Παρασκευή, 29 Μάρτιος 2024

Η μεταπολιτευτική πολιτική του Ανδρέα Παπανδρέου

Με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του, μερικές σύντομες παρατηρήσεις για τη μεταπολιτευτική πορεία του. Το πιο χαρακτηριστικό και καθοριστικό παράδειγμα της ανδρεϊκής πολιτικής ήταν η δημιουργία του πρώτου μη κομμουνιστικού μαζικού κόμματος στη χώρα. Αυτή η εξέλιξη άλλαξε ριζικά τη δομή του πολιτικού συστήματος. Γιατί αν με την άνοδο του βενιζελισμού παρατηρούμε την αποδυνάμωση του ολιγαρχικού κοινοβουλευτισμού και την ένταξη νέων ανθρώπων στην ενεργό πολιτική αρένα, με το ΠΑΣΟΚ βλέπουμε ένα νέο κύμα ένταξης στο πολιτικό κέντρο. Ας σημειώσουμε εδώ πως στη βενιζελική περίοδο περνάμε από ένα σύστημα όπου τα λεγόμενα τζάκια αποτελούσαν λέσχες προυχόντων σε ένα πιο διευρυμένο και συγκεντρωτικό πελατειακό σύστημα. Ένα σύστημα όπου οι τοπικοί κομματάρχες είχαν σημαντική αυτονομία έναντι της κεντρικής εξουσίας. Είναι ακριβώς αυτή η τοπική αυτονομία που εμπόδισε τον Βενιζέλο να οδηγήσει σταδιακά το κόμμα του προς την κατεύθυνση οργάνωσης κομμάτων «δυτικού» τύπου.
Με το ΠΑΣΟΚ η σχετική αυτονομία της κομματικής βάσης μειώνεται ριζικά. Αντί για τοπικούς παράγοντες που ήλεγχαν σε έναν σημαντικό βαθμό περιορισμένα πελατειακά δίκτυα, παρατηρούμε μια πιο γραφειοκρατική και συγχρόνως αυταρχική οργάνωση όπου τα στελέχη στο κέντρο και την περιφέρεια μετατρέπονται σε υπάκουα όργανα του χαρισματικού ηγέτη. Ως γνωστόν, ο Ανδρέας μπορούσε να καθαιρέσει λίγο πολύ αυτόματα όσους διαφωνούσαν με τις πολιτικές του. Το ίδιο συνέβη με αντιδικτατορικές οργανώσεις όπως η Δημοκρατική Άμυνα που ζήτησε την ενσωμάτωσή της στο ΠΑΣΟΚ διατηρώντας μια μικρή έστω αυτονομία. Έτσι, η σχέση μεταξύ στελεχών και οπαδών ήταν άμεση. Δεν υπήρχαν ενδιάμεσα οργανωτικά σχήματα που χαρακτηρίζουν πιο δημοκρατικά οργανωμένα κόμματα. Είναι με αυτόν τον τρόπο που ο Ανδρέας Παπανδρέου, με τη βοήθεια μιας μαζικής οργάνωσης και με γραφεία σε όλες τις περιφέρειες της χώρας, απέκτησε μια δύναμη που κανείς προκάτοχός του δεν μπόρεσε να αποκτήσει.
Με το χάρισμα, την ευφυΐα του και την πρωτοφανή οργανωτική δύναμη, ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ θα μπορούσε να αλλάξει σημαντικά μερικά από τα αρνητικά χαρακτηριστικά του συστήματος. Δεν άδραξε όμως αυτή τη μοναδική ευκαιρία. Αντιθέτως, δυνάμωσε πιο πολύ ορισμένα από τα χειρότερα στοιχεία του προδικτατορικού συστήματος. Όχι μόνο η δημόσια διοίκηση έγινε πιο κομματικοποιημένη (ας θυμηθούμε τους «πρασινοφρουρούς»), αλλά επίσης το παραδοσιακό ρουσφέτι αντικαταστάθηκε από μια πιο συγκεντρωτική και λαϊκιστική μορφή πατρωνίας που βασίζονταν σε κομματικά στελέχη τα οποία αντλούσαν τη δύναμή τους από τον αρχηγό. Όσο για τον πολιτικό του λόγο, όπως και η οργάνωση του κόμματός του, είχε έντονα λαϊκιστικά στοιχεία: το κατεστημένο εναντίον του λαού, οι ξένοι που χειραγωγούν τους έλληνες, «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ, το ίδιο συνδικάτο» κτλ. Και βέβαια έχουμε και επανειλημμένες κωλοτούμπες, από τον τριτοκοσμισμό μέχρι την επακόλουθη απόφασή του να ενταχθεί η χώρα στην ευρωπαϊκή κοινότητα.
Τα παραπάνω δεν σημαίνουν βέβαια πως ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε την πρόθεση να καταργήσει τον δημοκρατικό κοινοβουλευτισμό και να εγκαθιδρύσει στη χώρα κάποια μορφή βοναπαρτισμού - όπως συχνά ισχυρίζονταν δεξιοί επικριτές του. Νομίζω πως ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ δεν είχε διανοηθεί κάτι τέτοιο. Αντιθέτως, όπως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής νομιμοποίησε το ΚΚΕ, ο Ανδρέας Παπανδρέου προχώρησε προς την ίδια κατεύθυνση καταργώντας το σύστημα του φακελώματος των αντιφρονούντων. Επιπλέον, η πασοκική κυβέρνηση άλλαξε ριζικά το οικογενειακό δίκαιο δίνοντας σημαντικά δικαιώματα στις γυναίκες. Και παρόλο που το Εθνικό Σύστημα Υγείας ξεκίνησε με τον Σπύρο Δοξιάδη, υπουργό της Νέας Δημοκρατίας, ήταν το ΠΑΣΟΚ που το ανέπτυξε διαχέοντας έτσι δικαιώματα προς τα λαϊκά και μικρομεσαία στρώματα.
Συμπερασματικά, ο Ανδρέας Παπανδρέου άλλαξε σε έναν μεγάλο βαθμό την οργάνωση και κουλτούρα του πολιτικού συστήματος. Επέφερε σημαντικές προοδευτικές αλλαγές. Αλλά παρόλο που είχε τη δύναμη, δεν προσπάθησε να αλλάξει προς το καλύτερο την κομματικοκρατική δομή του πολιτικού συστήματος.

*Δημοσιεύτηκε στο "Βήμα" στις 3/2/2019. 

Προσθήκη νέου σχολίου


Κωδικός ασφαλείας
Ανανέωση