Παρασκευή, 29 Μάρτιος 2024

Ανακάτεμα της τράπουλας και αναδιανομή εξουσίας

Εδραία στην Ελλάδα είναι η άποψη ότι η πολιτική εξουσία μπορεί να ορίσει τους κανόνες του παιχνιδιού και να αλλάξει τους συσχετισμούς δύναμης ώστε να λειτουργήσουν σε όφελος των αρχών και των συμφερόντων που πρεσβεύει. Η αντίληψη απορρέει από δύο πηγές: μία ιδεολογική και μία πολιτισμική.

Με μερική εξαίρεση τη φιλελεύθερη, οι άλλες ιδεολογίες θεωρούν ότι μέσω της πολιτικής μπορούν να ορίσουν τα πράγματα σύμφωνα με τις πεποιθήσεις των κυβερνώντων.

Αυτό ισχύει για τη συντηρητική και ακόμη περισσότερο τη ριζοσπαστική ιδεολογία, ιδιαίτερα στις εκδοχές της που θεωρούν ότι όλα είναι πολιτική.

Η πολιτισμική αντίληψη έχει να κάνει με την ιστορία μιας χώρας και τη διάρθρωση των δομών της. Είναι ισχυρή σε χώρες με ιστορικά αδύναμη αστική τάξη, με αποτέλεσμα οι κυβερνώντες να προσφύγουν στο κράτος, να το χρησιμοποιήσουν για την προώθηση των πολιτικών τους.

Στην Ελλάδα, η απουσία ισχυρής αστικής τάξης, η σταδιακή συγκρότηση του εθνικού κράτους και ο τρόπος συγκρότησής του κατέστησαν το κράτος στον κατεξοχήν θεσμό οργάνωσης των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων.

Ετσι συναντήθηκαν η ιδεολογική με την πολιτισμική θεώρηση. Τα κατά καιρούς πραξικοπήματα και κυρίως ο Εμφύλιος ενίσχυσαν την κρατική παρουσία και συγκρότησαν δύο κόσμους: τον κρατικό-δημόσιο, που έλεγχε τα πάντα, και τον ιδιωτικό, στο πλαίσιο του οποίου συνυπήρχαν δύο ομάδες, οι κρατικοδίαιτοι επιχειρηματίες και οι κυνηγημένοι αντιφρονούντες.

Η Μεταπολίτευση του 1974 άλλαξε τα δεδομένα. Μειώθηκε η ισχύς εξωπολιτικών δυνάμεων και του κράτους ως γραφειοκρατικού μηχανισμού υπέρ των πολιτικών.

Το κράτος που παραδοσιακά βρισκόταν σε σχέση ασταθούς ισορροπίας με τις ποικίλες δυνάμεις ισχύος, λειτουργώντας περισσότερο ως μηχανισμός διεκπεραίωσης συμφερόντων παρά ως απρόσωπος θεσμός δυτικού τύπου, αποικιοποιήθηκε. Στη συνθήκη αυτή ο Α. Παπανδρέου επιχείρησε να συγκροτήσει νέα τζάκια.

Ολα άλλαξαν τέλη της δεκαετίας του 1980 αρχές του 1990. Κόμματα και πολιτικοί αποδυναμώθηκαν, οι κρατικοί μηχανισμοί αυτονομούνται, η οικονομική εξουσία δυνάμωσε, αναδύθηκαν νέοι ανταγωνιστές, κυρίως τα ΜΜΕ.

Σ' έναν δημόσιο χώρο χωρίς κανόνες και με μία δημόσια διοίκηση στραμμένη στην εξυπηρέτηση συμφερόντων και όχι του «κοινού καλού», οι διαρκώς αποδυναμωνόμενες, παρά τα εκλογικά τους ποσοστά, κυβερνήσεις κοίταξαν περισσότερο να τα βολέψουν ενάντια στα πολιτικά σχέδιά τους, τον «εκσυγχρονισμό» και την «επανίδρυση του κράτους».

Ετσι συγκροτήθηκε ένας δημόσιος χώρος από τα παλιά, αλλά σε νέο περιβάλλον, οργανωμένος γύρω από το λεγόμενο τρίγωνο της διαπλοκής ανάμεσα σε τμήματα πολιτικής εξουσίας, ΜΜΕ και οικονομικών παραγόντων.

Θα ήταν ίσως ορθότερο να μιλήσουμε για τετράγωνο, εφόσον με την αυξανόμενη αυτονόμηση των κρατικών μηχανισμών έχουμε ομάδες στο εσωτερικό του που ποικιλότροπα συντελούν στη συντήρηση της κατάστασης.

Αυτονόητα, η συγκεκριμένη κατάσταση δεν μπορεί να είναι ανεκτή σε μία φιλελεύθερη Δημοκρατία εφόσον αντιστρατεύεται το ίδιο της το πνεύμα, επιτρέπει τη χειραγώγηση των πολιτών, δημιουργεί ολιγοπώλια στην οικονομία.

Εύλογα, η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών, όπως αποτυπώνεται σε μετρήσεις και σε ποικίλες εκδηλώσεις, επιθυμεί να μπει τέλος στην υφιστάμενη κατάσταση, να μπουν αρχές και κανόνες.

Μπορεί να μπει τέλος; Παρά τις ιδιαιτερότητές της, κάθε επιχειρηματική δραστηριότητα στοχεύει, άμεσα ή έμμεσα, στο κέρδος, οικονομικό και μη. Κάθε δραστηριότητα ακόμη και στους τομείς του πολιτισμού και της πληροφόρησης πολύ δύσκολα ξεφεύγει από τη λογική αυτή.

Μπορεί, συνεπώς, μία εξουσία να φτιάξει δικά της τζάκια αλλά αυτό κρατάει συνήθως όσο το τζάκι κερδίζει, άμεσα ή έμμεσα, από τη συγκεκριμένη εξουσία. Κάποια στιγμή τα τζάκια τα βρίσκουν μεταξύ τους ή με άλλους.

Τι μένει; Τρία πράγματα. Κατά πρώτον, η αγορά, το κοινό, η κοινωνία πολιτών του Διαφωτισμού, που μπορεί να βαρύνει στις επιλογές των κατόχων κάθε λογής δύναμης και εξουσίας. Το δεύτερο και το τρίτο είναι αρχές και πρακτικές που δεν έλυσαν το πρόβλημα και δεν θα το λύσουν, αλλά το απάλυναν και μπορούν να το απαλύνουν.

Πρόκειται για τη φιλελεύθερη αρχή της διάκρισης των εξουσιών που μπορεί να λειτουργήσει ως ασπίδα στη συγκέντρωση εξουσίας. Το τρίτο, απότοκο του δεύτερου, που δοκίμασαν με επιτυχία στο παρελθόν οι σοσιαλδημοκράτες συνίσταται στη συγκρότηση αντίρροπων ομάδων δύναμης οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν αν όχι σε συμβολαιακές μορφές λήψης των αποφάσεων τουλάχιστον σε διαλογικές.

Το τραγικό στην ελληνική περίπτωση είναι ότι στην αλλαγή του υφιστάμενου τοπίου αντιδρούν, μεταξύ άλλων και κυρίως, φιλελεύθεροι και σοσιαλδημοκράτες.

Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 13/9/2016

Προσθήκη νέου σχολίου


Κωδικός ασφαλείας
Ανανέωση