Σάββατο, 20 Απρίλιος 2024
Από τα τέλη του 19ου-αρχές του 20ού αι., από τότε που όλοι οι νεωτερικοί είχαν πεισθεί ότι η παιδεία είναι βασικός παράγοντας συνοχής, επιβίωσης και ανάπτυξης της κοινωνίας, έχουν αλλάξει πολλά.
Απ' όταν, λ.χ., ο θεμελιωτής της κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης, ο Γάλλος Εμίλ Ντιρκάιμ, διατύπωνε τον περίφημο ορισμό του περιγράφοντας τις λειτουργίες της εκπαίδευσης ως «δράσης που κατευθύνεται από τις γενιές των ενηλίκων στις γενιές εκείνες που δεν είναι ακόμα αρκετά ώριμες για την κοινωνική ζωή» και τους σκοπούς «να ενθαρρύνει και να αναπτύξει στα παιδιά μια σειρά από φυσικές, πνευματικές και ηθικές καταστάσεις, οι οποίες θεωρούνται απαραίτητες από αυτήν, από την πολιτική κοινωνία στο σύνολό της αλλά και από το ιδιαίτερο κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο προορίζονται να ζήσουν τα παιδιά», έχει χυθεί πολύ μελάνι.
Πολλοί γονιμοποίησαν τη σκέψη γύρω από το σχολείο: οι συγκρουσιακές προσεγγίσεις π.χ., εκείνες του Βέμπερ, του Πιερ Μπουρντιέ περί πολιτιστικού κεφαλαίου, ή αυτές περί πολιτιστικής στέρησης, γλωσσικών κωδίκων των πλούσιων και των φτωχών κ.ά., συνοψίζονται με μεγάλη ευκρίνεια στην «Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης» της Αννας Φραγκουδάκη - βιβλίο που διαβάστηκε από λίγους (κυρίως από φοιτητές, απλώς για να περάσουν το έτος).
Και να 'μαστε σήμερα σε έναν μετανεωτερικό δημόσιο διάλογο, ο οποίος στρέφεται μάλλον επί προσωπικού, παρά επί της ουσίας.
Δίχως να έχουμε αποφασίσει μεταξύ δημοκρατικής ισότητας, κοινωνικής αποτελεσματικότητας (με όρους αγοράς;) και μιας έωλης κοινωνικής κινητικότητας (πες μου τίνος είσαι, για να σου πω τι θα είσαι) και, κυρίως, δίχως να έχουμε κατανοήσει ότι μεταξύ τους αυτοί οι στόχοι είναι αλληλοσυγκρουόμενοι, ότι πρέπει να επαναπροσδιορίζονται και να αναδιαμορφώνονται.
Κεχηνότες, λοιπόν, ενώπιον της οικονομικής δυσανεξίας που περιορίζει δυνατότητες, θα ακούσουμε το πρώτο κουδούνι. Αλήθεια, ποιος είναι ο σκοπός της υπερδιαπίστευσης; Των πολλών πτυχίων; Για τη χώρα, για άλλες χώρες; Πόσο αξίζει αυτή η ορμή της νιότης, η ιδιόγλωσσα που πολεμά την πάσα μονοτονία; Αλίμονο! Δεν προσμετράται στο ΑΕΠ.
Δεν αξίζει τίποτα. Δεν δίνει ψήφους τώρα. Μια πραγματική συζήτηση δεν ευνοεί τους ξέσαρκους∙ ενοχλεί αυτούς που θέλουν το σχολείο ως κομματική ή συντεχνιακή και όχι ως συλλογική υπόθεση...
Θα ζήσουμε κι εφέτος αυτές τις μικρές διαβατήριες τελετουργίες εισόδου για τα πρωτάκια και τις αποφοιτήσεις: ήγουν, θα δούμε την ελπίδα με πατημασιά που δεν τσιμεντάρεται εύκολα, τη δροσερή τρυφερότητα του άψητου πηλού. Θα δούμε να συγκεντρώνεται στο σχολείο το αμιγές υλικό του μέλλοντός μας, το συστατικό της κοινότητας που τρελαίνεται για τις δικές του πίστες, τις δικές του μουσικές, τις δικές του ουτοπίες.
Θα τα δούμε να χαρίζουν ορμή με τα κουμπώματα και τις αβεβαιότητες της εφηβείας∙ να διαβάζουν τις εργασίες τους, τα projects τους με γελάκια, δισταγμούς και κομπιάσματα, για το στρες, τη διατροφή και τις βιταμίνες, για την προσφυγιά και τη διασπορά – την παλιότερη ελληνική και την τωρινή, αλλά και των ξένων, των άλλων.
Τα παιδάκια μας που έχασαν λίγο από την παιδική ηλικία, που είδαν εμάς, τους γονείς τους, στα όρια της θραύσης, γυρίζουν στο σχολείο λοιπόν... Στον δημόσιο χώρο...
Τα βασικά συμπεράσματα, χιλιοειπωμένα. Ο Τομά Πικετί στα προοιμιακά κεφάλαια του έργου του «Το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα» (Πόλις, 2014) τα είχε προαναγγείλει. Το πρώτο για τις ανισότητες έχει να κάνει με τη βαθιά πολιτική επιρροή στην κατανομή του πλούτου. Το δεύτερο, αυτό που θα μειώσει τις ανισότητες, «έχει να κάνει με τη διαδικασία διάχυσης της γνώσης και επένδυσης στην εκπαίδευση και κατάρτιση».
Και εμείς τι προτείναμε; Δισεκατομμύρια χρέους, λογιστική των γενεών, αλλά και σκάνδαλα, διαφθορές, διαπλοκές, φοροαποφυγή και φοροδιαφυγή, αθέμιτους ανταγωνισμούς, ηθική του χρέους... Κοιτάξτε τα πρωτοσέλιδα.
Πού θα βρεθούν πολίτες να αντισταθούν σε όλα αυτά; Δεν θα μπορούσα να βρω καλύτερη απάντηση από αυτήν του Νούτσιο Ορντινε στη «Χρησιμότητα των άχρηστων γνώσεων» (Αγρα, 2015):
Επενδύω στην εκπαίδευση και στον πολιτισμό σημαίνει διαπαιδαγωγώ τους νέους να σέβονται τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη, την ανοχή, τη δημοκρατία, να εναντιώνονται στη διαφθορά με προφανή σκοπό τη βελτίωση όχι μόνον της πολιτισμικής ανάπτυξης της χώρας αλλά και της οικονομικής. Η διαφθορά και η φοροδιαφυγή καταπολεμώνται μερικώς μόνο με τους καλούς νόμους. Η διαφθορά και η φοροδιαφυγή καταπολεμώνται πρωταρχικά με το καλό σχολείο και το καλό πανεπιστήμιο
Δεν ξέρω αν συζητούνται αυτά, αλλά ξέρω ότι ποτέ άλλοτε η χώρα δεν βίωσε έναν τόσο άδειο δημόσιο διάλογο για την εκπαίδευση με τόση ένταση που δεν είναι άμοιρη της τρέχουσας μεταιχμιακής φάσης. Αλλά και ποτέ άλλοτε όσοι θα μπορούσαν να καλύψουν αυτόν τον διάλογο δεν ήταν τόσο απόλυτοι και τόσο εχθρικοί μεταξύ τους.
Μπορεί εντός περιχαρακωμένων ή ημιδιαπερατών ιδεών να καλυφθεί το μείζον; Οχι. Και για όσο θα έχουμε στήσει τραπέζι τρώγοντας τις ελπίδες μας, γυρίζοντας την πλάτη στα παιδιά μας, θα ματαιώνουμε τις ειλικρινέστερες προσδοκίες και τις ευχές μας «να 'ναι πάντα καλά, να προκόψουν».
Για ακόμα μία φορά, η πρότασή μας για το μέλλον, θα είναι η "Ασάλευτη Ζωή":
Το σήμερα είτανε νωρίς, τ' αύριο αργά θα είναι
δε θα σου στέρξη τ' όνειρο, δε θάρθ' η αυγή που θέλεις
Κ. Παλαμάς
Δημοσιεύτηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 8/9/2016.
