Παρασκευή, 29 Μάρτιος 2024

Ο απόηχος της εξέγερσης στην Αγγλία

Εκείνη την εποχή ήμουν λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Leicester. Ετσι είχα άμεση εμπειρία των επιπτώσεων των γαλλικών κινητοποιήσεων στη Βρετανία. Γι' αυτό θα ασχοληθώ με τις αντιδράσεις, κυρίως των φοιτητών και των πανεπιστημιακών, στις συνταρακτικές εξελίξεις.

Οι κινητοποιήσεις στο Παρίσι

Στο επίπεδο των κινητοποιήσεων, σε πολλά αγγλικά πανεπιστήμια παρατηρούμε καταλήψεις σε πανεπιστημιακούς χώρους (τα περίφημα sit-ins). Για παράδειγμα, στο Leicester οι καταλήψεις ήταν μικρής διάρκειας και μάλλον χλιαρές. Δεν ήταν το ίδιο όμως στο Λονδίνο. Στηο London School of Economics οι εκδηλώσεις ήταν πολύ πιο έντονες. Οι καταλήψεις ήταν πιο εκτεταμένες στον χρόνο και στον χώρο. Επιπλέον, όταν η διεύθυνση της Σχολής αποφάσισε να κατασκευάσει μια πόρτα που εμπόδιζε την επικοινωνία μεταξύ της ανατολικής πτέρυγας και του κύριου πανεπιστημιακού χώρου, οι φοιτητές την έσπασαν. Αντίθετα με αυτό που συμβαίνει εδώ και πολλά χρόνια στη χώρα μας, η διεύθυνση κάλεσε αμέσως την αστυνομία. Δεν θυμάμαι αν επιβλήθηκαν ποινές. Πάντως οι κινητοποιήσεις συνεχίστηκαν με πιο αργούς ρυθμούς και σταδιακά σταμάτησαν. Φυσικά οι επιπτώσεις αυτών των εξελίξεων στο σύνολο της αγγλικής κοινωνίας δεν ήταν τόσο σημαντικές όσο η έκρηξη των νέων στη Γαλλία - χώρα με μεγάλη παράδοση εξεγέρσεων. Στη γαλλική περίπτωση, η κοινωνία κυριολεκτικά παρέλυσε. Οι εντεινόμενες συγκρούσεις των διαμαρτυρομένων με τις αστυνομικές αρχές δημιούργησαν ένα σοβαρό κενό κυβερνητικής εξουσίας. Εφεραν σε κίνδυνο το πολιτικοκομματικό κατεστημένο. Χρειάστηκε επέμβαση του Ντε Γκωλ για να επαναφέρει τη χώρα στην κανονικότητα.

Εκτός από τις κινητοποιήσεις, οι άγγλοι φοιτητές απαίτησαν τη ριζική αλλαγή των διοικητικών δομών. Απαίτησαν τη μεγαλύτερη συμμετοχή των φοιτητών στο διοικητικό συμβούλιο των πανεπιστημίων. Από όσο θυμάμαι, δεν κατάφεραν να αλλάξουν τα πράγματα σε αυτόν τον χώρο. Αξίζει να αναφέρω εδώ πως, αντίθετα με την Αγγλία, μετά την πτώση της δικτατορίας στη χώρα μας, η πρώτη επιτροπή για την αναμόρφωση της Παιδείας (δύο τουλάχιστον μέλη της οποίας είχαν σπουδάσει στην LSE) πρότεινε την ευρεία συμμετοχή των φοιτητών στη διοίκηση των πανεπιστημίων. Αυτές οι προτάσεις σε έναν μεγάλο βαθμό υλοποιήθηκαν αργότερα επί κυβέρνησης ΠαΣοΚ. Ως γνωστόν, τα αποτελέσματα αυτής της αλλαγής αμφισβητούνται από πολλούς σήμερα.

Η επιρροή στον χώρο των ιδεών

Από την άλλη μεριά, οι επιπτώσεις στο επίπεδο των ιδεών ήταν πολύ πιο σημαντικές. Στις κοινωνικές επιστήμες παρατηρούμε μια έμφαση στη θεωρία, που δεν υπήρχε στην πιο εμπειρικά προσανατολισμένη αγγλοσαξονική παράδοση. Μετά τον Μάη, άγγλοι διανοούμενοι, πανεπιστημιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές στράφηκαν προς τη γαλλική διανόηση. Για παράδειγμα, ο Althusser, επηρεασμένος από τον στρουκτουραλισμό, προσπάθησε να χαράξει μια τομή μεταξύ του πρώιμου έργου του Μαρξ και του ύστερου, πιο «επιστημονικού» έργου του. Ο γάλλος φιλόσοφος καθώς και ο Νίκος Πουλαντζάς (που ζούσε εκείνη την εποχή στο Παρίσι και επηρεάστηκε σημαντικά από τον αλτουσεριανό δομισμό) έγιναν πολύ γνωστοί στον αγγλικό ακαδημαϊκό χώρο. Οι διαμάχες στα αγγλικά πανεπιστήμια μεταξύ του αλτουσεριανού μαρξισμού και ενός «ουμανιστικού» τύπου νεομαρξισμού επιβίωσαν μέχρι τις μέρες μας. Πιο γενικά, πολλοί βρετανοί αλλά και αμερικανοί κοινωνικοί επιστήμονες εξακολουθούν να γοητεύονται από τις φιλοσοφικές και κοινωνικές θεωρίες του Foucault, τις εξαιρετικά δυσνόητες θεωρίες του Derrida και την ψυχαναλυτική σκέψη του Lacan. Με δύο λόγια, μετά τον Μάη του '68 τα διαχωριστικά τείχη που υπήρχαν μεταξύ της αγγλοσαξονικής και της γαλλικής παράδοσης στον χώρο των κοινωνικών επιστημών αμβλύνθηκαν. Και ήταν περισσότερο οι Γάλλοι που επηρέασαν τους Αγγλους και λιγότερο το αντίθετο.

Μακρόχρονες επιπτώσεις

Βέβαια, για πολλούς παρατηρητές τα γεγονότα του Μάη του '68 οδήγησαν στο πουθενά. Με την άνοδο του θατσερισμού και το άνοιγμα των παγκόσμιων αγορών στις δεκαετίες του '80 και του '90, τα όνειρα του '68 για την υπέρβαση του καπιταλισμού και την ανάδυση μιας νέας κοινωνικής πραγματικότητας απαλλαγμένης από κάθε είδους πολιτικό καταναγκασμό και οικονομική εκμετάλλευση παρέμειναν όνειρα. Οσο για τους πρωταγωνιστές των κινητοποιήσεων, αρκετοί «αστικοποιήθηκαν». Εγιναν καθηγητές, βουλευτές, επιχειρηματίες.

Παρ' όλα αυτά, είναι λάθος να αγνοούμε τις βασικές αλλαγές που ο Μάης του '68 έφερε όχι μόνο στον τρόπο του σκέπτεσθαι, αλλά και στις καθημερινές συμπεριφορές. Για παράδειγμα, τα γεγονότα του Μάη έκαναν τις σχέσεις μεταξύ των φύλων πιο ελεύθερες. Το σύνθημα «κάνε έρωτα και όχι πόλεμο» δεν έχει σχέση μόνο με τον πόλεμο στο Βιετνάμ, αλλά και με τη σεξουαλική απελευθέρωση που το φαντασιακό του Μάη του '68 δημιούργησε. Βέβαια, η αλλαγή συμπεριφορών, καθώς και οι αλλαγές προς το λιγότερο αυταρχικό, όχι μόνο στον χώρο της Παιδείας αλλά και σε αυτόν της οικογένειας, της Εκκλησίας, της διασκέδασης κ.τ.λ., δεν οφείλονται μόνο στα γεγονότα του Μάη. Οφείλονται επίσης σε ευρύτερες αλλαγές στις σύγχρονες, κοινωνικά διαφοροποιημένες αναπτυγμένες κοινωνίες. Πάντως ο Μάης του '68 έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση νέων θεσμικών δομών.

Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε τη σχέση μεταξύ των παρισινών κινητοποιήσεων του '68 και των νέων κοινωνικών κινημάτων - από τα κινήματα τύπου Σιάτλ και Γένοβας, μέχρι αυτά που είναι υπέρ της κοινωνίας των πολιτών και εναντίον της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Σε μια εποχή που τα εργατικά συνδικάτα έχουν αποδυναμωθεί, για πολλούς παρατηρητές τα νέα κοινωνικά κινήματα είναι οι κύριοι συλλογικοί φορείς ικανοί να οδηγήσουν σε έναν καλύτερο κόσμο. Πέρα από τη συνεχιζόμενη επιρροή στις κοινωνικές επιστήμες, υπάρχουν πολλοί που όχι μόνο αναπολούν τα γεγονότα του Μάη του '68, αλλά και εξακολουθούν να οραματίζονται μια πιο ελεύθερη και δίκαιη κοινωνία.

Τέλος, ένας άλλος τρόπος να δει κανείς τον Μάη του '68 είναι σαν ένα κομβικό σημείο στη μακρά περίοδο της νεωτερικότητας. Σημείο όπου διάφορα υπόγεια ρεύματα συναρθρώθηκαν στη βάση μιας χειραφετικής λογικής και βγήκαν στην επιφάνεια κατά έναν εκθαμβωτικό, φαντασμαγορικό τρόπο. Το όλο θέαμα δεν βάστηξε πολύ. Οι θρυαλλίδες όμως του Μάη θα είναι μαζί μας για πολλά χρόνια ακόμα.

*Δημοσιεύτηκε στο "Βήμα της Κυριακής" στις 6/5/2018. 

Προσθήκη νέου σχολίου


Κωδικός ασφαλείας
Ανανέωση