ενα σύνολο νεοφιλελεύθερων πολιτικών που παράγουν ύφεση και παγίδες που αυξάνουν τη φτώχεια.
Στην ουσία, επρόκειτο για απόλυτο οικονομισμό, με ισχυρές δόσεις οπορτουνισμού και πολυεθνικής σπέκουλας και έμμονο αντικομμουνισμό made in USA. Πάνω απ' όλα επρόκειτο για κάματο εκδίωξης των ακαδημαϊκών νεομαρξιστικών και κεϊνσιανών οικονομικών και παγκόσμια διάχυση της νέας μονεταριστικής-νεοφιλελεύθερης οικονομικής ορθοδοξίας.
Στη δεκαετία του 1990, οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, ΟΟΣΑ, ΠΟΕ κ.λπ.) συνέβαλαν στη στερέωση των απόψεων της «νέας οικονομίας» και στην επιβολή του θεσμικού πλαισίου για τους πρωταρχικούς στόχους της νέας οικονομικής πολιτικής.
Οι χώρες υποτίθεται ότι θα μπορούσαν να πετύχουν καλύτερα την οικονομική ανάπτυξη μέσω των ελεύθερων αγορών, των ιδιωτικοποιήσεων των δημόσιων επιχειρήσεων, της κυριαρχίας του ιδιωτικού τομέα, της συμπίεσης του εργατικού κόστους, του περιορισμού του κράτους πρόνοιας, των μεταρρυθμίσεων στα συστήματα ασφάλισης και, το τελευταίο, της δημοκρατικής διακυβέρνησης. Ο στόχος ήταν να ανοίξει ο κόσμος κατά το δυνατόν περισσότερο στις ροές κεφαλαίου και να διεξάγονται ανεμπόδιστα οι συναλλαγές.
Βεβαίως, όταν γινόταν η προσπάθεια να ξανασταθεί στα πόδια της η Ευρώπη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο, τα μελήματα ήταν άλλα. Μαζί, και τα μείγματα πολιτικών.
Παραδείγματος χάριν, στην Αγγλία, η «Εκθεση Μπέβεριτζ» του 1942 ήταν περιεκτικό και συνεπές μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα που έψαχνε τρόπους για να καταπολεμήσει τις μεγάλες μάστιγες: στερήσεις, αρρώστιες, αναλφαβητισμό, εξαθλίωση και ανεργία. Την ίδια χρονιά, το 1942, ο Αλμπέρ Καμί στην κατοχική Γαλλία έβλεπε τον δικό του Σίσυφο να σέρνει το φορτίο του και να ανυψώνει τους βράχους του, με πίστη που αρνιέται τις ματαιότητες.
Τον έβλεπε να πλάθει με την πέτρα του, μέσα στην όλη παραλογιά του πολέμου, τη μορφή ενός νέου κόσμου. «Ακόμα κι ο ίδιος ο αγώνας προς την κορυφή», έγραφε ο Καμί, «φτάνει για να γεμίσει μια ανθρώπινη καρδιά. Οφείλουμε να φανταστούμε τον Σίσυφο ευτυχισμένο».
Ο Ουίλιαμ Χένρι Μπέβεριτζ είχε προτείνει ένα διευρυμένο σύστημα πρόνοιας, νέα ερμηνεία στα δικαιώματα του πολίτη, το δικαίωμα στην απασχόληση, την κοινωνική ασφάλιση, την εκπαίδευση που οδήγησε στο μεταπολεμικό ευρωπαϊκό θαύμα.
Αυτή η εξέλιξη, μαζί με τη θεωρία του Κέινς και τις πολιτικές Νιου Ντιλ επέτρεψαν στους πολιτικούς να δουν τον ρόλο της πλήρους απασχόλησης και να διαπιστώσουν το αυτονόητο: ότι, δίχως την τελευταία, είναι αδύνατον να υπάρξει αποτελεσματικό σύστημα ευημερίας και κοινωνικής ασφάλισης. Προφανώς, σε φάση οκταετούς ύφεσης στην οποία βρίσκεται η Ελλάδα, θα όφειλε να είναι διαφορετικό το μείγμα πολιτικής που προτάθηκε ως θεραπεία. Αλλά, ακόμα, δεν είναι.
Αυτό, με τη σειρά του, δείχνει λειτουργία μηχανών που συνεχίζουν να εκκρίνουν επίπλαστο περιεχόμενο του κόσμου. Δείχνει φοβισμένους πολιτικούς στην Ε.Ε. να δηλώνουν ανακούφιση και να πανηγυρίζουν για τη νίκη της Κεντροδεξιάς του Μαρκ Ρούτε στην Ολλανδία. Πρόσκαιρα!
Γιατί το κύμα του εθνικισμού και της μισαλλοδοξίας έχει εγκατασταθεί στην Ευρώπη, μαζί με τη δυστοπία, το παράλογο και την οργή. Τα ταξικά στοιχεία, φαινομενικά, μπορεί να φαντάζουν απολιτικά. Και στο μέτρο που παρερμηνεύεται το ταξικό περιεχόμενό τους από την Αριστερά, ο καζινοκαπιταλισμός και το πλαίσιο του νεοφιλελευθερισμού θα σώζονται από την πίσω πόρτα μέσω της Ακροδεξιάς, του εθνικισμού, του αυταρχισμού που εμφανίζονται, α λα Τραμπ, με τη μάσκα του λαϊκού σωτήρα.
Οταν γεννιόταν η Ε.Ε. τα ερωτήματα ήταν, λίγο-πολύ, διαφορετικά. Και ο Αλμπέρ Καμί, ένας κατά κοινή ομολογία υπερασπιστής της μέσης οδού για την Ευρώπη, αν ξαναέγραφε τον «Μύθο του Σίσυφου», θα κατέληγε σε τελείως διαφορετικό συμπέρασμα: ο Σίσυφος, σήμερα, δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένος.
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 17/3/2017.
